Մարդակեր հսկայի հետ առճակատումը,
կախարդը,
որը մարդկանց խոզերի է վերածում,
անհայտ կորած թագավորը,
ով վերադարձնում է իր գահը:
Այս դրվագներից յուրաքանչյուրը
առանձին հրաշալի պատմություններ են,
սակայն դրանք «Ոդիսականի»
մի գլուխն են կազմում,
12,000 տողանի պոեմի, որը նկարագրում է
Հին Հունաստանի պատմությունը,
ավանդությունները, լեգենդները:
Ինչպե՞ս հեշտ ընկալել այս ծավալուն տեքստը,
որը ավանդվել է հնուց
ու պատմում է այդ աշխարհի մասին:
Միայն այն փաստը, որ
հնարավություն ունենք
կարդալ «Ոդիսականը»,
արդեն զարմանալի է,
քանի որ այն ստեղծվել է
հունական գրից առաջ` մ.թ.ա. 8-րդ դարում:
Այն հորինվել է հիմնականում
ունկնդրելու, ոչ թե կարդալու համար,
ու ասմունքվել է երգիչների կողմից,
որոնք կոչվում էին ռափսոդներ:
Ըստ ավանդության, դրա հեղինակը
կույր բանաստեղծ Հոմերոսն էր:
Սակայն ոչ ոք չգիտի`
նա գոյություն ունեցել է թե ոչ:
Նրա մասին առաջին հիշատակումները
հայտնաբերվել են նրանից մի քանի դար հետո:
Նրան վերագրվող պոեմները փոփոխվել
ու դասավորվել են բազմաթիվ
հեղինակների կողմից,
ու վերջապես գրի առնվել ներկայիս տեսքով:
Փաստորեն, «ռափսոդ»
բառը նշանակում է կարկատան անող,
քանի որ այս բանաստեղծները հավաքում էին
գոյություն ունեցող պատմությունները,
կատակները, ավանդությունները, երգերը
մի էպոսի մեջ:
Այս ծավալուն պոեմները արտասանելու համար
ռափսոդները մշակել էին
բանաստեղծական հիմնական տներ,
ինչպես նաև արտասանական տեխնիկաներ,
օրինակ, անգիր արած տողերի
կամ մասերի կրկնությունը:
Սրանց թվում էին բնության տեսարանների,
հերոսների նկարագրությունը,
որոնք օգնում էին ռափսոդներին
հեշտ կողմնորոշվել ասմունքելիս,
ինչպես երգի կրկներգը օգնում է
մեզ արագ հիշել դրա հաջորդ տողը:
Քանի որ պատմություններից շատերը
ծանոթ էին ժողովրդին,
հաճախ պոեմը խառն էր արտասանվում:
Ժամանակի ընթացքում, արտասանության
հաջորդականությունը քարացել է
ու ստացվել է ներկայիս էպոսը,
որը մենք կարդում ենք:
Քանի որ աշխարհը մի քանի դարերի ընթացքում
որոշակի փոփոխություններ է կրել,
երկը կարդալուց առաջ անհրաժեշտ է
դրա մասին գիտելիքներով զինվել:
«Ոդիսականը» Հոմերոսի այլ հանրահայտ երկի`
«Իլիականի» շարունակությունն է,
որը տալիս է տրոյական պատերազմի նկարագիրը:
Այս երկու երկերը միավորում է
մի ընդհանուր միտք, այն է`
«երբեք, ինչ էլ պատահի,
չզայրացնեք աստվածներին»:
Հունական դիցարանը աստվածային ուժի
և մարդկային թերահավատության
վտանգավոր խառնուրդ է,
որին հատուկ են չափազանցության
աստիճանի հասած խանդը ու քենը:
Պոեմների մեջ մարդկանց առերեսած
բոլոր չարիքները նրանց փառամոլության
ու աստվածներին նետած
մարտահրավերների հետևանքներ են:
Աստվածներին հաճոյանալու
ցանկությունը այնքան մեծ էր,
որ հին հույները իրենց օջախ էին
հյուրընկալում բոլոր անծանոթներին,
քանի որ վախենում էին,
որ դրանք կարող էին լինել մարդկային
կերպարանք առած աստվածները:
Հյուրընկալության հին ավանդույթը
կոչվում էր «թեոքսենիա»:
Այն ներառում էր հյուրերին հարմատավետ
կացարանով, սնունդով ապահովելը,
իսկ հյուրերը իրենց հերթին պարտքը
բարեխղճորեն վերադարձնում էին,
ըստ հնարավորության, նվերներով:
Թեոքսենիան իր կարևոր տեղն ունի
«Ոդիսականում»,
որտեղ Ոդիսևսը իր թափառանքների ընթացքում
մշտական հյուրի դերում է,
մինչդեռ, իր բացակայության ժամանակ
իր կինը՝ Պենելոպեն է մշտական հյուրընկալի դերում:
Ոդիսականը լուսաբանում է Ոդիսևսի
ճամփորդության տարիները,
սակայն պատմությունը սկիզբ է առնում
գործողությունների թոհուբոհում:
Տրոյական պատերազմից տասը տարի անց,
մեր հերոսը հայտնվում է վտարված մի կղզում,
որը հեռու է հայրենի Իթակեից
ու իր ընտանիքից,
որին նա քսան տարի չի տեսել:
Քանի որ Ոդիսևսը զայրացրել էր
ծովերի աստված` Պոսեյդոնին
կուրացնելով նրա որդուն` կիկլոպին,
նրա ճամփորդությանը տուն
անընդհատ ինչ-որ բան խնգարում է:
Մինչ հայրենի տանը խռովություն կսկսվեր,
իսկ աստվածները կտնօրինեին իր բախտը,
Ոդիսևսը նկարագրում է այս կորած տարիների
իր արկածները:
«Ոդիսականի» մասին
ամենազարմանալի փաստերից մեկը այն է,
թե ինչքան քիչ է մեզ հայտնի
տեքստի ժամանակահատվածի
և մանրամասների մասին:
Պատմաբանները, լեզբանները և հնագետները
դարեր շարունակ փնտրել են
Տրոյայի ավերակները
և փորձել բացահայտել
Ոդիսևսի այցելած կղզիները:
Իր հերոսի նման, 24 գլխից կազմված էպոսը
իր ուրույն ճանապարհն է անցել՝
ավանդությունների ու պատմության միջով,
որպեսզի այս զարմանահրաշ
պատմությունը հասնի մեզ: