0:00:01.617,0:00:03.582
Toen ik acht jaar oud was,

0:00:03.582,0:00:05.740
kwam er een nieuw meisje in de klas.

0:00:05.740,0:00:08.773
Ze was zo indrukwekkend --

0:00:08.773,0:00:11.055
typisch voor het nieuwe meisje in de klas.

0:00:11.055,0:00:13.733
Ze had een grote bos glanzend haar

0:00:13.733,0:00:16.773
en een schattig pennenzakje.

0:00:16.773,0:00:20.361
Ze was ontzettend goed [br]in provinciehoofdsteden.

0:00:20.361,0:00:22.853
Ze kon goed spellen.

0:00:22.853,0:00:27.803
Ik werd dat jaar gestremd door jaloezie,

0:00:27.803,0:00:31.346
totdat ik mijn snode plan bedacht.

0:00:31.346,0:00:35.579
Op een dag bleef ik [br]wat langer op school,

0:00:35.579,0:00:39.659
iets te lang, en ik hing rond [br]in het meisjestoilet.

0:00:39.659,0:00:41.994
Toen de kust veilig was, verscheen ik,

0:00:41.994,0:00:43.733
sloop ik het klaslokaal binnen,

0:00:43.733,0:00:47.590
en pakte ik van het bureau [br]het cijferboekje.

0:00:47.590,0:00:49.926
Toen deed ik het.

0:00:49.926,0:00:52.293
Ik rommelde met de cijfers van mijn rivale,

0:00:52.293,0:00:55.123
een klein beetje maar, [br]ik verlaagde wat hoge cijfers.

0:00:55.123,0:00:58.222
Alle hoge cijfers. (Gelach)

0:00:58.222,0:01:01.965
Ik ging net het boekje [br]terugleggen in de la,

0:01:01.965,0:01:04.999
maar wacht, sommige andere klasgenoten

0:01:04.999,0:01:08.492
hadden ook belachelijk goede cijfers.

0:01:08.492,0:01:10.540
In razernij

0:01:10.540,0:01:12.528
corrigeerde ik alle cijfers.

0:01:12.528,0:01:14.437
Niet denkbeeldig.

0:01:14.437,0:01:16.951
Ik gaf iedereen een onvoldoende,

0:01:16.951,0:01:19.752
en ik gaf mezelf alleen maar hoge cijfers.

0:01:19.752,0:01:22.552
Ik was er nu toch, [br]dus waarom niet?

0:01:22.552,0:01:28.162
Ik sta nog steeds [br]versteld van m'n gedrag.

0:01:28.162,0:01:30.574
Ik snap niet hoe dat idee [br]in me opkwam.

0:01:30.574,0:01:33.903
Ik snap niet waarom [br]het zo goed voelde.

0:01:33.903,0:01:35.426
Het voelde geweldig.

0:01:35.426,0:01:38.005
Ik snap niet [br]waarom ik nooit gepakt ben.

0:01:38.005,0:01:39.601
Het was zo overduidelijk.

0:01:39.601,0:01:40.914
Ik ben nooit gepakt.

0:01:40.914,0:01:43.435
Maar ik snap vooral niet

0:01:43.435,0:01:44.942
waarom het me zo stoorde

0:01:44.942,0:01:46.886
dat dit kleine meisje

0:01:46.886,0:01:48.600
zo goed was in spelling.

0:01:48.600,0:01:50.710
Jaloezie verbijstert me.

0:01:50.710,0:01:53.634
Het is zo mysterieus [br]en zo wijdverspreid.

0:01:53.634,0:01:56.100
We weten dat baby's [br]jaloezie kennen.

0:01:56.100,0:01:59.750
Primaten ook. [br]Blauwe vinken zijn er heel gevoelig voor.

0:01:59.750,0:02:03.270
We weten dat jaloezie [br]de belangrijkste oorzaak is

0:02:03.270,0:02:06.186
van echtelijke moorden [br]in de Verenigde Staten.

0:02:06.186,0:02:09.290
Toch heb ik nooit [br]een onderzoek gelezen

0:02:09.290,0:02:12.205
dat een verklaring geeft [br]voor haar eenzaamheid,

0:02:12.205,0:02:17.059
haar langdurigheid [br]of haar grimmige pretjes.

0:02:17.059,0:02:19.906
Daarvoor moeten we kijken naar fictie,

0:02:19.906,0:02:22.246
want de roman is het lab

0:02:22.246,0:02:23.820
dat jaloezie bestudeerd heeft

0:02:23.820,0:02:25.894
in elke mogelijke configuratie.

0:02:25.894,0:02:29.218
Ik overdrijf misschien [br]niet eens als ik zeg

0:02:29.218,0:02:31.250
dat we zonder jaloezie

0:02:31.250,0:02:33.800
geen literatuur hadden gehad.

0:02:33.800,0:02:37.390
Geen trouweloze Helena, [br]geen Odyssee.

0:02:37.390,0:02:40.228
Geen jaloerse koningen, [br]geen Arabische nachten.

0:02:40.228,0:02:43.365
Geen Shakespeare.

0:02:43.365,0:02:45.555
Daar gaan onze literatuurlijsten,

0:02:45.555,0:02:47.367
want we verliezen 'Het geluid en de drift',

0:02:47.367,0:02:49.616
we verliezen 'Gatsby', 'En de zon gaat op',

0:02:49.616,0:02:53.743
we verliezen 'Madame Bovary', 'Anna Karenina'.

0:02:53.743,0:02:56.150
Geen jaloezie, [br]geen Proust.

0:02:56.150,0:02:57.911
Ik weet dat het hip is om te zeggen dat [br]Proust overal een antwoord op heeft,

0:02:57.911,0:02:59.518
ik weet dat het hip is om te zeggen dat [br]Proust overal een antwoord op heeft,

0:02:59.518,0:03:02.224
maar in het geval van jaloezie,

0:03:02.224,0:03:04.965
heeft hij die wel een beetje.

0:03:04.965,0:03:08.951
Het is het honderdjarig bestaan van zijn meesterwerk, [br]'Op zoek naar de verloren tijd',

0:03:08.951,0:03:12.952
het grondigste onderzoek [br]naar seksuele jaloezie,

0:03:12.952,0:03:15.104
en normale concurrentie, mijn straatje,

0:03:15.104,0:03:17.689
dat we ons kunnen wensen. (Gelach)

0:03:17.689,0:03:20.116
Als we denken aan Proust, denken we

0:03:20.116,0:03:21.610
aan het sentimentele.

0:03:21.610,0:03:23.565
We denken aan een jongetje [br]dat probeert te slapen,

0:03:23.565,0:03:27.746
We denken aan een madeleine [br]gedoopt in lavendelthee.

0:03:27.746,0:03:29.772
We vergeten hoe hard zijn visie was.

0:03:29.772,0:03:31.612
We vergeten hoe genadeloos hij is.

0:03:31.612,0:03:33.933
Deze boeken vond Virginia Woolf

0:03:33.933,0:03:36.269
taai als kattendarmen.

0:03:36.269,0:03:38.317
Ik weet niet wat kattendarmen zijn,

0:03:38.317,0:03:41.218
maar laten we aannemen [br]dat het intimiderend is.

0:03:41.218,0:03:44.436
Eens zien waarom ze zo goed samengaan,

0:03:44.436,0:03:48.114
de roman en jaloezie, [br]jaloezie en Proust.

0:03:48.114,0:03:51.345
Is eenvoudigweg dat jaloezie,

0:03:51.345,0:03:54.728
wat neerkomt op de persoon, [br]verlangen, beletsel,

0:03:54.728,0:03:59.396
een sterke grondslag is voor verhalen?

0:03:59.396,0:04:02.071
Ik weet het niet. Ik denk [br]dat het erg confronterend is.

0:04:02.071,0:04:04.120
Bedenk maar eens wat er gebeurt

0:04:04.120,0:04:05.898
als we ons jaloers voelen.

0:04:05.898,0:04:09.850
Als we ons jaloers voelen, [br]praten we onszelf een verhaal aan.

0:04:09.850,0:04:14.133
We praten onszelf een verhaal aan [br]over andermans leven.

0:04:14.133,0:04:16.807
Door deze verhalen [br]voelen we ons vreselijk,

0:04:16.807,0:04:19.030
want zo zijn ze ook bedacht.

0:04:19.030,0:04:21.564
Als vertellers van het verhaal

0:04:21.564,0:04:23.538
weten we precies [br]welke details nodig zijn

0:04:23.538,0:04:27.107
om nog wat zout in de wonde te strooien.

0:04:27.107,0:04:30.462
Jaloezie maakt ons allen [br]tot amateur-schrijvers.

0:04:30.462,0:04:32.478
Proust begreep dat goed.

0:04:32.478,0:04:35.651
In het eerste deel, 'De kant van Swann',

0:04:35.651,0:04:37.475
de boekenserie,

0:04:37.475,0:04:39.181
is Swann, een van de hoofdpersonen,

0:04:39.181,0:04:42.409
vol lof over zijn maîtresse,

0:04:42.409,0:04:44.101
en hoe goed ze is in bed.

0:04:44.101,0:04:47.143
Plotseling, in slechts een paar zinnen,

0:04:47.143,0:04:49.184
en dit zijn proustiaanse zinnen,

0:04:49.184,0:04:50.696
zo lang als rivieren dus,

0:04:50.696,0:04:52.959
maar in slechts een paar zinnen

0:04:52.959,0:04:55.366
deinst hij opeens terug en beseft hij:

0:04:55.366,0:04:58.649
"Wacht eens, alles wat ik [br]leuk vind aan deze vrouw,

0:04:58.649,0:05:02.420
zou iemand anders [br]ook leuk vinden aan deze vrouw.

0:05:02.420,0:05:05.511
Alles wat mij plezier geeft,

0:05:05.511,0:05:07.220
kan een ander ook plezier geven,

0:05:07.220,0:05:09.498
misschien wel nu."

0:05:09.498,0:05:12.282
Dit verhaal praat hij zichzelf aan,

0:05:12.282,0:05:14.145
en vanaf dat moment schrijft Proust dat

0:05:14.145,0:05:17.192
Swann elke nieuwe charme die hij [br]opmerkt in zijn maîtresse

0:05:17.192,0:05:19.856
toevoegt aan zijn 'collectie van instrumenten

0:05:19.856,0:05:23.478
in zijn persoonlijke martelkamer'.

0:05:23.478,0:05:25.753
We moeten toegeven [br]dat Swann en Proust

0:05:25.753,0:05:27.429
berucht waren voor hun jaloezie.

0:05:27.429,0:05:29.133
Prousts vriendjes [br]moesten haast het land verlaten

0:05:29.133,0:05:31.737
als ze het wilden uitmaken.

0:05:31.737,0:05:34.640
Maar je hoeft niet zo jaloers te zijn

0:05:34.640,0:05:37.551
om toe te geven dat het zwaar is.

0:05:37.551,0:05:39.160
Jaloezie is slopend.

0:05:39.160,0:05:42.807
Het is een hongerige emotie. [br]Ze moet gevoed worden.

0:05:42.807,0:05:44.896
Waar houdt jaloezie van?

0:05:44.896,0:05:47.986
Jaloezie houdt van informatie.

0:05:47.986,0:05:50.375
Jaloezie houdt van details.

0:05:50.375,0:05:53.198
Jaloezie houdt van [br]een grote bos glanzend haar,

0:05:53.198,0:05:55.664
het schattige pennenzakje.

0:05:55.664,0:05:57.206
Jaloezie houdt van foto's.

0:05:57.206,0:06:00.936
Daarom is Instagram zo'n hit. (Gelach)

0:06:00.936,0:06:04.897
Proust verbindt de taal [br]van studie en jaloezie.

0:06:04.897,0:06:07.339
Wanneer Swann jaloers is,

0:06:07.339,0:06:09.510
staat te luistervinken bij deuropeningen,

0:06:09.510,0:06:11.533
en de dienaren van zijn maîtresse omkoopt,

0:06:11.533,0:06:12.985
verdedigt hij dit gedrag.

0:06:12.985,0:06:15.402
Hij zegt: "Ik weet dat je dit [br]weerzinwekkend vindt,

0:06:15.402,0:06:17.208
maar het is niet anders dan

0:06:17.208,0:06:19.558
een oude tekst interpreteren

0:06:19.558,0:06:21.225
of naar een monument kijken."

0:06:21.225,0:06:23.822
Hij zegt: "Het is wetenschappelijk onderzoek

0:06:23.822,0:06:26.825
met intellectuele waarde."

0:06:26.825,0:06:28.937
Proust probeert aan te tonen dat jaloezie

0:06:28.937,0:06:31.828
ondraaglijk voelt en ons te kijk zet,

0:06:31.828,0:06:36.498
maar het is, in de kern, [br]een zoektocht naar kennis,

0:06:36.498,0:06:39.899
een zoektocht naar waarheid, [br]pijnlijke waarheid.

0:06:39.899,0:06:41.828
En wat Proust betreft,

0:06:41.828,0:06:44.620
hoe pijnlijker de waarheid, hoe beter.

0:06:44.620,0:06:49.357
Verdriet, vernedering, verlies,

0:06:49.357,0:06:52.313
dat waren de wegen naar wijsheid voor Proust.

0:06:52.313,0:06:56.215
Hij zegt: "Een vrouw die we nodig hebben,

0:06:56.215,0:06:59.001
die ons doet lijden, ontlokt bij ons

0:06:59.001,0:07:02.506
een scala aan gevoelens die dieper gaan

0:07:02.506,0:07:06.945
dan een genie die ons interesseert."

0:07:06.945,0:07:09.820
Moeten we maar wrede vrouwen zoeken?

0:07:09.820,0:07:12.117
Nee, ik denk dat hij zegt

0:07:12.117,0:07:15.286
dat jaloezie ons een spiegel voorhoudt.

0:07:15.286,0:07:18.182
Is er een andere emotie die ons opensplijt

0:07:18.182,0:07:20.510
op deze manier?

0:07:20.510,0:07:22.590
Is er een andere emotie die blijk geeft van

0:07:22.590,0:07:25.923
onze agressie, onze afzichtelijke ambitie,

0:07:25.923,0:07:28.322
en onze rechten?

0:07:28.322,0:07:30.972
Is er een andere emotie [br]die ons leert te kijken

0:07:30.972,0:07:34.164
met zo'n bijzondere intensiteit?

0:07:34.164,0:07:36.316
Freud zou hier later over schrijven.

0:07:36.316,0:07:38.570
Op een dag werd Freud bezocht

0:07:38.570,0:07:40.892
door een angstige jongeman die in de ban was

0:07:40.892,0:07:43.395
van de gedachte dat zijn vrouw vreemdging.

0:07:43.395,0:07:45.472
Freud zei dat er iets vreemd was aan deze man,

0:07:45.472,0:07:47.586
want hij keek niet naar wat z'n vrouw deed.

0:07:47.586,0:07:49.557
Ze was onschuldig. [br]Iedereen wist het.

0:07:49.607,0:07:52.885
Het arme kind wordt gewoon [br]zonder reden verdacht.

0:07:52.885,0:07:55.694
Hij zoekt naar dingen die zijn vrouw doet,

0:07:55.694,0:07:58.194
zonder het door te hebben. [br]Onbewust gedrag.

0:07:58.194,0:08:00.511
Lacht ze hier te overdreven?

0:08:00.511,0:08:03.851
Botste ze daar per ongeluk [br]tegen een man op?

0:08:03.851,0:08:06.527
Freud zegt dat de man verandert in

0:08:06.527,0:08:10.875
de bewaker van het [br]onderbewuste van zijn vrouw.

0:08:10.875,0:08:12.696
De roman is heel goed op dit punt.

0:08:12.696,0:08:15.504
De roman beschrijft heel goed hoe jaloezie

0:08:15.504,0:08:19.488
ons leert te kijken met intensiteit, [br]maar niet met nauwkeurigheid.

0:08:19.488,0:08:23.563
Hoe intenser onze jaloezie is,

0:08:23.563,0:08:26.082
hoe meer we in fantasie gaan wonen.

0:08:26.082,0:08:29.002
Dit is waarom jaloezie ons niet alleen

0:08:29.002,0:08:31.818
aanspoort tot gewelddadige dingen,

0:08:31.818,0:08:33.818
of illegale dingen.

0:08:33.818,0:08:36.100
Jaloezie prikkelt ons tot gedrag

0:08:36.100,0:08:38.458
dat razend inventief is.

0:08:38.458,0:08:40.901
Nu denk ik aan m'n 8-jarige ik, [br]dat geef ik toe,

0:08:40.901,0:08:44.920
maar ik denk ook [br]aan een bepaald nieuwsbericht.

0:08:44.920,0:08:48.828
Een 52-jarige vrouw uit Michigan [br]werd betrapt

0:08:48.828,0:08:51.697
op het creëren van een nep Facebook-account,

0:08:51.697,0:08:55.420
waarmee ze afschuwelijke berichten verstuurde

0:08:55.420,0:08:59.645
naar haarzelf, voor een jaar.

0:08:59.645,0:09:01.770
Voor een heel jaar.

0:09:01.770,0:09:03.645
Ze probeerde de nieuwe vriendin

0:09:03.645,0:09:05.802
van haar ex erin te luizen.

0:09:05.802,0:09:09.443
Ik moet toegeven: [br]toen ik dit hoorde,

0:09:09.443,0:09:11.355
reageerde ik vol bewondering.

0:09:11.355,0:09:12.932
(Gelach)

0:09:12.932,0:09:15.347
Laten we eerlijk zijn.

0:09:15.347,0:09:19.664
Wat een enorme, [br]weliswaar misplaatste, creativiteit.

0:09:19.664,0:09:22.084
Dit komt uit een roman.

0:09:22.084,0:09:25.485
Dit komt uit een roman [br]van Patricia Highsmith.

0:09:25.485,0:09:27.655
Highsmith is een van m'n favorieten.

0:09:27.655,0:09:31.707
Ze is een briljante en bizarre [br]Amerikaanse literaire dame.

0:09:31.707,0:09:33.900
Ze is de auteur van 'Vreemden op de trein'

0:09:33.900,0:09:35.948
en 'The Talented Mr. Ripley',

0:09:35.948,0:09:39.013
boeken die gaan over hoe jaloezie

0:09:39.013,0:09:40.888
rommelt met onze gedachten.

0:09:40.888,0:09:43.882
Zodra we in dat rijk van jaloezie zitten,

0:09:43.882,0:09:49.145
kan het vlies tussen [br]werkelijkheid en mogelijkheid

0:09:49.145,0:09:52.038
zo doorboord worden.

0:09:52.038,0:09:54.486
Neem Tom Ripley, [br]haar beroemdste personage.

0:09:54.486,0:09:57.325
Tom Ripley gaat van [br]jou willen,

0:09:57.325,0:09:59.501
of willen wat je hebt, naar

0:09:59.501,0:10:02.929
jou zijn [br]en hebben wat je ooit had.

0:10:02.929,0:10:04.462
Jij ligt onder de zoden.

0:10:04.462,0:10:05.825
Hij neemt je naam over,

0:10:05.825,0:10:07.517
hij draagt je ringen,

0:10:07.517,0:10:09.518
hij leegt je bankrekening.

0:10:09.518,0:10:11.493
Dat is één manier.

0:10:11.493,0:10:15.157
Wat moeten we doen? [br]We kunnen niet Tom Ripley achterna gaan.

0:10:15.157,0:10:17.194
Ik kan de wereld geen onvoldoendes geven,

0:10:17.194,0:10:20.041
hoe graag ik dat ook zou willen.

0:10:20.041,0:10:23.539
Dat is jammer, want [br]we leven in afgunstige tijden.

0:10:23.539,0:10:26.446
We leven in jaloerse tijden.

0:10:26.446,0:10:28.459
We gebruiken toch allemaal sociale media,

0:10:28.459,0:10:31.843
waarin alles om jaloezie draait?

0:10:31.843,0:10:36.312
Biedt de roman een uitweg? [br]Ik weet het niet zeker.

0:10:36.312,0:10:39.753
Laten we doen wat personages [br]dan altijd doen,

0:10:39.753,0:10:41.929
als ze op de hoogte zijn van een mysterie.

0:10:41.929,0:10:44.203
Laten we naar 221B Baker Street gaan

0:10:44.203,0:10:46.221
en vragen om Sherlock Holmes.

0:10:46.221,0:10:48.690
Als mensen denken aan Holmes,

0:10:48.690,0:10:51.799
dan denken ze dat [br]Professor Moriarty zijn aartsvijand is,

0:10:51.799,0:10:54.006
een crimineel meesterbrein.

0:10:54.006,0:10:56.469
Ik gaf altijd de voorkeur aan Inspector Lestrade,

0:10:56.469,0:10:59.374
het miezerige hoofd van Scotland Yard,

0:10:59.374,0:11:01.104
de man die Holmes dringend nodig heeft,

0:11:01.104,0:11:03.408
zijn talent nodig heeft, [br]maar hem verafschuwt.

0:11:03.408,0:11:05.265
Het komt me zo bekend voor.

0:11:05.265,0:11:09.282
Lestrade heeft z'n hulp nodig, [br]verafschuwt hem,

0:11:09.282,0:11:12.593
en straalt verbitterdheid uit [br]gedurende de mysteries.

0:11:12.593,0:11:16.470
Maar tijdens de samenwerking [br]verandert er iets.

0:11:16.470,0:11:19.513
Later, in 'The Adventure of the Six Napoleons',

0:11:19.513,0:11:23.443
komt Holmes binnen en verbluft hij iedereen [br]met z'n oplossing.

0:11:23.443,0:11:26.884
Lestrade richt zit tot Holmes en zegt:

0:11:26.884,0:11:31.165
"We zijn niet jaloers op je, Mr. Holmes.

0:11:31.165,0:11:34.524
We zijn trots op je."

0:11:34.524,0:11:36.853
Hij zegt dat er geen man is [br]in Scotland Yard

0:11:36.853,0:11:39.852
die niet Sherlock Holmes' [br]hand zou willen schudden.

0:11:39.852,0:11:42.237
Het is een van de weinige keren [br]dat Holmes ontroerd is

0:11:42.237,0:11:44.332
in de mysteries, [br]en ik vind het heel ontroerend,

0:11:44.332,0:11:47.396
deze scène, maar het is ook mysterieus.

0:11:47.396,0:11:49.309
Het doet jaloezie af

0:11:49.309,0:11:52.047
als een geometrisch vraagstuk, [br]niet als een emotie.

0:11:52.047,0:11:54.913
Het ene moment [br]staan ze tegenover elkaar,

0:11:54.913,0:11:56.836
het volgende moment [br]horen ze bij elkaar.

0:11:56.836,0:11:58.983
Plotseling kan Lestrade [br]bewondering opbrengen

0:11:58.983,0:12:01.950
voor het talent dat hij verafschuwde.

0:12:01.950,0:12:03.879
Kan het echt zo simpel zijn?

0:12:03.879,0:12:06.310
Wat als jaloezie echt [br]een kwestie van geometrie is,

0:12:06.310,0:12:10.020
gewoon een kwestie van [br]waar we onszelf plaatsen

0:12:10.020,0:12:12.350
in verhouding tot anderen?

0:12:12.350,0:12:16.191
Misschien hoeven we iemand zijn uitmuntendheid [br]dan niet kwalijk te nemen.

0:12:16.282,0:12:19.656
We kunnen onszelf erop afstemmen.

0:12:19.656,0:12:21.912
Maar ik hou van rampenplannen.

0:12:21.912,0:12:24.248
Terwijl we daarop wachten,

0:12:24.248,0:12:26.944
kan fictie een troost zijn.

0:12:26.944,0:12:29.395
Fictie kan jaloezie demystificeren.

0:12:29.395,0:12:31.478
Fictie kan ze temmen,

0:12:31.478,0:12:33.356
en uitnodigen.

0:12:33.356,0:12:35.229
En kijk eens wie ze samenbrengt:

0:12:35.229,0:12:39.065
lieve Lestrade, angstaanjagende Tom Ripley,

0:12:39.065,0:12:43.534
gekke Swann, Marcel Proust zelf.

0:12:43.534,0:12:45.948
We zijn in goed gezelschap.

0:12:45.948,0:12:47.368
Hartelijk bedankt.

0:12:47.368,0:12:52.184
(Applaus)