1
00:00:00,000 --> 00:00:04,000
Zajmuję się badaniem ludzkiego mózgu,

2
00:00:04,000 --> 00:00:06,000
jego funkcjonowaniem i budową.

3
00:00:06,000 --> 00:00:10,000
Zastanówmy się przez chwilę, co to oznacza.

4
00:00:10,000 --> 00:00:14,000
Galaretowata masa o wadze 1,5 kg,

5
00:00:14,000 --> 00:00:17,000
która zmieściłaby się w jednej dłoni,

6
00:00:17,000 --> 00:00:21,000
może rozważać bezmiar przestrzeni międzygwiezdnej,

7
00:00:21,000 --> 00:00:23,000
znaczenie nieskończoności oraz to,

8
00:00:23,000 --> 00:00:28,000
że właśnie rozważa znaczenie nieskończoności.

9
00:00:28,000 --> 00:00:33,000
Ta osobliwa właściwość, zwana samoświadomością,

10
00:00:33,000 --> 00:00:37,000
to święty Graal neurologii.

11
00:00:37,000 --> 00:00:39,000
Może kiedyś to pojmiemy.

12
00:00:40,000 --> 00:00:43,000
W jaki sposób bada się ten tajemniczy organ?

13
00:00:43,000 --> 00:00:47,000
Posiadamy 100 miliardów komórek nerwowych,

14
00:00:47,000 --> 00:00:50,000
współdziałających nitek protoplazmy.

15
00:00:50,000 --> 00:00:54,000
Dzięki ich aktywności powstają liczne zdolności,

16
00:00:54,000 --> 00:00:57,000
które nazywamy ludzką naturą i ludzką świadomością.

17
00:00:57,000 --> 00:00:58,000
Jak to się dzieje?

18
00:00:58,000 --> 00:01:01,000
Ludzki mózg można badać na wiele sposobów.

19
00:01:01,000 --> 00:01:04,000
Najczęściej obserwujemy pacjentów

20
00:01:04,000 --> 00:01:09,000
z trwałym uszkodzeniem

21
00:01:09,000 --> 00:01:11,000
niewielkiego obszaru mózgu,

22
00:01:11,000 --> 00:01:15,000
którzy nie stracili umiejętności umysłowych,

23
00:01:15,000 --> 00:01:17,000
lecz których zdolności poznawcze

24
00:01:17,000 --> 00:01:20,000
uległy przytępieniu.

25
00:01:20,000 --> 00:01:23,000
Mózg stracił jedną konkretną funkcję,

26
00:01:23,000 --> 00:01:25,000
podczas gdy reszta jest nadal sprawna.

27
00:01:25,000 --> 00:01:27,000
Pozwala nam to stwierdzić,

28
00:01:27,000 --> 00:01:31,000
że dany obszar uczestniczy w działaniu tej funkcji.

29
00:01:31,000 --> 00:01:33,000
Możemy wtedy nanieść funkcje na mapę mózgu

30
00:01:33,000 --> 00:01:36,000
i wskazać, co robi dany ośrodek,

31
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
aby wykonać konkretną funkcję.

32
00:01:38,000 --> 00:01:40,000
Właśnie tym się zajmujemy.

33
00:01:40,000 --> 00:01:43,000
Przedstawię teraz kilka ciekawych przypadków.

34
00:01:43,000 --> 00:01:47,000
Zaprezentuję 3 przykłady, po 6 minut każdy.

35
00:01:47,000 --> 00:01:51,000
Pierwszy to niezwykłe zaburzenie: syndrom Capgrasa.

36
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
Na tym oto slajdzie

37
00:01:53,000 --> 00:01:58,000
widzimy płaty skroniowe, czołowe, ciemieniowe,

38
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
płaty, z których składa się mózg.

39
00:02:00,000 --> 00:02:04,000
Schowany pod płatami skroniowymi,

40
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
tutaj tego nie widać,

41
00:02:06,000 --> 00:02:08,000
znajduje się obszar zwany zakrętem wrzecionowatym.

42
00:02:08,000 --> 00:02:11,000
Nazywamy go obszarem twarzy,

43
00:02:11,000 --> 00:02:14,000
bo uszkodzenie odbiera zdolność rozróżniania twarzy.

44
00:02:14,000 --> 00:02:16,000
Chory może rozpoznać osobę po głosie,

45
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
stwierdzić, że to Joe,

46
00:02:18,000 --> 00:02:21,000
ale nie potrafi skojarzyć twarzy z osobą.

47
00:02:21,000 --> 00:02:23,000
Nie jest też w stanie rozpoznać się w lustrze.

48
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
Domyśla się, bo odbicie mruga, gdy on mruga,

49
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
i wie, że widzi lustro,

50
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
ale nie rozpoznaje siebie w tym odbiciu.

51
00:02:31,000 --> 00:02:35,000
Powodem jest uszkodzenie zakrętu wrzecionowatego.

52
00:02:35,000 --> 00:02:38,000
Istnieje też zaburzenie tak rzadkie,

53
00:02:38,000 --> 00:02:42,000
że słyszała o nim tylko garstka lekarzy.

54
00:02:42,000 --> 00:02:44,000
Jest to zespół Capgrasa:

55
00:02:44,000 --> 00:02:47,000
pacjent, zdrowy w każdym innym sensie,

56
00:02:47,000 --> 00:02:50,000
po urazie mózgu wychodzi ze śpiączki

57
00:02:50,000 --> 00:02:53,000
i patrząc na matkę stwierdza:

58
00:02:53,000 --> 00:02:56,000
"Ta kobieta przypomina moją matkę,

59
00:02:56,000 --> 00:02:58,000
ale to oszustka.

60
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
Ona udaje moją matkę".

61
00:03:00,000 --> 00:03:02,000
Dlaczego tak się dzieje?

62
00:03:02,000 --> 00:03:05,000
Dlaczego osoba przytomna i inteligenta

63
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
na widok matki odnosi wrażenie,

64
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
że to ktoś obcy?

65
00:03:10,000 --> 00:03:12,000
Powszechnym wytłumaczeniem tego zjawiska

66
00:03:12,000 --> 00:03:14,000
spotykanym w podręcznikach psychiatrycznych

67
00:03:14,000 --> 00:03:18,000
jest freudowska koncepcja, że ten facet,

68
00:03:18,000 --> 00:03:20,000
choć to samo dotyczy również kobiet,

69
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
ale skupię się na facetach.

70
00:03:22,000 --> 00:03:25,000
Jako małe dzieci

71
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
mamy silny seksualny pociąg do matki.

72
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
To tak zwany freudowski kompleks Edypa.

73
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
Nie twierdzę, że w to wierzę,

74
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
ale tak mówi koncepcja Freuda.

75
00:03:33,000 --> 00:03:36,000
Wraz z dojrzewaniem rozwija się kora mózgowa,

76
00:03:36,000 --> 00:03:40,000
co hamuje ten skrywany pociąg do własnej matki.

77
00:03:40,000 --> 00:03:44,000
Dzięki Bogu, inaczej podniecałby nas widok matek.

78
00:03:44,000 --> 00:03:46,000
Kiedy uraz głowy

79
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
powoduje uszkodzenie kory mózgowej,

80
00:03:48,000 --> 00:03:52,000
pociąg seksualny nie jest hamowany

81
00:03:52,000 --> 00:03:55,000
i nagle w niewyjaśniony sposób

82
00:03:55,000 --> 00:03:58,000
chory odczuwa pociąg seksualny do matki.

83
00:03:58,000 --> 00:04:00,000
Mówi: "Boże, przecież to moja matka,

84
00:04:00,000 --> 00:04:02,000
więc jak może mnie podniecać?

85
00:04:02,000 --> 00:04:04,000
To musi być jakaś obca kobieta".

86
00:04:04,000 --> 00:04:08,000
To podobno przemawia do uszkodzonego mózgu,

87
00:04:08,000 --> 00:04:11,000
ale nigdy przemawiało do mnie.

88
00:04:11,000 --> 00:04:14,000
Bardzo wymyślne, jak wszystkie wyjaśnienia Freuda.

89
00:04:14,000 --> 00:04:16,000
(Śmiech)

90
00:04:16,000 --> 00:04:21,000
Widziałem pacjenta przejawiającego to samo urojenie

91
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
wobec swojego pudla.

92
00:04:23,000 --> 00:04:24,000
(Śmiech)

93
00:04:24,000 --> 00:04:29,000
Mówił: "Doktorze, to nie Fifi. Wygląda tak samo,

94
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
ale to jakiś inny pies".

95
00:04:31,000 --> 00:04:33,000
Spróbujcie tutaj użyć freudowskiego wyjaśnienia.

96
00:04:33,000 --> 00:04:34,000
(Śmiech)

97
00:04:34,000 --> 00:04:38,000
Szukalibyście utajonego zezwierzęcenia u ludzi

98
00:04:38,000 --> 00:04:41,000
albo innych absurdalnych rzeczy.

99
00:04:41,000 --> 00:04:43,000
A co się dzieje naprawdę?

100
00:04:43,000 --> 00:04:45,000
By wyjaśnić to ciekawe zaburzenie,

101
00:04:45,000 --> 00:04:49,000
spójrzmy na budowę i działanie drogi wzrokowej.

102
00:04:49,000 --> 00:04:52,000
Sygnały wizualne przedostają się przez gałki oczne

103
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
do ośrodków wzrokowych w mózgu,

104
00:04:54,000 --> 00:04:57,000
których w mózgu jest aż 30.

105
00:04:57,000 --> 00:05:00,000
Po przetworzeniu wrażeń wzrokowych

106
00:05:00,000 --> 00:05:05,000
informacja dociera do zakrętu wrzecionowatego,

107
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
gdzie są neurony wrażliwe na twarze.

108
00:05:07,000 --> 00:05:10,000
Nazywamy to obszarem rozpoznawania twarzy.

109
00:05:10,000 --> 00:05:12,000
Kiedy ten obszar ulega uszkodzeniu,

110
00:05:12,000 --> 00:05:16,000
przestajemy rozpoznawać twarze.

111
00:05:16,000 --> 00:05:19,000
Informacja stamtąd

112
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
dociera do obszaru w układzie limbicznym

113
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
czyli emocjonalnego rdzenia mózgu.

114
00:05:24,000 --> 00:05:26,000
Ten obszar, zwany ciałem migdałowatym,

115
00:05:26,000 --> 00:05:28,000
oszacowuje emocjonalne znaczenie tego, co widzimy.

116
00:05:28,000 --> 00:05:32,000
Czy to zdobycz, drapieżnik, czy może partner?

117
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
Czy coś nieistotnego, jak skrawek materiału,

118
00:05:34,000 --> 00:05:38,000
kawałek kredy, albo... może nie to...

119
00:05:38,000 --> 00:05:40,000
but, czy coś w tym rodzaju.

120
00:05:40,000 --> 00:05:42,000
Coś, co można zignorować.

121
00:05:42,000 --> 00:05:45,000
Ciało migdałowate pobudzone przez coś istotnego

122
00:05:45,000 --> 00:05:48,000
informuje autonomiczny układ nerwowy.

123
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
Serce zaczyna szybciej bić,

124
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
zaczynamy się pocić, by rozproszyć ciepło

125
00:05:53,000 --> 00:05:55,000
wytwarzane przez napięcie mięśni.

126
00:05:55,000 --> 00:05:59,000
Dzięki temu można przytknąć do dłoni elektrody

127
00:05:59,000 --> 00:06:03,000
i zmierzyć zmiany oporu elektrycznego skóry.

128
00:06:03,000 --> 00:06:05,000
Można w ten sposób ustalić, czy dany widok

129
00:06:05,000 --> 00:06:09,000
pobudza, podnieca, czy też nie.

130
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
Zaraz to wyjaśnię.

131
00:06:11,000 --> 00:06:15,000
Kiedy chory patrzy na jakiś przedmiot,

132
00:06:15,000 --> 00:06:19,000
informacja dociera do ośrodków wizualnych

133
00:06:19,000 --> 00:06:22,000
i jest przetwarzana przez zakręt wrzecionowaty.

134
00:06:22,000 --> 00:06:25,000
Może rozpoznać groch, stół

135
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
albo swoją matkę.

136
00:06:27,000 --> 00:06:30,000
Informacja trafia stamtąd do ciała migdałowatego

137
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
i autonomicznego układu nerwowego.

138
00:06:32,000 --> 00:06:37,000
Może się zdarzyć, że połączenie między nimi

139
00:06:37,000 --> 00:06:40,000
zostanie zerwane podczas wypadku.

140
00:06:40,000 --> 00:06:42,000
Ponieważ zakręt wrzecionowaty jest nienaruszony

141
00:06:42,000 --> 00:06:45,000
chory nadal rozpoznaje swoją matkę.

142
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
chory nadal rozpoznaje swoją matkę,

143
00:06:47,000 --> 00:06:50,000
ale z braku połączenia z ośrodkiem emocjonalnym

144
00:06:50,000 --> 00:06:54,000
nie odczuwa serdeczności.

145
00:06:54,000 --> 00:06:56,000
Lub strachu, w zależności od okoliczności.

146
00:06:56,000 --> 00:06:57,000
(Śmiech)

147
00:06:57,000 --> 00:07:03,000
Brak emocji tłumaczy sobie tym,

148
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
że to nie może być jego matka,

149
00:07:05,000 --> 00:07:07,000
tylko ktoś, kto się za nią podaje.

150
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
Jak to się sprawdza?

151
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
Sadza się osobnika naprzeciw ekranu

152
00:07:11,000 --> 00:07:14,000
i mierzy reakcję skórno-galwaniczną

153
00:07:14,000 --> 00:07:16,000
na zdjęcia pokazywane na ekranie.

154
00:07:16,000 --> 00:07:19,000
Mogę zmierzyć wydzielanie potu

155
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
lub jego brak na widok stołu, czy parasola.

156
00:07:22,000 --> 00:07:27,000
Widok lwa, tygrysa lub modelki wywołuje pot.

157
00:07:27,000 --> 00:07:30,000
Wierzcie lub nie, ale na widok własnej matki

158
00:07:30,000 --> 00:07:32,000
zdrowi ludzie zaczynają się pocić.

159
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
Wcale nie trzeba być Żydem.

160
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
(Śmiech)

161
00:07:36,000 --> 00:07:40,000
Jak zareaguje ten pacjent?

162
00:07:40,000 --> 00:07:44,000
Pokazujemy pacjentowi zdjęcia

163
00:07:44,000 --> 00:07:46,000
i mierzymy reakcję elektryczną skóry.

164
00:07:46,000 --> 00:07:51,000
Stoły, krzesła, wata... oczekiwany brak reakcji,

165
00:07:51,000 --> 00:07:53,000
ale na widok własnej matki

166
00:07:53,000 --> 00:07:55,000
reakcja skórno-galwaniczna też pozostaje bez zmiany.

167
00:07:55,000 --> 00:07:57,000
Nie ma reakcji emocjonalnej na widok matki,

168
00:07:57,000 --> 00:08:02,000
bo połączenie między ośrodkami jest zerwane.

169
00:08:02,000 --> 00:08:05,000
Wzrok działa, bo ośrodek wzrokowy jest zdrowy,

170
00:08:05,000 --> 00:08:08,000
zdrowe są też emocje, jak śmiech czy płacz,

171
00:08:08,000 --> 00:08:11,000
ale połączenie wzroku z emocjami jest zerwane.

172
00:08:11,000 --> 00:08:14,000
Stąd przekonanie, że matka jest kimś obcym.

173
00:08:14,000 --> 00:08:17,000
To dobra ilustracja naszych badań:

174
00:08:17,000 --> 00:08:21,000
wziąć dziwne, pozornie niewytłumaczalne zaburzenie

175
00:08:21,000 --> 00:08:23,000
i stwierdzić, że zasadnicza teoria Freuda jest błędna,

176
00:08:23,000 --> 00:08:27,000
a precyzyjne wyjaśnienie można oprzeć

177
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
na znanych strukturach nerwowych mózgu.

178
00:08:29,000 --> 00:08:31,000
Nawiasem mówiąc

179
00:08:31,000 --> 00:08:36,000
gdyby pacjent rozmawiał z matką przez telefon,

180
00:08:36,000 --> 00:08:40,000
powiedziałby: "Jak się masz, mamo? Gdzie jesteś?"

181
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
Przez telefon zaburzenie nie występuje.

182
00:08:42,000 --> 00:08:44,000
Ale widząc ją godzinę później zapyta:

183
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
"Kto ty jesteś? Wyglądasz jak moja matka".

184
00:08:46,000 --> 00:08:48,000
Istnieje bowiem odrębne połączenie

185
00:08:48,000 --> 00:08:52,000
między ośrodkami słuchu i emocji,

186
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
które nie ucierpiało w wypadku.

187
00:08:54,000 --> 00:08:59,000
Dlaczego umie rozpoznać głos matki,

188
00:08:59,000 --> 00:09:02,000
ale nie rozpozna jej osoby.

189
00:09:02,000 --> 00:09:06,000
Jak powstaje ten złożony układ?

190
00:09:06,000 --> 00:09:09,000
Czy to natura, geny, czy coś nabytego?

191
00:09:09,000 --> 00:09:11,000
W zbadaniu tej kwestii pomoże nam

192
00:09:11,000 --> 00:09:15,000
kolejne zaburzenie zwane kończyną fantomową.

193
00:09:15,000 --> 00:09:17,000
Wszyscy wiecie, co to takiego.

194
00:09:17,000 --> 00:09:20,000
Ręka lub noga jest amputowana z powodu gangreny

195
00:09:20,000 --> 00:09:22,000
lub stracona w czasie wojny, na przykład w Iraku,

196
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
to obecnie poważny problem,

197
00:09:24,000 --> 00:09:28,000
ale pacjent odczuwa obecność brakującej kończyny.

198
00:09:28,000 --> 00:09:31,000
Nazywamy to fantomową ręką lub nogą.

199
00:09:31,000 --> 00:09:33,000
Zjawisko może dotyczyć każdej części ciała,

200
00:09:33,000 --> 00:09:36,000
nawet wnętrzności.

201
00:09:36,000 --> 00:09:40,000
Miałem pacjentki po usunięciu macicy,

202
00:09:40,000 --> 00:09:45,000
które wciąż odczuwały bóle menstruacyjne

203
00:09:45,000 --> 00:09:47,000
w odpowiednim czasie miesiąca.

204
00:09:47,000 --> 00:09:49,000
Student zapytał mnie kiedyś,

205
00:09:49,000 --> 00:09:51,000
czy czują też fantomowe napięcie przedmiesiączkowe.

206
00:09:51,000 --> 00:09:52,000
(Śmiech)

207
00:09:52,000 --> 00:09:56,000
Dobry temat do badań, ale go nie podjęliśmy.

208
00:09:56,000 --> 00:09:59,000
Czego można się dowiedzieć o fantomach

209
00:09:59,000 --> 00:10:02,000
za pomocą eksperymentów?

210
00:10:02,000 --> 00:10:04,000
Dowiedzieliśmy się między innymi,

211
00:10:04,000 --> 00:10:06,000
że połowa pacjentów z kończynami fantomowymi

212
00:10:06,000 --> 00:10:08,000
uważała, że umie poruszać fantomem.

213
00:10:08,000 --> 00:10:10,000
Może poklepać brata po ramieniu,

214
00:10:10,000 --> 00:10:12,000
odebrać telefon, czy pomachać na pożegnanie.

215
00:10:12,000 --> 00:10:15,000
Takie nieodparte, silne wrażenie.

216
00:10:15,000 --> 00:10:17,000
Pacjent nie ma urojeń.

217
00:10:17,000 --> 00:10:19,000
Wie, że nie ma ramienia,

218
00:10:19,000 --> 00:10:22,000
ale mimo to odbiera nieodparte wrażenie zmysłowe.

219
00:10:22,000 --> 00:10:25,000
Połowa pacjentów nie ma takich odczuć.

220
00:10:25,000 --> 00:10:29,000
Mówią: "Fantom jest sparaliżowany.

221
00:10:29,000 --> 00:10:32,000
Jest kurczowo ściśnięty i rozdzierająco boli.

222
00:10:32,000 --> 00:10:35,000
Gdybym mógł nim poruszyć, może ból by przeszedł".

223
00:10:35,000 --> 00:10:38,000
Jak fantom może być sparaliżowany?

224
00:10:38,000 --> 00:10:40,000
To brzmi jak oksymoron.

225
00:10:40,000 --> 00:10:43,000
Lecz kiedy zerkniemy w dokumentację, okaże się,

226
00:10:43,000 --> 00:10:45,000
że u osób ze sparaliżowanymi fantomami

227
00:10:45,000 --> 00:10:49,000
ich kończynę sparaliżowało uszkodzenie nerwu.

228
00:10:49,000 --> 00:10:52,000
Prawdziwy nerw w ramieniu został zerwany

229
00:10:52,000 --> 00:10:54,000
np. w wypadku motocyklowym,

230
00:10:54,000 --> 00:10:57,000
więc pacjenta najpierw bolała ręka na temblaku

231
00:10:57,000 --> 00:11:01,000
przez parę miesięcy, albo rok.

232
00:11:01,000 --> 00:11:04,000
Próbując się jakoś pozbyć bólu,

233
00:11:04,000 --> 00:11:06,000
pozwolił chirurgom na amputację

234
00:11:06,000 --> 00:11:10,000
a w efekcie ma fantom z takim samym bólem.

235
00:11:10,000 --> 00:11:12,000
To poważny problem kliniczny.

236
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
Pacjenci popadają w depresję.

237
00:11:14,000 --> 00:11:16,000
Niektórzy popełniają samobójstwo.

238
00:11:16,000 --> 00:11:18,000
Jak to leczyć?

239
00:11:18,000 --> 00:11:20,000
W jaki sposób powstaje sparaliżowany fantom?

240
00:11:20,000 --> 00:11:24,000
Przeglądając dokumentację stwierdziłem,

241
00:11:24,000 --> 00:11:27,000
że najpierw zostają zerwane nerwy w kończynie

242
00:11:27,000 --> 00:11:30,000
po czym następuje paraliż, miesiące na temblaku

243
00:11:30,000 --> 00:11:34,000
i wreszcie amputacja,

244
00:11:34,000 --> 00:11:40,000
a ból przenosi się na fantom.

245
00:11:40,000 --> 00:11:42,000
Czemu się tak dzieje?

246
00:11:42,000 --> 00:11:44,000
Kiedy ręka jest jeszcze cała, ale sparaliżowana,

247
00:11:44,000 --> 00:11:47,000
mózg każe jej się poruszać,

248
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
ale wizualna odpowiedź brzmi: "Nie".

249
00:11:49,000 --> 00:11:53,000
"Rusz się!" "Nie".

250
00:11:53,000 --> 00:11:56,000
Ten obraz zapisuje się w obwodach mózgu

251
00:11:56,000 --> 00:11:59,000
i tak powstaje wyuczony paraliż.

252
00:11:59,000 --> 00:12:03,000
Mózg zapamiętuje metodą skojarzeniową,

253
00:12:03,000 --> 00:12:06,000
że już samo polecenie ruchu

254
00:12:06,000 --> 00:12:08,000
powoduje odczucie paraliżu.

255
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
Potem, po amputacji,

256
00:12:10,000 --> 00:12:14,000
wyuczony paraliż przenosi się na postrzeganie ciała

257
00:12:14,000 --> 00:12:17,000
i na fantom.

258
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
Jak pomóc tym pacjentom?

259
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
Jak oduczyć się wyuczonego paraliżu

260
00:12:21,000 --> 00:12:25,000
i uwolnić od rozdzierającego,

261
00:12:25,000 --> 00:12:27,000
kurczowego spazmu fantomowej ręki?

262
00:12:27,000 --> 00:12:32,000
A gdyby wydać polecenie fantomowi,

263
00:12:32,000 --> 00:12:36,000
i zobaczyć, że zostało wykonane?

264
00:12:36,000 --> 00:12:39,000
Może uda się znieść bólów fantomowych.

265
00:12:39,000 --> 00:12:41,000
Jak to zrobić?

266
00:12:41,000 --> 00:12:43,000
Wirtualna rzeczywistość kosztuje miliony dolarów.

267
00:12:43,000 --> 00:12:46,000
Zaproponowałem sposób za trzy dolary,

268
00:12:46,000 --> 00:12:48,000
ale nie mówcie moim sponsorom.

269
00:12:48,000 --> 00:12:49,000
(Śmiech)

270
00:12:49,000 --> 00:12:53,000
Budujemy coś, co nazywam lustrzaną skrzynką.

271
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
Do kartonowego pudełka z lustrem wkładamy fantom.

272
00:12:55,000 --> 00:12:59,000
Pierwszy był mój pacjent Derek.

273
00:12:59,000 --> 00:13:02,000
Stracił rękę 10 lat temu.

274
00:13:02,000 --> 00:13:05,000
Miał zerwane nerwy ramienia,

275
00:13:05,000 --> 00:13:09,000
paraliż, rok w temblaku i w końcu amputacja.

276
00:13:09,000 --> 00:13:11,000
Odczuwał silne bóle fantomowe.

277
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
Miał paraliż fantomowej ręki.

278
00:13:13,000 --> 00:13:17,000
Dałem mu właśnie takie lustro w pudełku,

279
00:13:17,000 --> 00:13:20,000
lustrzaną skrzynkę.

280
00:13:20,000 --> 00:13:23,000
Pacjent wkłada lewą, fantomową rękę

281
00:13:23,000 --> 00:13:25,000
spazmatycznie zaciśniętą, po jednej stronie lustra

282
00:13:25,000 --> 00:13:27,000
a zdrową rękę po drugiej.

283
00:13:27,000 --> 00:13:31,000
Zaciska zdrową rękę w taki sam sposób

284
00:13:31,000 --> 00:13:34,000
i patrzy w lustro. Co widzi?

285
00:13:34,000 --> 00:13:37,000
Zupełnie jakby amputowana ręka odrosła.

286
00:13:37,000 --> 00:13:41,000
Patrzy na odbicie zdrowej ręki

287
00:13:41,000 --> 00:13:43,000
i wydaje mu się, że widzi fantomową.

288
00:13:43,000 --> 00:13:46,000
Kazałem mu poruszać prawdziwymi palcami

289
00:13:46,000 --> 00:13:50,000
jednocześnie patrząc w lustro.

290
00:13:50,000 --> 00:13:54,000
Wyda mu się, że fantom się porusza.

291
00:13:54,000 --> 00:13:56,000
Co zdumiewające, na ten widok pacjent krzyknął:

292
00:13:56,000 --> 00:13:59,000
"Mój fantom znów się porusza,

293
00:13:59,000 --> 00:14:01,000
a ból zniknął".

294
00:14:01,000 --> 00:14:04,000
Mój pierwszy pacjent...

295
00:14:04,000 --> 00:14:05,000
(Oklaski)

296
00:14:05,000 --> 00:14:09,000
Dziękuję. (Oklaski)

297
00:14:09,000 --> 00:14:12,000
Kiedy przyszedł mój pierwszy pacjent,

298
00:14:12,000 --> 00:14:15,000
poleciłem mu spojrzeć w odbicie.

299
00:14:15,000 --> 00:14:17,000
Zaśmiał się, mówiąc że widzi swojego fantoma.

300
00:14:17,000 --> 00:14:19,000
Ale nie był głupi. Wiedział, że to iluzja,

301
00:14:19,000 --> 00:14:21,000
lustrzane odbicie,

302
00:14:21,000 --> 00:14:23,000
niemniej odbierał wyraźny wzrokowy komunikat.

303
00:14:23,000 --> 00:14:26,000
Kazałem mu poruszyć normalną ręką i fantomem.

304
00:14:26,000 --> 00:14:28,000
On na to, że nie może ruszyć fantomem i że go boli.

305
00:14:28,000 --> 00:14:30,000
Mówię: "Porusz zdrową ręką".

306
00:14:30,000 --> 00:14:32,000
A on: "Fantom się rusza, nie do wiary!

307
00:14:32,000 --> 00:14:35,000
I ból zelżał".

308
00:14:35,000 --> 00:14:36,000
Kazałem mu zamknąć oczy

309
00:14:36,000 --> 00:14:38,000
i poruszać zdrową ręką.

310
00:14:38,000 --> 00:14:39,000
i poruszać zdrową ręką.

311
00:14:39,000 --> 00:14:40,000
"Nic z tego. Znów czuję skurcz".

312
00:14:40,000 --> 00:14:42,000
"Dobrze, otwórz teraz oczy".

313
00:14:42,000 --> 00:14:43,000
"Znowu się rusza!"

314
00:14:43,000 --> 00:14:45,000
Był jak dziecko w cukierni.

315
00:14:45,000 --> 00:14:50,000
To potwierdza moją teorię o wyuczonym paraliżu

316
00:14:50,000 --> 00:14:52,000
i istotnej roli bodźców wzrokowych.

317
00:14:52,000 --> 00:14:54,000
Ale nie dostanę nagrody Nobla

318
00:14:54,000 --> 00:14:56,000
za umożliwienie poruszania fantomową kończyną.

319
00:14:56,000 --> 00:14:57,000
(Śmiech)

320
00:14:57,000 --> 00:14:58,000
(Oklaski)

321
00:14:58,000 --> 00:15:01,000
To w zasadzie bezużyteczna umiejętność.

322
00:15:01,000 --> 00:15:02,000
(Śmiech)

323
00:15:02,000 --> 00:15:06,000
Pomyślałem, że może także inne rodzaje paraliżu,

324
00:15:06,000 --> 00:15:11,000
jak udar, czy dystonie ogniskowe,

325
00:15:11,000 --> 00:15:13,000
mogą być częściowo wyuczone,

326
00:15:13,000 --> 00:15:16,000
i można je pokonać za pomocą zwykłego lustra.

327
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
Derek nie mógł tachać wszędzie lustra,

328
00:15:18,000 --> 00:15:21,000
by łagodzić ból,

329
00:15:21,000 --> 00:15:25,000
Kazałem mu poćwiczyć kilka dni w domu.

330
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Może po jakimś czasie

331
00:15:27,000 --> 00:15:29,000
będzie mógł zostawić lustro,

332
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
poruszać sparaliżowaną ręką

333
00:15:31,000 --> 00:15:33,000
i pozbyć się bólu.

334
00:15:33,000 --> 00:15:35,000
Zgodził się i zabrał pudełko.

335
00:15:35,000 --> 00:15:37,000
To w końcu tylko parę dolców, niech bierze.

336
00:15:37,000 --> 00:15:40,000
Po dwóch tygodniach dzwoni:

337
00:15:40,000 --> 00:15:42,000
"Doktorze, nie uwierzy pan co się stało".

338
00:15:42,000 --> 00:15:43,000
Pytam: "Co?"

339
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
On na to: "Zniknął".

340
00:15:45,000 --> 00:15:46,000
Pytam więc: "Co zniknęło?"

341
00:15:46,000 --> 00:15:48,000
Myślałem, że może zgubił pudełko z lustrem.

342
00:15:48,000 --> 00:15:49,000
(Śmiech)

343
00:15:49,000 --> 00:15:52,000
On na to: "Ten fantom, którego miałem przez 10 lat,

344
00:15:52,000 --> 00:15:54,000
zniknął".

345
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
Zmartwiłem się na myśl,

346
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
że zaburzyłem mu postrzeganie ciała.

347
00:15:58,000 --> 00:16:01,000
Czy to humanitarne, etyczne itd.?

348
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
Spytałem, czy mu to przeszkadza.

349
00:16:03,000 --> 00:16:06,000
Odpowiedział, że od 3 dni nie ma fantomu

350
00:16:06,000 --> 00:16:09,000
i tym samym żadnego bólu łokcia, skurczu,

351
00:16:09,000 --> 00:16:12,000
bólu przedramienia, wszystko to zniknęło.

352
00:16:12,000 --> 00:16:16,000
Z całej ręki czuje jeszcze tylko fantomowe palce,

353
00:16:16,000 --> 00:16:18,000
a pudełko tam nie sięga.

354
00:16:18,000 --> 00:16:19,000
(Śmiech)

355
00:16:19,000 --> 00:16:22,000
Czy można by mi to zamontować na czole,

356
00:16:22,000 --> 00:16:25,000
żebym mógł pozbyć się tych palców?"

357
00:16:25,000 --> 00:16:27,000
Myślał, że jestem jakimś magikiem.

358
00:16:27,000 --> 00:16:28,000
Czemu tak się dzieje?

359
00:16:28,000 --> 00:16:31,000
Mózg staje wobec poważnego konfliktu zmysłów.

360
00:16:31,000 --> 00:16:34,000
Dostaje informacje wizualne, że ręka wróciła,

361
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
a jednak nie odczuwa sygnałów mięśniowych,

362
00:16:36,000 --> 00:16:40,000
jakby ręki nie było.

363
00:16:40,000 --> 00:16:42,000
Ruch sugeruje, że ręka jest,

364
00:16:42,000 --> 00:16:45,000
aż w końcu skonfliktowany mózg stwierdza,

365
00:16:45,000 --> 00:16:48,000
że nie ma żadnego fantomu ani ręki.

366
00:16:48,000 --> 00:16:50,000
W pewnym sensie zaprzecza sygnałom.

367
00:16:50,000 --> 00:16:54,000
Kiedy fantom znika, a razem z nim i jego bóle,

368
00:16:54,000 --> 00:16:58,000
nie możemy czuć bólu zawieszonego w przestrzeni.

369
00:16:58,000 --> 00:17:00,000
To taki bonus.

370
00:17:00,000 --> 00:17:02,000
Tę metodę wypróbowano na wielu pacjentach

371
00:17:02,000 --> 00:17:04,000
przez naukowców w Helsinkach.

372
00:17:04,000 --> 00:17:07,000
Może okaże się skuteczna 
przy leczeniu bólu fantomowego.

373
00:17:07,000 --> 00:17:09,000
Stosowano ją nawet u pacjentów po udarze mózgu.

374
00:17:09,000 --> 00:17:12,000
O udarze myślimy zwykle jako zniszczeniu tkanek,

375
00:17:12,000 --> 00:17:14,000
na co nie można nic poradzić.

376
00:17:14,000 --> 00:17:19,000
Okazuje się, że paraliż poudarowy 
jest po części wyuczony

377
00:17:19,000 --> 00:17:22,000
i można go częściowo leczyć z pomocą luster.

378
00:17:22,000 --> 00:17:24,000
Przeszły badania kliniczne,

379
00:17:24,000 --> 00:17:26,000
pomagając wielu pacjentom.

380
00:17:26,000 --> 00:17:30,000
Przejdźmy teraz do trzeciej części prezentacji,

381
00:17:30,000 --> 00:17:34,000
na temat ciekawego zaburzenia: synestezji.

382
00:17:34,000 --> 00:17:37,000
Odkrył je w XIX w. Francis Galton,

383
00:17:37,000 --> 00:17:39,000
kuzyn Karola Darwina.

384
00:17:39,000 --> 00:17:41,000
Zauważył, że u niektórych ludzi,

385
00:17:41,000 --> 00:17:45,000
poza tym zwyczajnych, występuje pewna cecha:

386
00:17:45,000 --> 00:17:48,000
kiedy widzieli liczbę, widzieli ją w kolorze.

387
00:17:48,000 --> 00:17:52,000
5 jest niebieskie, 7 żółte, 8 zielonkawe,

388
00:17:52,000 --> 00:17:54,000
9 błękitna.

389
00:17:54,000 --> 00:17:57,000
To normalni ludzie pod każdym innym względem.

390
00:17:57,000 --> 00:18:00,000
Czasem także dźwięki łączą się z kolorami.

391
00:18:00,000 --> 00:18:03,000
Cis jest niebieskie, fis zielone,

392
00:18:03,000 --> 00:18:06,000
inny ton może być żółty.

393
00:18:06,000 --> 00:18:08,000
Dlaczego tak się dzieje?

394
00:18:08,000 --> 00:18:10,000
Galton nazwał to synestezją,

395
00:18:10,000 --> 00:18:12,000
mieszaniem się zmysłów.

396
00:18:12,000 --> 00:18:14,000
W każdym z nas zmysły działają osobno.

397
00:18:14,000 --> 00:18:16,000
U tych ludzi zmysły się łączą.

398
00:18:16,000 --> 00:18:17,000
Dlaczego?

399
00:18:17,000 --> 00:18:19,000
Parę aspektów tego fenomenu jest bardzo ciekawych.

400
00:18:19,000 --> 00:18:21,000
Synestezja jest dziedziczna,

401
00:18:21,000 --> 00:18:24,000
dlatego Galton uznał, że opiera się na genetyce.

402
00:18:24,000 --> 00:18:28,000
Teraz przechodzę do sedna wykładu

403
00:18:28,000 --> 00:18:31,000
o zdolnościach twórczych. Otóż synestezja

404
00:18:31,000 --> 00:18:36,000
jest 8 razy częstsza u artystów, poetów, pisarzy

405
00:18:36,000 --> 00:18:39,000
i innych kreatywnych ludzi, niż u reszty populacji.

406
00:18:39,000 --> 00:18:40,000
Czemu tak się dzieje?

407
00:18:40,000 --> 00:18:42,000
Zamierzam odpowiedzieć na to pytanie.

408
00:18:42,000 --> 00:18:44,000
Nikt dotąd tego nie zrobił.

409
00:18:44,000 --> 00:18:45,000
Czym jest synestezja i co ją powoduje?

410
00:18:45,000 --> 00:18:46,000
Czym jest synestezja i co ją powoduje?

411
00:18:46,000 --> 00:18:48,000
Jedna teoria mówi, że to szaleństwo.

412
00:18:48,000 --> 00:18:51,000
To niezbyt naukowa teoria, więc zapomnijmy o niej.

413
00:18:51,000 --> 00:18:55,000
Inna mówi, że takie osoby to ćpuny i nałogowcy.

414
00:18:55,000 --> 00:18:57,000
Może być w tym trochę prawdy,

415
00:18:57,000 --> 00:18:59,000
bo zdarza się częściej w San Francisco niż w San Diego.

416
00:18:59,000 --> 00:19:00,000
(Śmiech)

417
00:19:00,000 --> 00:19:03,000
Trzecia teoria mówi...

418
00:19:03,000 --> 00:19:08,000
Może zastanówmy się najpierw, o co chodzi w synestezji.

419
00:19:08,000 --> 00:19:11,000
Odkryliśmy, że w mózgu obszary kolorów i liczb

420
00:19:11,000 --> 00:19:14,000
leżą tuż obok siebie, w zakręcie wrzecionowatym.

421
00:19:14,000 --> 00:19:16,000
Musi więc istnieć jakieś przypadkowe połączenie

422
00:19:16,000 --> 00:19:19,000
pomiędzy obszarami koloru i liczb.

423
00:19:19,000 --> 00:19:22,000
Dlatego widząc liczbę, widzi się ją w kolorze.

424
00:19:22,000 --> 00:19:24,000
Stąd się bierze synestezja.

425
00:19:24,000 --> 00:19:26,000
Dlaczego u niektórych ludzi

426
00:19:26,000 --> 00:19:28,000
tworzą się takie połączenia?

427
00:19:28,000 --> 00:19:30,000
Pamiętamy, że to rodzinne?

428
00:19:30,000 --> 00:19:32,000
To nam daje wskazówkę.

429
00:19:32,000 --> 00:19:34,000
To nieprawidłowy gen,

430
00:19:34,000 --> 00:19:37,000
mutacja genetyczna powoduje te połączenia.

431
00:19:37,000 --> 00:19:39,000
Wygląda, że wszyscy rodzimy się

432
00:19:39,000 --> 00:19:43,000
z połączeniami między wszystkimi częściami.

433
00:19:43,000 --> 00:19:46,000
Każdy obszar mózgu jest połączony z resztą,

434
00:19:46,000 --> 00:19:48,000
a następnie redukuje się do charakterystycznej

435
00:19:48,000 --> 00:19:51,000
modułowej budowy dorosłego mózgu.

436
00:19:51,000 --> 00:19:53,000
Istnieje gen powodujący tę redukcję.

437
00:19:53,000 --> 00:19:55,000
Zmutowany gen spowoduje zanik rozgraniczenia

438
00:19:55,000 --> 00:19:58,000
między sąsiednimi obszarami mózgu.

439
00:19:58,000 --> 00:20:01,000
Jeśli między obszarami liczb i koloru, 
mamy "barwne liczby",

440
00:20:01,000 --> 00:20:04,000
Jeśli między dźwiękami i kolorem, 
mamy "barwne słyszenie".

441
00:20:04,000 --> 00:20:06,000
Jak dotąd w porządku.

442
00:20:06,000 --> 00:20:08,000
A jeśli gen zmutuje się w całym mózgu 
i wszystko będzie połączone?

443
00:20:08,000 --> 00:20:09,000
A jeśli gen zmutuje się w całym mózgu 
i wszystko będzie połączone?

444
00:20:09,000 --> 00:20:15,000
Artyści, pisarze i poeci mają wspólną cechę:

445
00:20:15,000 --> 00:20:18,000
umiejętność myślenia metaforycznego,

446
00:20:18,000 --> 00:20:20,000
łączenia pozornie różnych koncepcji,

447
00:20:20,000 --> 00:20:23,000
jak: "Okno jest wschodem, a Julia jest słońcem!".

448
00:20:23,000 --> 00:20:25,000
Nie mówi się "Julia jest słońcem",

449
00:20:25,000 --> 00:20:27,000
czy to znaczy, że jest świecącą kulą ognia?

450
00:20:27,000 --> 00:20:30,000
Schizofrenicy tak mają, ale to inna historia.

451
00:20:30,000 --> 00:20:33,000
Zwykli ludzi mówią: jest ciepła jak słońce,

452
00:20:33,000 --> 00:20:35,000
jest promienna jak słońce, jest potrzebna jak słońce.

453
00:20:35,000 --> 00:20:37,000
Natychmiast znajdują skojarzenia.

454
00:20:37,000 --> 00:20:40,000
Założenie, że takie połączenia

455
00:20:40,000 --> 00:20:43,000
i skojarzenia są w różnych częściach mózgu,

456
00:20:43,000 --> 00:20:46,000
da nam większą skłonność

457
00:20:46,000 --> 00:20:49,000
do metaforycznego myślenia i kreatywności

458
00:20:49,000 --> 00:20:51,000
u ludzi z synestezją.

459
00:20:51,000 --> 00:20:54,000
Dlatego synestezja występuje 8 razy częściej

460
00:20:54,000 --> 00:20:56,000
u poetów, artystów i pisarzy.

461
00:20:56,000 --> 00:20:59,000
To bardzo frenologiczny pogląd na synestezję.

462
00:20:59,000 --> 00:21:01,000
Ostatni dowód... Mogę jeszcze minutkę?

463
00:21:01,000 --> 00:21:03,000
(Oklaski)

464
00:21:03,000 --> 00:21:08,000
Wszyscy jesteście synestetykami, 
tylko o tym nie wiecie.

465
00:21:08,000 --> 00:21:12,000
Nazywam to Marsjańskim alfabetem.

466
00:21:12,000 --> 00:21:15,000
W naszym alfabecie A to A, B to B, C to C.

467
00:21:15,000 --> 00:21:18,000
Inny kształt to inny fonem.

468
00:21:18,000 --> 00:21:20,000
To Marsjański alfabet.

469
00:21:20,000 --> 00:21:22,000
Jeden znak to Kiki, drugi Buba.

470
00:21:22,000 --> 00:21:24,000
Gdzie jest Kiki, a gdzie Buba?

471
00:21:24,000 --> 00:21:26,000
Kto uważa, że to Kiki, a to Buba? Podnieście ręce.

472
00:21:26,000 --> 00:21:28,000
Wygląda, że mamy parę mutantów.

473
00:21:28,000 --> 00:21:29,000
(Śmiech)

474
00:21:29,000 --> 00:21:31,000
Kto uważa, że to Buba, a to Kiki? Podnieście ręce.

475
00:21:31,000 --> 00:21:33,000
99% z was.

476
00:21:33,000 --> 00:21:35,000
Nikt z was nie jest z Marsa, więc jak to robicie?

477
00:21:35,000 --> 00:21:40,000
Wszyscy mamy w pewnym stopniu synestezję.

478
00:21:40,000 --> 00:21:44,000
Ostra fleksja, ki-ki,

479
00:21:44,000 --> 00:21:49,000
ośrodki słuchowe i komórki włosowe są pobudzone.

480
00:21:49,000 --> 00:21:52,000
Kiki przypomina ten postrzępiony kształt.

481
00:21:52,000 --> 00:21:55,000
To bardzo ważne, mówi nam,

482
00:21:55,000 --> 00:21:57,000
że mózg przejawia pierwotny...

483
00:21:57,000 --> 00:21:59,000
Wygląda to jak zwykła iluzja,

484
00:21:59,000 --> 00:22:03,000
ale nasze oczy podążają za kształtem

485
00:22:03,000 --> 00:22:06,000
a komórki słuchowe pobudzają wzorzec dźwiękowy.

486
00:22:06,000 --> 00:22:11,000
Mózg jest w stanie wydobyć wspólny mianownik.

487
00:22:11,000 --> 00:22:13,000
To pierwotna forma abstrahowania.

488
00:22:13,000 --> 00:22:18,000
Ma to miejsce w zakręcie wrzecionowatym,

489
00:22:18,000 --> 00:22:19,000
ponieważ w razie uszkodzenia,

490
00:22:19,000 --> 00:22:23,000
tracimy zdolność do rozróżniania Buba od Kiki

491
00:22:23,000 --> 00:22:25,000
oraz zdolność rozumienia metafor.

492
00:22:25,000 --> 00:22:29,000
Jeśli zapytasz pacjenta, co znaczy przysłowie

493
00:22:29,000 --> 00:22:31,000
"Nie wszystko złoto, co się świeci",

494
00:22:31,000 --> 00:22:33,000
powie, że błyszczący metal niekoniecznie jest złotem,

495
00:22:33,000 --> 00:22:36,000
że trzeba najpierw zmierzyć ciężar właściwy.

496
00:22:36,000 --> 00:22:39,000
Zupełnie nie rozumie metaforycznego znaczenia.

497
00:22:39,000 --> 00:22:42,000
Ten obszar jest blisko 8 razy większy u wyższych,

498
00:22:42,000 --> 00:22:45,000
szczególnie u ludzi, niż u niższych naczelnych.

499
00:22:45,000 --> 00:22:48,000
Coś niezwykłego dzieje się w zakręcie kątowym,

500
00:22:48,000 --> 00:22:51,000
bo tutaj spotykają się tu słuch, wzrok i dotyk.

501
00:22:51,000 --> 00:22:55,000
U ludzi to pokaźny obszar, o ciekawej funkcji.

502
00:22:55,000 --> 00:22:58,000
Uważam, że to podłoże wielu osobliwych zdolności,

503
00:22:58,000 --> 00:23:01,000
jak pojmowanie abstrakcji, metafor, czy kreatywność.

504
00:23:01,000 --> 00:23:04,000
Pytania zadawane przez filozofów przez tysiąclecia

505
00:23:04,000 --> 00:23:08,000
mogą znaleźć odpowiedzi dzięki neuroobrazowaniu mózgu,

506
00:23:08,000 --> 00:23:10,000
badaniu pacjentów i zadawaniu właściwych pytań.

507
00:23:10,000 --> 00:23:12,000
Dziękuję.

508
00:23:12,000 --> 00:23:13,000
(Oklaski)

509
00:23:13,000 --> 00:23:14,000
Przepraszam za to.

510
00:23:14,000 --> 00:23:15,000
(Śmiech)