1
00:00:07,570 --> 00:00:10,923
Եթե չեք կարող պատկերացնել կյանքն
առանց շոկոլադի,

2
00:00:10,923 --> 00:00:15,942
ապա ձեր բախտը բերել է, որ չեք ծնվել
մինչև 16-րդ դարը:

3
00:00:15,942 --> 00:00:19,450
Մինչ այդ, շոկոլադ կար միայն
Միջին Ամերիկայում

4
00:00:19,450 --> 00:00:22,305
և այն մեր պատկերացրածից 
բավականին տարբեր էր:

5
00:00:22,305 --> 00:00:24,685
Դեռևս մ.թ.ա. 1900 թվականին

6
00:00:24,685 --> 00:00:27,805
այդ շրջանի մարդիկ կարողանում էին
պատրաստել կակաո ծառի պտուղները:

7
00:00:30,716 --> 00:00:33,216
Վաղ արձանագրություններից 
իմանում ենք, որ պտուղները

8
00:00:33,216 --> 00:00:36,645
աղում և խառնում էին եգիպտացորենի ու
չիլլի բիբարի հետ՝ պատրաստելով խմիչք,

9
00:00:36,645 --> 00:00:38,856
բայց ոչ թե տաք կակաոյի
հանգստացնող գավաթ,

10
00:00:40,096 --> 00:00:44,736
այլ դառը, կազդուրող, 
փրփուրով խառնուրդ:

11
00:00:44,736 --> 00:00:47,976
Եվ եթե կարծում եք, որ այսօր մարդիկ
սկսել են արժևորել շոկոլադը,

12
00:00:47,976 --> 00:00:51,166
ապա մեզոամերիկացիները
վաղուց առաջ են անցել:

13
00:00:51,166 --> 00:00:53,596
Նրանք հավատացած էին, որ կակաոն
աստվածային պտուղ է՝

14
00:00:53,596 --> 00:00:57,016
նվիրաբերված մարդկանց 
փետրավոր օձի կողմից,

15
00:00:57,016 --> 00:00:59,539
որին մայաներն անվանում էին
Կուկուլկան,

16
00:00:59,539 --> 00:01:02,836
իսկ ացտեկները՝ Քետցալկոատլ:

17
00:01:02,836 --> 00:01:05,517
Ացտեկները կակաոյի պտուղները 
որպես գումար էին օգտագործում

18
00:01:05,517 --> 00:01:07,826
և ըմպում էին այն թագավորական
խնջույքների ժամանակ,

19
00:01:07,826 --> 00:01:10,736
տալիս մարտում հաղթած զինվորներին՝
իբրև պարգև,

20
00:01:10,736 --> 00:01:13,417
ինչպես նաև օգտագործում էին այն
ծեսերի ժամանակ:

21
00:01:13,417 --> 00:01:18,137
Կակաոյի առաջին միջատլանտյան 
փոխադրումը եղավ 1519թ.,

22
00:01:18,137 --> 00:01:21,727
երբ Հերնան Կորտեզը այցելեց
Տենոչտիտլան՝

23
00:01:21,727 --> 00:01:23,486
Մոկտեզումայի պալատ:

24
00:01:23,486 --> 00:01:26,107
Կորտեզի լեյտենանտներից մեկի 
գրություններում ասվում է,

25
00:01:26,107 --> 00:01:28,287
որ թագավորն ուներ 50 կժերի մեջ
լցված խմիչք,

26
00:01:28,287 --> 00:01:31,287
որը մատուցվում էր
ոսկե գավաթներով:

27
00:01:31,287 --> 00:01:34,707
Երբ կոնկիստադորները վերադարձան
այդ նոր տարօրինակ պտուղով,

28
00:01:34,707 --> 00:01:37,727
նրանց պատմությունները՝ այդ բնիկների
ճոխ սովորույթների մասին,

29
00:01:37,727 --> 00:01:42,068
պտղին աֆրոդիզիակի հեղինակություն
տվեցին:

30
00:01:42,068 --> 00:01:45,778
Սկզբում, դրա դառը համի համար այն 
օգտագործում էին իբրև ստամոքսի

31
00:01:45,778 --> 00:01:47,978
խանգարումը բուժելու դեղամիջոց,

32
00:01:47,978 --> 00:01:51,398
իսկ քաղցրություն տալու համար 
ավելացնում էին մեղր, շաքար կամ վանիլին,

33
00:01:51,398 --> 00:01:55,458
որի արդյունքում էլ շոկոլադը արագ դարձավ
Իսպանիայի արքայական տան սիրելի ուտեստը:

34
00:01:55,458 --> 00:01:58,568
Եվ շուտով չկար ոչ մի բարձրատոհմիկ
ընտանիք,

35
00:01:58,568 --> 00:02:01,568
որ չունենար շոկոլադի համար սպասք:

36
00:02:01,568 --> 00:02:05,378
Սակայն այդ նորաձև խմիչքի լայնամասշտաբ
արտարդրությունը

37
00:02:05,378 --> 00:02:06,859
շատ բարդ ու ժամանակատար էր:

38
00:02:06,859 --> 00:02:10,369
Դրա համար անհրաժեշտ էին պլանտացիաներ 
և Կարիբիան ու Աֆրիկյան

39
00:02:10,369 --> 00:02:14,509
ափերից բերված ստրուկներ:

40
00:02:14,509 --> 00:02:18,179
Շոկոլադի աշխարը մեկընդմիշտ
վերափոխվեց 1828թ.-ին,

41
00:02:18,179 --> 00:02:24,029
երբ Ամստերդամցի Կոնրադ վան Հաուտենը
հայտնագործեց կակաո մամլիչը:

42
00:02:24,029 --> 00:02:28,531
Այդ մամլիչի օգնությամբ հնարավոր էր առանձ-
նացնել կակաոյի բնական յուղը կամ կարագը:

43
00:02:28,531 --> 00:02:32,516
Մնում էր փոշին, որ կարելի էր խառնել
խմիչքների հետ կամ էլ

44
00:02:32,516 --> 00:02:34,989
կակաո կարագի հետ՝

45
00:02:34,989 --> 00:02:38,209
ստանալով մեզ այսօր ծանոթ շոկոլադը:

46
00:02:38,209 --> 00:02:42,202
Շատ չանցած շվեյցարացի 
շոկոլադագործ Դանիել Պիտերը

47
00:02:42,202 --> 00:02:44,701
սկսեց խառնուրդին կաթի փոշի ավելացնել,

48
00:02:44,701 --> 00:02:47,790
և այսպես առաջացավ կաթնային
շոկոլադը:

49
00:02:47,790 --> 00:02:51,389
XX դարում արդեն շոկոլադն այլևս 
ազնվական շքեղություն չէր,

50
00:02:51,389 --> 00:02:53,851
այլ նաև հասարակ մարդկանց
ուտեստ:

51
00:02:53,851 --> 00:02:57,874
Բարձր պահանջարկի հետ առաջանում է նաև
կակաոյի մշակման համար անհրաժեշտ

52
00:02:57,874 --> 00:03:00,815
շատ տարածքների պահանջը, որ հնարավոր էր
միայն հասարակածի մոտ:

53
00:03:00,815 --> 00:03:06,031
Եվ այժմ Աֆրիկայից Հարավային
Ամերիկա ստրուկներ բերելու փոխարեն,

54
00:03:06,031 --> 00:03:09,151
կակաոյի արտադրությունը տեղափոխվում
է Աֆրիկայի արևմուտք:

55
00:03:09,151 --> 00:03:14,701
Մինչ 2015թ.-ը Cote d'Ivoire-ում աճեցվում
է աշխարհի կակաոյի 2/5 մասը:

56
00:03:14,701 --> 00:03:16,744
Արտադրության աճի հետ մեկտեղ

57
00:03:16,744 --> 00:03:19,977
եղել են մարդկանց իրավունքների 
զարհուրելի խախտումներ:

58
00:03:19,977 --> 00:03:22,230
Աֆրիկայի արևմուտքում գտնվող շատ
պլանտացիաներ,

59
00:03:22,230 --> 00:03:24,260
որ կակաո են մատակարարում Արևմուտք,

60
00:03:24,260 --> 00:03:26,731
ծանր աշխատանքի են ենթարկում ստրուկների
ու երեխաների.

61
00:03:26,731 --> 00:03:31,942
ավելի քան 2 միլիոն երեխա է տուժել:

62
00:03:31,942 --> 00:03:34,441
Սա բարդ խնդիր է, որ մինչ օրս
լուծում չի ստացել,

63
00:03:34,441 --> 00:03:38,981
չնայած որ շատ շոկոլադ արտադրող կազմա-
կերպություններ փորձում են համագործակցել

64
00:03:38,981 --> 00:03:42,901
Աֆրիկայի կառավարիչների հետ՝ կրճատելու 
երեխաների ստրկացումը:

65
00:03:42,901 --> 00:03:47,792
Այսօր շոկոլադը ժամանակակից
մշակույթների անքակտելի մասն է:

66
00:03:47,792 --> 00:03:51,442
Գաղութային և բնիկ մշակույթների
միախառնման արդյունքում՝

67
00:03:51,442 --> 00:03:53,892
գովազդի ուժի շնորհիվ,

68
00:03:53,892 --> 00:03:57,113
շոկոլադը այժմ էլ պարուրված է
զգայուն,

69
00:03:57,113 --> 00:03:58,212
գրավիչ

70
00:03:58,212 --> 00:03:59,663
և արգելված աուրայով:

71
00:03:59,663 --> 00:04:03,471
Եվ ավելի շատ իմանալով նրա դյութիչ
և հաճախ դաժան պատմությունը,

72
00:04:03,471 --> 00:04:05,562
ինչպես նաև այսօր նրա արտադրությունը,

73
00:04:05,562 --> 00:04:08,642
մենք իմանում ենք, թե որտեղից են այս
զուգորդումները սերում

74
00:04:08,642 --> 00:04:11,052
և ինչ են թաքցնում:

75
00:04:11,052 --> 00:04:13,912
Ու երբ մյուս անգամ բացեք շոկոլադի
մի նոր տուփ,

76
00:04:13,912 --> 00:04:19,911
մի պահ մտածեք, որ ամեն բան 
այդքան քաղցր չէ, որքան թվում է: