0:00:00.567,0:00:05.098
W XVII wieku niejaka Giulia Tofana

0:00:05.098,0:00:07.809
miała świetnie prosperującą firmę perfumiarską,

0:00:07.809,0:00:10.066
którą prowadziła ponad 50 lat.

0:00:10.066,0:00:12.851
Koniec nastąpił nagle, bo stracono ją...(Śmiech)

0:00:12.851,0:00:18.282
za zabójstwo 600 mężczyzn. [br]Perfumy były takie sobie.

0:00:18.282,0:00:22.148
Całkiem bezwonne, bezbarwne i bez smaku,

0:00:22.148,0:00:25.472
były bezkonkurencyjną trucizną, przyciągając kobiety,

0:00:25.472,0:00:29.265
które chciały zamordować męża.

0:00:29.265,0:00:34.525
Truciciele budzili respekt i lęk,

0:00:34.525,0:00:38.694
ponieważ otrucie istoty ludzkiej jest rzeczą trudną.

0:00:38.694,0:00:42.029
Mamy wbudowany wykrywacz trucizn.

0:00:42.029,0:00:45.293
Widać to już u noworodków.

0:00:45.293,0:00:47.864
Możecie sprawdzić, biorąc parę kropli gorzkiej

0:00:47.864,0:00:50.427
lub kwaśnej substancji, a zobaczycie ten grymas,

0:00:50.427,0:00:54.199
wytknięty język, zmarszczony nos,

0:00:54.199,0:00:57.071
jakby dziecko chciało się pozbyć tego, co ma w buzi.

0:00:57.071,0:01:00.023
W dorosłym życiu jest to już

0:01:00.023,0:01:03.543
w pełni rozwinięta reakcja odrazy,

0:01:03.543,0:01:05.995
nie tylko na zagrażające zatrucie,

0:01:05.995,0:01:08.952
ale także na wszelkie fizyczne zanieczyszczenia.

0:01:08.952,0:01:13.083
Wyraz twarzy zostaje uderzająco podobny.

0:01:13.083,0:01:17.036
Wstręt to nie tylko trzymanie się z dala

0:01:17.036,0:01:19.217
od fizycznych zanieczyszczeń.

0:01:19.217,0:01:22.700
Coraz więcej wskazuje na to, że uczucie wstrętu

0:01:22.700,0:01:25.742
wpływa na przekonania etyczne

0:01:25.742,0:01:29.638
i nawet na głębokie przekonania polityczne.

0:01:29.638,0:01:33.274
Dlaczego tak jest?

0:01:33.274,0:01:36.269
Aby to zrozumieć, trzeba przyjrzeć się emocjom.

0:01:36.269,0:01:39.419
Celem podstawowych emocji,

0:01:39.419,0:01:42.614
wspólnych wszystkim istotom ludzkim,

0:01:42.614,0:01:45.415
jest motywacja do dobrych uczynków,

0:01:45.415,0:01:47.726
i trzymanie z dala od występku.

0:01:47.726,0:01:51.109
Ogólnie rzecz biorąc, służą przetrwaniu.

0:01:51.109,0:01:53.918
Na przykład strach trzyma nas z dala

0:01:53.918,0:01:56.422
od działań naprawdę ryzykownych.

0:01:56.422,0:02:00.262
To zdjęcie tuż przed śmiercią. (Śmiech)

0:02:00.262,0:02:03.108
To ciekawe zdjęcie, bo większość ludzi

0:02:03.108,0:02:06.725
nie zrobiłaby tego, a jeśli już,

0:02:06.725,0:02:08.725
to raczej by tego nie przeżyli,

0:02:08.725,0:02:12.400
bo zabiłby ich strach przed drapieżnikiem.

0:02:12.400,0:02:16.007
Wstręt i strach służą do obrony,

0:02:16.007,0:02:18.341
tyle że wstręt nie chroni

0:02:18.341,0:02:20.936
przed paszczą drapieżnika lub dużą wysokością,

0:02:20.936,0:02:23.601
ale raczej przed rzeczami grożącymi zatruciem,

0:02:23.601,0:02:26.198
zakażeniem lub chorobą.

0:02:26.198,0:02:29.455
Wstręt to interesujące uczucie,

0:02:29.455,0:02:34.238
bo bardzo łatwo go wywołać,

0:02:34.238,0:02:37.121
chyba łatwiej niż inne emocje pierwotne.

0:02:37.121,0:02:39.490
Pokażę to za pomocą paru zdjęć,

0:02:39.490,0:02:41.373
które zapewne wzbudzą waszą odrazę.

0:02:41.373,0:02:44.568
Lepiej się odwróćcie. Powiem, kiedy się skończy.

0:02:44.568,0:02:45.701
(Śmiech)

0:02:45.701,0:02:50.034
Zresztą codziennie to oglądacie. (Śmiech)

0:02:50.034,0:02:51.247
(Widownia: Fuj!)

0:02:51.247,0:02:54.256
Już można patrzeć.

0:02:54.256,0:02:56.791
Pewnie sporo osób poczuło silną odrazę.

0:02:56.791,0:03:00.626
Jeśli ktoś nie patrzył, opowiem o innych rzeczach,

0:03:00.626,0:03:03.156
które pokazane gdziekolwiek na świecie

0:03:03.156,0:03:05.839
wywołują wstręt:

0:03:05.839,0:03:09.443
kał, mocz, krew, zgniłe mięso.

0:03:09.443,0:03:11.277
Mądrze trzymać się od nich jak najdalej,

0:03:11.277,0:03:14.531
ponieważ faktycznie mogą nas zatruć.

0:03:14.531,0:03:16.826
Już sam chorowity wygląd

0:03:16.826,0:03:19.226
albo nietypowe praktyki seksualne

0:03:19.226,0:03:22.217
mogą wywołać duże obrzydzenie.

0:03:22.217,0:03:24.595
Darwin, chyba jeden z pierwszych naukowców

0:03:24.595,0:03:26.538
systematycznie badających ludzkie emocje,

0:03:26.538,0:03:30.227
wskazał na ich uniwersalny charakter

0:03:30.227,0:03:32.076
oraz siłę uczucia wstrętu. Oto anegdota

0:03:32.076,0:03:35.347
z jego podróży po Ameryce Południowej.

0:03:35.347,0:03:37.083
"Jeden z tubylców Ziemi Ognistej,

0:03:37.083,0:03:39.588
dotknąwszy peklowanego mięsa, które jadłem,

0:03:39.588,0:03:43.107
okazał wyraźne obrzydzenie, a ja poczułem wstręt,

0:03:43.107,0:03:46.105
że nagi dzikus gmera mi w jedzeniu, (Śmiech)

0:03:46.105,0:03:48.262
chociaż chyba nie miał brudnych rąk.

0:03:48.262,0:03:53.660
Mogę tak mówić, bo niektórzy moi przyjaciele [br]to nagie dzikusy”. (Śmiech)

0:03:53.660,0:03:56.404
Nie tylko brytyjscy naukowcy starej daty

0:03:56.404,0:03:58.685
mają delikatny żołądek. Kręcąc film dokumentalny

0:03:58.685,0:04:00.975
rozmawiałem niedawno z Richardem Dawkinsem

0:04:00.975,0:04:04.842
i mnóstwo razy wywołałem u niego odrazę.

0:04:04.842,0:04:07.207
Richard Dawkins: "Zasady dotyczące [br]zalotów i seksu

0:04:07.207,0:04:10.229
wiążą się z głęboko zakorzenionymi [br]emocjami i reakcjami,

0:04:10.229,0:04:14.929
których z dnia na dzień trudno się pozbyć”.

0:04:14.929,0:04:18.966
David Pizarro: W moim ulubionym fragmencie

0:04:18.966,0:04:21.609
profesorowi Dawkinsowi zbiera się na wymioty.

0:04:21.609,0:04:25.194
Musieliśmy zrobić trzy powtórki

0:04:25.194,0:04:28.750
i za każdym razem miał odruch wymiotny. (Śmiech)

0:04:28.750,0:04:31.896
Myślałem nawet, że zwymiotuje na mnie.

0:04:31.896,0:04:35.112
Do cech odrazy należy

0:04:35.112,0:04:38.042
nie tylko jej uniwersalność i siła,

0:04:38.042,0:04:41.081
ale także oddziaływanie poprzez skojarzenia.

0:04:41.081,0:04:44.816
Kiedy brudna rzecz dotknie czystej,

0:04:44.816,0:04:48.170
to czysta staje się obrzydliwa, nie odwrotnie.

0:04:48.170,0:04:51.377
Użyteczna strategia, gdy chcemy kogoś przekonać,

0:04:51.377,0:04:53.143
że ktoś, coś albo cała grupa społeczna

0:04:53.143,0:04:56.811
jest odrażająca i należy jej unikać.

0:04:56.811,0:04:59.352
Filozofka Martha Nussbaum zwraca na to uwagę:

0:04:59.352,0:05:01.436
"W całej historii pewne odrażające cechy: oślizgłość,

0:05:01.436,0:05:04.677
brzydki zapach, lepkość, rozkład, nieczystość,

0:05:04.677,0:05:06.977
często i monotonnie kojarzono z Żydami, kobietami,

0:05:06.977,0:05:10.829
homoseksualistami, niedotykalnymi, klasą niższą,

0:05:10.829,0:05:14.343
każdym, kto wydaje się skażony brudem cielesności”.

0:05:14.343,0:05:17.475
Podam kilka przejmujących przykładów

0:05:17.475,0:05:19.847
wykorzystania tego w historii.

0:05:19.847,0:05:23.437
Z nazistowskiej książeczki dla dzieci z 1938:

0:05:23.437,0:05:26.247
"Spójrz! Zawszone brody, brudne odstające uszy,

0:05:26.247,0:05:29.557
poplamione, zatłuszczone ubrania.

0:05:29.557,0:05:32.323
Żydzi często wydzielają nieprzyjemną słodkawą woń.

0:05:32.323,0:05:35.116
Każdy, kto ma dobry węch, wyczuje Żyda”.

0:05:35.116,0:05:37.649
Współczesny przykład to próba przekonania nas,

0:05:37.649,0:05:40.110
że homoseksualizm jest niemoralny.

0:05:40.110,0:05:43.795
Z antygejowskiej strony, która głosi, że geje

0:05:43.795,0:05:47.072
"zasługują na śmierć za plugawe praktyki seksualne”.

0:05:47.072,0:05:50.738
Są jak "psy zjadające wymiociny [br]i świnie tarzające się w odchodach”.

0:05:50.738,0:05:53.482
Takie są cechy odrazy, które próbuje się

0:05:53.482,0:05:56.831
przypisać wprost nielubianej grupie społecznej.

0:05:56.831,0:05:59.603
Kiedy badaliśmy rolę wstrętu w ocenie moralnej,

0:05:59.603,0:06:03.472
zainteresowało nas,

0:06:03.472,0:06:07.775
czy ta zależność jest silniejsza u osób

0:06:07.775,0:06:10.840
łatwiej odczuwających wstręt.

0:06:10.840,0:06:12.969
Chociaż wstręt i inne podstawowe emocje

0:06:12.969,0:06:15.585
są zjawiskiem uniwersalnym,

0:06:15.585,0:06:17.883
u niektórych łatwiej wzbudzić wstręt niż u innych.

0:06:17.883,0:06:19.569
Zapewne było to widać po widzach,

0:06:19.569,0:06:21.626
kiedy pokazywałem te ohydne zdjęcia.

0:06:21.626,0:06:24.326
Do pomiarów użyliśmy skali

0:06:24.326,0:06:26.655
stworzonej przez innych psychologów,

0:06:26.655,0:06:29.512
którzy przedstawiali różne sytuacje i pytali badanych,

0:06:29.512,0:06:31.613
jakie jest prawdopodobieństwo, że poczują wstręt.

0:06:31.613,0:06:33.406
Oto parę przykładów.

0:06:33.406,0:06:35.578
"Nawet bardzo głodny, nie zjadłbym ulubionej zupy,

0:06:35.578,0:06:39.386
gdyby wymieszano ją używaną, [br]choć wymytą packą na muchy”.

0:06:39.386,0:06:40.951
"Zgadzasz się/ Nie zgadzasz się” (Śmiech)

0:06:40.951,0:06:43.231
"Idziesz tunelem dworcowym, gdzie śmierdzi moczem.

0:06:43.231,0:06:46.895
Czujesz duży wstręt/ Wcale nie czujesz wstrętu?”

0:06:46.895,0:06:49.551
Odpowiednia ilość pytań da nam współczynnik

0:06:49.551,0:06:51.914
podatności na odczuwanie wstrętu.

0:06:51.914,0:06:54.387
Okazuje się, że wynik jest znaczący.

0:06:54.387,0:06:57.464
Kiedy pytano badanych o stosunek do zachowań

0:06:57.464,0:07:01.293
niegroźnych acz odpychających, jak na przykład

0:07:01.293,0:07:06.315
zjedzenie czekolady o wyglądzie psiej kupy,

0:07:06.315,0:07:10.280
albo zdrowych, niemniej obrzydliwych robaków,

0:07:10.280,0:07:13.271
wynik na tej skali faktycznie przewiduje

0:07:13.271,0:07:15.614
przyzwolenie na takie zachowania.

0:07:15.614,0:07:18.212
Zbierając dane i zestawiając je

0:07:18.212,0:07:20.222
z poglądami politycznymi i moralnymi,

0:07:20.222,0:07:23.099
odkryliśmy pewien schemat

0:07:23.099,0:07:26.401
z pomocą psychologów Yoela Inbara i Paula Blooma.

0:07:26.401,0:07:30.421
Wyniki trzech badań pokazały,

0:07:30.421,0:07:32.942
że osoby podatne na odczuwanie wstrętu,

0:07:32.942,0:07:36.397
deklarowały także konserwatyzm polityczny.

0:07:36.397,0:07:38.281
Innymi słowy, bardzo trudno jest

0:07:38.281,0:07:43.688
wywołać wstręt u prawdziwego liberała. (Śmiech)

0:07:43.688,0:07:47.958
W niedawnym badaniu uzupełniającym

0:07:47.958,0:07:50.639
przyjrzeliśmy się dużo większej grupie,

0:07:50.639,0:07:53.231
niemal 30 000 respondentów z USA,

0:07:53.231,0:07:56.008
i zauważyliśmy taki sam schemat.

0:07:56.008,0:07:57.953
Osoby o konserwatywnych poglądach politycznych

0:07:57.953,0:08:00.655
zazwyczaj deklarują

0:08:00.655,0:08:03.425
większą podatność na odczuwanie wstrętu.

0:08:03.425,0:08:05.920
Te dane umożliwiły analizę statystyczną

0:08:05.920,0:08:08.144
wielu czynników związanych z orientacją polityczną

0:08:08.144,0:08:11.059
i odczuwaniem wstrętu.

0:08:11.059,0:08:13.664
Sprawdziliśmy płeć, wiek, dochody, wykształcenie,

0:08:13.664,0:08:16.955
nawet zmienne osobnicze, wynik pozostaje ten sam.

0:08:16.955,0:08:19.257
Analizując wyniki wyborów,

0:08:19.257,0:08:22.683
a nie tylko deklarowane preferencje polityczne,

0:08:22.683,0:08:25.583
mogliśmy przyjrzeć się całemu krajowi.

0:08:25.583,0:08:28.529
W stanach, gdzie deklarowano

0:08:28.529,0:08:32.426
najwyższą podatność na odczuwanie wstrętu,

0:08:32.426,0:08:34.413
McCain dostał więcej głosów.

0:08:34.413,0:08:37.531
Liczą się więc nie tylko deklarowane poglądy,

0:08:37.531,0:08:39.903
ale głos oddany w wyborach.

0:08:39.903,0:08:42.595
Rozszerzyliśmy badania na cały świat,

0:08:42.595,0:08:46.189
zadając te same pytania w 121 różnych krajach,

0:08:46.189,0:08:50.116
i jak widać, 121 krajów układa się

0:08:50.116,0:08:52.486
w 10 różnych regionów geograficznych.

0:08:52.486,0:08:55.110
Wykres pokazuje zależność pomiędzy

0:08:55.110,0:08:58.521
podatnością na wstręt a poglądami politycznymi,

0:08:58.521,0:09:02.160
i efekty wszędzie są podobne.

0:09:02.160,0:09:05.597
Inni badacze również przyjrzeli się temu,

0:09:05.597,0:09:07.774
używając innych wskaźników podatności na wstręt.

0:09:07.774,0:09:10.326
Zamiast pytać o subiektywne odczuwanie wstrętu,

0:09:10.326,0:09:12.666
mierzą reakcje fizjologiczne respondentów,

0:09:12.666,0:09:14.294
w tym wypadku przewodność czynną skóry.

0:09:14.294,0:09:16.522
Respondenci deklarujący konserwatyzm polityczny

0:09:16.522,0:09:20.648
są bardziej pobudzeni fizjologicznie na widok

0:09:20.648,0:09:24.222
odrażających zdjęć, jak te pokazane wcześniej.

0:09:24.222,0:09:26.391
Co ciekawe, potwierdziły się również

0:09:26.391,0:09:30.416
wyniki poprzednich badań,

0:09:30.416,0:09:34.163
że osoby podatne na odczuwanie wstrętu

0:09:34.163,0:09:36.373
nie tylko deklarują większy konserwatyzm polityczny,

0:09:36.373,0:09:38.459
ale są też przeciwne małżeństwom homoseksualnym,

0:09:38.459,0:09:41.468
homoseksualizmowi,

0:09:41.468,0:09:43.617
oraz wielu kwestiom społeczno-moralnym

0:09:43.617,0:09:47.382
powiązanym ze sferą seksualną.

0:09:47.382,0:09:50.871
W tym badaniu pobudzenie fizjologiczne prognozuje

0:09:50.871,0:09:52.569
stosunek do małżeństw gejowskich.

0:09:52.569,0:09:55.788
Mimo danych łączących

0:09:55.788,0:09:58.947
wrażliwość na wstręt z orientacją polityczną,

0:09:58.947,0:10:02.018
pozostaje pytanie o związek przyczynowo-skutkowy.

0:10:02.018,0:10:05.292
Czy wstręt kształtuje poglądy polityczne i moralne?

0:10:05.292,0:10:07.852
Musimy szukać odpowiedzi empirycznie,

0:10:07.852,0:10:10.627
przyprowadzić ludzi do laboratorium,

0:10:10.627,0:10:13.050
wywołać wstręt i porównać z grupą kontrolną,

0:10:13.050,0:10:15.458
u której nie wywołano wstrętu. Okazuje się,

0:10:15.458,0:10:18.186
że takie badania przeprowadza się od pięciu lat,

0:10:18.186,0:10:21.012
i właściwie rezultaty są takie same.

0:10:21.012,0:10:23.441
Kiedy ludzie odczuwają wstręt, ich poglądy

0:10:23.441,0:10:25.544
przesuną się na prawą stronę politycznego spektrum,

0:10:25.544,0:10:28.220
oraz w kierunku moralnego konserwatyzmu.

0:10:28.220,0:10:31.900
Obojętne czy wywoła to smród, czy ohydny smak,

0:10:31.900,0:10:37.190
czy film, czy hipnoza, czy odrażające zdjęcia ,

0:10:37.190,0:10:39.556
już samo przypomnienie

0:10:39.556,0:10:41.519
o chorobie i potrzebie ostrożności

0:10:41.519,0:10:45.158
oraz o potrzebie utrzymania czystości

0:10:45.158,0:10:47.938
ma podobny wpływ na osądy.

0:10:47.938,0:10:50.304
Podam przykład niedawnego badania.

0:10:50.304,0:10:53.264
Prosiliśmy uczestników o opinie na temat

0:10:53.264,0:10:57.961
różnych grup społecznych, gdy w pomieszczeniu

0:10:57.961,0:11:02.373
był przyjemny albo nieprzyjemny zapach.

0:11:02.373,0:11:05.544
Okazało się, że smród wzmagał

0:11:05.544,0:11:09.215
negatywny stosunek do gejów.

0:11:09.215,0:11:11.438
Wstręt nie wpływał na ocenę innych grup,

0:11:11.438,0:11:13.831
o które pytaliśmy,

0:11:13.831,0:11:17.693
w tym Afro-amerykanów czy ludzi starszych.

0:11:17.693,0:11:19.086
Dotyczyło to tylko homoseksualnych mężczyzn.

0:11:19.086,0:11:22.647
W innych badaniach,

0:11:22.647,0:11:24.573
było to w czasie epidemii świńskiej grypy

0:11:24.573,0:11:27.057
przypominaliśmy o potrzebie mycia rąk,

0:11:27.057,0:11:30.775
żeby zapobiec rozprzestrzenianiu się grypy.

0:11:30.775,0:11:35.190
Niektórzy uczestnicy wypełniali ankiety

0:11:35.190,0:11:38.111
obok tablicy przypominającej o myciu rąk.

0:11:38.111,0:11:40.631
Ustaliliśmy, że wypełnianie ankiety

0:11:40.631,0:11:44.344
obok przypomnienia o dezynfekcji rąk,

0:11:44.344,0:11:47.507
powodowało większy konserwatyzm polityczny.

0:11:47.507,0:11:49.544
Zapytani, czy pewne działania są złe czy dobre,

0:11:49.544,0:11:52.967
badani wykazywali większy konserwatyzm moralny,

0:11:52.967,0:11:55.282
gdy przypominano im

0:11:55.282,0:11:58.591
o konieczności mycia rąk.

0:11:58.591,0:12:00.888
Zwłaszcza, kiedy pytaliśmy o podejrzane,

0:12:00.888,0:12:04.662
choć raczej nieszkodliwe zachowania seksualne,

0:12:04.662,0:12:07.288
przypomnienie o myciu rąk skutkowało

0:12:07.288,0:12:09.851
negatywną oceną moralną. Dam przykład

0:12:09.851,0:12:12.251
niegroźnych ale zakazanych zachowań seksualnych.

0:12:12.251,0:12:15.016
Badani oceniali sytuacje.

0:12:15.016,0:12:18.774
W jednym scenariuszu pod nieobecność babci

0:12:18.774,0:12:21.492
mężczyzna pilnujący jej domu,

0:12:21.492,0:12:22.840
na łóżku babci uprawia seks ze swoją dziewczyną.

0:12:22.840,0:12:25.337
W innym, kobiecie sprawia przyjemność masturbacja,

0:12:25.337,0:12:29.231
kiedy przytula ulubionego pluszowego misia. (Śmiech)

0:12:29.231,0:12:31.863
Ludzie oceniają to jako moralnie wstrętne,

0:12:31.863,0:12:36.179
jeśli im przypomnieć o myciu rąk. (Śmiech)

0:12:36.179,0:12:39.371
(Śmiech)

0:12:39.371,0:12:42.900
Nie jest zaskoczeniem,

0:12:42.900,0:12:44.783
że emocje wpływają na nasze osądy,

0:12:44.783,0:12:46.184
częściowo na tym polegają emocje.

0:12:46.184,0:12:47.748
Nie tylko skłaniają do pewnego typu zachowań,

0:12:47.748,0:12:49.832
ale zmieniają sposób myślenia.

0:12:49.832,0:12:52.622
Zdumiewa jednak skala oddziaływania wstrętu.

0:12:52.622,0:12:56.067
Jest to uczucie, które niewątpliwie ma sens,

0:12:56.067,0:12:58.946
gdyż wstręt czuwa nad zmianą

0:12:58.946,0:13:01.602
sposobu postrzegania świata fizycznego

0:13:01.602,0:13:04.645
kiedy istnieje możliwość zanieczyszczenia.

0:13:04.645,0:13:07.577
Nie ma jednak sensu, że uczucie stworzone,

0:13:07.577,0:13:10.483
aby zapobiec spożyciu trucizny,

0:13:10.483,0:13:13.859
prognozuje na kogo zagłosuję w wyborach.

0:13:13.859,0:13:16.667
Kwestia, czy wstręt powinien wpływać

0:13:16.667,0:13:19.019
na osądy moralne i polityczne jest złożona,

0:13:19.019,0:13:22.155
zależy też, o jakich osądach mowa.

0:13:22.155,0:13:24.837
Jako naukowcy musimy czasem wywnioskować,

0:13:24.837,0:13:26.843
że metoda naukowa nie jest gotowa,

0:13:26.843,0:13:30.347
żeby zmierzyć się z tą kwestią.

0:13:30.347,0:13:32.395
Jestem jednak pewien,

0:13:32.395,0:13:35.214
że przynajmniej można wykorzystać te badania

0:13:35.214,0:13:38.066
do postawienia istotnych pytań.

0:13:38.066,0:13:42.066
Dziękuję. (Brawa)