WEBVTT

00:00:07.570 --> 00:00:10.863
Jeśli nie możesz wyobrazić sobie
życia bez czekolady,

00:00:10.863 --> 00:00:14.612
to masz szczęście,
że urodziłeś się po 1500 roku.

00:00:15.942 --> 00:00:19.450
Wcześniej czekoladę znano
tylko w Mezoameryce

00:00:19.450 --> 00:00:22.305
w formie mocno różniącej się od obecnej.

00:00:22.305 --> 00:00:24.685
Już około 1900 roku przed naszą erą

00:00:24.685 --> 00:00:27.805
ludzie zamieszkujący ten region
nauczyli się się przygotowywać

00:00:27.805 --> 00:00:30.716
ziarna miejscowych drzew kakaowych.

00:00:30.716 --> 00:00:33.816
Z najstarszych źródeł wiemy,
że ziarna mielono i mieszano

00:00:33.816 --> 00:00:36.465
z kaszką kukurydzianą
oraz papryczkami chili,

00:00:36.465 --> 00:00:37.956
żeby powstał napój.

00:00:37.956 --> 00:00:40.096
Nie odprężający kubek gorącego kakao,

00:00:40.096 --> 00:00:44.296
ale gorzka, ożywcza,
pieniąca się mikstura.

00:00:44.736 --> 00:00:48.166
Jeśli myślałeś, że dzisiaj robimy
wielkie halo wokół czekolady,

00:00:48.166 --> 00:00:51.166
Mezoamerykanie z pewnością nas pokonali.

00:00:51.166 --> 00:00:53.596
Wierzyli, że kakao
to niebiańskie pożywienie,

00:00:53.596 --> 00:00:57.016
podarowane ludziom przez boga
pod postacią pierzastego węża,

00:00:57.016 --> 00:00:59.539
znanego Majom jako Kukulkan,

00:00:59.539 --> 00:01:02.836
a Aztekom jako Quetzalcoatl.

00:01:02.836 --> 00:01:05.287
Aztekowie używali ziaren kakao jako waluty

00:01:05.287 --> 00:01:07.826
i pili czekoladę podczas
królewskich uroczystości,

00:01:07.826 --> 00:01:10.736
dawali ją wojownikom
w nagrodę za wygrane starcie

00:01:10.736 --> 00:01:13.417
oraz używali podczas rytuałów.

00:01:13.417 --> 00:01:18.137
Pierwsze transatlantyckie spotkanie
z czekoladą odbyło się w 1519 roku,

00:01:18.137 --> 00:01:21.727
kiedy Hernán Cortés 
odwiedził dwór Montezumy

00:01:21.727 --> 00:01:23.486
w Tenochtitlanie.

00:01:23.486 --> 00:01:25.587
Według zapisków porucznika Cortésa,

00:01:25.587 --> 00:01:31.287
podczas wizyty podano 50 dzbanów napoju,
który później rozlano do złotych pucharów.

00:01:31.287 --> 00:01:34.707
Kiedy konkwistadorzy wrócili
z ładunkiem dziwnych nowych ziaren,

00:01:34.707 --> 00:01:37.727
relacje misjonarzy o lubieżności
tubylczych zwyczajów

00:01:37.727 --> 00:01:42.068
nadały ziarnom reputację afrodyzjaku.

00:01:42.068 --> 00:01:45.778
Pierwotnie dzięki gorzkiemu smakowi
były przydatne jako lek na dolegliwości,

00:01:45.778 --> 00:01:47.978
na przykład na ból brzucha,

00:01:47.978 --> 00:01:50.887
ale słodzenie kakao miodem, 
cukrem czy wanilią spowodowało,

00:01:50.887 --> 00:01:55.458
że czekolada szybko stała się popularnym
przysmakiem na hiszpańskim dworze.

00:01:55.458 --> 00:02:01.568
Wkrótce nie było arystokratycznego domu
bez specjalnych naczyń do jej podawania.

00:02:01.568 --> 00:02:06.639
Produkcja tego wykwintnego napoju
na dużą skalę była trudna i czasochłonna.

00:02:06.639 --> 00:02:10.209
Proces wymagał plantacji
i importowanej siły niewolniczej

00:02:10.209 --> 00:02:14.509
na Karaibach i wyspach u wybrzeży Afryki.

00:02:14.509 --> 00:02:18.179
Świat czekolady miał zmienić się 
na zawsze w 1828 roku,

00:02:18.179 --> 00:02:21.849
kiedy Konrad Jan van Houten z Amsterdamu

00:02:21.849 --> 00:02:24.029
wprowadził prasę do kakao.

00:02:24.029 --> 00:02:28.531
Wynalazek van Houtena pozwalał oddzielić
naturalny tłuszcz kakaowy i masło kakaowe.

00:02:28.531 --> 00:02:32.516
Proces pozostawiał proszek, który mógł
zostać zmieszany z pitnym roztworem

00:02:32.516 --> 00:02:34.989
albo ponownie złączony z masłem kakaowym,

00:02:34.989 --> 00:02:38.209
co daje znaną nam dziś twardą czekoladę.

00:02:38.209 --> 00:02:42.202
Niedługo potem szwajcarski 
producent czekolady, Daniel Peter,

00:02:42.202 --> 00:02:44.701
dodał do mieszanki sproszkowane mleko,

00:02:44.701 --> 00:02:47.790
tworząc czekoladę mleczną.

00:02:47.790 --> 00:02:51.389
W XX wieku czekolada
nie była już luksusem,

00:02:51.389 --> 00:02:53.851
ale stała się się
ogólnodostępnym smakołykiem.

00:02:53.851 --> 00:02:58.114
Żeby sprostać masowemu popytowi,
wzmożono uprawę kakao,

00:02:58.114 --> 00:03:00.815
które rosnąć może tylko w pobliżu równika.

00:03:00.815 --> 00:03:03.731
Tym razem zamiast wysyłania
afrykańskich niewolników

00:03:03.731 --> 00:03:06.021
do południowoamerykańskich 
plantacji kakao,

00:03:06.021 --> 00:03:09.151
produkcja została przeniesiona
do Afryki Zachodniej,

00:03:09.151 --> 00:03:14.701
gdzie Wybrzeże Kości Słoniowej dostarczyło
dwie piąte światowej produkcji w 2015 r.

00:03:14.701 --> 00:03:16.744
Jednak wraz z rozrostem przemysłu

00:03:16.744 --> 00:03:19.977
nastąpiły straszliwe 
pogwałcenia praw człowieka.

00:03:19.977 --> 00:03:22.230
Wiele plantacji w Afryce Zachodniej

00:03:22.230 --> 00:03:24.260
zaopatrujących zachodnie firmy,

00:03:24.260 --> 00:03:25.601
wykorzystuje niewolników

00:03:25.601 --> 00:03:31.942
i ponad 2 miliony dzieci
jako siłę roboczą.

00:03:31.942 --> 00:03:34.811
Jest to złożony problem,
trwający pomimo wysiłków ze strony

00:03:34.811 --> 00:03:38.401
poważnych spółek cukierniczych
we współpracy z afrykańskimi państwami,

00:03:38.401 --> 00:03:42.901
żeby ograniczyć wykorzystywanie
dzieci i pracę przymusową.

00:03:42.901 --> 00:03:47.792
Dziś czekolada zyskała sobie miejsce
w rytuałach współczesnej kultury.

00:03:47.792 --> 00:03:51.442
Wskutek kolonialnych powiązań
z kulturami pierwotnymi,

00:03:51.442 --> 00:03:53.892
w połączeniu z mocą reklamy,

00:03:53.892 --> 00:03:57.113
czekolada zachowuje aurę
czegoś zmysłowego,

00:03:57.113 --> 00:03:58.212
dekadenckiego

00:03:58.212 --> 00:03:59.663
i zabronionego.

00:03:59.663 --> 00:04:03.471
Jednak wiedząc więcej o jej fascynującej
i często okrutnej historii,

00:04:03.471 --> 00:04:05.642
jak i produkcji w dzisiejszych czasach,

00:04:05.642 --> 00:04:08.642
wiemy, skąd pochodzą te powiązania

00:04:08.642 --> 00:04:11.052
i co kryją.

00:04:11.052 --> 00:04:13.912
Tak więc kiedy rozpakujesz
kolejny batonik czekoladowy,

00:04:13.912 --> 00:04:19.911
pomyśl chwilkę, że nie wszystko 
związane z czekoladą jest takie słodkie.