0:00:09.514,0:00:11.463
За, бүгд сайн байна уу?

0:00:13.861,0:00:18.467
Та бүхний ихэнх нь миний хөтөч нохой[br]Глайдсийг мэдэх байх.

0:00:19.997,0:00:25.001
Эхлээд Глайдсыг тухтай болгоодохъё.

0:00:30.031,0:00:32.886
За, хэвтээрэй, хэвтээрэй.

0:00:37.671,0:00:41.688
Намайг ярьж байх үед[br]Глайдс биеэ маажиж,

0:00:41.688,0:00:46.792
босч, зүүдэндээ хуцаж ч магад.

0:00:49.993,0:00:53.456
Ралф Валдо Эмерсон нэгэн удаа:

0:00:53.456,0:00:56.170
"Чамайг үргэлж өөр нэгэн болгох гэсэн

0:00:56.170,0:01:00.137
энэ хорвоод өөрийнхөөрөө байна гэдэг

0:01:00.137,0:01:04.458
хамгийн агуу амжилт" гэсэн.

0:01:04.458,0:01:08.100
Гэхдээ энэ бол маш том сорилт[br]гэж би хэлмээр байна.

0:01:08.838,0:01:12.919
Би сорилт, бэрхшээлд дуртай[br]хүмүүсийн нэг биш л дээ.

0:01:12.919,0:01:16.037
Юу бодох, яаж амьдрах[br]эрх чөлөө минь бий л бол

0:01:16.037,0:01:21.092
би олны нэг явахдаа [br]сэтгэл хангалуун байдаг.

0:01:22.711,0:01:26.756
Гэвч намайг хөгжлийн бэрхшээлээр минь[br]шүүмжилж эхлэхэд би

0:01:26.756,0:01:30.813
хөндлөнгөөс хараад суух боломжгүй болдог.

0:01:31.421,0:01:34.103
Би үргэлж ном, зохиолд дуртай байсан.

0:01:34.103,0:01:37.741
Номын санч юм уу, хэл шинжээч болж,

0:01:37.741,0:01:41.400
номтой ойр байхыг хүсдэг байлаа.

0:01:42.253,0:01:45.519
Харин хараагүй хүний туршлагаас,

0:01:45.519,0:01:48.620
ялангуяа сүүлийн хэдэн жилд би

0:01:48.620,0:01:51.148
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаарх

0:01:51.148,0:01:54.356
нийгмийн туйлшрал, үл тоомсорлох үзэл нь

0:01:54.356,0:01:57.895
номын санчаар ажиллан, тайван амьдрахад

0:01:57.895,0:02:02.377
хэтэрхий хүчтэй, шударга бус[br]гэдгийг ойлгосон.

0:02:06.715,0:02:11.810
Дэнис Уэйтли хэлэхдээ[br]"Амьдралд 2 чухал сонголт байдаг:

0:02:12.790,0:02:15.640
нөхцөл байдлыг байгаагаар нь хүлээж авах,

0:02:15.640,0:02:19.058
эсвэл үүнийг өөрчлөх[br]хариуцлагыг үүрэх" гэсэн.

0:02:20.088,0:02:22.178
Зүгээр л энгийн амьдрах гэхэд

0:02:22.178,0:02:25.400
өдөрт тутамд тулгардаг[br]хүндрэлүүдийг бодоход,

0:02:27.850,0:02:31.304
утга учир, аз жаргалтай амьдрахыг хүсдэг

0:02:31.304,0:02:34.350
хөгжлийн бэрхшээлтэй хэн бүхэнд

0:02:34.350,0:02:37.810
нэг л сонголт байдаг гэж би итгэдэг:

0:02:37.810,0:02:40.869
байгаа байдлыг өөрчлөх хариуцлагыг үүрэх.

0:02:43.079,0:02:48.915
4 настайдаа би нүдний торлог бүрхэвчний[br]ховор эмгэгтэйгээ мэдсэн,

0:02:48.915,0:02:53.835
дараагийн 20 жилийн хугацаанд[br]бага багаар харах чадвараа алдсан.

0:02:55.255,0:02:57.673
Эмч нар эцэг эхэд маань намайг

0:02:57.673,0:03:01.378
40, эсвэл бүр 50 хүрээд хараагүй болох ба

0:03:01.378,0:03:07.406
надад сургууль, их сургуульд[br]сурахад төвөг үүсэхгүй гэсэн.

0:03:08.440,0:03:12.155
Гэвч тэдний зөв байгаагүй,

0:03:12.155,0:03:17.353
8 нас хүрэхдээ би ном,[br]самбар дээрх бичгийг

0:03:17.353,0:03:20.581
уншиж, харж чадахаа больсон.

0:03:20.581,0:03:23.964
Намайг их сургуульд орох үед

0:03:23.964,0:03:26.989
би өөрийгөө толинд харж[br]чадахгүй болсон байв.

0:03:30.049,0:03:35.613
Амьдралын алхам, тойрог бүрт би[br]нэгэн шийдвэртэй тулж байсан:

0:03:36.250,0:03:43.224
өөрт байгаа шалтгуудаа хүлээн зөвшөөрч,[br]биеэ хацайлсан амар замыг сонгох,

0:03:43.224,0:03:47.094
эсвэл өөрийгөө зоригжуулан,[br]үл мэдэх зүйлс рүү алхах.

0:03:48.054,0:03:52.486
Би үргэлж хоёрдахыг нь сонгож байсан.

0:03:52.486,0:03:56.095
Би Монголын хараагүй хүүхдүүдэд зориулсан

0:03:56.095,0:03:59.114
тусгай сургуульд сурч, 2000 онд төгссөн.

0:04:00.174,0:04:03.175
Тухайн үед энэ нь

0:04:03.175,0:04:06.340
хараагүй иргэдийн эзэмших[br]хамгийн өндөр боловсрол байлаа.

0:04:06.340,0:04:09.382
Тусгай үйлдвэрт ажиллах,[br]эсвэл гэртээ суух нь

0:04:09.382,0:04:12.526
хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэм хэмжээ байв.

0:04:13.503,0:04:16.438
Гэвч би энэ хэм хэмжээг дагахыг хүсээгүй.

0:04:16.438,0:04:19.550
Би их сургуульд сурч, сайн ажилд орж,

0:04:19.550,0:04:23.688
гэр бүлийнхнээ надаар [br]бахархаасай гэж хүссэн.

0:04:24.889,0:04:28.465
Иймд би бусдаас хоёр дахин хүчтэй байж,

0:04:28.465,0:04:33.673
хоёр дахин шургуу[br]хөдөлмөрлөх хэрэгтэй болсон.

0:04:36.713,0:04:40.839
14 хүртлээ би бусад хүүхдүүдийн[br]нэгэн адил байлаа.

0:04:41.781,0:04:46.619
Би өөрийгөө хэзээ нэгэн цагт[br]хараагүй болно гэж мэдээгүй,

0:04:46.619,0:04:49.925
харин маш муу хараатай л гэж боддог байв.

0:04:50.795,0:04:55.331
Энэ нөхцөл байдлын амьдралд үзүүлэх[br]нөлөө хамгийн ихдээ

0:04:55.331,0:05:00.850
зузаан шилнээсээ болж[br]дооглуулан хочлуулах,

0:05:00.850,0:05:05.275
эсвэл бусдаас өөрөөр уншихаар[br]илэрдэг байв.

0:05:07.365,0:05:12.532
Гэхдээ би 14 хүрээд өөрийнхөө тухай[br]үнэнийг олж мэдэн,

0:05:13.575,0:05:16.676
үүнээс хойш амьдрал миний хувьд[br]тэмцэл болж хувирсан.

0:05:17.472,0:05:21.749
Би хараагүй амьдрана гэж[br]төсөөлж чадахгүй байсан.

0:05:21.749,0:05:25.600
Хараагаа алдана гэдэг[br]бүх зүйлсийн төгсгөл гэж бодож байв.

0:05:26.374,0:05:29.050
Гэнэт би олон жилийн өмнө

0:05:29.050,0:05:33.742
яагаад аав минь намайг тэр олон[br]музей руу дагуулж явсныг ойлгов.

0:05:34.725,0:05:38.140
Тэр үед намайг 8 настай байхад

0:05:38.140,0:05:43.699
музей нэг бол уйтгартай,[br]нэг бол аймаар санагддаг байсан.

0:05:45.343,0:05:47.223
Аав маань надад манай орны

0:05:47.223,0:05:50.410
соёлын үнэт зүйлс, түүхийн талаарх

0:05:50.410,0:05:56.576
дурсамж үлдээхийг хүссэнийг би ойлгосон.

0:06:00.766,0:06:04.223
Надад үзэж, сурах хичнээн их зүйлс,

0:06:04.223,0:06:08.183
харин хичнээн бага хугацаа байгааг ойлгон,

0:06:08.183,0:06:12.925
хэрхэн гэнэт сандарч байснаа санаж байна.

0:06:15.741,0:06:19.123
Би унших номнууд хайж,

0:06:19.123,0:06:22.604
ном миний цор ганц аврал гэж бодож байв.

0:06:24.794,0:06:28.160
Би сургуулийнхаа дотуур байрны[br]өрөөнд суугаад

0:06:28.160,0:06:32.740
уншиж л байвал амьд байх мэт[br]зогсолтгүй уншиж байснаа санадаг.

0:06:34.361,0:06:39.137
3 долоо хоногийн дотор би[br]сургуульд маань байсан

0:06:39.137,0:06:42.956
бүх Монгол брайл номнуудыг[br]уншиж дуусгав.

0:06:44.370,0:06:48.298
Би бусад хичээлүүдээ мөн[br]адил эрчээр чармайн сурч байв.

0:06:48.298,0:06:52.836
Би толгойндоо чадах хэмжээгээрээ[br]их мэдлэг хийн,

0:06:52.836,0:06:56.381
хараа алдах үед бэлэн байхыг[br]хичээж байв.

0:06:56.989,0:07:01.381
Би өөрийгөө энэ бүхэнд[br]бэлдэхийг хүссэн.

0:07:01.381,0:07:06.353
Харамсалтай нь сургуулийн ном,[br]материал хомс байж,

0:07:06.353,0:07:09.385
бүх зүйлсийн хүрэлцээгүй[br]байдал намайг

0:07:09.385,0:07:12.367
цухалдуулж байлаа.

0:07:14.500,0:07:17.673
Гэсэн ч би туйлбартай байж,

0:07:17.673,0:07:21.716
нөөц материалын хомс байдал[br]надад саад болж чадаагүй.

0:07:21.716,0:07:26.221
Харин ч намайг бусад бололцоонуудаа[br]судлахад хүргэсэн.

0:07:26.221,0:07:32.076
Жишээ нь би сургуулийнхаа[br]бүх номыг уншиж дуусгаснаа мэдсний дараа

0:07:32.076,0:07:36.443
сургуульд хандивийн Англи брайл[br]номнууд байдгыг мэдэж авсан.

0:07:37.185,0:07:39.038
Ингээд яасан байх нь уу?

0:07:39.038,0:07:42.051
Би Англи хэл сурч эхэлсэн.

0:07:42.051,0:07:44.485
Мэдээж бидэнд Англи хэлний багш,

0:07:44.485,0:07:48.575
шаардлагатай материал,[br]ном сурах бичиг аль нь ч байгаагүй ч

0:07:48.575,0:07:52.062
энэ бүхэн намайг зогсоогоогүй.

0:07:52.899,0:07:56.938
Ийнхүү тусгай сургуулиа төгссний дараа би

0:07:56.938,0:08:02.104
энгийн ахлах сургуульд, харааны[br]эмгэггүй хүүхдүүдтэй сурч эхэлсэн.

0:08:03.672,0:08:06.940
Би их сургуульд орохыг хүсч байсан тул

0:08:06.940,0:08:10.430
10 жилийн боловсрол заавал[br]эзэмшсэн байх шаардлагатай байв.

0:08:12.620,0:08:14.880
Дахин сорилт.

0:08:14.880,0:08:17.313
Хэн ч хараагүй сурагчид хэрхэн[br]хичээл заах,

0:08:17.313,0:08:20.293
хэрхэн харьцах талаар[br]ойлголтгүй байсан.

0:08:21.270,0:08:26.350
Хичээлийн эхний өдөр[br]дэвтрээ нүхлэж,

0:08:26.350,0:08:31.929
хичээл үймүүллээ гэж загнуулж[br]байснаа би санадаг.

0:08:31.929,0:08:35.968
Би брайлаар хичээлээ[br]тэмдэглэж авч байсан юм.

0:08:36.944,0:08:42.347
Гэхдээ би айдсаа давж,[br]ичиж зовохоо больсон.

0:08:42.347,0:08:45.584
Би хөгжлийн бэрхшээлийнхээ[br]хоригдол нь байхыг хүсээгүй.

0:08:47.154,0:08:51.217
2006 онд би Хүмүүнлэгийн Их Сургуулийг[br]төгссөн.

0:08:51.907,0:08:55.720
2007 онд би Фулбрайтын тэтгэлэг[br]авсан анхны

0:08:55.720,0:08:59.643
хараагүй Монгол хүн болсон.

0:08:59.643,0:09:05.108
(Алга ташилт)

0:09:06.988,0:09:11.663
2009 онд би Номын санч,[br]Мэдээллийн ШУ-ны магистрын зэргээ

0:09:11.663,0:09:17.113
Лузиана Мужийн Их Сургуулиас авч,

0:09:17.113,0:09:21.581
гэртээ Монголын анхны[br]хөтөч нохойтойгоо ирсэн.

0:09:21.581,0:09:24.093
(Инээд)

0:09:24.833,0:09:29.555
Монголд ахлах сургууль, их сургуульд[br]сурч байхад

0:09:29.555,0:09:32.882
надад нэг ч сонсдог ном,

0:09:32.882,0:09:36.138
хангалттай хэмжээний брайль ном[br]олддоггүй байв.

0:09:37.346,0:09:41.551
Надад хичээлээ бичихэд хүрэх[br]брайль цаас байгаагүй тул

0:09:41.551,0:09:46.794
би чадах чинээгээрээ хичээлээ[br]цээжилж,

0:09:46.794,0:09:50.422
хамгийн чухал зүйлсийг[br]тэмдэглэж авдаг байлаа.

0:09:51.642,0:09:56.650
Хэдий ном, материалын хүрэлцээгүй[br]байдал хэцүү байсан ч,

0:09:57.683,0:10:03.550
нийгмийн харанхуй, тоомжиргүй байдал[br]илүү хүндрэл учруулж байв.

0:10:04.727,0:10:07.962
Намайг зогсоход хүргэж байсан[br]цорын ганц зүйл бол энэ.

0:10:09.055,0:10:11.652
Нэг удаа сэтгүүлч

0:10:11.652,0:10:15.970
миний амьдралын хамгийн хэцүү зүйл[br]юу вэ гэж асуухад би

0:10:15.970,0:10:19.327
"Хувь нэмэр оруулж, тус болж[br]чадахгүй байх" гэсэн.

0:10:19.327,0:10:22.210
Учир нь би хүний мэдрэмж, чадвар бүхэн

0:10:22.210,0:10:26.642
гагц бусадтай хуваалцсан үед л[br]утга учиртай байдаг гэж итгэдэг.

0:10:28.282,0:10:33.209
Иймд хүн өөрийн хүрээлэл, нийгэмдээ[br]чадах зүйлсээ хуваалцах

0:10:33.209,0:10:36.710
боломжгүй байх нь хамгийн[br]гунигтай явдал гэж боддог.

0:10:38.810,0:10:41.014
Эрч хүч, мэдлэгээр дүүрэн ч

0:10:41.014,0:10:44.067
хувь нэмрээ оруулж[br]чадахгүй байна гээд төсөөл дөө.

0:10:45.097,0:10:47.445
Нас бие гүйцсэн том хүн ч

0:10:47.445,0:10:51.113
хүмүүс тантай жаахан хүүхэд мэт[br]харьцана гээд төсөөл дөө.

0:10:51.113,0:10:54.122
Хүмүүс таныг өөрөөр тань бус,

0:10:54.122,0:10:57.843
хөгжлийн бэрхшээлээр нь[br]дүгнэнэ гээд төсөөл дөө.

0:10:59.733,0:11:03.582
Мэдлэггүй, зөв ойлголтгүй байна гэдэг

0:11:03.582,0:11:09.745
ямар ч ялгаварлах үзэл, үл ойлголцлын[br]суурь шалтгаан байдаг.

0:11:10.042,0:11:16.668
Үр дагавар нь ном, материалын дутмаг[br]байдлаас хамаагүй илүү их.

0:11:16.668,0:11:22.827
Хоол байхгүйн улмаас хүн өлсөх[br]нэг хэрэг,

0:11:24.482,0:11:28.816
харин хүмүүс хоолгүй байгааг тань[br]асуудал гэж

0:11:28.816,0:11:31.414
хүлээн зөвшөөрөхгүй байх нь тэс өөр хэрэг.

0:11:32.664,0:11:35.403
Материаллаг нөөц бол хэрэгсэл төдий тул

0:11:35.403,0:11:38.586
бүх асуудлыг ганцаар шийдэж чадахгүй.

0:11:39.266,0:11:45.814
Энэ хэрэгслүүдийг хөдөлгөөнд оруулдаг[br]гар бол нийгмийн хандлага.

0:11:47.881,0:11:52.395
Хувийн зүгээс би өөрийгөө[br]их зүйл туулсан гэж дүгнэдэг.

0:11:53.589,0:11:56.683
Харин чадварлаг залуу хүн ба

0:11:56.683,0:12:02.241
нийгмийн хүртээмж муутай бүлгийн[br]төлөөллийн үүднээс харвал

0:12:02.241,0:12:06.120
надад цааш явах их урт зам бий.

0:12:07.560,0:12:10.782
Туулсан туршлагаасаа би

0:12:10.782,0:12:15.077
хүн дорвитой нийгмийн өөрчлөлт[br]харахыг хүсвэл

0:12:15.077,0:12:19.771
хувь хүний амжилттай явах[br]хангалтгүй боловч

0:12:19.771,0:12:22.564
эхлэл нь байж болох юм гэдгийг[br]ойлгосон.

0:12:23.594,0:12:29.197
Өнгөрсөн 20 жилд би ихийг алдсан ч,[br]илүү ихийг сурсан.

0:12:30.945,0:12:36.330
Би хараагаа алдах гэдэг бүх зүйлсийн[br]төгсгөл биш гэдгийг ойлгосон.

0:12:36.500,0:12:39.499
Амьдрал надад заяасан бүхнийг би

0:12:39.499,0:12:43.880
удирдах боломжгүй байж болох юм[br]гэдгийг ойлгосон.

0:12:44.957,0:12:49.875
Гэхдээ чамд энэ бүхнийг хэрхэн хүлээн авах[br]их хүч байдаг нь

0:12:49.875,0:12:52.293
бүхий л зүйлийг өөрчилдөг.

0:12:53.713,0:12:55.765
Хэлэн Келлэрийн хэлсэлчлэн:

0:12:57.084,0:13:00.875
"Нэг хаалга хаагдахад,[br]бид араас нь харуусалтай харсаар,

0:13:00.875,0:13:03.540
өөр нэг хаалга нээгдэхийг анзаардаггүй."

0:13:04.760,0:13:09.642
Иймд амьдралыг хараад зогсохгүй, мэдэр.

0:13:09.642,0:13:13.334
Учир нь амьдрал ганц хараад өнгөрөхөд[br]дэндүү баялаг.

0:13:15.264,0:13:19.774
Иймд би таныг, баялаг ертөнцийн

0:13:19.774,0:13:23.863
нээлттэй сэтгэлгээтэй,[br]нийгмийн эрх тэгш байдал,

0:13:23.863,0:13:27.713
ардчилалд итгэдэг иргэний хувьд,

0:13:27.713,0:13:33.385
өрөвдсөндөө бус ойлгож,[br]хүлээн авсны үндсэн дээр

0:13:33.385,0:13:39.652
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд[br]гараа сунгана гэж найдаж байна.

0:13:39.652,0:13:41.074
Баярлалаа.

0:13:41.074,0:13:45.980
(Алга ташилт)