WEBVTT

00:00:06.886 --> 00:00:11.216
Yellowstone Caldera ရှိ ရေပူစမ်းတွေရဲ့
အောက်ပိုင်း နက်ရှိုင်းတဲ့ နေရာမှာ

00:00:11.216 --> 00:00:16.184
ကမ္ဘာ့ကြားလွှာထဲက ပူပြင်းတဲ့နေရာတွင်
ကျောက်ရည်ပူတွေ ရှိနေပါတယ်။

00:00:16.184 --> 00:00:19.077
ကျောက်ရည်ပူဟာ ကမ္ဘာမြေမျက်နှာပြင်ဆီသို့ 
ရွေ့လျားလာတာနဲ့

00:00:19.077 --> 00:00:23.337
၎င်းဟာ မီးသင့်ကျောက်များအဖြစ် ပြောင်းလဲ
သွားမယ့် ပုံဆောင်ခဲတွေကို ဖန်တီးပေးပါတယ်။

00:00:23.337 --> 00:00:27.392
အဲဒီကျောက်တွေထံမှ အပူဓာတ်က မြေအောက်ရေကို
မျက်နှာပြင်ဆီသို့ မောင်းနှင်ပေးပါတယ်။

00:00:27.392 --> 00:00:32.882
ရေဟာ အေးလာရင် အိုင်းယွန်းတွေဟာ ဓာတ်သတ္ထု
ပုံဆောင်ခဲများ အဖြစ် အံထုတ်ခံကြရလို့

00:00:32.882 --> 00:00:36.876
ဆီလီကွန်နဲ့ အောက်ဆီဂျင်တို့မှ 
သလင်းကျောက် ပုံဆောင်ခဲများ၊

00:00:36.876 --> 00:00:41.886
ပိုတက်စီယမ်၊ လူမီနီယမ်၊ ဆီလီကွန်နဲ့
အောက်စီဂျင်တို့မှ ​မျောကျောက်၊

00:00:41.886 --> 00:00:44.646
ခဲနဲ့ ဆာလဖာမှ galena ကျောက်တို့ 
ပေါ်လာကြတာပါ။

00:00:44.646 --> 00:00:47.736
အဲဒီပုံဆောင်ခဲ အများအပြားတို့ဆီမှာ
ပင်ကိုယ် ပုံစံများ ရှိကြပါတယ်--

00:00:47.736 --> 00:00:51.736
ဒီလို ချွန်ထွက်နေကြတဲ့ သလင်းကျောက်
ဒါမှမဟုတ် galena ကုဗတုံးတွေကို ကြည့်ကြပါ။

00:00:51.736 --> 00:00:55.721
၎င်းတို့ အဲဒီလို ပုံစံမျိုးလို ထပ်တလဲလဲ 
ပုံဆောင်လာရတဲ့ အကြောင်းရင်းက ဘာလဲ။

00:00:55.721 --> 00:01:00.013
သူတို့ရဲ့ အက်တမ်တွေထဲမှာ အဲဒါရဲ့ အဖြေ
တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ရနိုင်ပါတယ်။

00:01:00.013 --> 00:01:04.933
ပုံဆောင်ခဲတိုင်းရဲ့ အက်တမ်တွေကို ထပ်နေတဲ့
ပုံစံ အဆင့်မြင့်စွာဖြင့် စည်းရုံးထားပါတယ်။

00:01:04.933 --> 00:01:08.508
အဲဒီပုံသဏ္ဍာန်ကမှ ပုံဆောင်ခဲတစ်ခုကို 
ပုံသွင်းဆုံးဖြတ်ပေးတာပါ၊

00:01:08.508 --> 00:01:10.518
ဓာတ်သတ္တုတွေနဲ့သာ ကန့်သတ်မထားဘဲ၊

00:01:10.518 --> 00:01:15.758
သဲ၊ ရေခဲ၊ သကြား၊ ချောကလက်၊
ကြွေထည်၊ သတ္တု၊ DNA နဲ့

00:01:15.758 --> 00:01:19.679
အရည်တချို့တောင် ပုံဆောင်ခဲလို
ပုံသဏ္ဍာန်တွေ ရှိကြပါတယ်။

00:01:19.679 --> 00:01:22.459
ပုံဆောင်ခဲပွင့် တစ်ခုစီရဲ့
အက်တမ် စီအဉ်ထားပုံဟာ

00:01:22.459 --> 00:01:25.699
ကွဲပြားကြတဲ့ မိသားစုခြောက်ခုထဲ
အကျုံးဝင်ပါတယ်-

00:01:25.699 --> 00:01:32.319
ကုဗ၊ tetragonal၊ orthorhombic၊
monoclinic၊ triclinic နဲ့ hexagonal ပါ။

00:01:32.319 --> 00:01:34.359
အခြေအနေတွေ သင့်တော်ကြမယ် ဆိုရင်၊

00:01:34.359 --> 00:01:37.009
ပုံဆောင်ခဲတွေဟာ ၎င်းတို့ရဲ့
အက်တမ်များ ဖွဲ့စည်းထားပုံကို

00:01:37.009 --> 00:01:39.699
ထင်ဟပ်တဲ့ ဂျီ ဩမေတြီပုံစံအဖြစ်
ကြီးထွားလာတတ်တယ်။

00:01:39.699 --> 00:01:44.579
ခဲနှင့်ဆာလဖာ အက်တမ်တွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ 
ကုဗပုံကို ဆောင်တဲ့ galena ကို ယူကြည့်ပါ။

00:01:44.579 --> 00:01:46.622
ပိုကြီးကြတဲ့ ခဲအက်တမ်တွေကို

00:01:46.622 --> 00:01:50.932
ရုပ်လုံးကြွပုံမျိုး၊ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု
၉၀ ဒီ၈ရီ ကျနေအောင် ဖွဲ့စည်းထားပြီး

00:01:50.932 --> 00:01:55.662
ပိုသေးကြတဲ့ ဆာလဖာအက်တမ်တွေကျတော့
၎င်းတို့ အကြားမှာ နေရာယူကြတယ်။

00:01:55.662 --> 00:02:00.174
ပုံဆောင်ခဲ ကြီးပြင်းလာရာတွင် ဒီလိုနေရာတွေက
ဆာလဖာ အက်တမ်တွေကို ဆွဲဆောင်ချိန်မှာ

00:02:00.174 --> 00:02:03.656
ခဲဟာ အဲဒီနေရာတွေကို
ဝိုင်းပတ်ဖို့ ကြိုးစားလိမ့်မယ်။

00:02:03.656 --> 00:02:07.096
နောက်ဆုံးတွင် အက်တမ်တွေနဲ့ 
ပြည့်နေတဲ့ အရစ်ပေါ်လာမှာပါ။

00:02:07.096 --> 00:02:11.236
galena ပုံဆောင်ခဲရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံထဲက
၉၀ ဒီဂရီ ပုံစံကိုဆို

00:02:11.236 --> 00:02:14.593
မြင်ရတဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်ထဲမှာ 
ရောင်ပြန်ဟပ်တာ အဲဒါကြောင့်ပါ။

00:02:14.593 --> 00:02:17.973
သလင်းကျောက်ကျတော့
hexagonal ပုံဆောင်ခဲမျိုးပါ။

00:02:17.973 --> 00:02:22.103
မျက်နှာပြင် တစ်ခုပေါ်တွင် အက်တမ်တွေ 
hexagon ပုံစံမျိုး စီစဉ်ထားမယ် သဘောပါ။

00:02:22.103 --> 00:02:27.564
ဖက်သုံးဖက်မှ ကြည့်ပါက၊ အဲဒီ hexagon တွေဟာ
အချင်းချင်း ချိတ်ဆက်နေတဲ့ ပိရမစ်တွေ ပါပြီး

00:02:27.564 --> 00:02:31.794
ဆီလီကွန်အက်တမ်တစ်ခုနဲ့ အောက်စီဂျင်အက်တမ် 
လေးခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားတာပါ။

00:02:31.794 --> 00:02:34.171
ဒီလိုနည်းဖြင့် သလင်းကျောက်ရဲ့
ပင်ကိုယ် ပုံသဏ္ဍာန်ဟာ

00:02:34.171 --> 00:02:39.571
ဘက်ခြေက်ဘက်ပါတဲ့ တိုင်ဖြစ်ပြီး 
ထိပ်ဟာ ချွန်နေတတ်ပါတယ်။

00:02:39.571 --> 00:02:41.691
ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေကို လိုက်ပြီး

00:02:41.691 --> 00:02:46.111
ပုံဆောင်ခဲ အများစုတို့ဟာ များပြားတဲ့
ဂြီဩမေတြီ ပုံစံတွေကို ဆောင်ယူတတ်ကြတယ်။

00:02:46.111 --> 00:02:50.041
ဥပမာ၊ ကမ္ဘာဂြိုဟ်ရဲ့ နက်ရှိုင်းတဲ့ နေရာမှာ
ဖြစ်ပေါ်လာတတ်တဲ့ စိန်ပွင့်ဟာ

00:02:50.041 --> 00:02:55.701
ကုဗပုံမျိုး ဆ​ောင်ပြီး ကုဗတုံး ဒါမှမဟုတ်
octahedron အဖြစ် ပုံဆောင်နိုင်ပါတယ်။

00:02:55.701 --> 00:02:58.301
စိန်ပွင့်တစ်ပွင့်ဟာ ဘယ်လိုပုံမျိုး
ကြီးထွားလာမယ် ဆိုတာက

00:02:58.301 --> 00:03:01.491
၎င်းပေါ်ပေါက်လာတဲ့ နေရာရဲ့ 
ဖိအား၊ အပူချိန်နဲ့ ဓာတုပတ်ဝန်းကျင်တို့

00:03:01.491 --> 00:03:05.121
အပါအဝင် အခြေအနေတွေ ပေါ်မှာ မူတည်ပါတယ်။

00:03:05.121 --> 00:03:09.128
ကမ္ဘာကြားလွှာ အခြေအနေမျိုးထဲမှာ ကြီးထွား
လာမှုကို ကျွန်မတို့ ကြည့်မရဘူး ဆိုတော့

00:03:09.128 --> 00:03:11.868
ဓာတ်ခွဲခန်း စမ်းသပ်ချက်အချို့
ထောက်ပြနေကြတာက

00:03:11.868 --> 00:03:15.838
အပူချိန် နိမ့်ရင် စိန်တွေဟာ
ကုဗပုံစံ ဆောင်နိုင်ပြီး

00:03:15.838 --> 00:03:19.026
အပူချိန်မြင့်ရင် octahedron ပုံကို
ဆောင်ကြပါတယ်။

00:03:19.026 --> 00:03:23.496
ရေ၊ ဆီလီကွန်၊ ဂျာမေနီယမ်၊ 
မဂ္ဂနီစီယမ် ပါဝင်မှုကလည်း

00:03:23.496 --> 00:03:26.646
စိန်ရဲ့ ပုံသဏ္ဍာန်အပေါ် 
သက်ရောက်မှု ရှိနိုင်တယ်။

00:03:26.646 --> 00:03:31.256
စိန်ဟာ ဘယ်တော့မှာမှ ရတနာဆိုင်တွေမှာ မြင်ကြ
ရတဲ့ ပုံစံမျိုး ပေါ်ထွန်းမလာပါဘူး--

00:03:31.256 --> 00:03:36.474
ဆိုင်ထဲက စိန်ပွင့်တွေကို တောက်ပစေရန်နဲ့
ကြည်လင်ရန် ဖြတ်တောက် သွေးပေးကြရတယ်။

00:03:36.474 --> 00:03:41.251
ပုံဆောင်ခဲတွေ ပေါ်ထွန်းလာမလား မလာဘူးလားဟာ
ပတ်ဝန်းကျင် အခြေအနေနဲ့ ဆိုင်နိုင်ပါတယ်။

00:03:41.251 --> 00:03:43.846
ဖန်ကို သလင်းကျောက်ကို အရည်ဖျော် ရယူကြရတယ်၊

00:03:43.846 --> 00:03:45.686
ဒါပေမဲ့ ဖန်ဟာ ပုံဆောင်ခဲ မဟုတ်ပါဘူး။

00:03:45.686 --> 00:03:48.706
ဖန်ဟာ အတော်လေး အအေးမြန်တဲ့ အတွက်

00:03:48.706 --> 00:03:51.646
အက်တမ်တွေဟာ သလင်းကျောက် ပုံဆောင်ခဲမျိုး

00:03:51.646 --> 00:03:54.456
အဖြစ် စနစ်တကျ ဖွဲ့စည်းဖြစ်ဖို့
အချိန်မရလို့ပါ။

00:03:54.456 --> 00:03:58.286
အဲဒီအစား အရည်ပျော်နေခဲ့တဲ့ ဖန်ထဲက အက်တမ်
တွေ ဖွဲ့စည်းထားမှုဟာ ကျပန်းပုံစံဖြစ်ပြီး

00:03:58.286 --> 00:04:00.116
အေးလာစဉ် ပိတ်မိလျက်သာ ဖြစ်သွားခဲ့တာပါ။

00:04:00.116 --> 00:04:03.746
ပုံဆောင်ခဲ အများအပြားဟာ ပုံဆောင်ခဲတွေနဲ့
ကျဉ်းကျပ်နေတဲ့ အခြေအနေထဲ ကြီးလာရလို့

00:04:03.746 --> 00:04:07.856
ဂြီဩ​ေမေတြီ ပုံစံကို မဆောင်နိုင်ကြပါဘူး။

00:04:07.856 --> 00:04:10.809
နှမ်းဖတ်ကျောက်လို ကျောက်တွေဟာ
ပုံဆောင်ခဲတွေနဲ့ ပြည့်နေကြပေမဲ့

00:04:10.809 --> 00:04:13.379
သိမှတ်ဖို့လွယ်တဲ့ ပုံသဏ္ဍာတွေ မတွေ့ရပါ။

00:04:13.379 --> 00:04:15.539
ကျောက်ရည်ပူက အေးလာပြီး မာကျောလာချိန်မှာ

00:04:15.539 --> 00:04:21.249
ဓာတ်သတ္ထုတွေ အပြိုင်အဆိုင် လျင်မြန်စွာ 
ပုံဆောင်ခဲ ဖြစ်လာလို့ နေရာလွတ် မကျန်ခဲ့ပါ။

00:04:21.249 --> 00:04:23.881
ပြီးတော့ စိမ်းပြာရောင်ကျောက်လို
ပုံဆောင်ခဲတွေကျတော့

00:04:23.881 --> 00:04:28.891
အခြေအနေ အများစုထဲမှာ နေရာရှိနေတောင်မှ
သိသာမြင်ရနိုင်တဲ့ ဂြီဩမေတြီ ပုံစံကို

00:04:28.891 --> 00:04:30.534
မဆောင်တတ်ကြတာ တွေ့ရပါတယ်။

00:04:30.534 --> 00:04:34.204
ပုံဆောင်ခဲတိုင်းရဲ့ အက်တမ် ဖွဲ့စည်းထားမှုက
တမူထူးခြားတဲ့ ဂုဏ်သတ္တိတွေ ရှိပြီး

00:04:34.204 --> 00:04:39.134
အဲဒီဂုဏ်သတ္တိတွေ လူသားရဲ့ စိတ်ပိုင်း
လိုအပ်ချက်နဲ့ မဆက်စပ်ဘူးလို့ ထင်ရပေမဲ့၊

00:04:39.134 --> 00:04:44.204
ပစ္စည်းများဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာနဲ့ ဆေးပညာထဲ
၎င်းတို့ကို များစွာမှ အသုံးပြုနေကြရပါတယ်။