1
00:00:06,674 --> 00:00:08,534
کاتێک نەخۆشیەکی نوێ دەردەکەوێت،

2
00:00:08,534 --> 00:00:12,204
جەستەمان و سیستەمی چاودێری
تەندروستیمان لە مەترسی دایە.

3
00:00:12,204 --> 00:00:16,144
لەم کاتانەدا، پێویستیەکی
بەپەلە بۆ پێکوتە هەیە

4
00:00:16,144 --> 00:00:19,492
بۆ دروستکردنی پارێزبەندیەکی بەربڵاو
لەگەڵ کەمترین لەدەستدانی ژیان.

5
00:00:19,492 --> 00:00:23,962
کەواتە چۆن دەتوانین بە خێرایی پێکوتەکان 
پەرە پێ بدەین کاتێک پێویستی زۆرمان پێیانە؟

6
00:00:23,962 --> 00:00:27,728
گەشەکردنی پێکوتەکان بە گشتی 
دەکرێت دابەشبکرێت بۆ سێ قۆناغ.

7
00:00:27,728 --> 00:00:32,071
لە لێکۆڵینەوەی گەڕاندا، زانایان بە چەند 
ڕێگەیەکی جیاواز تاقیکردنەوە ئەنجام دەدەن

8
00:00:32,071 --> 00:00:35,371
بۆ دۆزینەوەی شێوازەکانی
پێکوتەیەکی سەلامەت و وەڵامدەرەوە .

9
00:00:35,371 --> 00:00:39,211
کاتێک لە تاقیگەدا پشکنینیان بۆ دەکرێت، 
دەچنە ناو پشکنینی پزیشکیەوە،

10
00:00:39,211 --> 00:00:44,291
کە پێکوتەکان بۆ سەلامەتی، کاریگەری، و 
کاریگەرییە لاوەکیەکان هەڵدەسەنگێندرێن

11
00:00:44,291 --> 00:00:47,116
لەسەر خەڵکی جۆراوجۆر.

12
00:00:47,116 --> 00:00:49,556
لە کۆتاییدا، قۆناغی بەرهەمهێنانی دێت،

13
00:00:49,556 --> 00:00:53,787
کە پێکوتەکان بەرهەم دەهێنرین و 
دابەش دەکرێن بۆ بەکارهێنانی گشتی.

14
00:00:53,787 --> 00:00:59,287
لە باردودۆخێکی ئاسایی دا ئەم پرۆسەیە
بە تێکڕایی ١٥ بۆ ٢٠ ساڵ دەخایەنێت.

15
00:00:59,287 --> 00:01:03,287
بەڵام کاتێک کە پەتا هەیە، 
لێکۆڵەران ستراتیژی زۆر بەکاردێنن

16
00:01:03,287 --> 00:01:06,027
تا بە خێراترین کات بە 
هەموو قۆناغەکاندا بڕوات.

17
00:01:06,027 --> 00:01:09,627
لەوانەیە قۆناغی لێکۆڵینەوەی
گەڕانی زۆر نەرم بێت.

18
00:01:09,627 --> 00:01:12,617
ئامانجی ئەم قۆناغە دۆزینەوەی
ڕێگایەکی سەلامەتە

19
00:01:12,617 --> 00:01:16,932
بۆ ناساندنی سیستمی بەرگریمان 
بە ڤایرۆسەکە یان بەکتریاکە.

20
00:01:16,932 --> 00:01:21,392
ئەوە ئەو زانیارە بە جەستەمان دەدات 
کە پێویستە دژە تەنەکان دروست بکەین

21
00:01:21,392 --> 00:01:24,062
کە توانای بەرگریان لە 
تووشبوونی ڕاستەقینە هەیە.

22
00:01:24,062 --> 00:01:27,762
زۆر ڕێگا هەیە بۆ گواستنەوەی 
ئەم وەڵامە بەرگریە بە سەلامەتی،

23
00:01:27,762 --> 00:01:33,192
بەڵام بە گشتی، کاریگەرترین پێکهاتە 
لە بەرهەمهێنانیدا هێواشترە.

24
00:01:33,192 --> 00:01:37,342
پێکوتەی نەریتی، زیندوو لە میندا 
بەرگری درێژخایەن دروست دەکات.

25
00:01:37,342 --> 00:01:39,912
بەڵام ئەو پێکوتانە پشت بە 
ڤایرۆسی لاوازکراو دەبەستن

26
00:01:39,912 --> 00:01:44,553
کە دەبێت لە شانەی نامرۆڤ
دا بۆ ماوەیەکی درێژ بچوری.

27
00:01:44,553 --> 00:01:47,994
پێکوتەی لاواز کراو رێگایەکی
زۆر خێراتری هەیە،

28
00:01:47,994 --> 00:01:53,744
بە بەکارهێنانی گەرمی، ترش، یان تیشک بۆ 
ئەوەی ڕاستەوخۆ نەخۆشیەکە لاواز بکا.

29
00:01:53,744 --> 00:01:58,216
کوتانی ژێر یەکەکان، کە تیایدا چەند بەشێکی 
بێ زیان لە پڕۆتینەکانی ڤایرۆسی لێدەدرێن،

30
00:01:58,216 --> 00:02:00,466
هەروەها دەتوانرێت بە خێرایی دروست بکریت.

31
00:02:00,466 --> 00:02:05,001
بەڵام ئەم تەکنیکە خێراترە کەمتر
بەرگریەکی بەهێزتر بەرهەم دەهێنێت.

32
00:02:05,001 --> 00:02:08,121
ئەمانە سێ دانەن لە چەندین شێوازی پێکوتە،

33
00:02:08,121 --> 00:02:10,651
هەر یەکەیان سوود و زیانی خۆی هەیە.

34
00:02:10,651 --> 00:02:13,631
هیچ کام لە ڕێگاکان 
گەرەنتی کارکردنیان نییە،

35
00:02:13,631 --> 00:02:16,891
و هەمووشیان کاتێکی زۆر
دەخایەنن بۆ لێکۆڵینەوە.

36
00:02:16,891 --> 00:02:20,151
بۆیە باشترین ڕێگا بۆ خێراکردنی
شتەکان ئەوەیە کە زۆرێک لە تاقیگەکان

37
00:02:20,151 --> 00:02:23,381
هاوکات کار لەسەر مۆدێلی جیاواز بکەن.

38
00:02:23,381 --> 00:02:25,681
ئەم ستراتیژیەتی دژە پێکوتەیە

39
00:02:25,681 --> 00:02:29,938
لە ماوەی ٧ مانگدا یەکەم پێکوتەی 
تاقیکراوی بۆ پێکوتەی زیکە بەرهەم هێنا،

40
00:02:29,938 --> 00:02:34,838
و یەکەم کوتان بۆ کۆڤید-١٩ لە 
ماوەی تەنیا ٤٢ ڕۆژ دا تاقیکراوە.

41
00:02:34,838 --> 00:02:38,006
تاقیکردنەوەی پێکوتەکە مانای ئەوە
نییە کە پێکوتەکە سەرکەوتووە.

42
00:02:38,006 --> 00:02:42,478
بەڵام کە ئەنجامی مۆدێلەکان بۆپێکوتەکە 
سەلامەت دەردەچن دەتوانن بۆ تاقیکردنەوەی

43
00:02:42,478 --> 00:02:47,387
کلینیکی بڕۆن لە کاتێکدا تاقیگەکانی دیکە 
بەردەوام دەبن لە دۆزینەوەی جێگرەوەکان.

44
00:02:47,387 --> 00:02:51,896
ئەگەر پێکوتەی تاقیکراوە لە ماوەی 
چوار مانگ یان چوار ساڵ بەرهەمم بێت،

45
00:02:51,896 --> 00:02:56,932
زۆرجار قۆناغی داهاتوو درێژترین و پێشبینی 
نەکراوترین قۆناغی گەشەسەندن دەبێت.

46
00:02:56,932 --> 00:03:02,184
تاقیکردنەوە پزیشکیەکان لە سێ قۆناغ پێکدێن،
هەر قۆناغێک چەند تاقیکردنەوەیەکی تێدایە.

47
00:03:02,184 --> 00:03:07,084
قۆناغی یەکەمی تاقیکردنەوەکان جەخت لەسەر
توندی وەڵامدانەوەی بەرگری لەش دەکەن،

48
00:03:07,084 --> 00:03:10,924
هەوڵ دەدەن ئەوە بسەپێنن کە پێکوتەکە
سەلامت و کاریگەرە. قۆناغی دووەمی

49
00:03:10,924 --> 00:03:15,229
تاقیکردنەوەکان جەخت لەسەر بەکارهێنان و 
کاتی گونجاوی بەکار‌هێنانی دەکات

50
00:03:15,229 --> 00:03:17,449
بەسەر ژمارەیەکی زۆری دانیشتوان.

51
00:03:17,449 --> 00:03:20,319
قۆناغی سێییەمی تاقیکردنەوەکان 
سەلامەتی پێکوتەکە دیاری دەکەن

52
00:03:20,319 --> 00:03:23,519
بە تاقیکردنەوی لەسەر 
کۆمەڵێک وەرگری سەرەتایی،

53
00:03:23,519 --> 00:03:27,837
هاوکات دیاریکردنی کاریگەرییە لاوەکییە 
دەگمەنەکان و کاردانەوە نەرێنییەکانی لەش.

54
00:03:27,837 --> 00:03:31,987
بەهۆی ژمارەی گۆڕاوەکان و جەخت 
خستنە سەر سەلامەتی درێژخایەن ،

55
00:03:31,987 --> 00:03:35,987
زۆر قورسە تاقیکردنەوە 
پزیشکیەکان خێرابکرێن.

56
00:03:35,987 --> 00:03:39,397
لە حاڵەتە کتوپڕەکان، توێژەران 
چەندین تاقیکردنەوە ئەنجام دەدەن

57
00:03:39,397 --> 00:03:41,777
لە یەک قۆناغ لە هەمان کاتدا.

58
00:03:41,777 --> 00:03:46,067
بەڵام پێش ئەوەی بەردەوام بێت هێشتا 
دەبێت پێوانەی سەلامەتی توندیان هەبێت .

59
00:03:46,067 --> 00:03:49,917
هەندێک جار تاقیگەکان دەتوانن
ئەم پڕۆسەیە خێراتر بکەن

60
00:03:49,917 --> 00:03:52,577
بە سوود وەرگرتن لە 
چارەسەرە پەسندکراوەکانی پێشتر .

61
00:03:52,577 --> 00:03:58,763
لە ساڵی ٢٠٠٩ دا توێژەران پێکوتەی 
ئەنفلوەنزای وەرزیان بۆ چارەسەرکردنی H1N1―

62
00:03:58,763 --> 00:04:03,776
گونجاند. تەنها لەماوەی ٦ مانگدا پێکوتەیەکی
بەردەست و بەرفراوانیان بەرهەمهێنا.

63
00:04:03,776 --> 00:04:08,267
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم تەکنیکە کاتێک کاردەکات 
کە مامەڵە لەگەڵ نەخۆشیە ناسراوەکان بکرێت

64
00:04:08,267 --> 00:04:11,897
کە شێوەیەی باشی پێکوتەکەی جێگیرکراوە .

65
00:04:11,897 --> 00:04:16,560
دوای سەرکەوتنی قۆناغی سێی تاقیکردنەوەکان،
دەسەڵاتی ڕێکخەری نەتەوەیی

66
00:04:16,560 --> 00:04:21,102
پێداچوونەوە بە ئەنجامەکاندا دەکات و پێکوتە
سەلامەتەکان بۆ دروستکردن پەسەند دەکات.

67
00:04:21,102 --> 00:04:25,782
هەر پێکوتەیەک تێکەڵەیەکی بێ هاوتای 
پێکهاتەکانی بایۆلۆجی و کیمیایی هەیە

68
00:04:25,782 --> 00:04:29,492
کە پێویستی بە ڕێگەیەکی 
تایبەتمەند هەیە بۆ بەرهەمهێنان.

69
00:04:29,492 --> 00:04:32,392
هەر کە پێکوتەکە پەسەندکرا بۆ
دەستپێکردن بە بەرهەم هێنان،

70
00:04:32,392 --> 00:04:37,754
پێویستە پلانی دروست کردن بە هاوتەریبی 
توێژینەوە و تاقیکردنەوەکان دیزاین بکرێت .

71
00:04:37,754 --> 00:04:42,086
ئەمەش پێویستی بە هەماهەنگییەکی بەردەوام 
هەیە لە نێوان تاقیگەکان و دروستکەرەکان،

72
00:04:42,086 --> 00:04:46,905
هەروەها سەرچاوەکانیش بۆ خۆگونجاندنیان 
لەگەڵ گۆڕانکاریە لەناکاوەکان لە شێوازی

73
00:04:46,905 --> 00:04:50,815
دروستکردنی پێکوتەکەدا. تەنانەت ئەگەر بە 
مانای بەهەدەر دانی چەند مانگێکی کارکردن بێ

74
00:04:50,815 --> 00:04:54,435
بە پێی کات، پێشکەوتن لە 
لێکۆڵینەوەکان و دروستکردنی پێکوتەکە

75
00:04:54,435 --> 00:04:56,835
دەبێت ئەم پڕۆسەیە خێراتر بکات.

76
00:04:56,835 --> 00:04:59,445
لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان 
ئاماژە بەوە دەکەن کە

77
00:04:59,445 --> 00:05:03,335
ڕەنگە توێژەران لە داهاتوودا توانای 
گۆڕینی ماددەی بۆماوەیی نێوان ڤایرۆسە

78
00:05:03,335 --> 00:05:06,105
جیاوازەکانیان هەبێت لە 
شێوەی خودی پێکوتەدا.

79
00:05:06,105 --> 00:05:11,159
ئەو پێکوتانەی کە لە DNA و mRNA 
دروستکراون بە شێوەیەکی بەرچاو دەتوانن

80
00:05:11,159 --> 00:05:13,549
هەر سێ قۆناغی بەرهەم 
هێنانی پێکوتە خێرا بکەن.

81
00:05:13,549 --> 00:05:15,949
بەڵام تا ئەو کاتەی ئەم 
جۆرە پێشکەوتنە دەگات،

82
00:05:15,949 --> 00:05:19,943
باشترین ستراتیژی ئێمە ئەوەیە 
کە تاقیگەکانی جیهان هاوکاری

83
00:05:19,943 --> 00:05:22,743
و کاری هاوتەریب لەسەر 
ڕێگە جیاوازەکان بکەن.

84
00:05:22,743 --> 00:05:24,983
بە هاوبەشی پێکردنی زانیاری و سەرچاوەکان،

85
00:05:24,983 --> 00:05:28,785
زانایان دەتوانن بەسەر هەر
نەخۆشیەک دا دابەش بکرێن و زاڵ بن.