1
00:00:07,073 --> 00:00:10,273
Czas gramatyczny to sposób,
w jaki języki mówią o czasie

2
00:00:10,273 --> 00:00:12,734
bez wymieniania konkretnego czasu,

3
00:00:12,734 --> 00:00:17,014
przez modyfikację czasownika, 
aby określić, kiedy czynność ma miejsce.

4
00:00:17,014 --> 00:00:20,484
Ile jest czasów w takim
języku jak angielski?

5
00:00:20,484 --> 00:00:22,685
Z początku, odpowiedź 
wydaje się oczywista:

6
00:00:22,685 --> 00:00:23,584
jest przeszłość,

7
00:00:23,584 --> 00:00:24,385
teraźniejszość

8
00:00:24,385 --> 00:00:25,805
i przyszłość.

9
00:00:25,805 --> 00:00:28,365
Ale dzięki aspektowi czasownika

10
00:00:28,365 --> 00:00:32,034
każdy z tych okresów w czasie 
ulega dalszym podziałom.

11
00:00:32,034 --> 00:00:34,144
Są cztery rodzaje aspektu czasownika.

12
00:00:34,144 --> 00:00:36,555
W aspekcie postępującym

13
00:00:36,555 --> 00:00:39,885
czynności wciąż trwają 
w momencie wypowiedzi.

14
00:00:39,885 --> 00:00:43,905
Aspekt dokonany opisuje 
czynności zakończone.

15
00:00:43,905 --> 00:00:46,437
Aspekt dokonany ciągły to połączenie,

16
00:00:46,437 --> 00:00:49,967
opisujące zakończoną część 
trwającej czynności.

17
00:00:49,967 --> 00:00:52,446
Wreszcie mamy aspekt neutralny,

18
00:00:52,446 --> 00:00:55,945
podstawową formę czasu przeszłego,
teraźniejszego i przyszłego,

19
00:00:55,945 --> 00:00:59,936
gdzie nie wiadomo, czy chodzi
o czynność ciągłą czy zakończoną.

20
00:00:59,936 --> 00:01:03,616
Trochę trudno za tym nadążyć,
więc zobaczmy, jak działa to w praktyce.

21
00:01:03,616 --> 00:01:06,827
Powiedzmy, że koledzy mówią,
że byli na tajnej misji morskiej,

22
00:01:06,827 --> 00:01:09,567
aby zebrać dowody istnienia
tajemniczego morskiego stwora.

23
00:01:09,567 --> 00:01:12,587
Czasownik osadza ramę
odniesienia w przeszłości,

24
00:01:12,587 --> 00:01:15,066
ale w tym zakresie istnieje wiele opcji.

25
00:01:15,066 --> 00:01:17,938
Koledzy mogli powiedzieć,
że potwór zaatakował ich łódkę

26
00:01:17,938 --> 00:01:20,617
- to czas przeszły prosty, 
najbardziej ogólny aspekt,

27
00:01:20,617 --> 00:01:23,287
który nie daje żadnych wyjaśnień.

28
00:01:23,287 --> 00:01:25,577
Spali, kiedy się to wydarzyło

29
00:01:25,577 --> 00:01:29,009
- ciągła czynność, 
trwająca w danym momencie.

30
00:01:29,009 --> 00:01:32,387
Mogli też dodać, że wyruszyli z Nantucket,

31
00:01:32,387 --> 00:01:35,338
aby opisać czynność zakończoną uprzednio.

32
00:01:35,338 --> 00:01:38,088
Jest to przykład czasu zaprzeszłego.

33
00:01:38,088 --> 00:01:41,198
Albo że żeglowali od trzech tygodni,

34
00:01:41,198 --> 00:01:44,389
coś co trwało aż do tego momentu.

35
00:01:44,389 --> 00:01:48,558
W teraźniejszości mówią ci,
że wciąż poszukują potwora

36
00:01:48,558 --> 00:01:50,940
- jest to czynność w czasie
teraźniejszym prostym.

37
00:01:50,940 --> 00:01:55,708
Może przygotowują się do następnej
misji w trakcie opowiadania

38
00:01:55,708 --> 00:02:00,158
i właśnie zbudowali specjalną łódź 
podwodną - jest to ukończona czynność.

39
00:02:00,158 --> 00:02:04,803
W dodatku, jeżeli badają
doniesienia o stworzeniu

40
00:02:04,803 --> 00:02:08,267
to robią to już od pewnego
czasu, także teraz

41
00:02:08,267 --> 00:02:11,469
- czas przeszło-teraźniejszy postępujący.

42
00:02:11,469 --> 00:02:13,722
Co kryje następna misja?

43
00:02:13,722 --> 00:02:18,138
Wiesz, że się jeszcze nie odbyła,
gdyż wyruszą w następnym tygodniu

44
00:02:18,138 --> 00:02:19,596
- czas przyszły prosty.

45
00:02:19,596 --> 00:02:22,730
Będą szukać nieuchwytnego stworzenia

46
00:02:22,730 --> 00:02:25,899
- czynność rozciągnięta w czasie.

47
00:02:25,899 --> 00:02:30,307
Opowiadają, że za miesiąc łódź podwodna 
dotrze do niezbadanych głębin.

48
00:02:30,307 --> 00:02:32,279
Jest to zdecydowana prognoza o czymś,

49
00:02:32,279 --> 00:02:35,719
co zostanie osiągnięte
przed określonym terminem w przyszłości,

50
00:02:35,719 --> 00:02:39,059
kiedy to będą podróżowali
od trzech tygodni

51
00:02:39,059 --> 00:02:41,409
- czas zaprzyszły postępujący.

52
00:02:41,409 --> 00:02:44,009
Czasy gramatyczne uczą przede wszystkim,

53
00:02:44,009 --> 00:02:47,631
że każde zdanie ma miejsce
w konkretnym momencie,

54
00:02:47,631 --> 00:02:50,900
czy to w przeszłości,
teraźniejszości czy przyszłości.

55
00:02:50,900 --> 00:02:54,159
Aspekt informuje o stanie czynności

56
00:02:54,159 --> 00:02:56,369
w momencie opowiadania.

57
00:02:56,369 --> 00:03:00,059
W sumie w języku angielskim
daje nam to dwanaście możliwości.

58
00:03:00,059 --> 00:03:01,940
A co z innymi językami?

59
00:03:01,940 --> 00:03:03,219
Niektóre, jak francuski,

60
00:03:03,219 --> 00:03:04,080
swahili

61
00:03:04,080 --> 00:03:07,069
i rosyjski stosują podobne
podejście, co angielski.

62
00:03:07,069 --> 00:03:09,811
Inne opisują i dzielą czas inaczej.

63
00:03:09,811 --> 00:03:12,979
Niektóre mają mniej czasów
gramatycznych, jak japoński,

64
00:03:12,979 --> 00:03:16,730
który wyróżnia tylko czas
przeszły i teraźniejszo-przyszły.

65
00:03:16,730 --> 00:03:18,482
Języki buli i tukang besi

66
00:03:18,482 --> 00:03:21,742
odróżniają tylko
przyszłość i nie-przyszłość,

67
00:03:21,742 --> 00:03:26,192
a chiński mandaryński nie ma
żadnych czasów, jedynie aspekt.

68
00:03:26,192 --> 00:03:31,622
Z drugiej strony języki takie jak yagwa
rozdzielają czas przeszły na wiele stopni,

69
00:03:31,622 --> 00:03:35,602
w zależności od tego ile godzin, tygodni
czy lat temu coś się wydarzyło.

70
00:03:35,602 --> 00:03:39,592
W innych czasy są przeplatane z trybami,
które wyrażają pilność,

71
00:03:39,592 --> 00:03:40,706
potrzebę

72
00:03:40,706 --> 00:03:42,902
czy prawdopodobieństwo wydarzeń.

73
00:03:42,902 --> 00:03:45,966
To sprawia, że tłumaczenie
jest trudne, ale nie niemożliwe.

74
00:03:45,966 --> 00:03:50,215
Użytkownicy większości języków bez pewnych
czasów mogą wyrazić to samo znaczenie

75
00:03:50,215 --> 00:03:53,767
za pomocą czasowników posiłkowych

76
00:03:53,767 --> 00:03:55,876
czy przez dookreślenie czasu.

77
00:03:55,876 --> 00:03:58,085
Czy odmienności między językami

78
00:03:58,085 --> 00:04:01,992
są tylko różnymi sposobami opisu
tej samej fundamentalnej rzeczywistości?

79
00:04:01,992 --> 00:04:06,616
Czy może te zróżnicowane struktury
odzwierciedlają różne sposoby myślenia

80
00:04:06,616 --> 00:04:08,337
o świecie, a nawet o samym czasie?

81
00:04:08,337 --> 00:04:12,086
I jeśli tak, to jak jeszcze
można postrzegać czas?