WEBVTT

00:00:06.817 --> 00:00:09.617
Zamislite da hoćemo da izgradimo
novo svemirsko pristanište

00:00:09.617 --> 00:00:13.200
u jednoj od četiri
nedavno naseljene baze na Marsu,

00:00:13.200 --> 00:00:16.650
i sprovodimo glasanje
da bismo mu odredili lokaciju.

00:00:16.650 --> 00:00:23.482
Od stotinu kolonista Marsa, njih 42 živi
u Zapadnoj bazi, 26 u Severnoj bazi,

00:00:23.482 --> 00:00:28.252
15 u Južnoj bazi i 17 u Istočnoj bazi.

00:00:28.252 --> 00:00:32.342
Za potrebe ove situacije, pretpostavimo
da svima odgovara da pristanište

00:00:32.342 --> 00:00:37.155
bude što je moguće bliže njihovoj bazi
i da će glasati shodno tome.

00:00:37.155 --> 00:00:40.445
Koji je najpravedniji način
za sprovođenje tog glasanja?

NOTE Paragraph

00:00:40.445 --> 00:00:44.400
Najjednostavnije rešenje
bi bilo dozvoliti svakom pojedincu

00:00:44.400 --> 00:00:48.750
da da jedan glas, i odabrati lokaciju
koja ima najviše glasova.

00:00:48.750 --> 00:00:54.119
To je poznato kao većinsko
ili pluralno glasanje.

00:00:54.119 --> 00:00:57.179
U ovom slučaju,
Zapadna baza lako pobeđuje,

00:00:57.179 --> 00:00:59.791
jer ima više stanovnika od ostalih.

00:00:59.791 --> 00:01:04.031
A ipak, većina naseljenika
bi to smatrala najgorim rezultatom,

00:01:04.031 --> 00:01:07.045
s obzirom na njenu udaljenost
od svih ostalih.

00:01:07.045 --> 00:01:12.099
Dakle, da li je većinsko glasanje
zaista najpravedniji metod?

NOTE Paragraph

00:01:12.099 --> 00:01:15.939
Šta ako bismo probali sistem
poput rangiranog glasanja

00:01:15.939 --> 00:01:19.265
koje uzima u obzir pun spektar
preferencija ljudi,

00:01:19.265 --> 00:01:21.591
umesto samo njihove glavne izbore?

00:01:21.591 --> 00:01:23.131
Evo kako bi to izgledalo.

00:01:23.131 --> 00:01:27.001
Najpre, glasači rangiraju
sve opcije od prve do četvrte,

00:01:27.001 --> 00:01:29.651
i uporedimo njihove glavne odabire.

00:01:29.651 --> 00:01:34.348
Jug dobija najmanje glasova
za prvo mesto, pa biva eliminisan.

00:01:34.348 --> 00:01:39.716
Njegovih 15 glasova se dodeljuje
drugom izboru tih glasača -

00:01:39.716 --> 00:01:43.666
Istočnoj bazi - koja time dobija 32 glasa.

00:01:43.666 --> 00:01:45.827
Zatim uporedimo glavne preferencije

00:01:45.827 --> 00:01:49.177
i ponovo odbacimo opciju
na poslednjem mestu.

00:01:49.177 --> 00:01:51.357
Ovoga puta je Severna baza eliminisana.

00:01:51.357 --> 00:01:54.926
Drugi izbor njenih glasača
bila bi Južna baza,

00:01:54.926 --> 00:01:59.190
ali pošto je ona uklonjena,
glasovi idu trećoj opciji.

00:01:59.190 --> 00:02:03.810
Time Istok dobija 58 glasova,
naspram 42 glasa Zapada,

00:02:03.810 --> 00:02:05.440
i postaje pobednik.

00:02:05.440 --> 00:02:08.090
Ali ni to ne deluje fer.

00:02:08.090 --> 00:02:11.956
Ne samo da je Istok počeo
na pretposlednjem mestu,

00:02:11.956 --> 00:02:16.280
već ga je većina rangirala
među dve najmanje poželjne opcije.

NOTE Paragraph

00:02:16.280 --> 00:02:20.867
Umesto rangiranja, mogli bismo pokušati
sa glasanjem u više krugova,

00:02:20.867 --> 00:02:25.057
pri čemu će dva glavna pobednika
preći u zaseban krug.

00:02:25.057 --> 00:02:29.120
To bi trebalo da znači da će Zapad i Sever
pobediti u prvom krugu,

00:02:29.120 --> 00:02:30.938
i da će Sever pobediti u drugom.

00:02:30.938 --> 00:02:33.729
Ali stanovnici Istočne baze shvataju da,

00:02:33.729 --> 00:02:36.029
iako nemaju dovoljno glasova
da bi pobedili,

00:02:36.029 --> 00:02:39.369
i dalje mogu da okrenu
rezultate u svoju korist.

00:02:39.369 --> 00:02:43.289
U prvom krugu glasaju
za Južnu bazu umesto za svoju,

00:02:43.289 --> 00:02:46.299
čime uspešno sprečavaju
da Sever prednjači.

00:02:46.299 --> 00:02:50.059
Zahvaljujući ovom „taktičnom glasanju”
stanovnika Istočne baze,

00:02:50.059 --> 00:02:55.177
Jug lako pobeđuje u drugom krugu,
uprkos njegovoj najmanjoj naseljenosti.

00:02:55.177 --> 00:02:59.762
Da li se sistem može nazvati pravednim
i dobrim ako podstiče laganje

00:02:59.762 --> 00:03:01.712
u vezi sa preferencijama?

NOTE Paragraph

00:03:01.712 --> 00:03:05.511
Možda bi trebalo da dozvolimo glasačima
da se izjasne šta bi više želeli

00:03:05.511 --> 00:03:08.676
u svakom mogućem suprotstavljenom paru.

00:03:08.676 --> 00:03:11.671
To je poznato kao Kondorseov metod.

00:03:11.671 --> 00:03:15.203
Uzmimo jedan par: Zapad naspram Severa.

00:03:15.203 --> 00:03:18.713
Svih 100 kolonista glasa
između njih dvoje.

00:03:18.713 --> 00:03:23.516
U tom slučaju bi za Zapad glasalo 42,
dok bi 58 glasova dali Sever, Jug i Istok,

00:03:23.516 --> 00:03:25.731
a koji su za Sever.

00:03:25.731 --> 00:03:29.066
Sada uradimo isto za ostalih pet parova.

00:03:29.066 --> 00:03:32.661
Pobednik će biti onaj čija baza
pobedi najveći broj puta.

00:03:32.661 --> 00:03:36.622
Tako Sever pobeđuje tri puta,
a Jug pobeđuje dva puta.

00:03:36.622 --> 00:03:40.082
To zaista jesu dve najznačajnije lokacije,

00:03:40.082 --> 00:03:45.659
i Sever ima tu prednost
da nije ničiji najmanje omiljeni izbor.

NOTE Paragraph

00:03:45.659 --> 00:03:50.846
Da li to znači da je Kondorseov metod,
opšte uzev, idealan sistem glasanja?

00:03:50.846 --> 00:03:53.176
Ne nužno.

00:03:53.176 --> 00:03:55.877
Uzmimo glasanje između tri kandidata.

00:03:55.877 --> 00:04:01.541
Ako su glasači više za A nego za B, i više
za B nego za C, ali više za C nego za A,

00:04:01.541 --> 00:04:04.151
ovaj metod neuspešno bira pobednika.

NOTE Paragraph

00:04:04.151 --> 00:04:08.027
Kroz decenije, istraživači
i statističari su smišljali

00:04:08.027 --> 00:04:12.057
desetine složenih načina
sprovođenja glasanja i brojanja glasova,

00:04:12.057 --> 00:04:14.840
od kojih su neki bili
i primenjeni u praksi.

00:04:14.840 --> 00:04:16.737
Ali koji god da odaberete,

00:04:16.737 --> 00:04:21.508
moguća je pretpostavka
da će dati nepravedan rezultat.

NOTE Paragraph

00:04:21.508 --> 00:04:25.128
Ispostavlja se da naš
intuitivni koncept pravičnosti

00:04:25.128 --> 00:04:29.590
u stvari obuhvata više pretpostavki
koje mogu biti oprečne.

00:04:29.590 --> 00:04:33.910
Ne čini se pravednim da neki glasači
imaju veći uticaj od drugih.

00:04:33.910 --> 00:04:38.253
Ali ne deluje fer ni da se preferencije
manjina prosto ignorišu,

00:04:38.253 --> 00:04:41.419
niti da se ljudi podstiču
da nameštaju sistem.

00:04:41.419 --> 00:04:45.453
Zapravo, matematički dokazi
su pokazali da je u slučaju svakog izbora

00:04:45.453 --> 00:04:47.243
koji ima više od dve opcije

00:04:47.243 --> 00:04:51.023
nemoguće osmisliti
sistem glasanja koji ne narušava

00:04:51.023 --> 00:04:55.513
bar neke teoretski poželjne kriterijume.

00:04:55.513 --> 00:05:00.030
Iako često smatramo da je demokratija
prosto stvar prebrojavanja glasova,

00:05:00.030 --> 00:05:05.463
vredi uzeti u obzir i ko ima koristi
od raznih načina na koji se oni broje.