WEBVTT 00:00:08.206 --> 00:00:10.438 Niełatwo zdefiniować energię. 00:00:10.438 --> 00:00:12.053 Rzeczy mają energię, 00:00:12.053 --> 00:00:12.960 ale nie da się 00:00:12.960 --> 00:00:14.822 chwycić litra energii w dłonie. 00:00:14.822 --> 00:00:16.483 Możesz zobaczyć jak działa, 00:00:16.483 --> 00:00:18.804 ale ona sama jest niewidzialna. 00:00:18.804 --> 00:00:20.615 Są różne rodzaje energii, 00:00:20.615 --> 00:00:21.916 ale różnią się tylko 00:00:21.916 --> 00:00:25.692 wpływem na zachowania rzeczy. 00:00:25.692 --> 00:00:27.045 Wiemy, że całkowita ilość 00:00:27.045 --> 00:00:29.165 energii we wszechświecie 00:00:29.165 --> 00:00:31.366 jest zawsze taka sama. 00:00:31.366 --> 00:00:33.546 Dla chemików ważne są dwa rodzaje energii, 00:00:33.546 --> 00:00:35.107 chemiczna energia potencjalna 00:00:35.107 --> 00:00:36.886 i energia kinetyczna. 00:00:36.886 --> 00:00:39.721 Energia potencjalna to energia oczekująca. 00:00:39.721 --> 00:00:41.801 Wyobraź sobie rozciągniętą gumę. 00:00:41.801 --> 00:00:42.629 Jeśli ją przetniesz, 00:00:42.629 --> 00:00:44.008 cała energia potencjalna 00:00:44.008 --> 00:00:46.743 zmienia się w energię kinetyczną, 00:00:46.743 --> 00:00:49.599 którą odczuwasz jako ból. 00:00:49.599 --> 00:00:50.850 Tak jak rozciągnięta guma, 00:00:50.850 --> 00:00:52.848 wiązania chemiczne też przechowują energię. 00:00:52.848 --> 00:00:54.102 Kiedy je zerwiesz, 00:00:54.102 --> 00:00:55.603 energia potencjalna zmienia się 00:00:55.603 --> 00:00:57.116 w jej inne rodzaje, 00:00:57.116 --> 00:00:58.435 jak ciepło czy światło, 00:00:58.435 --> 00:01:00.850 lub tworzy nowe wiązania. 00:01:00.850 --> 00:01:03.497 Energia kinetyczna to energia ruchu, 00:01:03.497 --> 00:01:05.623 a cząsteczki są w ciągłym ruchu. 00:01:05.623 --> 00:01:07.614 Niekoniecznie gdzieś się wybierają, 00:01:07.614 --> 00:01:08.939 chociaż mogłyby, 00:01:08.939 --> 00:01:10.282 ale wibrują, 00:01:10.282 --> 00:01:12.372 rozciągają się, zginają i wirują. 00:01:12.372 --> 00:01:14.269 Na przykład metan ma cztery wodory 00:01:14.269 --> 00:01:15.678 związane z centralnym węglem, 00:01:15.678 --> 00:01:16.624 jako przykład. 00:01:16.624 --> 00:01:17.501 Na papierze 00:01:17.501 --> 00:01:19.799 to tylko nieruchomy czworościan. 00:01:19.799 --> 00:01:22.467 Ale naprawdę trzęsie się jak galaretka. 00:01:22.467 --> 00:01:23.807 Energia kinetyczna cząstek 00:01:23.807 --> 00:01:25.720 to właśnie taka sama energia, 00:01:25.720 --> 00:01:27.120 jaką sam posiadasz 00:01:27.120 --> 00:01:28.434 w czasie ruchu, 00:01:28.434 --> 00:01:30.058 tyle że ty potrafisz stać nieruchomo, 00:01:30.058 --> 00:01:31.820 a cząstki nie. 00:01:31.820 --> 00:01:33.315 Jeśli wyssiesz tę energię 00:01:33.315 --> 00:01:34.512 z grupy cząsteczek, 00:01:34.512 --> 00:01:35.770 będą mniej ruchliwe, 00:01:35.770 --> 00:01:37.266 ale nigdy się nie zatrzymają. 00:01:37.266 --> 00:01:39.017 Cząstki w danej grupie 00:01:39.017 --> 00:01:41.854 różnią się ilością posiadanej energii. 00:01:41.854 --> 00:01:44.520 Średnia energia kinetyczna grupy 00:01:44.520 --> 00:01:47.334 to liczba matematycznie powiązana 00:01:47.334 --> 00:01:48.659 z temperaturą. 00:01:48.659 --> 00:01:50.069 Im więcej energii kinetycznej 00:01:50.069 --> 00:01:51.376 w danej grupie cząstek, 00:01:51.376 --> 00:01:52.876 tym wyższa ich temperatura. 00:01:52.876 --> 00:01:54.562 To znaczy, że w gorący dzień 00:01:54.562 --> 00:01:56.231 cząsteczki powietrza wokół ciebie 00:01:56.231 --> 00:01:58.017 wirują, rozciągają się, zginają, 00:01:58.017 --> 00:02:00.196 ogólnie poruszają się o wiele szybciej 00:02:00.196 --> 00:02:02.322 niż w chłodny dzień. 00:02:02.322 --> 00:02:04.275 Zresztą gorąco i zimno 00:02:04.275 --> 00:02:05.575 to pojęcia względne. 00:02:05.575 --> 00:02:07.141 Używa się ich do porównań 00:02:07.141 --> 00:02:08.649 między dwiema rzeczami. 00:02:08.649 --> 00:02:09.869 W gorący letni dzień 00:02:09.869 --> 00:02:12.304 cząstki powietrza mają więcej energii kinetycznej, 00:02:12.304 --> 00:02:14.604 niż cząstki skóry. 00:02:14.604 --> 00:02:16.979 Kiedy uderzają w ciebie, 00:02:16.979 --> 00:02:18.741 przekazują część swojej energii 00:02:18.741 --> 00:02:20.493 cząstkom skóry 00:02:20.493 --> 00:02:22.811 i odczuwasz to jako ciepło. 00:02:22.811 --> 00:02:23.581 W zimny dzień 00:02:23.581 --> 00:02:25.757 cząstki powietrza mają mniejszą energię kinetyczną 00:02:25.757 --> 00:02:27.108 niż cząstki skóry, 00:02:27.108 --> 00:02:29.481 więc uderzając w te cząstki powietrza, 00:02:29.481 --> 00:02:30.726 to ty przekazujesz im 00:02:30.726 --> 00:02:33.232 część swojej energii kinetycznej 00:02:33.232 --> 00:02:35.973 i odczuwasz to jako zimno. 00:02:35.973 --> 00:02:38.597 Możesz śledzić ścieżki energii wokół siebie. 00:02:38.597 --> 00:02:40.243 Wypróbuj to przy kolejnym grillu. 00:02:40.243 --> 00:02:41.148 Spalasz węgiel 00:02:41.148 --> 00:02:43.145 i uwolniona chemiczna energia potencjalna 00:02:43.145 --> 00:02:45.725 jawi się jako ekstremalne ciepło i światło. 00:02:45.725 --> 00:02:47.273 Potem ciepło sprawia, 00:02:47.273 --> 00:02:50.056 że cząstki burgerów, hot-dogów czy warzyw 00:02:50.056 --> 00:02:52.309 wibrują, aż dojdzie do zerwania wiązań 00:02:52.309 --> 00:02:54.649 i uformowania nowych struktur chemicznych. 00:02:54.649 --> 00:02:56.646 Zbyt dużo ciepła powoduje zwęglenie. 00:02:56.646 --> 00:02:58.330 W sam raz - daje obiad. 00:02:58.330 --> 00:02:59.454 Wewnątrz ciała 00:02:59.454 --> 00:03:01.075 cząstki jedzenia z tego pysznego 00:03:01.075 --> 00:03:02.937 lub zwęglonego obiadu 00:03:02.937 --> 00:03:03.829 są rozrywane, 00:03:03.829 --> 00:03:04.816 a uwalniająca się energia 00:03:04.816 --> 00:03:07.346 zużywana jest, aby utrzymać cię przy życiu 00:03:07.346 --> 00:03:10.339 lub jest magazynowana w innych cząstkach. 00:03:10.339 --> 00:03:11.752 Wieczorami gorące letnie powietrze ochładza się 00:03:11.752 --> 00:03:13.217 Wieczorami gorące letnie powietrze ochładza się 00:03:13.217 --> 00:03:15.855 i dopływ energii zwalnia tempo. 00:03:15.855 --> 00:03:18.551 Gdy powietrze osiągnie temperaturę skóry, 00:03:18.551 --> 00:03:19.812 na króciutką chwilę przepływ ustaje. 00:03:19.812 --> 00:03:21.141 na chwilę przepływ ustaje. 00:03:21.141 --> 00:03:22.395 Potem wszystko zaczyna się od początku, 00:03:22.395 --> 00:03:23.640 w przeciwną stronę, 00:03:23.640 --> 00:03:26.358 bo energia opuszcza nagrzaną skórę 00:03:26.358 --> 00:03:29.058 i wraca do otaczającego cię powietrza. 00:03:29.058 --> 00:03:31.726 Energia nigdy nie powstaje ani nie ginie, 00:03:31.726 --> 00:03:33.620 a jedynie zmienia "kształt", 00:03:33.620 --> 00:03:36.230 jak feniks naszego fizycznego świata.