1
00:00:00,529 --> 00:00:02,309
До утрото на 27 Февруари, 2020 г.

2
00:00:02,333 --> 00:00:05,810
имаше најмалку 82.000 потврдени случаи 
на корона вирус во светот

3
00:00:05,834 --> 00:00:07,135
и 2.810 смртни случаи.

4
00:00:07,159 --> 00:00:10,946
ТЕД го покани д-р Дејвид Хејман 
да ги сподели најновите откритија.

5
00:00:10,970 --> 00:00:13,611
Што ќе се случи ако се заразите 
со корона вирусот?

6
00:00:13,635 --> 00:00:16,435
Изгледа како лесно заболување, 
како обична настинка,

7
00:00:16,459 --> 00:00:18,228
кај повеќето луѓе.

8
00:00:18,252 --> 00:00:22,752
Одреден број на луѓе
се заразуваат и сериозно се разболуваат.

9
00:00:22,752 --> 00:00:24,511
Мѓу нив се и здравствените работници.

10
00:00:24,511 --> 00:00:26,085
Заразата е мошне сериозна кај нив

11
00:00:26,085 --> 00:00:28,584
бидејќи примаат поголема доза 
отколку обичните луѓе,

12
00:00:28,584 --> 00:00:30,831
а притоа немаат имунитет.

13
00:00:30,855 --> 00:00:34,910
Кај пошироката популација

14
00:00:34,934 --> 00:00:39,133
дозата на вирусот што се добива
при заразувањето

15
00:00:39,157 --> 00:00:42,371
е многу помала од дозата која еден 
здравствен работник ја прима.

16
00:00:42,395 --> 00:00:44,680
Здравствените работници 
потешко се заразуваат.

17
00:00:44,704 --> 00:00:47,704
Вашата инфекција 
би била помалку сериозна.

18
00:00:47,728 --> 00:00:51,057
Оттука, најважно е старите лица
и оние со повеќе заболувања

19
00:00:51,081 --> 00:00:53,633
први да добијат медицинска грижа

20
00:00:53,657 --> 00:00:55,822
во болниците.

21
00:00:55,846 --> 00:00:59,863
(Кои луѓето кои би биле 
најзасегнати од ова?)

22
00:01:00,395 --> 00:01:02,621
Најзасегнати се луѓето кои

23
00:01:02,645 --> 00:01:05,760
се во неразвиените земји

24
00:01:05,784 --> 00:01:08,569
и кои немаат пристап до 
соодветна медицинска нега

25
00:01:08,593 --> 00:01:11,292
или немаат пристап до болница

26
00:01:11,316 --> 00:01:14,450
ако епидемијата се појави
во нивната земја.

27
00:01:14,474 --> 00:01:16,228
Тие луѓе ќе бидат со висок ризик,

28
00:01:16,252 --> 00:01:17,664
особено постарите лица.

29
00:01:17,688 --> 00:01:20,315
Постарите лица насекаде се во опасност,

30
00:01:20,339 --> 00:01:23,014
но особено оние кои не можат 
да добијат кислород.

31
00:01:23,038 --> 00:01:24,670
Во индустријализираните држави,

32
00:01:24,694 --> 00:01:27,404
старите лица се тие
кои имаат повеќе болести,

33
00:01:27,428 --> 00:01:29,682
имаат дијабетис и други болести.

34
00:01:29,706 --> 00:01:30,918
Тие се во опасност.

35
00:01:30,942 --> 00:01:33,959
Општата популација
не е во голема опасност.

36
00:01:33,983 --> 00:01:38,126
(Кои претходно постоечки заболувања
го зголемуваат ризикот?)

37
00:01:38,150 --> 00:01:39,309
Најпрво, важно е

38
00:01:39,333 --> 00:01:43,133
дали постои бело-дробно заболување 
од претходно.

39
00:01:43,157 --> 00:01:45,661
Генерално, постарите лица 
се во поголема опасност,

40
00:01:45,685 --> 00:01:47,768
особено оние над 70 години,

41
00:01:47,792 --> 00:01:50,860
бидејќи нивниот имунолошки 
систем не е толку ефективен

42
00:01:50,884 --> 00:01:52,447
колку што бил порано,

43
00:01:52,471 --> 00:01:55,289
па тие се почувствителни на инфекции.

44
00:01:55,313 --> 00:01:58,773
Исто така, кај некои случаи во Кина,

45
00:01:58,797 --> 00:02:02,075
корона вирусот бил пропратен со грип,

46
00:02:02,099 --> 00:02:03,258
а во исто време

47
00:02:03,282 --> 00:02:05,575
имало и секундарни бактериски инфекции

48
00:02:05,599 --> 00:02:07,508
на веќе постоечката пневмонија.

49
00:02:07,532 --> 00:02:10,535
(Каде можеме да најдеме 
најнови информации?)

50
00:02:10,559 --> 00:02:13,475
Центарот за контрола
на болести во Атланта има податоци

51
00:02:13,499 --> 00:02:17,213
и редовно ги ажурира
на нивната веб страна.

52
00:02:17,237 --> 00:02:19,848
Истотака, Светската Здравствена 
Организација во Женева

53
00:02:19,872 --> 00:02:21,990
која координира многу активности

54
00:02:22,014 --> 00:02:23,482
кои се одвиваат меѓународно,

55
00:02:23,506 --> 00:02:25,862
има своја веб страна со дневни информации.

56
00:02:25,886 --> 00:02:29,466
Наша одговорност е како поединци 
да се информираме,

57
00:02:29,490 --> 00:02:30,871
за да разбереме

58
00:02:30,895 --> 00:02:33,641
и да можеме да дадеме свој 
придонес за спречување

59
00:02:33,665 --> 00:02:35,665
на поголемо распространување.

60
00:02:36,011 --> 00:02:38,776
(Вие ја водевте глобалната 
активност против САРС во 2003.

61
00:02:38,800 --> 00:02:40,384
Која е сличноста меѓу двете?)

62
00:02:40,408 --> 00:02:42,654
Проблемот е ист со сите нови инфекции.

63
00:02:42,678 --> 00:02:45,210
Ова е инфекција што напаѓа луѓе

64
00:02:45,234 --> 00:02:48,336
кои претходно не биле изложени на вирусот.

65
00:02:48,360 --> 00:02:50,728
Тие немаат заштита од антитела

66
00:02:50,752 --> 00:02:53,282
и не знаеме дали нивниот имунолошки систем

67
00:02:53,306 --> 00:02:55,268
може да се справи со вирусот или не.

68
00:02:55,292 --> 00:02:59,959
Ова е вирус кој се наоѓа кај лилјаците 
и други животни

69
00:02:59,983 --> 00:03:01,800
и одненадеж - еве го и кај луѓето.

70
00:03:01,824 --> 00:03:04,982
А луѓето едноставно 
немаат искуство со овој вирус.

71
00:03:05,006 --> 00:03:06,164
Но постепено

72
00:03:06,188 --> 00:03:08,997
почнуваме да учиме многу,
како што беше и со САРС.

73
00:03:09,021 --> 00:03:12,887
Секако, сега има
поголем број на смртни случаи

74
00:03:12,911 --> 00:03:14,728
за разлика од САРС.

75
00:03:14,752 --> 00:03:18,950
Но кога ќе го поделите тоа
со бројот на заразените,

76
00:03:18,974 --> 00:03:22,236
сега има многу повеќе заразени луѓе 
отколку што имаше од САРС.

77
00:03:22,577 --> 00:03:24,112
Смртноста,

78
00:03:24,136 --> 00:03:28,648
т.е. соодносот меѓу смртните случаи 
и бројот на заболените кај САРС

79
00:03:28,672 --> 00:03:30,276
беше околу 10 %

80
00:03:30,300 --> 00:03:33,355
Сега, кај корона вирусот, КОВИД-19

81
00:03:33,379 --> 00:03:36,776
е 2 % или помалку.

82
00:03:36,800 --> 00:03:39,164
Значи, овој е помалку опасен вирус,

83
00:03:39,188 --> 00:03:41,625
но сепак е вирус
кој предизвикува смртност,

84
00:03:41,649 --> 00:03:44,594
и не сакаме да се рашири
низ светската популација.

85
00:03:44,618 --> 00:03:48,383
(Дали адекватно реагираме на граничните
премини, како што се аеродромите?)

86
00:03:48,407 --> 00:03:52,700
Јасно е дека аеродромите 
или кој било граничен премин

87
00:03:52,724 --> 00:03:54,954
не можат да спречат влегување на болеста.

88
00:03:54,978 --> 00:03:57,768
Луѓето во период на инкубација 
можат да преминат граница

89
00:03:57,792 --> 00:03:59,117
да влезат во друга држава

90
00:03:59,141 --> 00:04:02,315
и потоа можат да заразат други
кога ќе се разболат.

91
00:04:02,339 --> 00:04:08,323
Значи, границите не се средства за 
спречување на ширење на заразата

92
00:04:08,347 --> 00:04:10,014
со проверка на температурата.

93
00:04:10,355 --> 00:04:14,045
Границите се важни бидејќи 
на луѓето кои доаѓаат

94
00:04:14,069 --> 00:04:17,697
од ризични подрачја и кои
може се инфицирани,

95
00:04:17,721 --> 00:04:19,776
можеме да им дадеме корисни информации,

96
00:04:19,800 --> 00:04:22,934
печатени или усни информации

97
00:04:22,958 --> 00:04:25,823
за знаците и симптомите на оваа инфекција

98
00:04:25,847 --> 00:04:29,563
и што треба да прават ако почувствуваат 
дека се заразени.

99
00:04:29,587 --> 00:04:32,725
(Која е временската рамка за вакцина?)

100
00:04:32,749 --> 00:04:34,813
Вакцините во моментов
се во развојна фаза,

101
00:04:34,837 --> 00:04:36,971
се прават многу испитувања.

102
00:04:36,995 --> 00:04:40,908
Овие испитувања бараат најпрво
да се открие вакцина,

103
00:04:40,932 --> 00:04:45,330
па да се тестира безбедноста и
ефикасноста врз животни

104
00:04:45,354 --> 00:04:48,861
на кои ќе им се инјектира вирусот 
откако ќе ја примат вакцината.

105
00:04:48,885 --> 00:04:51,234
А потоа мора да се испита и врз луѓе.

106
00:04:51,258 --> 00:04:53,371
Тестирања со животни 
сѐ уште не се почнати

107
00:04:53,395 --> 00:04:55,942
но наскоро ќе почнат за одредени вакцини.

108
00:04:55,966 --> 00:04:58,109
Се смета дека до крајот на годината или

109
00:04:58,133 --> 00:04:59,291
на почеток на следната,

110
00:04:59,315 --> 00:05:01,738
ќе има пробни вакцини

111
00:05:01,762 --> 00:05:06,585
кои ќе се тестираат за одобрување 
од регулаторни тела.

112
00:05:06,609 --> 00:05:10,728
Значи, зборуваме за една година 
до појавата на вакцина

113
00:05:10,752 --> 00:05:13,314
која би се применила кај луѓето.

114
00:05:13,338 --> 00:05:16,993
(Кои прашања во врска со епидемијата 
не се одговорени досега?)

115
00:05:17,347 --> 00:05:19,164
Со сигурност знаеме како се пренесува,

116
00:05:19,188 --> 00:05:21,827
не знаеме со која леснотија 
се пренесува кај луѓето

117
00:05:21,851 --> 00:05:26,220
во заедниците или 
во отворени подрачја.

118
00:05:26,244 --> 00:05:27,958
Знаеме на пример,

119
00:05:27,982 --> 00:05:31,847
дека многу лесно се шири во затворен 
простор на брод за крстарење.

120
00:05:31,871 --> 00:05:33,498
Треба подобро да разбереме

121
00:05:33,522 --> 00:05:36,989
на кој начин се шири на отворен простор

122
00:05:37,013 --> 00:05:40,367
каде луѓето се изложени на контакти 
со евентуално заразени лица.

123
00:05:40,840 --> 00:05:44,486
(Како може да се подобрат 
глобалните мерки?)

124
00:05:44,510 --> 00:05:48,237
Најголемиот проблем денес е тоа што 
кога има епидемија

125
00:05:48,261 --> 00:05:49,815
во неразвиените земји

126
00:05:49,839 --> 00:05:52,363
сметаме дека треба да одиме 
таму и да ја запреме.

127
00:05:52,728 --> 00:05:54,506
Кога има епидемија на ебола,

128
00:05:54,530 --> 00:05:57,530
мислиме како да одиме и да ја 
запреме епидемијата во земјата.

129
00:05:57,554 --> 00:06:01,117
Не размислуваме како 
да ѝ помогнеме на државата

130
00:06:01,141 --> 00:06:03,044
за да ги засили своите капацитети,

131
00:06:03,068 --> 00:06:06,629
за да можат да ја препознаат
и да реагираат на инфекцијата.

132
00:06:06,653 --> 00:06:09,098
Не инвестираме доволно

133
00:06:09,122 --> 00:06:13,061
за им помогнеме на земјите да ги подобрат 
своите капацитети во јавното здравство.

134
00:06:13,411 --> 00:06:17,291
Имаме инвестирано во 
многу глобални механизми

135
00:06:17,315 --> 00:06:20,252
кои можат да обезбедат поддршка 
на други земји,

136
00:06:20,276 --> 00:06:22,307
да одат и да запрат епидемија.

137
00:06:22,331 --> 00:06:24,569
Но сакаме да има
свет во кој секоја земја

138
00:06:24,593 --> 00:06:26,810
ќе е доволна моќна да запре епидемија.

139
00:06:26,834 --> 00:06:29,926
(Дали ќе имаме и други епидемии 
во иднина?)

140
00:06:29,950 --> 00:06:31,958
Денес има околу 7 милијарди луѓе.

141
00:06:31,982 --> 00:06:34,022
Сите тие луѓе во светот

142
00:06:34,046 --> 00:06:35,292
имаат потреба од храна,

143
00:06:35,316 --> 00:06:37,101
имаат потреба од многу нешта

144
00:06:37,125 --> 00:06:38,562
во нивното заедничко живеење.

145
00:06:38,586 --> 00:06:42,172
Всушност, ние сме урбан свет каде 
луѓето живеат во урбани средини.

146
00:06:42,196 --> 00:06:45,105
Истовремено одгледуваме повеќе животни

147
00:06:45,129 --> 00:06:49,653
и тие животни им обезбедуваат 
храна на луѓето.

148
00:06:49,677 --> 00:06:50,828
Значи гледаме дека

149
00:06:50,852 --> 00:06:55,776
има сè поголема поврзаност
меѓу луѓето и животните.

150
00:06:55,800 --> 00:06:59,679
Ова интензивно сточарство

151
00:06:59,703 --> 00:07:02,497
и овој интензивен пораст на населението

152
00:07:02,521 --> 00:07:04,537
кое живее заедно на планетата

153
00:07:04,561 --> 00:07:09,768
прават еден вистински вртлог
во кој има и ќе има епидемии.

154
00:07:09,792 --> 00:07:12,803
На крај ќе имаме сè повеќе епидемии.

155
00:07:12,827 --> 00:07:16,741
Сегашната растечка епидемија
е предупредување за она

156
00:07:16,765 --> 00:07:18,549
што може да се случи во иднина.

157
00:07:18,573 --> 00:07:19,778
Мораме да бидеме сигурни

158
00:07:19,802 --> 00:07:22,855
дека техничката соработка во светот

159
00:07:22,879 --> 00:07:24,903
постои за да дејствуваме заеднички

160
00:07:24,927 --> 00:07:28,276
и да ги разбереме епидемиите 
кога ќе се појават

161
00:07:28,300 --> 00:07:31,867
и навремено да обезбедуваме 
информации за да ги контролираме.

162
00:07:32,182 --> 00:07:34,431
(Дали најлошото е зад нас?)

163
00:07:34,455 --> 00:07:36,019
Не можам точно да предвидам.

164
00:07:36,043 --> 00:07:39,066
Можам само да кажам дека 
треба да сме подготвени

165
00:07:39,090 --> 00:07:40,950
за најлошото сценарио.

166
00:07:40,974 --> 00:07:42,617
Истовремено,

167
00:07:42,641 --> 00:07:45,688
да научиме како да се заштитиме 
себе си и другите

168
00:07:45,712 --> 00:07:48,494
ако станеме дел од епидемијата.

169
00:07:48,518 --> 00:07:51,618
(За да дознаете повеќе, 
одете на следната страна:

170
00:07:51,618 --> 00:07:53,756
https://www.cdc.gov/