1
00:00:00,529 --> 00:00:02,309
[Do ponedeljka 27. februara 2020.

2
00:00:02,333 --> 00:00:05,810
širom sveta je potvrđeno
bar 82 000 slučajeva virusa korona

3
00:00:05,834 --> 00:00:07,135
sa 2 810 smrtnih ishoda.

4
00:00:07,159 --> 00:00:10,946
TED je pozvao Dr Dejvida Hejmana
da podeli poslednja otkrića o epidemiji.]

5
00:00:10,970 --> 00:00:13,611
[Šta se desi, ako se zarazite
virusom korona?]

6
00:00:13,635 --> 00:00:16,435
Čini se kao veoma blaga bolest,
poput obične prehlade

7
00:00:16,459 --> 00:00:18,228
za većinu ljudi.

8
00:00:18,252 --> 00:00:22,752
Neki ljudi se zaraze
i krajnje ozbiljno se razbole;

9
00:00:22,776 --> 00:00:24,415
među njima su zdravstveni radnici.

10
00:00:24,415 --> 00:00:26,225
Za njih je to veoma ozbiljna infekcija

11
00:00:26,225 --> 00:00:28,410
jer dobiju jače doze od normalnih ljudi,

12
00:00:28,434 --> 00:00:30,831
a istovremeno nemaju imunitet.

13
00:00:30,855 --> 00:00:34,910
Dakle, kod opšte javnosti,

14
00:00:34,934 --> 00:00:39,133
verovatnije je da će doza virusa
koju dobiju kada se zaraze

15
00:00:39,157 --> 00:00:42,371
da bude mnogo manja od doze
koju bi dobio zdravstveni radnik,

16
00:00:42,371 --> 00:00:44,854
zdravstveni radnici
imaju daleko ozbijnije infekcije.

17
00:00:44,854 --> 00:00:47,704
Dakle, vaša infekcija bi bila
manje ozbiljna, nadamo se.

18
00:00:47,728 --> 00:00:51,057
Tako da ostaju stari ljudi
i oni sa pratećim oboljenjima

19
00:00:51,081 --> 00:00:53,633
koji zaista jesu oni
za koje moramo da se postaramo

20
00:00:53,657 --> 00:00:55,822
da budu zbrinuti u bolnicama.

21
00:00:55,846 --> 00:00:59,863
[Ko su ljudi koji bi trebalo
da budu najzabrinutiji zbog ovoga?]

22
00:01:00,395 --> 00:01:02,641
Najviše zabrinutosti
bi trebalo da bude za ljude

23
00:01:02,645 --> 00:01:05,760
koji žive, pre svega,
u zemljama u razvoju,

24
00:01:05,784 --> 00:01:08,569
a koji nemaju pristup
dobroj medicinskoj nezi

25
00:01:08,593 --> 00:01:11,292
i možda uopšte nemaju pristup bolnicama,

26
00:01:11,316 --> 00:01:14,450
ukoliko dođe do epidemije
u njihovoj državi.

27
00:01:14,474 --> 00:01:16,283
Ovi ljudi bi bili pod velikim rizikom,

28
00:01:16,283 --> 00:01:17,664
naročito stariji.

29
00:01:17,688 --> 00:01:20,315
Stariji u svim populacijama
su pod rizikom,

30
00:01:20,339 --> 00:01:23,014
a naročito oni koji
nemaju pristup inhalatoru.

31
00:01:23,038 --> 00:01:24,670
U industrijalizovanim državama,

32
00:01:24,694 --> 00:01:27,404
baš oni stariji
koji imaju prateće bolesti,

33
00:01:27,428 --> 00:01:29,682
koji imaju dijabetes,
koji imaju druga oboljenja

34
00:01:29,706 --> 00:01:30,918
su pod rizikom.

35
00:01:30,942 --> 00:01:33,959
Opšta populacije se ne čini
da je pod velikim rizikom.

36
00:01:33,983 --> 00:01:38,126
[Koje postojeće medicinsko stanje
dovodi ljude u veću opasnost?]

37
00:01:38,150 --> 00:01:39,309
Pre svega,

38
00:01:39,333 --> 00:01:43,133
važno je ako neko već ima plućnu bolest.

39
00:01:43,157 --> 00:01:45,661
Uopšteno, stariji su pod većim rizikom,

40
00:01:45,685 --> 00:01:47,768
naročito stariji od 70 godina

41
00:01:47,792 --> 00:01:50,860
jer njihov imunitet više nije delotvoran

42
00:01:50,884 --> 00:01:52,447
kao što je možda nekad bio,

43
00:01:52,471 --> 00:01:55,289
te su podložniji infekcijama.

44
00:01:55,313 --> 00:01:58,773
Uz to, u nekim slučajevima u Kini,

45
00:01:58,797 --> 00:02:02,075
došlo je do dodatne zaraze influencom

46
00:02:02,099 --> 00:02:03,258
i istovremeno,

47
00:02:03,282 --> 00:02:05,575
došlo je do bakterijskih superinfekcija

48
00:02:05,599 --> 00:02:07,508
kod već postojećih upala pluća.

49
00:02:07,532 --> 00:02:10,535
[Gde možemo da pronađemo
aktuelne informacije?]

50
00:02:10,559 --> 00:02:13,475
Centar za kontrolu bolesti
u Atlanti prati situaciju

51
00:02:13,499 --> 00:02:17,213
i redovno ažuriraju svoj sajt.

52
00:02:17,237 --> 00:02:19,848
I Svetska zdravstvena
organizacija u Ženevi,

53
00:02:19,872 --> 00:02:21,990
koja koordiniše mnoge aktivnosti

54
00:02:22,014 --> 00:02:23,482
na međunarodnom nivou,

55
00:02:23,506 --> 00:02:25,862
takođe ima sajt sa dnevnim ažuriranjima.

56
00:02:25,886 --> 00:02:29,466
Naša je odgovornost da prenosimo
informacije kao pojedinci

57
00:02:29,490 --> 00:02:30,871
kako bismo razumeli

58
00:02:30,895 --> 00:02:33,641
i postarali se na svoj način
da doprinesemo

59
00:02:33,665 --> 00:02:35,665
prevenciji većeg širenja.

60
00:02:36,011 --> 00:02:38,776
[Predvodili ste globalnu reakciju
na epidemiju SARS-a 2013.

61
00:02:38,800 --> 00:02:40,384
Uporedite ove dve epidemije.]

62
00:02:40,408 --> 00:02:42,654
Isti je problem sa svim novim infekcijama.

63
00:02:42,678 --> 00:02:45,210
Radi se o infekciji
koja se prenosi na ljude

64
00:02:45,234 --> 00:02:48,336
koji nikad pre nisu bili 
izloženi ovom virusu.

65
00:02:48,360 --> 00:02:50,728
Nemaju nikakva zaštitna antitela

66
00:02:50,752 --> 00:02:53,282
i nije jasno da li njihov imunitet

67
00:02:53,306 --> 00:02:55,268
može da podnese virus ili ne.

68
00:02:55,292 --> 00:02:59,959
Radi se o virusu koji se obično nalazi
u šišmišima ili drugim životinjma,

69
00:02:59,983 --> 00:03:01,800
a iznenada ga zatičemo kod ljudi.

70
00:03:01,824 --> 00:03:04,982
A ljudi nemaju iskustvo sa ovim virusom.

71
00:03:05,006 --> 00:03:06,164
Međutim, vremenom,

72
00:03:06,188 --> 00:03:08,997
počinjemo da učimo mnogo,
kao što smo i sa SARS-om.

73
00:03:09,021 --> 00:03:12,887
I znate, zasigurno ima više smrti

74
00:03:12,911 --> 00:03:14,728
nego što je bio slučaj sa SARS-om.

75
00:03:14,752 --> 00:03:18,950
Međutim, kada to podelite sa imeniocem,
osobama koje su zaražene,

76
00:03:18,974 --> 00:03:22,356
ima mnogo, mnogo više zaraženih osoba
nego što je bio slučaj sa SARS-om.

77
00:03:22,577 --> 00:03:24,112
Stopa smrtnosti,

78
00:03:24,136 --> 00:03:28,648
ovo je stopa smrtnosti
u odnosu na broj slučajeva SARS-a,

79
00:03:28,672 --> 00:03:30,276
bila je oko 10 procenata.

80
00:03:30,300 --> 00:03:33,355
U slučaju trenutnog
virusa korona, COVID-19

81
00:03:33,379 --> 00:03:36,776
je dva procenta ili čak i manja.

82
00:03:36,800 --> 00:03:39,164
Dakle, manje je zarazan virus,

83
00:03:39,188 --> 00:03:41,625
ali je i dalje virus sa smrtnim ishodima,

84
00:03:41,649 --> 00:03:44,594
a to ne želimo
da uđe u ljudsku populaciju.

85
00:03:44,618 --> 00:03:48,383
[Da li smo odreagovali pravilno u slučaju
graničnih prelaza, poput aerodroma?]

86
00:03:48,407 --> 00:03:52,700
Jasno je da aerodromi
ili bilo koji granični prelazi na tlu

87
00:03:52,724 --> 00:03:54,954
ne mogu da spreče ulazak bolesti.

88
00:03:54,978 --> 00:03:57,768
Ljudi u periodu inkubacije
mogu da pređu tu granicu,

89
00:03:57,792 --> 00:03:59,117
mogu da uđu u države

90
00:03:59,141 --> 00:04:02,315
i potom kad se razbole
mogu da zaraze druge.

91
00:04:02,339 --> 00:04:08,323
Granice nisu sredstva za sprečavanje 
infekcija od ulaska u državu

92
00:04:08,347 --> 00:04:10,014
proverom telesne temperature.

93
00:04:10,355 --> 00:04:14,045
Granice su važne jer možete
da obezbedite ljudima koji dolaze

94
00:04:14,069 --> 00:04:17,697
iz oblasti u kojima je veći rizik
od dobijanja infekcije,

95
00:04:17,721 --> 00:04:19,776
možete da im pružite razumevanje

96
00:04:19,800 --> 00:04:22,934
bilo odštampano razumevanje
ili verbalno razumevanje

97
00:04:22,958 --> 00:04:25,823
o znacima i simptomima ove infekcije,

98
00:04:25,847 --> 00:04:29,563
kao i šta da rade, ukoliko osete
da bi mogli da budu zaraženi.

99
00:04:29,587 --> 00:04:32,725
[Kada možemo da očekujemo vakcinu?]

100
00:04:32,749 --> 00:04:34,813
Trenutno se radi na vakcinama,

101
00:04:34,837 --> 00:04:36,971
mnoga istraživanja su u toku.

102
00:04:36,995 --> 00:04:40,908
Prvo je potrebno istraživanje
kako bi se razvila vakcina,

103
00:04:40,932 --> 00:04:45,330
potom se ona, radi bezbednosti
i efikasnosti, izučava na životinjama

104
00:04:45,354 --> 00:04:48,861
koje su izložene virusu nakon vakcinacije,

105
00:04:48,885 --> 00:04:51,234
a potom mora da prođe
testiranja na ljudima.

106
00:04:51,258 --> 00:04:53,371
Testiranja na životinjama još nisu počela,

107
00:04:53,395 --> 00:04:55,942
ali hoće uskoro za određene vakcine.

108
00:04:55,966 --> 00:04:58,109
I veruje se da će do kraja godine

109
00:04:58,133 --> 00:04:59,291
ili početkom sledeće,

110
00:04:59,315 --> 00:05:01,738
možda postojati neki kandidati za vakcinu

111
00:05:01,762 --> 00:05:06,585
koje će potom regulatorne agencije
izučavati radi licenciranja.

112
00:05:06,609 --> 00:05:10,728
Dakle, govorimo da je potrebno najmanje
godinu dana dok budemo imali vakcinu

113
00:05:10,752 --> 00:05:13,314
koja može da se koristi
kod većinske populacije.

114
00:05:13,338 --> 00:05:16,993
[Na koja pitanja u vezi sa epidemijom
i dalje nemamo odgovore?]

115
00:05:17,347 --> 00:05:19,164
Jasno je da znamo kako se prenosi,

116
00:05:19,188 --> 00:05:21,827
ne znamo koliko se lako prenosi kod ljudi,

117
00:05:21,851 --> 00:05:26,220
u zajednicama ili na otvorenom prostoru.

118
00:05:26,244 --> 00:05:27,958
Znamo, na primer,

119
00:05:27,982 --> 00:05:31,847
da se u zatvorenom prostoru kruzera
veoma lako širila.

120
00:05:31,871 --> 00:05:33,498
Moramo bolje da razumemo

121
00:05:33,522 --> 00:05:36,989
kako će da se širi
kada stigne na otvoreniji prostor

122
00:05:37,013 --> 00:05:40,367
gde su ljudi izloženi
onima koji bi mogli da budu bolesni.

123
00:05:40,840 --> 00:05:44,486
[Kako bi globalna reakcija
mogla da se popravi?]

124
00:05:44,510 --> 00:05:48,237
Veliki problem današnjeg sveta
je što posmatramo epidemije

125
00:05:48,261 --> 00:05:49,815
u zemljama u razvoju

126
00:05:49,839 --> 00:05:52,363
kao nešto što moramo
da odemo tamo i zaustavimo.

127
00:05:52,728 --> 00:05:54,506
Pa, kad dođe do izbijanja ebole,

128
00:05:54,506 --> 00:05:57,550
razmišljamo: „Kako da odemo
i zaustavimo epidemiju u toj državi?”

129
00:05:57,554 --> 00:06:01,117
Ne razmišljamo:
„Kako da pomognemo toj državi

130
00:06:01,141 --> 00:06:03,044
da ojača svoje kapacitete

131
00:06:03,068 --> 00:06:06,629
kako bi mogla da prepozna
i odgovori na infekcije?”

132
00:06:06,653 --> 00:06:09,098
Dakle, nismo dovoljno uložili

133
00:06:09,122 --> 00:06:13,061
da pomognemo državama da razviju
ključne kapacitete u javnom zdravstvu.

134
00:06:13,411 --> 00:06:17,291
Uložili smo u razne globalne mehanizme

135
00:06:17,315 --> 00:06:20,252
koji mogu da pruže podršku drugim državama

136
00:06:20,276 --> 00:06:22,307
kako bismo pošli i zaustavili epidemije.

137
00:06:22,307 --> 00:06:24,593
Međutim, želimo da vidimo
svet u kom svaka država

138
00:06:24,593 --> 00:06:26,834
može da da sve od sebe
da zaustavi epidemije.

139
00:06:26,834 --> 00:06:29,926
[Hoćemo li videti sve više
epidemija u budućnosti?]

140
00:06:29,950 --> 00:06:32,002
Trenutno postoji preko
sedam milijardi ljudi

141
00:06:32,002 --> 00:06:34,022
A kada ti ljudi dođu na svet,

142
00:06:34,046 --> 00:06:35,292
zahtevaju više hrane,

143
00:06:35,316 --> 00:06:37,101
zahtevaju čitav niz stvari

144
00:06:37,125 --> 00:06:38,562
i žive sve zbijenije.

145
00:06:38,586 --> 00:06:42,172
Zapravo, mi smo urbani svet,
u kom ljudi žive u urbanim prostorima.

146
00:06:42,196 --> 00:06:45,105
Istovremeno, uzgajamo sve više životinja,

147
00:06:45,129 --> 00:06:49,653
a te životinje takođe
doprinose hranjenju ljudi.

148
00:06:49,677 --> 00:06:50,828
Dakle, vidimo

149
00:06:50,852 --> 00:06:55,776
da je sve jača i jača spona
između životinja i ljudi.

150
00:06:55,800 --> 00:06:59,679
A ovaj intenzivni
poljoprivredni uzgoj životinja

151
00:06:59,703 --> 00:07:02,497
i intenzivni rast ljudske populacije

152
00:07:02,521 --> 00:07:04,537
koji žive zajedno na istoj planeti

153
00:07:04,561 --> 00:07:09,768
je uistinu presek u kome
može da dođe i dolazi do epidemija.

154
00:07:09,792 --> 00:07:12,803
Vremenom ćemo da imamo
sve više sličnih epidemija.

155
00:07:12,827 --> 00:07:16,741
Pa je trenutna infekcija samo upozorenje

156
00:07:16,765 --> 00:07:18,549
za ono što sledi u budućnosti.

157
00:07:18,573 --> 00:07:19,778
Moramo da se postaramo

158
00:07:19,802 --> 00:07:22,855
da je tehnička saradnja u svetu

159
00:07:22,879 --> 00:07:24,903
tu da radi zajedno

160
00:07:24,927 --> 00:07:28,276
kako bismo se postarali da razumemo
ove epidemije kad se dese

161
00:07:28,300 --> 00:07:31,867
i da brzo pružimo nužne informacije
kako bismo ih kontrolisali.

162
00:07:32,182 --> 00:07:34,431
[Da li je najgore prošlo?]

163
00:07:34,455 --> 00:07:36,019
Ne mogu tačno da predvidim.

164
00:07:36,043 --> 00:07:39,066
Sve što mogu da kažem
je da moramo da budemo spremni

165
00:07:39,090 --> 00:07:40,950
za najgori mogući scenario.

166
00:07:40,974 --> 00:07:42,617
I da istovremeno

167
00:07:42,641 --> 00:07:45,688
naučimo kako da zaštitimo sebe i druge,

168
00:07:45,712 --> 00:07:48,494
ukoliko postanemo deo epidemije.

169
00:07:48,494 --> 00:07:52,088
[Da saznate više, posetite sajtove:
Centra za kontrolu i sprečavanje bolesti

170
00:07:52,088 --> 00:07:53,756
i Svetske zdravstvene organizacije]