WEBVTT

00:00:06.817 --> 00:00:09.617
Zamislite da želimo
izgraditi novu svemirsku luku

00:00:09.617 --> 00:00:13.200
u jednoj od četiriju nedavno
naseljenih baza na Marsu

00:00:13.200 --> 00:00:16.650
i glasamo kako bismo
utvrdili njezinu lokaciju.

00:00:16.650 --> 00:00:23.482
Od stotinu naseljenika Marsa, 42 živi 
u Zapadnoj bazi, 26 u Sjevernoj bazi,

00:00:23.482 --> 00:00:28.252
15 u Južnoj bazi i 17 u Istočnoj bazi.

00:00:28.252 --> 00:00:32.342
Za naše potrebe, pretpostavimo da
bi svatko volio da svemirska luka bude

00:00:32.342 --> 00:00:37.155
čim bliže njegovoj bazi
te da će tako i glasati.

00:00:37.155 --> 00:00:40.445
Kako najpoštenije provesti takve izbore?

NOTE Paragraph

00:00:40.445 --> 00:00:44.400
Najjednostavnije rješenje bilo
bi svakome pojedincu dodijeliti

00:00:44.400 --> 00:00:48.750
jedan glas i odabrati
lokaciju s najviše glasova.

00:00:48.750 --> 00:00:54.119
Takav sustav zove se većinski izborni
sustav, odnosno sustav relativne većine.

00:00:54.119 --> 00:00:57.179
U ovom slučaju, Zapadna
baza sigurno pobjeđuje

00:00:57.179 --> 00:00:59.791
budući da ima najviše stanovnika.

00:00:59.791 --> 00:01:04.031
Ipak, većina naseljenika ovaj
bi rezultat smatrala najgorim

00:01:04.031 --> 00:01:07.045
zbog udaljenosti od luke.

00:01:07.045 --> 00:01:12.099
Je li, stoga, sustav relativne
većine uistinu najpošteniji?

NOTE Paragraph

00:01:12.099 --> 00:01:15.939
Kako bi bilo da provedemo takozvano
preferencijalno glasanje

00:01:15.939 --> 00:01:19.265
koje u obzir uzima čitav
raspon preferencija birača,

00:01:19.265 --> 00:01:21.591
a ne isključivo njihov prvi izbor?

00:01:21.591 --> 00:01:23.131
Evo kako bi to funkcioniralo.

00:01:23.131 --> 00:01:27.001
Glasači najprije poredaju
sve opcije od 1 do 4

00:01:27.001 --> 00:01:29.651
i onda usporedimo
njihove prve izbore.

00:01:29.651 --> 00:01:34.348
Jug dobije najmanje glasova
za prvo mjesto i eliminiran je.

00:01:34.348 --> 00:01:39.716
Tih 15 glasova pribrojava se
drugom izboru njegovih glasača,

00:01:39.716 --> 00:01:43.666
Istočnoj bazi, koja sad ima 32 glasa.

00:01:43.666 --> 00:01:49.177
Potom usporedimo prve izbore i opet
izbacimo opciju s najmanje glasova.

00:01:49.177 --> 00:01:51.357
Ovaj put eliminirana je Sjeverna baza.

00:01:51.357 --> 00:01:54.926
Drugi izbor Sjevernjaka
bila bi Južna baza,

00:01:54.926 --> 00:01:59.190
no kako je ta opcija već eliminirana,
glasovi odlaze njihovom trećem izboru.

00:01:59.190 --> 00:02:05.390
Tako Istok pobjeđuje s 58 glasova
u odnosu na 42 glasa za Zapad.

00:02:05.390 --> 00:02:08.090
Međutim, ni ovo ne ispada pošteno.

00:02:08.090 --> 00:02:11.806
Ne samo da je Istok krenuo
od predzadnjeg mjesta,

00:02:11.806 --> 00:02:16.280
nego ga je i većina stavila među
dvije najmanje poželjne opcije.

NOTE Paragraph

00:02:16.280 --> 00:02:20.867
Umjesto poredaka možemo
isprobati glasanje u više krugova,

00:02:20.867 --> 00:02:25.057
gdje dvije opcije s najviše glasova
prelaze u drugi izborni krug.

00:02:25.057 --> 00:02:29.120
Ovo bi značilo da Zapad
i Sjever pobjeđuju u prvom,

00:02:29.120 --> 00:02:30.848
a Sjever u drugom krugu.

00:02:30.848 --> 00:02:33.509
No naseljenici Istočne baze shvate

00:02:33.509 --> 00:02:36.029
da iako nemaju dovoljno
glasova za pobjedu,

00:02:36.029 --> 00:02:39.369
i dalje mogu okrenuti
rezultate u svoju korist.

00:02:39.369 --> 00:02:43.289
Tako u prvoj rundi, umjesto
za svoju, glasaju za Južnu bazu

00:02:43.289 --> 00:02:46.299
i ne dozvole Sjeveru prolaz u drugi krug.

00:02:46.299 --> 00:02:50.059
Zahvaljujući "taktičkom glasanju"
stanovnika Istočne baze

00:02:50.059 --> 00:02:55.177
Jug glatko pobjeđuje u drugom
krugu iako je najmanje naseljen.

00:02:55.177 --> 00:02:59.132
Može li se za sustav reći da
je pošten i dobar ako nas potiče

00:02:59.132 --> 00:03:01.712
na laganje o svojim preferencijama?

NOTE Paragraph

00:03:01.712 --> 00:03:05.511
Možda bi glasači trebali
izraziti preferencije

00:03:05.511 --> 00:03:08.676
u međusobnim dvobojima
svih mogućih kombinacija opcija.

00:03:08.676 --> 00:03:11.671
Ovakav sustav naziva se metoda Condorcet.

00:03:11.671 --> 00:03:15.203
Razmotrimo jedan dvoboj:
Zapad protiv Sjevera.

00:03:15.203 --> 00:03:18.713
Svih stotinu naseljenika bira
jednu od ovih dviju opcija.

00:03:18.713 --> 00:03:23.516
Dobijemo 42 glasa Zapada
i 58 glasova Sjevera, Juga i Istoka,

00:03:23.516 --> 00:03:25.731
kojima je svima draži Sjever.

00:03:25.731 --> 00:03:29.066
Postupak ponovimo u ostalih pet dvoboja.

00:03:29.066 --> 00:03:32.661
Pobjeđuje ona baza koja
ostvari najviše pobjeda.

00:03:32.661 --> 00:03:36.622
Sjever pobijedi triput, a Jug dvaput.

00:03:36.622 --> 00:03:40.082
Doista, ovo su dvije
najcentralnije lokacije,

00:03:40.082 --> 00:03:45.659
a Sjever ima i tu prednost
da nije ničiji posljednji izbor.

NOTE Paragraph

00:03:45.659 --> 00:03:50.846
Znači li to da je metoda Condorcet
općenito idealan izborni sustav?

00:03:50.846 --> 00:03:53.176
Ne nužno.

00:03:53.176 --> 00:03:55.877
Uzmimo u obzir izbore
s trima kandidatima.

00:03:55.877 --> 00:04:01.541
Ako glasači preferiraju A u odnosu na B,
i B u odnosu na C, ali i C u odnosu na A,

00:04:01.541 --> 00:04:04.151
ovom metodom nećemo dobiti pobjednika.

NOTE Paragraph

00:04:04.151 --> 00:04:08.027
Tijekom proteklih desetljeća,
istraživači i statističari smislili su

00:04:08.027 --> 00:04:12.057
desetke složenih načina
provođenja glasanja,

00:04:12.057 --> 00:04:14.840
od kojih se neki provode i u praksi.

00:04:14.840 --> 00:04:16.737
No koji god odabrali,

00:04:16.737 --> 00:04:21.508
lako je moguće da će
dovesti do nepoštenog rezultata.

NOTE Paragraph

00:04:21.508 --> 00:04:25.128
Ispada da koncept
poštenja koji nam je urođen

00:04:25.128 --> 00:04:29.590
zapravo sadrži niz pretpostavki
koje su ponekad međusobno proturječne.

00:04:29.590 --> 00:04:33.910
Ne čini se poštenim da neki
glasači imaju više utjecaja od drugih.

00:04:33.910 --> 00:04:38.253
Međutim, poštenim se ne čini
ni ignoriranje želja manjina,

00:04:38.253 --> 00:04:41.419
kao ni poticanje glasača
na izigravanje sustava.

00:04:41.419 --> 00:04:45.453
Štoviše, matematički je
dokazano da je u slučaju izbora

00:04:45.453 --> 00:04:47.243
s više od dviju opcija

00:04:47.243 --> 00:04:51.023
nemoguće osmisliti sustav
glasanja koji ne bi prekršio

00:04:51.023 --> 00:04:55.513
barem neki teoretski poželjan kriterij.

00:04:55.513 --> 00:05:00.030
Stoga, iako demokraciju često doživljavamo
kao puko prebrojavanje glasova,

00:05:00.030 --> 00:05:05.463
valja razmotriti i tko ima koristi
od različitih načina prebrojavanja.