0:00:00.944,0:00:05.315
Cando tiña 14 anos, [br]interesábame a ciencia,

0:00:05.339,0:00:07.824
fascinábame,[br]entusiasmábame aprendela.

0:00:08.479,0:00:12.538
E tiven un profesor de ciencias[br]no instituto que nos dixo na clase:

0:00:12.562,0:00:15.751
"As rapazas non tedes que escoitar isto".

0:00:16.800,0:00:18.205
Alentador, a que si?

0:00:18.229,0:00:19.316
(Risas)

0:00:19.340,0:00:23.372
Decidín non escoitar --[br]só esa afirmación en concreto.

0:00:24.710,0:00:28.417
Déixenme levalos[br]ao cordal dos Andes, en Chile,

0:00:28.441,0:00:32.970
a 500 kilómetros, 300 millas,[br]ao nordés de Santiago.

0:00:33.284,0:00:37.474
É un lugar moi afastado, [br]moi seco e moi fermoso.

0:00:38.087,0:00:39.462
E non hai moito máis alí.

0:00:39.486,0:00:42.126
Hai cóndores, tarántulas,

0:00:42.150,0:00:44.647
e de noite, cando a luz é tenue,

0:00:44.671,0:00:48.036
pódese ver un dos ceos [br]máis escuros da Terra.

0:00:48.906,0:00:51.456
É unha especie de lugar máxico, a montaña.

0:00:51.480,0:00:55.817
É unha combinación marabillosa [br]de afastados cumes

0:00:55.841,0:00:59.022
cunha tecnoloxía sumamente avanzada.

0:00:59.508,0:01:03.100
E os nosos devanceiros, [br]dende que hai rexistros históricos,

0:01:03.124,0:01:07.910
miraron cara ao ceo nocturno[br]cavilando sobre a natureza da existencia.

0:01:08.506,0:01:10.866
E a nosa xeración non é unha excepción.

0:01:11.536,0:01:14.632
O único problema é que o ceo nocturno[br]agora está iluminado

0:01:14.656,0:01:16.506
pola luz das cidades.

0:01:17.058,0:01:20.672
Por iso, os astrónomos van[br]a estes afastados cumes

0:01:20.696,0:01:22.616
para examinar e estudar o cosmos.

0:01:22.981,0:01:26.100
Os telescopios son [br]a nosa xanela ao cosmos.

0:01:28.042,0:01:32.065
Non esaxero se lles digo [br]que o hemisferio sur vai ser

0:01:32.089,0:01:35.504
o futuro da astronomía[br]durante o século XXI.

0:01:36.135,0:01:39.367
Xa temos unha serie de telescopios,

0:01:39.391,0:01:41.423
no cordal dos Andes, en Chile,

0:01:41.447,0:01:46.584
á que axiña se unirá[br]outra serie incrible de nova capacidade.

0:01:46.608,0:01:49.807
Vai haber dous grupos internacionais[br]que construirán

0:01:49.831,0:01:55.307
telescopios xigantes, sensibles[br]á radiación óptica, coma os nosos ollos.

0:01:55.669,0:01:57.540
Vai haber un telescopio de rastrexo

0:01:57.564,0:02:00.884
que analizará o ceo cada poucas noites.

0:02:01.366,0:02:02.892
Vai haber radiotelescopios,

0:02:02.916,0:02:06.424
sensibles a radiacións de onda longa.

0:02:06.448,0:02:09.563
E despois, haberá telescopios no espazo.

0:02:09.587,0:02:12.484
Haberá un sucesor[br]do Telescopio Espacial Hubble:

0:02:12.508,0:02:14.545
chámase o Telescopio James Webb

0:02:14.569,0:02:17.054
e lanzarase no 2018.

0:02:17.078,0:02:18.784
Haberá un satélite chamado TESS

0:02:18.808,0:02:22.181
que vai descubrir planetas[br]fóra do noso sistema solar.

0:02:24.259,0:02:26.889
Durante a última década,[br]estiven a liderar un grupo,

0:02:26.913,0:02:29.130
un consorcio -- un grupo internacional,

0:02:29.154,0:02:32.137
para constuír o que será, cando se remate,

0:02:32.161,0:02:35.465
o maior telescopio óptico que existe.

0:02:35.489,0:02:39.145
Chámase Telescopio Xigante de Magalhães,[br]ou GMT (Giant Magellan Telescope).

0:02:39.748,0:02:44.481
Este telescopio vai ter espellos[br]de 8,4 metros de diámetro--

0:02:44.505,0:02:45.667
cada espello.

0:02:45.691,0:02:47.330
Case 9 metros.

0:02:47.354,0:02:51.826
Será máis grande ca este escenario---[br]case ata a cuarta fila do público.

0:02:51.850,0:02:54.874
Cada un dos sete espellos do telescopio

0:02:54.898,0:02:58.682
terá case 9 metros de diámetro.

0:02:58.706,0:03:02.634
Xuntos, eses sete espellos medirán

0:03:02.658,0:03:04.699
algo máis de 24 metros de diámetro.

0:03:04.723,0:03:07.681
Polo tanto, será, practicamente, [br]o tamaño deste auditorio.

0:03:08.448,0:03:12.094
O telescopio estará a case[br]43 metros de altura,

0:03:12.118,0:03:14.808
e de novo, estando en Río,

0:03:14.832,0:03:18.451
algúns de vós debedes ter visto[br]a estatua do Cristo xigante.

0:03:18.475,0:03:20.304
A escala é comparable en altura.

0:03:20.328,0:03:23.565
De feito, é máis pequeno[br]do que este telescopio vai ser.

0:03:24.192,0:03:27.280
É comparable ao tamaño[br]da Estatua da Liberdade.

0:03:27.721,0:03:31.770
E aloxarase nun recinto de 22 andares.

0:03:31.794,0:03:33.693
60 metros de altura.

0:03:33.717,0:03:36.719
Pero é un edificio pouco común[br]para protexer este telescopio.

0:03:36.743,0:03:38.529
Terá xanelas abertas cara o ceo,

0:03:38.553,0:03:40.901
poderá apuntar e mirar o ceo,

0:03:40.925,0:03:43.553
e rotará nunha base --

0:03:43.577,0:03:47.052
un edificio xiratorio de 2.000 toneladas.

0:03:47.719,0:03:52.552
O Telescopio Xigante de Magalhães[br]terá 10 veces a resolución

0:03:52.576,0:03:54.315
do Telescopio Espacial Hubble.

0:03:54.934,0:03:58.994
Será 20 millóns de veces [br]máis sensible ca o ollo humano.

0:03:59.593,0:04:05.729
e poderá, por primeira vez na historia,[br]atopar vida en planetas

0:04:05.753,0:04:07.763
que están fóra do noso sistema solar.

0:04:08.469,0:04:12.842
Vainos permitir mirar cara a atrás[br]e ver a primeira luz do universo --

0:04:12.866,0:04:15.233
literalmente, o alborecer do cosmos.

0:04:15.257,0:04:17.025
O alborecer cósmico.

0:04:17.763,0:04:21.517
Este telescopio permitiranos[br]observar o pasado,[br]

0:04:21.541,0:04:25.326
ver as galaxias tal como eran[br]cando se estaban a formar,

0:04:25.350,0:04:28.691
os primeiros buracos negros do universo,[br]as primeiras galaxias.

0:04:29.690,0:04:34.298
Durante os milleiros de anos[br]que estudamos o cosmos,

0:04:34.322,0:04:36.976
preguntámonos cal é [br]o noso lugar no universo.

0:04:37.000,0:04:38.665
Os antigos gregos dixéronnos

0:04:38.689,0:04:41.171
que a Terra era o centro do universo.

0:04:41.195,0:04:44.821
Hai cincocentos anos,[br]Copérnico desprazou a Terra

0:04:44.845,0:04:47.636
e situou o Sol no corazón do cosmos.

0:04:48.785,0:04:50.839
Tal como aprendemos ao longo dos séculos,

0:04:50.863,0:04:53.581
dende que Galileo Galilei,[br]o científico italiano,

0:04:53.605,0:04:58.855
apuntou cara ao ceo [br]cun pequeno telescopio de 5 centímetros,

0:04:58.879,0:05:01.894
sempre que construímos [br]telescopios maiores,

0:05:01.918,0:05:04.117
descubrimos algo sobre o universo;

0:05:04.141,0:05:06.967
fixemos descubrimentos, sen excepcións.

0:05:08.908,0:05:12.645
No século XX descubrimos[br]que o universo se está a expandir

0:05:12.669,0:05:17.393
e que o noso sistema solar[br]non é o centro desta expansión.

0:05:17.757,0:05:23.036
Agora sabemos que o universo se compón [br]duns 100 mil millóns de galaxias

0:05:23.060,0:05:24.710
visibles para nós,

0:05:24.734,0:05:30.145
e cada unha desas galaxias[br]contén 100 mil millóns de estrelas.

0:05:31.234,0:05:34.096
Agora miramos cara [br]á imaxe máis profunda do cosmos

0:05:34.120,0:05:35.619
como nunca antes o fixeramos.

0:05:36.015,0:05:38.833
Sacouna o Telescopio Espacial Hubble

0:05:38.857,0:05:43.747
apuntando cara a unha parte do ceo [br]que estaba baleira,

0:05:43.771,0:05:45.370
antes do lanzamento do Hubble.

0:05:45.394,0:05:47.657
E se poden imaxinar esta área diminuta,

0:05:47.681,0:05:51.011
é só unha cincuentava parte[br]do tamaño da Lúa.

0:05:51.035,0:05:53.075
Poden imaxinar o tamaño da Lúa.

0:05:53.099,0:05:57.237
Agora existen 10.000 galaxias[br]visibles nesta imaxe.

0:05:57.782,0:06:02.460
E o tenue das imaxes e mais [br]o tamaño diminuto é só o resultado

0:06:02.484,0:06:06.891
de que esas galaxias[br]están moi afastadas, a longa distancia.

0:06:06.915,0:06:09.848
Cada unha delas pode conter

0:06:09.872,0:06:14.881
miles de millóns ou incluso[br]centos de miles de millóns de estrelas.

0:06:15.591,0:06:17.610
Os telescopios son coma máquinas do tempo.

0:06:17.634,0:06:22.097
Canto máis lonxe miramos no espazo,[br]máis atrás miramos no tempo.

0:06:22.470,0:06:25.656
E hai coma baldes de luz --[br]literalmente, acumulan luz.

0:06:25.680,0:06:28.914
Así, canto máis grande é o balde[br]máis grande é o espello que temos,

0:06:28.938,0:06:32.348
máis luz podemos ver[br]e máis atrás podemos mirar.[br]

0:06:33.610,0:06:35.881
No último século descubrimos

0:06:35.905,0:06:38.839
que no universo hai obxectos exóticos --[br]os buracos negros.

0:06:38.863,0:06:41.640
Descubrimos que existen[br]a materia e a enerxía escuras

0:06:41.664,0:06:42.875
que non podemos ver.

0:06:43.218,0:06:46.776
Agora estades a mirar [br]unha imaxe real da materia escura.

0:06:46.800,0:06:47.950
(Risas)

0:06:47.974,0:06:50.617
Entendéstelo. Non todo o mundo o entende.

0:06:50.641,0:06:52.406
(Risas)

0:06:52.430,0:06:55.154
Entón, o xeito como concluímos[br]que había materia escura --

0:06:55.178,0:06:59.873
non a podemos ver -- mais hai un tirón[br]inconfundible, debido á gravidade.

0:07:01.302,0:07:04.680
Se prestamos atención,[br]vemos este mar de galaxias

0:07:04.704,0:07:06.481
nun universo que se expande.

0:07:06.862,0:07:10.165
O que eu fago é medir[br]a expansión do universo

0:07:10.189,0:07:13.330
e nun dos proxectos [br]que levei a cabo nos 90

0:07:13.354,0:07:18.470
usei o Telescopio Espacial Hubble[br]para medir a velocidade a que se expande.

0:07:19.356,0:07:23.322
Agora podémonos remontar[br]a hai 14 mil millón de anos.

0:07:23.731,0:07:28.067
Co tempo descubrimos[br]que cada estrela ten a súa historia;

0:07:28.091,0:07:31.020
teñen nacemento, madureza

0:07:31.044,0:07:33.374
e incluso algunhas teñen [br]unha morte dramática.

0:07:33.829,0:07:39.944
E as brasas desas estrelas[br]forman as novas que vemos,

0:07:39.968,0:07:43.779
a maioría das cales acaban por ter[br]planetas arredor delas.

0:07:44.272,0:07:48.307
E un dos resultados máis sorprendentes[br]dos últimos 20 anos

0:07:48.331,0:07:52.457
foi o descubrimento doutros planetas[br]que gravitan arredor doutras estrelas.

0:07:52.481,0:07:54.387
Os chamados exoplanetas.

0:07:54.411,0:07:59.407
E ata 1995, non sabiamos[br]da existencia doutros planetas

0:07:59.431,0:08:01.765
que non fosen os do noso Sistema Solar.

0:08:02.360,0:08:08.781
Mais agora, hai case 2.000 planetas[br]orbitando arredor doutras estrelas

0:08:08.805,0:08:11.365
que podemos identificar,[br]cuxa masa podemos medir.

0:08:11.389,0:08:15.061
500 deles son sistemas multiplanetarios.

0:08:15.085,0:08:19.045
E hai outros 4.000 candidatos [br]-- e seguimos a contar --

0:08:19.069,0:08:21.283
a planetas que orbitan outras estrelas.

0:08:21.790,0:08:24.763
Preséntanse nunha desconcertante[br]variedade de tipoloxías diferentes.

0:08:25.134,0:08:28.420
Hai planetas similares a Xúpiter,[br]que son quentes,

0:08:28.444,0:08:32.702
hai outros que están conxelados,[br]hai mundo acuáticos

0:08:32.726,0:08:35.980
e hai planetas rochosos coma a Terra,[br]chamados "Súperterras",

0:08:36.004,0:08:40.691
e incluso houbo planetas[br]que se especula foron mundos de diamante.

0:08:41.794,0:08:46.749
Sabemos que, polo menos nun planeta,[br]o noso, hai vida.

0:08:46.773,0:08:50.933
Atopamos incluso planetas[br]que orbitan dúas estrelas.

0:08:50.957,0:08:54.138
Xa non é cousa da ciencia ficción.

0:08:55.211,0:08:57.425
No noso planeta sabemos que hai vida,

0:08:57.449,0:09:03.165
desenvolvemos unha vida complexa,[br]podemos preguntarnos sobre a nosa orixe.

0:09:03.728,0:09:07.948
E dado todo o que descubrimos,[br]agora a enorme cantidade suxire

0:09:07.972,0:09:12.044
que hai millóns --[br]incluso talvez centos de millóns --

0:09:12.068,0:09:14.847
de planetas que están [br]abondo preto --

0:09:14.871,0:09:18.161
xusto á distancia exacta[br]das estrelas arredor das que orbitan --

0:09:18.185,0:09:23.721
para teren auga en estado líquido,[br]polo que poderían albergar vida.

0:09:24.121,0:09:28.295
Marabillámonos con estas probabilidades,[br]enormes probabilidades,

0:09:28.319,0:09:31.262
e o máis marabilloso é [br]que durante a vindeira década

0:09:31.286,0:09:36.516
o GMT talvez poida analizar os espectros[br]das atmosferas deses planetas

0:09:36.540,0:09:40.052
e determinar se existe ou non [br]a posibilidade de que alberguen vida.

0:09:41.702,0:09:43.482
Entón, que é o proxecto GMT?

0:09:43.506,0:09:45.380
É un proxecto internacional.

0:09:45.404,0:09:51.253
Inclúe a Australia, Corea do Sur,[br]e encántame poder dicir, aquí en Río,

0:09:51.277,0:09:54.312
que o máis recente socio[br]no noso telescopio é Brasil.

0:09:54.825,0:09:59.284
(Aplausos)

0:09:59.308,0:10:04.098
Tamén inclúe unha serie de institucións[br]ao longo dos Estados Unidos,

0:10:04.122,0:10:07.218
coma a Universidade de Harvard,

0:10:07.242,0:10:10.186
as Institucións Smithsonian e Carnegie,

0:10:10.210,0:10:16.677
e as universidades de Arizona, Chicago, [br]Texas-Austin e Texas A&M.

0:10:17.074,0:10:18.961
Tamén inclúe a Chile.

0:10:20.723,0:10:23.829
A fabricación dos espellos do telescopio

0:10:23.829,0:10:25.324
é tamén fascinante en si mesma.

0:10:25.348,0:10:29.983
Coller anacos de cristal, fundilos[br]nun forno que está a rotar.

0:10:30.751,0:10:32.842
Isto ocorre debaixo do estadio de fútbol

0:10:32.866,0:10:34.908
da Universidade de Arizona.

0:10:34.932,0:10:37.868
Está agochado debaixo de 52.000 asentos.

0:10:37.892,0:10:39.293
Ninguén sabe que se fai isto.

0:10:39.738,0:10:43.062
É basicamente un caldeiro que rota.

0:10:43.086,0:10:46.121
Os espellos fúndense [br]e arrefrían moi lentamente,

0:10:46.145,0:10:49.058
e despois pólense con extrema precisión.

0:10:49.637,0:10:52.714
Se pensan na precisión destes espellos,

0:10:52.738,0:10:57.291
as protuberancias no espello,[br]en todos eses case 9 metros,

0:10:57.315,0:11:00.994
representan menos[br]dunha millonésima parte dun centímetro.

0:11:01.018,0:11:02.542
Poden imaxinalo?

0:11:03.089,0:11:04.240
Uau!

0:11:04.264,0:11:05.588
(Risas)

0:11:05.612,0:11:11.883
Iso son as cinco milésimas partes [br]do grosor dun cabelo meu,

0:11:11.907,0:11:14.044
sobre estes case 9 metros.

0:11:14.068,0:11:15.938
É un logro incrible.

0:11:15.962,0:11:19.277
É o que nos permite ter[br]a precisión que imos ter.

0:11:20.876,0:11:23.293
E entón, que nos da esta precisión?

0:11:23.843,0:11:26.582
O GMT, intenten imaxinar --

0:11:26.606,0:11:31.055
se termo dunha moeda,[br]que por casualidade teño por aquí,

0:11:31.079,0:11:36.070
e miro unha das súas caras,[br]podo ver dende aquí

0:11:36.094,0:11:40.079
a inscrición, podo ver a cara.

0:11:40.103,0:11:43.217
Supoño que incluso os da primeira fila[br]xa non sodes quen de velo.

0:11:43.645,0:11:46.507
Pero se tivermos [br]o Telescopio Xigante de Magalhães,

0:11:46.531,0:11:49.904
nos 24 metros de diámetro[br]que vemos neste auditorio,

0:11:49.928,0:11:52.997
e apuntásemos a 320 km de distancia,

0:11:53.021,0:11:58.889
se eu estivese en São Paulo,[br]poderiamos ver a cara da moeda.

0:11:58.913,0:12:02.520
Esa é a resolución e poder extraodinarios[br]deste telescopio.

0:12:03.761,0:12:06.459
E se --

0:12:06.483,0:12:10.353
(Aplausos)

0:12:10.377,0:12:14.978
Se un astronauta estivese na Lúa,[br]a catrocentos mil kilómetros,

0:12:15.002,0:12:17.918
e prendese unha candea -- só unha --

0:12:17.942,0:12:20.752
poderiamos vela co GMT.

0:12:21.347,0:12:22.629
Extraodinario.

0:12:25.334,0:12:31.015
Está é unha imaxe simulada [br]dun cúmulo nunha galaxia que está preto

0:12:31.039,0:12:33.624
"Preto" en astronomía é moi relativo.

0:12:33.648,0:12:36.151
Está a dez millóns de anos luz.

0:12:36.175,0:12:38.189
Así sería como como se vería.

0:12:38.213,0:12:40.381
Miren eses catro obxectos luminosos

0:12:40.405,0:12:44.412
e compárenos cunha imaxe[br]da cámara do Telescopio Espacial Hubble.

0:12:44.436,0:12:47.615
Lógranse ver algúns lixeiros detalles[br]das estrelas.

0:12:47.639,0:12:53.934
E agora, -- miren que espectacular --[br]isto é o que se verá co GMT.

0:12:53.958,0:12:56.328
Miren de novo esas imaxes brillantes.

0:12:56.352,0:13:00.770
Isto é o que se ve grazas a un dos [br]telescopios máis potentes da Terra,

0:13:00.794,0:13:03.675
e isto, de novo, o que se verá co GMT.

0:13:04.554,0:13:06.412
Unha precisión extraodinaria.

0:13:06.975,0:13:08.297
Entón, onde estamos?

0:13:08.321,0:13:11.503
Agora acabamos de chegar ao cume [br]das montañas en Chile.

0:13:11.527,0:13:13.290
E comezamos a traballar.

0:13:13.314,0:13:16.033
Xa probamos e pulimos o primeiro espello.

0:13:16.057,0:13:18.646
Xa fixemos o segundo e mais o terceiro.

0:13:18.670,0:13:20.939
E estamos a piques de facer o cuarto.

0:13:20.963,0:13:22.850
Tivemos varios exames este ano,

0:13:22.874,0:13:25.416
expertos internacionais[br]que examinaron o noso traballo

0:13:25.440,0:13:27.971
e dixeron:[br]"estades listos para construír".

0:13:27.995,0:13:31.344
Entón pensamos construír este telescopio[br]cos primeiros catro espellos.

0:13:31.368,0:13:35.497
Queremos poñelo en marcha axiña[br]e comezar a recoller datos científicos --

0:13:35.521,0:13:40.100
o que os astrónomos chamamos[br]"a primeira luz", para 2021.

0:13:41.031,0:13:44.477
E o telescopio enteiro estará rematado[br]a mediados da próxima década,

0:13:44.501,0:13:45.897
cos sete espellos.

0:13:46.542,0:13:50.100
Agora estamos preparados para[br]mirar atrás no afastado universo,

0:13:50.124,0:13:51.432
o alborecer cósmico.

0:13:51.804,0:13:55.937
Poderemos estudar outros planetas[br]cunha gran precisión.

0:13:56.424,0:14:00.161
Pero para min, un dos aspectos[br]máis emocionantes de construír o GMT

0:14:00.185,0:14:03.015
é ter a oportunidade [br]de descubrir de verdade algo

0:14:03.039,0:14:06.309
que non saibamos --[br]que nin poidamos imaxinar neste momento,

0:14:06.333,0:14:07.975
algo totalmente novo.

0:14:08.713,0:14:12.343
E teño a esperanza de que con esta[br]e con outras instalacións,

0:14:12.367,0:14:17.577
moitas rapazas e rapaces novos [br]se animen a acadar as estrelas.

0:14:18.036,0:14:19.308
Moitas grazas.

0:14:19.332,0:14:20.807
Obrigado.

0:14:20.831,0:14:26.724
(Aplausos)

0:14:26.748,0:14:28.350
Bruno Giussani: Grazas, Wendy.

0:14:28.374,0:14:30.641
Queda comigo, porque teño unha pregunta.

0:14:30.665,0:14:33.062
Citaches varias instalacións.

0:14:33.086,0:14:37.939
O Telescopio de Magalhães estase a facer[br]mais tamén o ALMA e outros en Chile

0:14:37.963,0:14:40.099
e noutros lugares, coma Hawaii.

0:14:40.772,0:14:44.848
Trátase de colaborar e de complementarse[br]ou máis ben dunha competición?

0:14:44.872,0:14:48.594
Sei que é competición polos fondos,[br]pero que pasa coa ciencia?

0:14:48.618,0:14:51.835
Wendy Freedman: Con respecto á ciencia,[br]trátase de complementarse.

0:14:51.859,0:14:54.886
Os telescopios que están no espazo,[br]os que están no chan,

0:14:54.910,0:14:57.214
os telescopios con distintas [br]lonxitudes de onda,

0:14:57.214,0:15:00.427
incluso telescopios parecidos,[br]pero con instrumentación diferente --

0:15:00.427,0:15:04.077
Mirarán para distintas partes[br]das preguntas que nos facemos.

0:15:04.101,0:15:07.728
Entón, cando descubramos outros planetas,[br]e poidamos comprobar os datos,

0:15:07.752,0:15:09.840
poderemos medir as atmosferas,

0:15:09.864,0:15:12.739
miraremos cara ao espazo [br]cunha gran resolución.

0:15:12.763,0:15:14.240
Entón, son complementarios.

0:15:14.264,0:15:16.501
Tes razón no de que [br]competimos polos fondos

0:15:16.525,0:15:19.190
pero científicamente,[br]trátase de complementariedade.

0:15:19.214,0:15:21.867
BG: Wendy, moitísimas grazas[br]por vir a TEDGlobal.

0:15:21.891,0:15:23.042
WF: Grazas.

0:15:23.066,0:15:24.754
(Aplausos)