0:00:07.570,0:00:10.923
Եթե չեք կարող պատկերացնել կյանքն[br]առանց շոկոլադի,

0:00:10.923,0:00:15.942
ապա ձեր բախտը բերել է, որ չեք ծնվել[br]մինչև 16-րդ դարը:

0:00:15.942,0:00:19.450
Մինչ այդ, շոկոլադ կար միայն[br]Միջին Ամերիկայում

0:00:19.450,0:00:22.305
և այն մեր պատկերացրածից [br]բավականին տարբեր էր:

0:00:22.305,0:00:24.685
Դեռևս մ.թ.ա. 1900 թվականին

0:00:24.685,0:00:27.805
այդ շրջանի մարդիկ կարողանում էին[br]պատրաստել կակաո ծառի պտուղները:

0:00:30.716,0:00:33.216
Վաղ արձանագրություններից [br]իմանում ենք, որ պտուղները

0:00:33.216,0:00:36.645
աղում և խառնում էին եգիպտացորենի ու[br]չիլլի բիբարի հետ՝ պատրաստելով խմիչք,

0:00:36.645,0:00:38.856
բայց ոչ թե տաք կակաոյի[br]հանգստացնող գավաթ,

0:00:40.096,0:00:44.736
այլ դառը, կազդուրող, [br]փրփուրով խառնուրդ:

0:00:44.736,0:00:47.976
Եվ եթե կարծում եք, որ այսօր մարդիկ[br]սկսել են արժևորել շոկոլադը,

0:00:47.976,0:00:51.166
ապա մեզոամերիկացիները[br]վաղուց առաջ են անցել:

0:00:51.166,0:00:53.596
Նրանք հավատացած էին, որ կակաոն[br]աստվածային պտուղ է՝

0:00:53.596,0:00:57.016
նվիրաբերված մարդկանց [br]փետրավոր օձի կողմից,

0:00:57.016,0:00:59.539
որին մայաներն անվանում էին[br]Կուկուլկան,

0:00:59.539,0:01:02.836
իսկ ացտեկները՝ Քետցալկոատլ:

0:01:02.836,0:01:05.517
Ացտեկները կակաոյի պտուղները [br]որպես գումար էին օգտագործում

0:01:05.517,0:01:07.826
և ըմպում էին այն թագավորական[br]խնջույքների ժամանակ,

0:01:07.826,0:01:10.736
տալիս մարտում հաղթած զինվորներին՝[br]իբրև պարգև,

0:01:10.736,0:01:13.417
ինչպես նաև օգտագործում էին այն[br]ծեսերի ժամանակ:

0:01:13.417,0:01:18.137
Կակաոյի առաջին միջատլանտյան [br]փոխադրումը եղավ 1519թ.,

0:01:18.137,0:01:21.727
երբ Հերնան Կորտեզը այցելեց[br]Տենոչտիտլան՝

0:01:21.727,0:01:23.486
Մոկտեզումայի պալատ:

0:01:23.486,0:01:26.107
Կորտեզի լեյտենանտներից մեկի [br]գրություններում ասվում է,

0:01:26.107,0:01:28.287
որ թագավորն ուներ 50 կժերի մեջ[br]լցված խմիչք,

0:01:28.287,0:01:31.287
որը մատուցվում էր[br]ոսկե գավաթներով:

0:01:31.287,0:01:34.707
Երբ կոնկիստադորները վերադարձան[br]այդ նոր տարօրինակ պտուղով,

0:01:34.707,0:01:37.727
նրանց պատմությունները՝ այդ բնիկների[br]ճոխ սովորույթների մասին,

0:01:37.727,0:01:42.068
պտղին աֆրոդիզիակի հեղինակություն[br]տվեցին:

0:01:42.068,0:01:45.778
Սկզբում, դրա դառը համի համար այն [br]օգտագործում էին իբրև ստամոքսի

0:01:45.778,0:01:47.978
խանգարումը բուժելու դեղամիջոց,

0:01:47.978,0:01:51.398
իսկ քաղցրություն տալու համար [br]ավելացնում էին մեղր, շաքար կամ վանիլին,

0:01:51.398,0:01:55.458
որի արդյունքում էլ շոկոլադը արագ դարձավ[br]Իսպանիայի արքայական տան սիրելի ուտեստը:

0:01:55.458,0:01:58.568
Եվ շուտով չկար ոչ մի բարձրատոհմիկ[br]ընտանիք,

0:01:58.568,0:02:01.568
որ չունենար շոկոլադի համար սպասք:

0:02:01.568,0:02:05.378
Սակայն այդ նորաձև խմիչքի լայնամասշտաբ[br]արտարդրությունը

0:02:05.378,0:02:06.859
շատ բարդ ու ժամանակատար էր:

0:02:06.859,0:02:10.369
Դրա համար անհրաժեշտ էին պլանտացիաներ [br]և Կարիբիան ու Աֆրիկյան

0:02:10.369,0:02:14.509
ափերից բերված ստրուկներ:

0:02:14.509,0:02:18.179
Շոկոլադի աշխարը մեկընդմիշտ[br]վերափոխվեց 1828թ.-ին,

0:02:18.179,0:02:24.029
երբ Ամստերդամցի Կոնրադ վան Հաուտենը[br]հայտնագործեց կակաո մամլիչը:

0:02:24.029,0:02:28.531
Այդ մամլիչի օգնությամբ հնարավոր էր առանձ-[br]նացնել կակաոյի բնական յուղը կամ կարագը:

0:02:28.531,0:02:32.516
Մնում էր փոշին, որ կարելի էր խառնել[br]խմիչքների հետ կամ էլ

0:02:32.516,0:02:34.989
կակաո կարագի հետ՝

0:02:34.989,0:02:38.209
ստանալով մեզ այսօր ծանոթ շոկոլադը:

0:02:38.209,0:02:42.202
Շատ չանցած շվեյցարացի [br]շոկոլադագործ Դանիել Պիտերը

0:02:42.202,0:02:44.701
սկսեց խառնուրդին կաթի փոշի ավելացնել,

0:02:44.701,0:02:47.790
և այսպես առաջացավ կաթնային[br]շոկոլադը:

0:02:47.790,0:02:51.389
XX դարում արդեն շոկոլադն այլևս [br]ազնվական շքեղություն չէր,

0:02:51.389,0:02:53.851
այլ նաև հասարակ մարդկանց[br]ուտեստ:

0:02:53.851,0:02:57.874
Բարձր պահանջարկի հետ առաջանում է նաև[br]կակաոյի մշակման համար անհրաժեշտ

0:02:57.874,0:03:00.815
շատ տարածքների պահանջը, որ հնարավոր էր[br]միայն հասարակածի մոտ:

0:03:00.815,0:03:06.031
Եվ այժմ Աֆրիկայից Հարավային[br]Ամերիկա ստրուկներ բերելու փոխարեն,

0:03:06.031,0:03:09.151
կակաոյի արտադրությունը տեղափոխվում[br]է Աֆրիկայի արևմուտք:

0:03:09.151,0:03:14.701
Մինչ 2015թ.-ը Cote d'Ivoire-ում աճեցվում[br]է աշխարհի կակաոյի 2/5 մասը:

0:03:14.701,0:03:16.744
Արտադրության աճի հետ մեկտեղ

0:03:16.744,0:03:19.977
եղել են մարդկանց իրավունքների [br]զարհուրելի խախտումներ:

0:03:19.977,0:03:22.230
Աֆրիկայի արևմուտքում գտնվող շատ[br]պլանտացիաներ,

0:03:22.230,0:03:24.260
որ կակաո են մատակարարում Արևմուտք,

0:03:24.260,0:03:26.731
ծանր աշխատանքի են ենթարկում ստրուկների[br]ու երեխաների.

0:03:26.731,0:03:31.942
ավելի քան 2 միլիոն երեխա է տուժել:

0:03:31.942,0:03:34.441
Սա բարդ խնդիր է, որ մինչ օրս[br]լուծում չի ստացել,

0:03:34.441,0:03:38.981
չնայած որ շատ շոկոլադ արտադրող կազմա-[br]կերպություններ փորձում են համագործակցել

0:03:38.981,0:03:42.901
Աֆրիկայի կառավարիչների հետ՝ կրճատելու [br]երեխաների ստրկացումը:

0:03:42.901,0:03:47.792
Այսօր շոկոլադը ժամանակակից[br]մշակույթների անքակտելի մասն է:

0:03:47.792,0:03:51.442
Գաղութային և բնիկ մշակույթների[br]միախառնման արդյունքում՝

0:03:51.442,0:03:53.892
գովազդի ուժի շնորհիվ,

0:03:53.892,0:03:57.113
շոկոլադը այժմ էլ պարուրված է[br]զգայուն,

0:03:57.113,0:03:58.212
գրավիչ

0:03:58.212,0:03:59.663
և արգելված աուրայով:

0:03:59.663,0:04:03.471
Եվ ավելի շատ իմանալով նրա դյութիչ[br]և հաճախ դաժան պատմությունը,

0:04:03.471,0:04:05.562
ինչպես նաև այսօր նրա արտադրությունը,

0:04:05.562,0:04:08.642
մենք իմանում ենք, թե որտեղից են այս[br]զուգորդումները սերում

0:04:08.642,0:04:11.052
և ինչ են թաքցնում:

0:04:11.052,0:04:13.912
Ու երբ մյուս անգամ բացեք շոկոլադի[br]մի նոր տուփ,

0:04:13.912,0:04:19.911
մի պահ մտածեք, որ ամեն բան [br]այդքան քաղցր չէ, որքան թվում է: