0:00:00.000,0:00:04.000
Ik bestudeer het menselijk brein,

0:00:04.000,0:00:06.000
de functies en de structuur van het menselijk brein.

0:00:06.000,0:00:10.000
Om u een idee te geven wat dat precies inhoudt:

0:00:10.000,0:00:14.000
We hebben het over drie pond geleiachtige massa

0:00:14.000,0:00:17.000
die met gemak in de palm van je hand past

0:00:17.000,0:00:21.000
maar ook in staat is tot beschouwingen over de interstellaire ruimte.

0:00:21.000,0:00:23.000
Het brein denkt na over oneindigheid

0:00:23.000,0:00:28.000
maar ook over het feit dat het gedachten heeft over oneindigheid.

0:00:28.000,0:00:33.000
Dit merkwaardige recursieve proces noemen we het zelfbewustzijn,

0:00:33.000,0:00:37.000
de Heilige Graal van de neurowetenschap of neurologie.

0:00:37.000,0:00:39.000
We hopen ooit te begrijpen hoe dit proces in elkaar steekt.

0:00:40.000,0:00:43.000
Hoe bestudeer je dit mysterieuze orgaan?

0:00:43.000,0:00:47.000
Er zijn wel 100 miljard zenuwcellen --

0:00:47.000,0:00:50.000
hoopjes protoplasma die voortdurend op elkaar reageren.

0:00:50.000,0:00:54.000
Uit die activiteit komen de talloze vermogens voort

0:00:54.000,0:00:57.000
die tezamen de menselijke aard ofwel het bewustzijn vormen.

0:00:57.000,0:00:58.000
Hoe gaat dat in zijn werk?

0:00:58.000,0:01:01.000
We kunnen de functies van het menselijk brein op vele manieren bestuderen.

0:01:01.000,0:01:04.000
Vaak kijken we naar patiënten

0:01:04.000,0:01:09.000
met beschadigingen in een klein deel van de hersenen,

0:01:09.000,0:01:11.000
waardoor er een genetische verschuiving heeft plaatsgevonden.

0:01:11.000,0:01:15.000
Er is dan niet zozeer sprake van algehele teloorgang

0:01:15.000,0:01:17.000
van het verstandelijk vermogen --

0:01:17.000,0:01:20.000
de cognitieve vaardigheden zijn niet afgestompt.

0:01:20.000,0:01:23.000
Er is sprake van selectief verlies van één functie,

0:01:23.000,0:01:25.000
terwijl de overige functies intact blijven.

0:01:25.000,0:01:27.000
Dat geeft voldoende zekerheid om vast te stellen

0:01:27.000,0:01:31.000
dat dat deel van het brein betrokken is bij die functie.

0:01:31.000,0:01:33.000
We plaatsen de functie binnen de structuur van het brein

0:01:33.000,0:01:36.000
en gaan dan na hoe er verbindingen worden gemaakt

0:01:36.000,0:01:38.000
om die specifieke functie te genereren.

0:01:38.000,0:01:40.000
Zo gaan wij te werk.

0:01:40.000,0:01:43.000
Ik zal u nu drie interessante voorbeelden geven.

0:01:43.000,0:01:47.000
Voor ieder voorbeeld trek ik zes minuten uit.

0:01:47.000,0:01:51.000
Allereerst het eigenaardige syndroom van Capgras.

0:01:51.000,0:01:53.000
Op de eerste dia ziet u

0:01:53.000,0:01:58.000
de temporale kwabben, de frontale kwabben en de pariëtale kwabben,

0:01:58.000,0:02:00.000
alle hersenkwabben bij elkaar.

0:02:00.000,0:02:04.000
Aan de binnenzijde van de temporale kwabben --

0:02:04.000,0:02:06.000
hier niet te zien --

0:02:06.000,0:02:08.000
bevindt zich de gyrus fusiformis.

0:02:08.000,0:02:11.000
Daar zit de gezichtsherkenning in verstopt.

0:02:11.000,0:02:14.000
Als dat gebied beschadigd is, herken je geen gezichten meer.

0:02:14.000,0:02:16.000
Aan de stem kun je nog wel horen

0:02:16.000,0:02:18.000
dat het Joe is, bijvoorbeeld,

0:02:18.000,0:02:21.000
maar aan het gezicht kun je dat niet meer zien.

0:02:21.000,0:02:23.000
Je kunt jezelf niet eens meer herkennen in de spiegel.

0:02:23.000,0:02:26.000
Je knipoogt, het gezicht knipoogt terug.

0:02:26.000,0:02:28.000
Je weet dat het een spiegel is.

0:02:28.000,0:02:31.000
Toch herken je jezelf niet als zodanig.

0:02:31.000,0:02:35.000
Dit syndroom ontstaat door schade aan de gyrus fusiformus.

0:02:35.000,0:02:38.000
Er is echter nog een ander syndroom, dat zó zeldzaam is

0:02:38.000,0:02:42.000
dat slechts een handjevol artsen en neurologen het kent:

0:02:42.000,0:02:44.000
Capgras-waan.

0:02:44.000,0:02:47.000
Een patiënt die verder volstrekt normaal is,

0:02:47.000,0:02:50.000
komt na hoofdletsel uit een coma,

0:02:50.000,0:02:53.000
oogt en handelt volstrekt normaal, maar ziet zijn moeder

0:02:53.000,0:02:56.000
en zegt: "Deze vrouw ziet eruit als mijn moeder,

0:02:56.000,0:02:58.000
maar ze is een bedriegster.

0:02:58.000,0:03:00.000
Dit is een vrouw die doet alsof ze mijn moeder is."

0:03:00.000,0:03:02.000
Hoe kan dat?

0:03:02.000,0:03:05.000
Waarom zou een verder volkomen normale man

0:03:05.000,0:03:07.000
op het moment dat hij zijn moeder ziet

0:03:07.000,0:03:10.000
in een waanidee roepen dat het niet zijn moeder is?

0:03:10.000,0:03:12.000
De gangbare verklaring hiervoor,

0:03:12.000,0:03:14.000
die ook in alle psychiatrische handboeken terug te vinden is,

0:03:14.000,0:03:18.000
heeft een Freudiaanse inslag. De man --

0:03:18.000,0:03:20.000
overigens geldt de redenatie ook voor vrouwen,

0:03:20.000,0:03:22.000
maar ik beperk me hier tot mannen --

0:03:22.000,0:03:25.000
voelde zich in zijn jongste jaren

0:03:25.000,0:03:27.000
seksueel aangetrokken tot zijn moeder.

0:03:27.000,0:03:29.000
Het zogenaamde Oedipus-complex van Freud.

0:03:29.000,0:03:31.000
Niet dat ik er zo over denk,

0:03:31.000,0:03:33.000
maar de aanhangers van Freud interpreteren het zo.

0:03:33.000,0:03:36.000
Naarmate je ouder wordt, ontwikkelt de cortex zich.

0:03:36.000,0:03:40.000
De latente seksuele gevoelens voor je moeder worden onderdrukt.

0:03:40.000,0:03:44.000
Gelukkig maar, anders werd iedereen opgewonden bij de aanblik van hun moeder.

0:03:44.000,0:03:46.000
Maar dan:

0:03:46.000,0:03:48.000
Je krijgt een klap op je hoofd. De cortex raakt beschadigd.

0:03:48.000,0:03:52.000
Alle latente seksuele gevoelens komen bovendrijven.

0:03:52.000,0:03:55.000
Vreemd genoeg raak je plotseling

0:03:55.000,0:03:58.000
seksueel opgewonden door je eigen moeder.

0:03:58.000,0:04:00.000
En je zegt: "Hemel, als dit mijn moeder is,

0:04:00.000,0:04:02.000
waarom raak ik dan opgewonden?

0:04:02.000,0:04:04.000
Nee, het is een andere vrouw. Dit is een bedriegster."

0:04:04.000,0:04:08.000
Dat is de enige redenering die hout snijdt voor je beschadigde brein.

0:04:08.000,0:04:11.000
Persoonlijk heb ik hier dus nooit wat in gezien.

0:04:11.000,0:04:14.000
Het is heel vindingrijk, zoals alles wat uit Freuds koker komt --

0:04:14.000,0:04:16.000
(publiek lacht)

0:04:16.000,0:04:21.000
maar toch slaat het nergens op. Ditzelfde waanidee

0:04:21.000,0:04:23.000
heb ik bij een andere patiënt gezien over zijn poedel.

0:04:23.000,0:04:24.000
(publiek lacht)

0:04:24.000,0:04:29.000
"Dokter, dit is niet Fifi. Hij lijkt wel precies op Fifi,

0:04:29.000,0:04:31.000
maar het is een andere hond."

0:04:31.000,0:04:33.000
Probeer daar maar eens een Freudiaanse draai aan te geven.

0:04:33.000,0:04:34.000
(publiek lacht)

0:04:34.000,0:04:38.000
Dan kom je uit op de latente bestialiteit in de mens.

0:04:38.000,0:04:41.000
Dat is van de zotte natuurlijk.

0:04:41.000,0:04:43.000
Wat is er dan wel aan de hand?

0:04:43.000,0:04:45.000
Een verklaring voor deze aandoening

0:04:45.000,0:04:49.000
vinden we in de structuur en functies van de normale gezichtsbanen in de hersenen.

0:04:49.000,0:04:52.000
Gewoonlijk komen visuele signalen via de oogballen

0:04:52.000,0:04:54.000
binnen in het visuele deel van de hersenen.

0:04:54.000,0:04:57.000
Er zijn in het achterhoofd wel 30 delen uitsluitend bezig met het gezichtsvermogen.

0:04:57.000,0:05:00.000
Als alles daar is verwerkt, gaat de informatie naar een structuur

0:05:00.000,0:05:05.000
genaamd de gyrus fusiformus. Daar bevinden zich neuronen

0:05:05.000,0:05:07.000
die gevoelig zijn voor de vorm van gezichten.

0:05:07.000,0:05:10.000
Daar zit dus de gezichtsherkenning verstopt

0:05:10.000,0:05:12.000
waar ik het eerder al over had.

0:05:12.000,0:05:16.000
Als dat deel van de hersenen beschadigd is, zie je gezichten niet meer.

0:05:16.000,0:05:19.000
Vanuit dat deel gaat de informatie

0:05:19.000,0:05:22.000
door naar de amygdala, in het limbisch systeem.

0:05:22.000,0:05:24.000
Dat is de emotionele kern van de hersenen.

0:05:24.000,0:05:26.000
De amygdala bepaalt

0:05:26.000,0:05:28.000
het emotionele belang van datgene waar je naar kijkt.

0:05:28.000,0:05:32.000
Is het een prooi? Is het een roofdier? Is het een partner?

0:05:32.000,0:05:34.000
Of is het iets totaal onbelangrijks, zoals een pluisje,

0:05:34.000,0:05:38.000
een krijtje, een -- dat wil ik niet als voorbeeld --

0:05:38.000,0:05:40.000
een schoen, enzovoorts.

0:05:40.000,0:05:42.000
Iets wat je geheel kunt negeren.

0:05:42.000,0:05:45.000
Belangrijk is dat informatie bij stimulering van de amygdala

0:05:45.000,0:05:48.000
wordt doorgestuurd naar het autonome zenuwstelsel.

0:05:48.000,0:05:50.000
Je hartslag gaat omhoog,

0:05:50.000,0:05:53.000
je begint te zweten om de warmte kwijt te raken

0:05:53.000,0:05:55.000
die vrijkomt bij lichamelijke inspanning.

0:05:55.000,0:05:59.000
Wij profiteren daarvan. Met twee elektroden op de handpalmen

0:05:59.000,0:06:03.000
meten we het verschil in de huidweerstand als gevolg van de zweetproductie.

0:06:03.000,0:06:05.000
Zo gaan we na of je van visuele stimuli

0:06:05.000,0:06:09.000
opgewonden raakt, of iets je prikkelt of niet.

0:06:09.000,0:06:11.000
Ik kom daar straks op terug.

0:06:11.000,0:06:15.000
Als deze man zijn blik richt op een willekeurig object,

0:06:15.000,0:06:19.000
gaat de informatie naar het visuele gedeelte

0:06:19.000,0:06:22.000
en vervolgens naar de gyrus fusiformus.

0:06:22.000,0:06:25.000
Het beeld wordt herkend: Een plant, een tafel,

0:06:25.000,0:06:27.000
je moeder.

0:06:27.000,0:06:30.000
Die informatie wordt doorgegeven aan de amygdala

0:06:30.000,0:06:32.000
en vervolgt dan zijn weg naar het autonome zenuwstelsel.

0:06:32.000,0:06:37.000
Bij deze man is het draadje van de amygdala naar het limbisch systeem --

0:06:37.000,0:06:40.000
de emotionele kern van het brein -- misschien wel stuk.

0:06:40.000,0:06:42.000
De gyrus fusiformus is intact

0:06:42.000,0:06:45.000
en dus herkent de man zijn moeder wel.

0:06:45.000,0:06:47.000
"O ja, ze ziet eruit als mijn moeder."

0:06:47.000,0:06:50.000
Maar omdat de verbinding met de emoties er niet is,

0:06:50.000,0:06:54.000
zegt hij: "Maar als dat mijn moeder is, waarom voel ik dan geen warmte?"

0:06:54.000,0:06:56.000
Of doodsangst, dat zou natuurlijk ook kunnen.

0:06:56.000,0:06:57.000
(publiek lacht)

0:06:57.000,0:07:03.000
"Hoe kan ik dit rare gebrek aan emoties verklaren?

0:07:03.000,0:07:05.000
Dit kan mijn moeder niet zijn.

0:07:05.000,0:07:07.000
Het is een onbekende die zich als mijn moeder voordoet."

0:07:07.000,0:07:09.000
Hoe kun je daarop testen?

0:07:09.000,0:07:11.000
Ik laat een van de mensen hier uit de zaal plaatsnemen voor een scherm.

0:07:11.000,0:07:14.000
Vervolgens meet ik de galvanische huidreactie

0:07:14.000,0:07:16.000
terwijl ik afbeeldingen op het scherm laat zien.

0:07:16.000,0:07:19.000
Ik kan meten hoeveel u zweet bij het zien van een object.

0:07:19.000,0:07:22.000
Bij een foto van een tafel of paraplu zweet u natuurlijk niet.

0:07:22.000,0:07:27.000
Maar bij een foto van een leeuw, tijger of pin-up zweet u wel.

0:07:27.000,0:07:30.000
En geloof het of niet, bij een foto van hun moeder

0:07:30.000,0:07:32.000
beginnen mensen doorgaans ook te zweten.

0:07:32.000,0:07:34.000
Daar hoef je niet per se Joods voor te zijn.

0:07:34.000,0:07:36.000
(publiek lacht)

0:07:36.000,0:07:40.000
Wat zou er gebeuren als we dat doen met deze patiënt?

0:07:40.000,0:07:44.000
Je zet de patiënt voor het scherm en laat hem de foto's zien.

0:07:44.000,0:07:46.000
Dan meet je zijn galvanische huidreactie.

0:07:46.000,0:07:51.000
Tafels, stoelen, stof -- er gebeurt niets. Heel normaal.

0:07:51.000,0:07:53.000
Maar dan laat je hem een foto van zijn moeder zien.

0:07:53.000,0:07:55.000
De galvanische huidreactie is nihil.

0:07:55.000,0:07:57.000
Er is geen emotionele reactie op zijn moeder,

0:07:57.000,0:08:02.000
omdat het draadje van het visuele gedeelte naar het emotionele centrum stuk is.

0:08:02.000,0:08:05.000
Zijn gezichtsvermogen is intact.

0:08:05.000,0:08:08.000
Emotioneel is ook alles in orde. Hij lacht, hij huilt, enzovoorts.

0:08:08.000,0:08:11.000
Tussen gezichtsvermogen en emoties is geen verbinding.

0:08:11.000,0:08:14.000
Daarom leeft hij in de waan dat zijn moeder een bedriegster is.

0:08:14.000,0:08:17.000
Dit is een prachtig voorbeeld van ons werk.

0:08:17.000,0:08:21.000
Na bestudering van een bizar, ogenschijnlijk onbegrijpelijk neuro-psychiatrisch syndroom

0:08:21.000,0:08:23.000
verwerpen wij de reguliere Freudiaanse interpretatie

0:08:23.000,0:08:27.000
en geven een exacte verklaring

0:08:27.000,0:08:29.000
op basis van de ons bekende neurale anatomie van het brein.

0:08:29.000,0:08:31.000
Overigens: Als de patiënt door zijn moeder

0:08:31.000,0:08:36.000
wordt gebeld vanuit een andere kamer,

0:08:36.000,0:08:40.000
zal hij heel normaal reageren: "Hoi, mam, hoe is het? Waar ben je?"

0:08:40.000,0:08:42.000
Telefonisch is er geen waanbeeld.

0:08:42.000,0:08:44.000
Wel als ze later naar hem toe komt: "Wie bent u?

0:08:44.000,0:08:46.000
U lijkt als twee druppels water op mijn moeder."

0:08:46.000,0:08:48.000
Er is namelijk een aparte verbinding

0:08:48.000,0:08:52.000
tussen het gehoorcentrum en het emotionele centrum,

0:08:52.000,0:08:54.000
en die is nog intact.

0:08:54.000,0:08:59.000
Dat verklaart waarom hij over de telefoon zijn moeder herkent,

0:08:59.000,0:09:02.000
maar haar bij een persoonlijke ontmoeting tot bedriegster bestempelt.

0:09:02.000,0:09:06.000
Hoe is die ingewikkelde bedrading in onze hersenen ontstaan?

0:09:06.000,0:09:09.000
Is dat genetisch bepaald, of door de omgeving bepaald?

0:09:09.000,0:09:11.000
Met die vraag in ons achterhoofd

0:09:11.000,0:09:15.000
bestuderen we een ander curieus syndroom: Het fantoomledemaat.

0:09:15.000,0:09:17.000
U weet vast wel wat dat is.

0:09:17.000,0:09:20.000
Als je arm of been wordt geamputeerd vanwege gangreen,

0:09:20.000,0:09:22.000
of bijvoorbeeld is afgerukt door oorlogsgeweld,

0:09:22.000,0:09:24.000
zoals nu in Irak veel gebeurt,

0:09:24.000,0:09:28.000
voel je het ontbrekende ledemaat nog heel sterk.

0:09:28.000,0:09:31.000
Dat is dan een fantoomarm of fantoombeen.

0:09:31.000,0:09:33.000
Dit kan gebeuren met vrijwel alle delen van het lichaam,

0:09:33.000,0:09:36.000
zelfs met inwendige organen.

0:09:36.000,0:09:40.000
Na een hysterectomie hebben sommige patiënten

0:09:40.000,0:09:45.000
een fantoombaarmoeder, met bijbehorende menstruatieklachten

0:09:45.000,0:09:47.000
zo rond die tijd van de maand.

0:09:47.000,0:09:49.000
Een student vroeg me laatst

0:09:49.000,0:09:51.000
of ze ook fantoom-PMS hebben.

0:09:51.000,0:09:52.000
(publiek lacht)

0:09:52.000,0:09:56.000
Dat lijkt me wel een wetenschappelijk onderzoek waard.

0:09:56.000,0:09:59.000
De vraag is:

0:09:59.000,0:10:02.000
Wat kunnen we met experimenten vaststellen over fantoompijnen?

0:10:02.000,0:10:04.000
We hebben onder meer ontdekt

0:10:04.000,0:10:06.000
dat de helft van de patiënten met fantoomledematen

0:10:06.000,0:10:08.000
zegt het ledemaat te kunnen bewegen.

0:10:08.000,0:10:10.000
De verdwenen arm geeft een schouderklopje,

0:10:10.000,0:10:12.000
pakt de telefoon op, zwaait mensen uit.

0:10:12.000,0:10:15.000
De patiënt ervaart deze handelingen als heel reëel.

0:10:15.000,0:10:17.000
Dat is geen waanidee.

0:10:17.000,0:10:19.000
De patiënt weet dat de arm weg is,

0:10:19.000,0:10:22.000
maar voelt toch heel sterk de beweging ervan.

0:10:22.000,0:10:25.000
Ongeveer de helft van de patiënten heeft heel andere ervaringen.

0:10:25.000,0:10:29.000
Zij zeggen: "Dokter, mijn fantoomledemaat is verlamd.

0:10:29.000,0:10:32.000
Mijn arm of been is permanent verkrampt en doet waanzinnig veel pijn.

0:10:32.000,0:10:35.000
Kon ik maar bewegen, dan zou de pijn weggaan."

0:10:35.000,0:10:38.000
Waarom voelt een fantoomledemaat verlamd?

0:10:38.000,0:10:40.000
Dat lijkt een oxymoron.

0:10:40.000,0:10:43.000
Bij bestudering van de medische gegevens van

0:10:43.000,0:10:45.000
patiënten met verlamde fantoomledematen

0:10:45.000,0:10:49.000
bleek dat de echte arm door zenuwletsel verlamd was.

0:10:49.000,0:10:52.000
De zenuw naar de arm was beschadigd,

0:10:52.000,0:10:54.000
doorgesneden, bij een motorongeluk bijvoorbeeld.

0:10:54.000,0:10:57.000
De patiënt had een zeer pijnlijke arm,

0:10:57.000,0:11:01.000
droeg die maandenlang in een mitella,

0:11:01.000,0:11:04.000
en in een ondoordachte poging om de pijn weg te nemen,

0:11:04.000,0:11:06.000
ging zijn arts over tot amputatie.

0:11:06.000,0:11:10.000
Gevolg is een fantoomarm, met dezelfde pijn.

0:11:10.000,0:11:12.000
Dit is een ernstig klinisch probleem.

0:11:12.000,0:11:14.000
Patiënten worden er depressief van.

0:11:14.000,0:11:16.000
Soms plegen ze zelfmoord.

0:11:16.000,0:11:18.000
Hoe behandel je dit syndroom?

0:11:18.000,0:11:20.000
Waar komt de verlamming vandaan?

0:11:20.000,0:11:24.000
Uit de gegevens van de patiënt kon ik opmaken

0:11:24.000,0:11:27.000
dat de zenuwen naar de echte arm waren doorgesneden.

0:11:27.000,0:11:30.000
De echte arm was verlamd,

0:11:30.000,0:11:34.000
en werd na enkele maanden geamputeerd.

0:11:34.000,0:11:40.000
De pijn werd echter overgedragen op de fantoomarm.

0:11:40.000,0:11:42.000
Waarom?

0:11:42.000,0:11:44.000
Toen de arm er nog was, verlamd en al,

0:11:44.000,0:11:47.000
stuurden de hersenen opdrachten naar de arm. "Beweeg."

0:11:47.000,0:11:49.000
De visuele feedback was: "Nee."

0:11:49.000,0:11:53.000
Beweeg. Nee. Beweeg. Nee. Beweeg. Nee.

0:11:53.000,0:11:56.000
Dit wordt in de bedrading van de hersenen ingebed.

0:11:56.000,0:11:59.000
We noemen dat aangeleerde verlamming.

0:11:59.000,0:12:03.000
Door deze associatie, Hebbian learning genoemd,

0:12:03.000,0:12:06.000
leert het brein dat de opdracht "Bewegen"

0:12:06.000,0:12:08.000
een gevoel van verlamming geeft in de arm.

0:12:08.000,0:12:10.000
Na amputatie wordt de aangeleerde verlamming

0:12:10.000,0:12:14.000
in het lichaamsbeeld opgenomen,

0:12:14.000,0:12:17.000
in de fantoomarm.

0:12:17.000,0:12:19.000
Hoe kunnen we zo'n patiënt helpen?

0:12:19.000,0:12:21.000
Hoe kun je aangeleerde verlamming afleren

0:12:21.000,0:12:25.000
en de gruwelijke pijn wegnemen uit de verkrampte

0:12:25.000,0:12:27.000
fantoomarm?

0:12:27.000,0:12:32.000
Ons idee was om de fantoomarm een opdracht te geven,

0:12:32.000,0:12:36.000
met visuele feedback waaruit blijkt dat die opdracht wordt opgevolgd.

0:12:36.000,0:12:39.000
Misschien dat dan de fantoompijn, de vermeende verkramping, verdwijnt.

0:12:39.000,0:12:41.000
Hoe? Met virtuele realiteit.

0:12:41.000,0:12:43.000
Dat kost echter miljoenen dollars.

0:12:43.000,0:12:46.000
Ik vond een oplossing die maar drie dollar heeft gekost.

0:12:46.000,0:12:48.000
De sponsor blijft geheim.

0:12:48.000,0:12:49.000
(publiek lacht)

0:12:49.000,0:12:53.000
Mijn oplossing was een spiegeldoos.

0:12:53.000,0:12:55.000
Dat is een kartonnen doos met in het midden een spiegel.

0:12:55.000,0:12:59.000
Voor die spiegel plaatste ik de fantoomarm van mijn patiënt Derek.

0:12:59.000,0:13:02.000
Zijn arm was tien jaar ervoor geamputeerd.

0:13:02.000,0:13:05.000
De hoofdzenuw van zijn bovenarm was doorgescheurd.

0:13:05.000,0:13:09.000
Een jaar lang had hij met een mitella rondgelopen. Toen is de arm geamputeerd.

0:13:09.000,0:13:11.000
Hij had een hele pijnlijke fantoomarm die hij niet kon bewegen.

0:13:11.000,0:13:13.000
Een verlamde fantoomarm.

0:13:13.000,0:13:17.000
Ik gaf hem dus mijn contraptie,

0:13:17.000,0:13:20.000
de spiegeldoos.

0:13:20.000,0:13:23.000
De patiënt legt er zijn linkerarm in,

0:13:23.000,0:13:25.000
de verlamde fantoomarm, links van de spiegel.

0:13:25.000,0:13:27.000
De normale hand legt hij rechts van de spiegel,

0:13:27.000,0:13:31.000
in dezelfde verkrampte houding.

0:13:31.000,0:13:34.000
Wat blijkt als hij vervolgens in de spiegel kijkt?

0:13:34.000,0:13:37.000
Zijn fantoomarm is er weer.

0:13:37.000,0:13:41.000
Het spiegelbeeld van de normale arm

0:13:41.000,0:13:43.000
geeft hem immers die indruk.

0:13:43.000,0:13:46.000
Ik zeg: "Kijk naar je fantoomarm en beweeg je vingers.

0:13:46.000,0:13:50.000
Of kijk in de spiegel en beweeg je echte vingers."

0:13:50.000,0:13:54.000
Zo krijgt hij een beeld van een bewegende fantoomarm.

0:13:54.000,0:13:56.000
Heel logisch allemaal. Verbazend is

0:13:56.000,0:13:59.000
de reactie van de patiënt: "Mijn fantoomarm beweegt weer,

0:13:59.000,0:14:01.000
de pijn en de verkramping zijn weg."

0:14:01.000,0:14:04.000
Mijn eerste patiënt kwam dus binnen--

0:14:04.000,0:14:05.000
(applaus)

0:14:05.000,0:14:09.000
Dank u.

0:14:09.000,0:14:12.000
Mijn eerste patiënt kwam binnen, keek in de spiegel,

0:14:12.000,0:14:15.000
en ik zei: "Kijk naar het spiegelbeeld van je arm."

0:14:15.000,0:14:17.000
Hij begon te giechelen: "Ik kan mijn fantoomarm zien."

0:14:17.000,0:14:19.000
Die jongen is niet gek.

0:14:19.000,0:14:21.000
Hij weet dat het een spiegelbeeld is.

0:14:21.000,0:14:23.000
Maar het gevoel is levensecht.

0:14:23.000,0:14:26.000
Ik: "Beweeg je normale hand en je fantoomhand."

0:14:26.000,0:14:28.000
Hij: "Mijn fantoomhand doet pijn. Die kan ik niet bewegen."

0:14:28.000,0:14:30.000
Ik: "Beweeg je normale hand."

0:14:30.000,0:14:32.000
Hij: "Nu beweegt mijn fantoomarm weer. Ongelooflijk!

0:14:32.000,0:14:35.000
En mijn pijn ebt weg."

0:14:35.000,0:14:36.000
Ik zei: "Sluit je ogen."

0:14:36.000,0:14:38.000
Dat deed hij.

0:14:38.000,0:14:39.000
"Beweeg je normale hand."

0:14:39.000,0:14:40.000
"Nee, niets. Weer die kramp."

0:14:40.000,0:14:42.000
"Open je ogen."

0:14:42.000,0:14:43.000
"Mijn fantoomhand beweegt weer!"

0:14:43.000,0:14:45.000
Als een kind zo blij was hij.

0:14:45.000,0:14:50.000
En daarmee is mijn theorie over aangeleerde verlamming

0:14:50.000,0:14:52.000
en de kritieke rol van visuele input bewezen.

0:14:52.000,0:14:54.000
Niet dat ik nu de Nobel-prijs krijg

0:14:54.000,0:14:56.000
omdat iemand zijn fantoomarm weer aan de praat heeft gekregen.

0:14:56.000,0:14:57.000
(publiek lacht)

0:14:57.000,0:14:58.000
(applaus)

0:14:58.000,0:15:01.000
Wat ik bereikt heb, is hartstikke nutteloos.

0:15:01.000,0:15:02.000
(publiek lacht)

0:15:02.000,0:15:06.000
Toen dacht ik aan andere soorten verlamming

0:15:06.000,0:15:11.000
waar neurologen zich over buigen, na beroertes, bij focale dystonie.

0:15:11.000,0:15:13.000
Misschien zit daar ook een aangeleerde component in.

0:15:13.000,0:15:16.000
Misschien kan ook dat met een spiegel worden verholpen.

0:15:16.000,0:15:18.000
Ik zei tegen Derek,

0:15:18.000,0:15:21.000
die natuurlijk voor pijnverlichting niet eeuwig met die spiegel kon rondzeulen:

0:15:21.000,0:15:25.000
"Neem dat ding mee naar huis en oefen er een tijdje mee.

0:15:25.000,0:15:27.000
Misschien dat je dan

0:15:27.000,0:15:29.000
ook zonder spiegel

0:15:29.000,0:15:31.000
je verlamde arm weer kunt bewegen.

0:15:31.000,0:15:33.000
Dan is de pijn voorgoed voorbij."

0:15:33.000,0:15:35.000
Hij nam die spiegel mee naar huis.

0:15:35.000,0:15:37.000
Tja, wat geeft het ook, het ding kostte maar een paar dollar.

0:15:37.000,0:15:40.000
Na twee weken belt hij me op.

0:15:40.000,0:15:42.000
"Dokter, dit geloof je niet."

0:15:42.000,0:15:43.000
Ik: "Wat?"

0:15:43.000,0:15:45.000
Hij: "Ik ben het kwijt."

0:15:45.000,0:15:46.000
Ik: "Wat ben je kwijt?"

0:15:46.000,0:15:48.000
Ik dacht, misschien is hij de spiegeldoos kwijt.

0:15:48.000,0:15:49.000
(publiek lacht)

0:15:49.000,0:15:52.000
Hij: "Nee, de fantoomarm waar ik al tien jaar mee rondloop.

0:15:52.000,0:15:54.000
Die is verdwenen."

0:15:54.000,0:15:56.000
Bezorgd vroeg ik me af

0:15:56.000,0:15:58.000
wat deze verandering van zijn lichaamsbeeld

0:15:58.000,0:16:01.000
voor gevolgen had, ethisch gezien.

0:16:01.000,0:16:03.000
Dus ik zei: "Vind je het erg?"

0:16:03.000,0:16:06.000
Hij: "Nee, de laatste drie dagen zit ik zonder fantoomarm

0:16:06.000,0:16:09.000
en dus zonder pijnlijke elleboog, zonder verkramping,

0:16:09.000,0:16:12.000
zonder pijnlijke onderarm. Alle pijn is verdwenen.

0:16:12.000,0:16:16.000
Probleem is wel dat mijn fantoomvingers nog aan mijn schouder hangen.

0:16:16.000,0:16:18.000
De doos is niet groot genoeg."

0:16:18.000,0:16:19.000
(publiek lacht)

0:16:19.000,0:16:22.000
"Kun je het ontwerp aanpassen en op mijn voorhoofd plakken

0:16:22.000,0:16:25.000
zodat ik ook mijn fantoomvingers kan laten verdwijnen?"

0:16:25.000,0:16:27.000
Hij dacht dat ik een soort tovenaar was.

0:16:27.000,0:16:28.000
Hoe kan dit?

0:16:28.000,0:16:31.000
De hersenen kampen met grote zintuiglijke tegenstellingen.

0:16:31.000,0:16:34.000
Het gezichtsvermogen geeft aan dat de fantoomarm er weer is.

0:16:34.000,0:16:36.000
Maar er is geen signaal van de spieren.

0:16:36.000,0:16:40.000
De spieren geven juist aan dat er géén arm is.

0:16:40.000,0:16:42.000
Het motorische gedeelte zegt weer dat er wél een arm is.

0:16:42.000,0:16:45.000
Na al die conflicterende input neemt het brein

0:16:45.000,0:16:48.000
een besluit: Er is geen fantoomarm. Punt.

0:16:48.000,0:16:50.000
De hersenen negeren de tegenstrijdige signalen.

0:16:50.000,0:16:54.000
Met de arm verdwijnt gelukkig ook de pijn.

0:16:54.000,0:16:58.000
Zonder bijbehorend lichaamsdeel kun je geen pijn voelen.

0:16:58.000,0:17:00.000
Dat is het mooie ervan.

0:17:00.000,0:17:02.000
De spiegeldoos is op talloze patiënten uitgeprobeerd,

0:17:02.000,0:17:04.000
door andere groepen in Helsinki.

0:17:04.000,0:17:07.000
Mogelijk is het een goede behandeling van fantoompijn.

0:17:07.000,0:17:09.000
Ook is de doos gebruikt bij revalidatie na een beroerte.

0:17:09.000,0:17:12.000
Meestal denken we bij een beroerte aan onherstelbare

0:17:12.000,0:17:14.000
schade aan hersenweefsel.

0:17:14.000,0:17:19.000
Een deel van de verlamming na beroertes blijkt echter aangeleerd.

0:17:19.000,0:17:22.000
Misschien dat we met de spiegeldoos daar wat aan kunnen doen.

0:17:22.000,0:17:24.000
Inmiddels zijn er in klinische proeven

0:17:24.000,0:17:26.000
al vele patiënten geholpen.

0:17:26.000,0:17:30.000
Nu wil ik het hebben over het derde en laatste voorbeeld.

0:17:30.000,0:17:34.000
Dit betreft het curieuse fenomeen synesthesie,

0:17:34.000,0:17:37.000
door Francis Galton ontdekt in de negentiende eeuw.

0:17:37.000,0:17:39.000
Deze neef van Charles Darwin

0:17:39.000,0:17:41.000
ontdekte dat verder hele normale mensen

0:17:41.000,0:17:45.000
beschikten over een eigenaardig trekje:

0:17:45.000,0:17:48.000
Bij cijfers zagen ze kleuren.

0:17:48.000,0:17:52.000
Vijf is blauw, zeven is geel, acht is geelgroen,

0:17:52.000,0:17:54.000
negen is indigo.

0:17:54.000,0:17:57.000
Verder was er aan deze mensen niets bijzonders te ontdekken.

0:17:57.000,0:18:00.000
Soms horen ze bij muzieknoten ook kleuren.

0:18:00.000,0:18:03.000
C grote terts is blauw, F grote terts is groen.

0:18:03.000,0:18:06.000
Weer een andere noot is geel.

0:18:06.000,0:18:08.000
Wat is hier aan de hand?

0:18:08.000,0:18:10.000
We noemen dit fenomeen synesthesie.

0:18:10.000,0:18:12.000
Galton beschrijft het als een vermenging van de zintuigen.

0:18:12.000,0:18:14.000
Bij de meesten van ons zijn alle zintuigen gescheiden.

0:18:14.000,0:18:16.000
Bij deze mensen zijn ze vermengd.

0:18:16.000,0:18:17.000
Waarom?

0:18:17.000,0:18:19.000
Er zijn twee interessante aspecten aan dit fenomeen.

0:18:19.000,0:18:21.000
Ten eerste is synesthesie een familietrekje.

0:18:21.000,0:18:24.000
Galton stelde dat het een erfelijke aandoening was.

0:18:24.000,0:18:28.000
Het tweede punt brengt me bij het hoofdthema

0:18:28.000,0:18:31.000
van deze lezing, creativiteit:

0:18:31.000,0:18:36.000
Synesthesie komt acht keer vaker voor bij artiesten, dichters, schrijvers

0:18:36.000,0:18:39.000
en andere creatieve mensen.

0:18:39.000,0:18:40.000
Hoe zit dat?

0:18:40.000,0:18:42.000
Die vraag is nog nooit beantwoord.

0:18:42.000,0:18:44.000
Vanavond geef ik echter uitsluitsel.

0:18:44.000,0:18:45.000
Wat is synesthesie? Hoe ontstaat het?

0:18:45.000,0:18:46.000
Er zijn veel theorieën in omloop.

0:18:46.000,0:18:48.000
Een theorie is dat die mensen gek zijn.

0:18:48.000,0:18:51.000
Niet echt wetenschappelijk onderbouwd, dus die slaan we over.

0:18:51.000,0:18:55.000
Een andere theorie is dat het allemaal door LSD en wiet komt.

0:18:55.000,0:18:57.000
Daar zit wel wat in.

0:18:57.000,0:18:59.000
Het komt namelijk veel vaker voor in San Francisco dan in San Diego.

0:18:59.000,0:19:00.000
(publiek lacht)

0:19:00.000,0:19:03.000
Dan nu de derde theorie.

0:19:03.000,0:19:08.000
Eerst vertel ik u wat er daadwerkelijk gebeurt bij synesthesie.

0:19:08.000,0:19:11.000
We hebben ontdekt dat kleuren en cijfers

0:19:11.000,0:19:14.000
in de hersenen naast elkaar worden opgeslagen, in de gyrus fusiformis.

0:19:14.000,0:19:16.000
Daarom denken we dat de verbindingen naar

0:19:16.000,0:19:19.000
kleuren en cijfers elkaar daar kruisen.

0:19:19.000,0:19:22.000
Telkens als je een cijfer ziet, zie je ook een kleur.

0:19:22.000,0:19:24.000
Zo ontstaat synesthesie.

0:19:24.000,0:19:26.000
Waarom gebeurt dit?

0:19:26.000,0:19:28.000
Waarom kruisen de verbindingen elkaar bij sommige mensen?

0:19:28.000,0:19:30.000
Ik heb al gezegd dat het een familietrekje is.

0:19:30.000,0:19:32.000
Dat is een belangrijk aanknopingspunt.

0:19:32.000,0:19:34.000
Ook weten we dat er een abnormaal gen is,

0:19:34.000,0:19:37.000
een gemuteerd gen, waardoor de kruising ontstaat.

0:19:37.000,0:19:39.000
Het blijkt dat iedereen

0:19:39.000,0:19:43.000
wordt geboren met alles aan elkaar verbonden.

0:19:43.000,0:19:46.000
Alle delen van het brein zijn met alle andere delen verbonden.

0:19:46.000,0:19:48.000
Het aantal verbindingen neemt na de geboorte af

0:19:48.000,0:19:51.000
en uiteindelijk ontstaat de modulaire structuur van het volwassen brein.

0:19:51.000,0:19:53.000
Stel dat het afnemen voortkomt uit een gen.

0:19:53.000,0:19:55.000
Als dat gen muteert,

0:19:55.000,0:19:58.000
nemen de verbindingen tussen aanpalende delen niet altijd af.

0:19:58.000,0:20:01.000
Blijft er een verbinding tussen cijfers en kleur: Cijfer-kleur synesthesie.

0:20:01.000,0:20:04.000
Blijft er een verbinding tussen geluid en kleur: Geluid-kleur synesthesie.

0:20:04.000,0:20:06.000
Heel duidelijk.

0:20:06.000,0:20:08.000
Wat nu als het gen overal in de hersenen verstek laat gaan

0:20:08.000,0:20:09.000
en alles met elkaar verbonden blijft?

0:20:09.000,0:20:15.000
Denk maar aan het gemeenschappelijke vermogen van kunstenaars, schrijvers en dichters:

0:20:15.000,0:20:18.000
Het denken in metaforen.

0:20:18.000,0:20:20.000
Ogenschijnlijk niet-gerelateerde ideeën

0:20:20.000,0:20:23.000
zoals "Het is het oosten, en Julia is de zon."

0:20:23.000,0:20:25.000
Als je Julia tot zon bestempeld

0:20:25.000,0:20:27.000
dan is ze nog geen gloeiende vuurbal.

0:20:27.000,0:20:30.000
Alleen schizofrenen zouden dat wellicht denken.

0:20:30.000,0:20:33.000
Voor normale mensen is ze warm als de zon,

0:20:33.000,0:20:35.000
stralend als de zon, voedend als de zon.

0:20:35.000,0:20:37.000
Die verbindingen pik je direct op.

0:20:37.000,0:20:40.000
Als we uitgaan van een bredere koppeling

0:20:40.000,0:20:43.000
tussen concepten in verschillende delen van de hersenen

0:20:43.000,0:20:46.000
dan voedt dat als vanzelf de neiging

0:20:46.000,0:20:49.000
tot metaforisch en creatief denken

0:20:49.000,0:20:51.000
bij mensen met synesthesie.

0:20:51.000,0:20:54.000
Vandaar dat synesthesie acht maal vaker voorkomt

0:20:54.000,0:20:56.000
bij dichters, kunstenaars en schrijvers.

0:20:56.000,0:20:59.000
Dit is een heel frenologische visie op synesthesie.

0:20:59.000,0:21:01.000
Heb ik nog tijd voor een kleine demonstratie?

0:21:01.000,0:21:03.000
(applaus)

0:21:03.000,0:21:08.000
Ik ga aantonen dat ook jullie onbewust synesthesie ervaren.

0:21:08.000,0:21:12.000
Dit is de taal van de Marsmannetjes. Een alfabet:

0:21:12.000,0:21:15.000
A is A, B is B, C is C.

0:21:15.000,0:21:18.000
Er zijn verschillende vormen voor verschillende fonemen.

0:21:18.000,0:21:20.000
In de taal van de Marsmannetjes

0:21:20.000,0:21:22.000
is een van deze twee Kiki en de andere Buba.

0:21:22.000,0:21:24.000
Welke is Kiki en welke is Buba?

0:21:24.000,0:21:26.000
Steek je hand op als je denkt dat links Kiki is, en rechts Buba.

0:21:26.000,0:21:28.000
Goed, er zijn een paar mutanten.

0:21:28.000,0:21:29.000
(publiek lacht)

0:21:29.000,0:21:31.000
Steek je hand op als je denkt dat links Buba is, en rechts Kiki.

0:21:31.000,0:21:33.000
99 procent denkt dat.

0:21:33.000,0:21:35.000
Hoe kan dat?

0:21:35.000,0:21:40.000
Jullie hanteren allemaal een synesthetische abstractie.

0:21:40.000,0:21:44.000
De scherpe klanken van het woord Kiki

0:21:44.000,0:21:49.000
stimuleren via de gehoorcellen de auditieve cortex.

0:21:49.000,0:21:52.000
Het woord Kiki imiteert de scherpe hoeken van de vorm.

0:21:52.000,0:21:55.000
Dit is een belangrijk gegeven.

0:21:55.000,0:21:57.000
Op primitieve wijze manipuleert het brein

0:21:57.000,0:21:59.000
een ogenschijnlijk eenvoudige illusie.

0:21:59.000,0:22:03.000
De fotonen in je ogen herkennen een vorm,

0:22:03.000,0:22:06.000
en de gehoorcellen in je oren prikkelen een auditief patroon.

0:22:06.000,0:22:11.000
Daarin vinden de hersenen een gemeenschappelijke noemer.

0:22:11.000,0:22:13.000
Bekend is dat deze primitieve vorm van abstractie

0:22:13.000,0:22:18.000
plaatsvindt in de gyrus fusiformis.

0:22:18.000,0:22:19.000
Mensen blijken bij beschadiging van dat deel

0:22:19.000,0:22:23.000
niet meer in staat om Buba en Kiki te plaatsen.

0:22:23.000,0:22:25.000
Zij herkennen ook geen metaforen meer.

0:22:25.000,0:22:29.000
"Het is niet al goud wat er blinkt". Als je zo'n patiënt vraagt:

0:22:29.000,0:22:31.000
"Wat betekent dat?"

0:22:31.000,0:22:33.000
Zegt hij: "Iets dat metaalachtig glimt, hoeft nog geen goud te zijn.

0:22:33.000,0:22:36.000
Je moet het soortelijk gewicht bepalen."

0:22:36.000,0:22:39.000
Hij mist de metafoor van dit gezegde.

0:22:39.000,0:22:42.000
Bij mensen is dit gebied acht maal groter

0:22:42.000,0:22:45.000
dan bij lagere primaten.

0:22:45.000,0:22:48.000
Met name interessant is dit deel, de gyrus angularis.

0:22:48.000,0:22:51.000
Daar komen gehoor, gezichtsvermogen en tastzin bij elkaar.

0:22:51.000,0:22:55.000
Dit gebied heeft zich bij mensen heel sterk ontwikkeld.

0:22:55.000,0:22:58.000
Het is de basis van veel unieke menselijke eigenschappen,

0:22:58.000,0:23:01.000
zoals abstractie, metaforen, creativiteit.

0:23:01.000,0:23:04.000
Alle mysteries waar filosofen zich al eeuwen over buigen,

0:23:04.000,0:23:08.000
kunnen wij wetenschappers nu met hersenscans

0:23:08.000,0:23:10.000
en onderzoeken proberen te ontrafelen.

0:23:10.000,0:23:12.000
Dank u.

0:23:12.000,0:23:13.000
(applaus)

0:23:13.000,0:23:14.000
Mijn excuses.

0:23:14.000,0:23:15.000
(publiek lacht)