1
00:00:06,886 --> 00:00:11,216
لەژێر كانى ئاوى گەرم و كانييە
گەرمەكانى لە كالدێرا يەلۆستۆن

2
00:00:11,216 --> 00:00:16,184
پێكهاتەى ژوورى مەگما لە ئەنجامى 
خاڵێكى گەرمى شللەى زەوى درستدەبێت.

3
00:00:16,184 --> 00:00:19,077
كاتێك ماگما بەرەو ڕووى زەوى دەڕوات،

4
00:00:19,077 --> 00:00:23,337
بەردە گەرمە تازەكان دروست دەبن.

5
00:00:23,337 --> 00:00:27,392
ئەو گەرماييەى بەهۆى بەردەكەوە بڵاوبويتەوە 
ئاوى ژێر زەوى بەرەو ڕووى زەوى دەبات.

6
00:00:27,392 --> 00:00:32,882
كاتێك ئاو ساردە، ئەو جۆرە 
ئايۆنە كانزايانەى لە كانەكەدان،

7
00:00:32,882 --> 00:00:36,876
لەگەڵ كريستاڵى كوارتز 
لە سليكۆن و ئۆكسجين پێكهاتووە،

8
00:00:36,876 --> 00:00:41,886
فلێدسپار لە پۆتاسيۆم و ئەلەمنيۆم
و سليكۆن و ئەكسجين پێكهاتووە،

9
00:00:41,886 --> 00:00:45,126
گالينا لە قوڕقووشم و گۆگرد دروست بووە.

10
00:00:45,126 --> 00:00:47,736
زۆرێك لەم كريستاڵانە 
شێوەى نايابى خۆيان هەيە --

11
00:00:47,736 --> 00:00:52,856
ئەمە زنجيرەيەك لە كوارتزى ئاماژە پێكردووە،
يان ئەو كۆمەڵە شەشپاڵوەى گالينا.

12
00:00:52,856 --> 00:00:57,321
بەڵام چى وايان لێدەكات دووبارە 
و دووبارە لەو فۆڕمانەدا گەشە بكەن؟

13
00:00:57,321 --> 00:01:00,013
بەشێك لە وەڵامەكان لە گەرديلەى خۆيان دايە.

14
00:01:00,013 --> 00:01:04,933
هەموو گەرديلە كريستاڵەكان بەشێوازێكى
ڕێك و پێك و دووبارە، پەيڕەوى دەكەن.

15
00:01:04,933 --> 00:01:08,508
ئەم شێوەيە تايبەتمەندى كريستاڵێكە،

16
00:01:08,508 --> 00:01:10,518
و تەنها دەربارەى كانزاكان نييە --

17
00:01:10,518 --> 00:01:15,758
لم و سەهۆڵ و شەكر و چوكلێت
و سيڕاميك و كانزاكان و DNA

18
00:01:15,758 --> 00:01:19,679
تەنانەت هەندێك شلە 
پێكهاتەى كريستاڵيشيان هەيە.

19
00:01:19,679 --> 00:01:22,459
هەر ڕێكخستنێكى گەرديلەيى
لە ماددەى كريستاڵى

20
00:01:22,459 --> 00:01:25,699
سەر بەيەكێك لەم شەش جۆرە جياوازەيە:

21
00:01:25,699 --> 00:01:32,319
شەشپاڵۆ، چوارگۆشەيى، لەبزينەيى، 
يەكلارى، سێلارى، شەش ڕوو.

22
00:01:32,319 --> 00:01:34,359
لەگەڵ پێدانى مەرجە ڕاستەكان،

23
00:01:34,359 --> 00:01:37,009
كريستاڵەكان بەشێوەى ئەندازەيى گەشە دەكەن

24
00:01:37,009 --> 00:01:39,699
بە ڕەنگدانەوەى ڕێكخستنى گەرديلەكانيان.

25
00:01:39,699 --> 00:01:44,579
بۆ نموونە گالينا، پێكهاتە شەشپاڵوەكەى
لە قوڕقووشم و گۆگرد دروستكراوە.

26
00:01:44,579 --> 00:01:46,622
گەرديلەكانى تاڕادەيەك گەورەن

27
00:01:46,622 --> 00:01:50,932
ڕێكدەخرێ لە تۆڕى ٣ دوورى بە ٩٠ پلە،

28
00:01:50,932 --> 00:01:55,662
لە كاتێكدا گەرديلەى گۆگرد 
بەشێوەيەكى گونجاو لەنێوانياندا هەيە.

29
00:01:55,662 --> 00:02:00,174
لەگەڵ گەورەبوونى كريستاڵدا، چەند جێگەيەكى
وەك گەرديلەكانى گۆگرد ڕادەكێشێت،

30
00:02:00,174 --> 00:02:03,656
لەكاتێكدا قوڕقۆشم پەيوەندى
لەگەڵ ئەو شوێنانە هەيە.

31
00:02:03,656 --> 00:02:07,096
لە كۆتايدا، تۆڕى گەرديلەيى
پێكەوە بىستراو تەواو دەكەن.

32
00:02:07,096 --> 00:02:11,236
ئەمە واتە شێوازى تۆڕى ٩٠ پلەيى
لە پێكهاتەى كريستاڵى گالينا

33
00:02:11,236 --> 00:02:14,593
لە شێوەى ديار و ئاشكراى
كريستاڵدا ڕەنگ دەداتەوە.

34
00:02:14,593 --> 00:02:17,973
كوارتز، لەلايەكى ترەوە پێكهاتەى
كريستاڵى شەشلايى هەيە.

35
00:02:17,973 --> 00:02:22,103
ئەمەش بەو مانايە دێت كە لەسەر ڕوويەكى
تەخت، گەرديلەكانى لەشێوەى شەشلايى دان.

36
00:02:22,103 --> 00:02:27,564
لە سێ ڕەهەنددا، ئەم شێوە شەشلايانە لە
چەندين هەڕەمى بەسەريەك دروست كراوون.

37
00:02:27,564 --> 00:02:31,794
لە گەرديلەيەكى سليكۆن و چوار 
گەرديلەى ئۆكسجين دروستكراوە.

38
00:02:31,794 --> 00:02:34,171
كەواتە شێوەى ديارى كريستاڵى كوارتز

39
00:02:34,171 --> 00:02:39,571
ستوونێكى شەش لايى لەگەڵ كۆتايەكى نووك.

40
00:02:39,571 --> 00:02:41,691
بەپێى بارودۆخى ژينگەيى،

41
00:02:41,691 --> 00:02:46,111
زۆربەى كريستاڵەكان توانايان هەيە
چەند شێوەيەكى ئەندازەيى وەربگرن.

42
00:02:46,111 --> 00:02:50,041
بۆ نموونە ئەڵماس، كە لە قوڵايى
شلەى زەوي دروست دەبێت،

43
00:02:50,041 --> 00:02:56,261
چثكهاتەى كريستاڵى شێوە سێجاى هەيە و 
دەتوانێت گەشە بكات بۆ شەشپاڵو يان هەشت لا.

44
00:02:56,261 --> 00:02:58,861
شێوەى ئەڵماس

45
00:02:58,861 --> 00:03:01,151
پشت بەو بارودۆخە دەبەستێت
كە تێيدا گەشە دەكات،

46
00:03:01,151 --> 00:03:05,451
لەوانە فشار و گەرما و ژينگەى كيميايى.

47
00:03:05,451 --> 00:03:09,128
لەكاتێكدا ناتوانين چاودێرى بارودۆخى
گەشەى ناوەوەى زەوى بكەين،

48
00:03:09,128 --> 00:03:11,868
پشكنينى تاقيگەكان چەند بەڵگەيەكى دەرخستوە

49
00:03:11,868 --> 00:03:15,838
ئەڵماسەكان دەبن بە 
شەشپاڵو لە پلەى گەرمى نزم

50
00:03:15,838 --> 00:03:19,026
و هەشت لە پلەى گەرمى بەرز.

51
00:03:19,026 --> 00:03:23,496
شوێنپێى بڕى ئاو، سليكۆن،
جێرمانيۆم يان مەگنيسيۆم

52
00:03:23,496 --> 00:03:26,646
دەتوانن كاريگەرى لە شێوەى ئەڵماس بكەن.

53
00:03:26,646 --> 00:03:31,256
ئەڵماس هەرگيز بە سروشتى گەشە ناكات 
لەو شێوەى كە لە خشڵدا دەيدۆزيتەوە --

54
00:03:31,256 --> 00:03:36,474
ئەم ئەڵماسانە پوختە كراوە 
بۆ نيشاندانى درەشانەوە و جوانى.

55
00:03:36,474 --> 00:03:41,621
زۆربەى كريستاڵەكان
شێوەى ئەندازەى پێكناهێنن.

56
00:03:41,621 --> 00:03:44,126
شوشو لە لمى كوارتزى تواوە دروستكراوە،

57
00:03:44,126 --> 00:03:45,686
بەڵام ئەوە كريستاڵى نييە.

58
00:03:45,686 --> 00:03:48,706
لەبەر ئەوە شوشەكە بەخێرايى سارد دەبێتەوە،

59
00:03:48,706 --> 00:03:51,646
گەرديلەكان كاتيان نيە
بۆ جياكردنەوەى خۆيان،

60
00:03:51,646 --> 00:03:54,576
و لە شێوەى پێكهاتەى
دياريكراوى كريستاڵى كوارتز.

61
00:03:54,576 --> 00:03:58,346
بەڵكو ڕێكخستنى هەڕەمەكى
گەرديلەكان لە شووشەى تواوەدا

62
00:03:58,346 --> 00:04:00,906
چاك دەبێتەوە دواى سادبوونەوە.

63
00:04:00,906 --> 00:04:03,546
زۆربەى كريستاڵەكان
شێوەى كريستاڵى پێكناهێنن

64
00:04:03,546 --> 00:04:08,146
لەنزيك كريستاڵى تر گەشە دەكەن.

65
00:04:08,146 --> 00:04:10,809
بەرد، وەك گرانايت پڕە لە كريستاڵ،

66
00:04:10,809 --> 00:04:13,379
بەڵام هيچ كام لەوانە
فۆڕمێكى دياريكراويان نييە.

67
00:04:13,379 --> 00:04:15,539
لە كاتێكدا ماگما سارد دەبێت و ڕەق دەبێت،

68
00:04:15,539 --> 00:04:21,249
زۆر لە كانزايەكان دەبنە كريستاڵ
و بۆشاى بەتاڵ بەخێرايى نامێنێت,

69
00:04:21,249 --> 00:04:23,881
و هەندێك كريستاڵ، وەك فەيرۆز،

70
00:04:23,881 --> 00:04:28,891
لە زۆربەى دۆخە ژينگەيەكان جيا ناكرێتەوە،

71
00:04:28,891 --> 00:04:31,014
تەنانەت لەگەڵ بۆشايى پێويست.

72
00:04:31,014 --> 00:04:34,204
هەر گەرديلەيەكى كريستاڵى
تايبەتمەندى خۆى هەيە،

73
00:04:34,204 --> 00:04:39,134
لەكاتێكدا ئەم تايبەتمەنديانە هيچ كاريگەري
لەسەر پێويستيە سۆزداريەكانى مرۆڤ نييە،

74
00:04:39,134 --> 00:04:44,204
لە زانستى ماددە و پزيشكيدا 
بەرنامەى بەهێزى هەيە.