1
00:00:01,045 --> 00:00:05,000
Ulduzların necə əmələ gəlməsi və təkamülü haqda danışdığımız üçün

2
00:00:05,000 --> 00:00:08,638
düşünürəm ki,ulduzların əmələ gəlməsi,ulduzların özü yaxud da

3
00:00:08,638 --> 00:00:13,886
təkamülü ilə bağlı onların cəlbedici fotolarına baxmaq üçün yaxşı vaxtdır.

4
00:00:13,886 --> 00:00:23,600
Bu, "Qartal dumanlığı"ndandır.

5
00:00:23,600 --> 00:00:30,883
Bildiyiniz kimi, "nebula" sözü hər hansı bir ulduzlararası qaz və ya toz buludları üçün ümumiləşmiş sözdür,

6
00:00:30,883 --> 00:00:34,133
ona görə də, biz Qartal dumanlığından danışarkən

7
00:00:34,133 --> 00:00:36,733
əslində nəhəng və genişlənən dumanlıqdan danışırıq.

8
00:00:36,733 --> 00:00:44,400
Yaxşı anlamanız üçün,bu "Yaradılış sütun"larının dirəklərindən sadəcə biridir.

9
00:00:44,400 --> 00:00:48,133
Bu "Qartal duman"lığının kiçik bir hissəsidir.

10
00:00:48,133 --> 00:00:52,467
Burada olan bu sütunun

11
00:00:52,467 --> 00:01:01,400
genişliyini sizə daha yaxşı anlatmaq üçün qeyd edim ki,

12
00:01:01,400 --> 00:01:04,551
o özü 7 işıq ili uzunluqdadır,

13
00:01:04,551 --> 00:01:06,467
bu isə kifayət qədər böyük bir məsafədir,

14
00:01:06,467 --> 00:01:11,425
unutmayın ki,Yerdən ən yaxın ulduza qədər olan məsafə təxminən 4 işıq ilinə bərabərdir.

15
00:01:11,425 --> 00:01:13,839
Səyyah düzgün istiqamətə yönəlsə idi,

16
00:01:13,839 --> 00:01:17,333
saatda 60 min kilomet sürətlə hərəkət edərdi.

17
00:01:17,333 --> 00:01:21,333
Səyyaha 4 işıq ili getməsi üçün 80 min il lazım olardı.

18
00:01:21,333 --> 00:01:24,822
Bu sütun sadəcə 7 işıq ili uzunluqdadır.

19
00:01:24,822 --> 00:01:29,333
Mən sizə bunu göstərmək istədim,çünki bu növ dumanlıqlar,

20
00:01:29,333 --> 00:01:32,160
ulduzların əmələ gələ biləcəyi yerlərdir.

21
00:01:32,160 --> 00:01:37,400
Bura,gördüyünüz kimi,yeni ulduzların yaranması üçün zəmindir,

22
00:01:37,400 --> 00:01:41,933
Bir neçə video əvvəl də bəhs etdiyimiz kimi,bu qaz

23
00:01:41,933 --> 00:01:45,333
,kritik temperatura,hidrogen birləşməsini əldə edəcəyiniz

24
00:01:45,333 --> 00:01:49,267
kritik sıxlığa çatana kimi kondensasiya olunur.

25
00:01:49,267 --> 00:01:53,933
Bu,sadəcə hidrogen qazından ibarət ulduzlararası buluddur,

26
00:01:53,933 --> 00:01:59,200
burada onun yalnız ulduzlar üçün zəmin hazırladığını görə bilərsiniz.

27
00:01:59,200 --> 00:02:03,159
Biz bu quruluşun artıq mövcud olmadığını düşünürük.

28
00:02:03,159 --> 00:02:06,400
Yadda saxlayın ki,bu şey bizdən çox çox uzaqdadır.

29
00:02:06,400 --> 00:02:11,267
Əslində isə,sadəcə rəqəmi bildiyimiz üçün bu şey 7000 işıq ili uzaqlıqda,

30
00:02:11,267 --> 00:02:17,416
7000 işıq ili uzaqlığındadır.

31
00:02:17,416 --> 00:02:23,867
Bu o deməkdir ki,bizim gördüklərimiz-bizim gözümüzə və ya teleskoplara indi çatan

32
00:02:23,867 --> 00:02:28,492
fotonlar kosmosu 7000 il əvvəl tərk edib,

33
00:02:28,492 --> 00:02:31,133
ona görə də biz onu 7000 il əvvəl olduğu kimi görürük.

34
00:02:31,133 --> 00:02:36,533
bu qaz və hidrogenin çoxu artıq qatılaşıb daha çox ulduza çevrilmiş ola bilər,

35
00:02:36,533 --> 00:02:39,800
quruluş indi göründüyü kimi olmaya bilər.

36
00:02:39,800 --> 00:02:41,267
Əslində, burada bu elementlərin çoxunu uçura biləcək

37
00:02:41,267 --> 00:02:45,867
başqa bir supernova(ulduz partlayışı) baş vermişdi və

38
00:02:45,867 --> 00:02:49,000
biz onun təsirlərini başqa min illər boyunca belə

39
00:02:49,000 --> 00:02:51,085
görməyə bilərik.

40
00:02:51,085 --> 00:02:53,600
Lakin,mənə görə,bu istənilən miqyasda

41
00:02:53,600 --> 00:02:56,600
olduqca heyrətamiz bir fotoşəkildir.

42
00:02:56,600 --> 00:02:59,067
7 işıq ili uzunluğunda olduğunu düşündükdə isə

43
00:02:59,067 --> 00:03:02,200
insanın ağlını başından alır.

44
00:03:02,200 --> 00:03:04,667
Həqiqətən yaradılış sütunlarından biri olan

45
00:03:04,667 --> 00:03:06,921
"Qartal nebulası"nın isə yalnız bir hissəsidir.

46
00:03:06,921 --> 00:03:13,236
Bura ulduz sahəsidir və sanki biz

47
00:03:13,236 --> 00:03:13,933
Samanyolu qalaktikamızın mərkəzinə baxırıq.

48
00:03:13,933 --> 00:03:16,162
Bu,Oxatan ulduz sahəsidir,

49
00:03:16,162 --> 00:03:20,267
buradakı ən gözəl şey müxtəlif ulduzlar görməyimizdir,

50
00:03:20,267 --> 00:03:24,916
həm də zehni sanki dondurur,çünki bu ulduzların hamısı qalaktikamızın içərisindədir,

51
00:03:24,916 --> 00:03:27,933
bu,qalaktikamızın mərkəzinə bir baxışdır.

52
00:03:27,933 --> 00:03:32,333
Qalaktikamızın xaricinə və ya qalaktika qruplarına baxdığımız

53
00:03:32,333 --> 00:03:34,000
yerlərdən biri deyil, burada sadəcə ulduzlar var.

54
00:03:34,000 --> 00:03:37,153
İş burasındadır ki, siz burada böyük fərqlər görürsünüz,

55
00:03:37,153 --> 00:03:40,467
bəzi ulduzlar qırmızı parıldayır və görünür ,lakin fərqli ulduzlar

56
00:03:40,467 --> 00:03:42,819
fərqli məsafə və intensivlikdə olduqları üçün

57
00:03:42,819 --> 00:03:46,933
ölçüləri tam deyə bilməzsiniz.

58
00:03:46,933 --> 00:03:52,933
Daha qırmızı olan ulduzlar öz qırmızı nəhəng fazalarında

59
00:03:52,933 --> 00:03:55,400
olan ulduzlardır.

60
00:03:55,400 --> 00:03:57,333
Bu ulduzlar üzərində xüsusi tədqiqat aparmamışam,

61
00:03:57,333 --> 00:03:58,957
ancaq biz düşünürük ki,

62
00:03:58,957 --> 00:04:00,467
qırmızı nəhəng sferada olan ulduzlar

63
00:04:00,467 --> 00:04:04,933
spektrin sarımtıl-ağ hissəsində olan ulduzlardır.

64
00:04:04,933 --> 00:04:07,133
Əsasən öz ardıcıllığı olan və bəlkə də

65
00:04:07,133 --> 00:04:10,892
Günəşimizdən fərqlənməyən ulduzlardır.

66
00:04:10,892 --> 00:04:16,348
Sarımtıl ağ rəngdə olanlar spektrin narıncı-sarı-ağ hissəsinə daha yaxındırlar,

67
00:04:16,348 --> 00:04:22,641
biraz daha mavi və yaşıl görünənlər

68
00:04:22,641 --> 00:04:24,986
daha sürətlə yanırlar.

69
00:04:24,986 --> 00:04:27,867
bu isə mənə daha mavi görünür və

70
00:04:27,867 --> 00:04:34,800
bunlar çox sürətlə yanırlar.

71
00:04:34,800 --> 00:04:40,218
Daha ağır ulduzlar dəhşətli dərəcədə sürətlə yanırlar sonra isə sıradan çıxırlar,

72
00:04:41,609 --> 00:04:43,000
lakin kütləsi az olan daha kiçik ulduzlar

73
00:04:43,000 --> 00:04:48,020
daha yavaş, lakin uzun müddət yanırlar.

74
00:04:48,020 --> 00:04:50,017
Sürətlə və tez yananlar

75
00:04:50,017 --> 00:04:56,101
işıq spektrinin daha kiçik hissəsində çoxlu enerji yayırlar,

76
00:04:56,101 --> 00:05:00,267
buna görə də , onlar yaşıl və ya mavi görünürlər,

77
00:05:00,267 --> 00:05:03,438
ağ,mavi və yaşıl rəngdə görünənlər daha ağır ulduzlara çevrilirlər

78
00:05:03,438 --> 00:05:04,933
Qırmızı olanlar isə,

79
00:05:04,933 --> 00:05:09,800
qırmızı olanlar super nəhəng fazada daha az kütləli ulduzlardır,

80
00:05:09,800 --> 00:05:14,000
bu səbəbdən də onlar zolaqdakı ulduzlardan daha soyuqdurlar.

81
00:05:14,000 --> 00:05:18,333
Burada,məhz burada "pişik gözü dumanlığlı" var,

82
00:05:18,333 --> 00:05:20,933
buradakı dumanlıq sözü planetar dumanlıq

83
00:05:20,933 --> 00:05:27,680
hesab edilir.

84
00:05:27,680 --> 00:05:34,019
Kosmosda hərəkət edən qaz olduğu üçün ona dumanlıq deyilir,

85
00:05:34,019 --> 00:05:38,067
ancaq burada çəkdiyimiz "Qartal dumanlığı"ndan

86
00:05:38,067 --> 00:05:41,200
tamamilə fərqli miqyasdadır.

87
00:05:41,200 --> 00:05:43,200
İnsanlar dumanlıqlar haqda danışarkən adətən qartal dumanlığı kimi bir şey nəzərdə tuturlar,

88
00:05:43,200 --> 00:05:46,467
bunlar insanların planetar dumanlardan bəhs etdiyi

89
00:05:46,467 --> 00:05:51,318
nəhəng ulduzlararası qaz kütlələridir.

90
00:05:51,318 --> 00:05:53,267
Böyük radiusu olsa da, 7 işıq ilindən yaxın deyil.

91
00:05:53,267 --> 00:05:59,538
Bu , ulduzun bütün xarici materialını tökməsinin əlavə məhsuludur,

92
00:05:59,538 --> 00:06:03,400
beləliklə, bunun mərkəzində öz xarici təbəqələrindən çıxmış

93
00:06:03,400 --> 00:06:07,133
yetkin bir ulduz görürük.

94
00:06:07,133 --> 00:06:09,174
O bunu nəhəng qırmızı fəzasında etdi,

95
00:06:09,174 --> 00:06:12,733
Nəticədə nüvə alışmağa davam etdi, partlayışlar baş verdi,

96
00:06:12,733 --> 00:06:18,485
hər dəfə bu isti partlayışlardan biri baş verdikcə

97
00:06:18,485 --> 00:06:21,156
xarici təbəqələr daha çox kosmosa atıldı və

98
00:06:21,156 --> 00:06:23,467
indi gördüyünüz formada olan

99
00:06:23,467 --> 00:06:25,267
planetar dumanlıq meydana gəldi.

100
00:06:25,267 --> 00:06:29,467
Bu kiçik və parlaqlığı az olan ulduz deyil,hələ də aktivdir,

101
00:06:29,467 --> 00:06:35,867
hələ də yanır,lakin bütün ehtiyatı bitəndə

102
00:06:35,867 --> 00:06:37,502
o kiçik ulduza çevriləcək

103
00:06:37,502 --> 00:06:42,200
O qırmızı nəhəng fazadan keçdi, bütün materialını kosmosa buraxdı

104
00:06:42,200 --> 00:06:43,333
indi isə kiçik və parıltısı olmayan ulduza çevriləcək.

105
00:06:43,333 --> 00:06:44,600
Ümidvaram ki,bəyəndiniz,

106
00:06:44,600 --> 00:06:49,267
mən bütün bu şəkilləri-xüsusilə də,

107
00:06:49,267 --> 00:06:50,800
ulduz sahəsinin bizim qalaktikada olan

108
00:06:50,800 --> 00:06:52,502
şəkillərini olduqca cəlbedici hesab edirəm.

109
00:06:52,502 --> 00:06:55,933
Bu Samanyolu qalaktikasındakı 200-400 milyard ulduzdan sadəcə kiçik bir hissə olan izah

110
00:06:55,933 --> 99:59:59,999
ümidvaram ki,tamamilə anlaşıldı.