WEBVTT 00:00:07.117 --> 00:00:10.077 Günümüzde plastik her yerde. 00:00:10.077 --> 00:00:14.908 Tüm bu plastik küçük bir nesneden oluştu 00:00:14.908 --> 00:00:17.958 ve bu nesne plastikten yapılmış bile değil. NOTE Paragraph 00:00:17.958 --> 00:00:22.335 Yüzyıllar boyunca bilardo topları fil dişinden yapıldı. 00:00:22.335 --> 00:00:27.605 Ancak aşırı avlanma 19. yüzyılda fil nüfusunun azalmasına neden olunca 00:00:27.605 --> 00:00:33.298 bilardo topu üreticileri büyük ödüller sunarak alternatifler aramaya başladılar 00:00:33.298 --> 00:00:39.670 ve 1863'te John Wesley Hyatt adında bir Amerikalı bu mücadeleyi göğüsledi. 00:00:39.670 --> 00:00:44.049 Sonraki beş yıl boyunca, tahta ve samanda bulunan 00:00:44.049 --> 00:00:50.534 bir bileşim olan selülozdan yapılan selüloit denen yeni bir madde icat etti. NOTE Paragraph 00:00:50.884 --> 00:00:55.092 Hyatt çok geçmeden selüloitin bilardo topu sorununu çözemeyeceğini keşfetti, 00:00:55.092 --> 00:00:59.092 yeterince ağır bir madde değildi ve düzgünce zıplamıyordu. 00:00:59.092 --> 00:01:03.772 Ancak mercan, kaplumbağa kabuğu, kehribar ve sedef gibi 00:01:03.772 --> 00:01:08.892 daha pahalı materyallere benzetmek için renklendirilebilir ve süslenebilirdi. 00:01:08.892 --> 00:01:13.699 Böylelikle ilk plastik olarak bilinen şeyi yarattı. NOTE Paragraph 00:01:13.699 --> 00:01:17.259 "Plastik" kelimesi ise yinelenen aynı altbirimlerden oluşan 00:01:17.259 --> 00:01:20.493 büyük moleküller olan polimerlerden yapılmış 00:01:20.493 --> 00:01:22.923 herhangi bir maddeyi tanımlayabilir. 00:01:22.923 --> 00:01:28.853 Bu, canlılarda bulunan çoğu madde gibi tüm insan yapımı plastikleri de kapsıyor. 00:01:28.853 --> 00:01:31.993 Ancak insanlar plastikten bahsettiğinde 00:01:31.993 --> 00:01:34.573 genellikle sentetik maddeleri kasdediyorlar. 00:01:34.573 --> 00:01:37.063 Bunların birleştirici özelliği ise 00:01:37.063 --> 00:01:42.223 yumuşak başlayıp belli bir şekle sokulabilmesi. NOTE Paragraph 00:01:42.953 --> 00:01:46.330 İlk resmi plastik olarak ödülü almasına rağmen 00:01:46.330 --> 00:01:50.868 selüloit oldukça yanıcı ki bu da üretimini tehlikeli yapıyor. 00:01:50.868 --> 00:01:53.968 Bu yüzden mucitler alternatifler aramaya devam ettiler. 00:01:53.968 --> 00:01:57.418 1907'de bir kimyager fenolü, 00:01:57.418 --> 00:01:59.708 yani katranın atık ürününü, 00:01:59.708 --> 00:02:04.963 formaldehit ile birleşti ve bakalit adında yeni dayanıklı bir polimer yarattı. 00:02:04.963 --> 00:02:08.262 Bakalit, selüloitten daha az yanıcıydı 00:02:08.262 --> 00:02:12.672 ve yapımında kullanılan hammaddeler daha kolay bulunabilirdi. NOTE Paragraph 00:02:12.672 --> 00:02:14.892 Bakalit, sadece başlangıçtı. 00:02:14.892 --> 00:02:18.753 1920'lerde araştırmacılar ilk olarak yalıtımda kullanılan 00:02:18.753 --> 00:02:23.103 süngerimsi bir plastik olan polistireni ticari olarak geliştirdiler. 00:02:23.103 --> 00:02:26.093 Çok geçmeden esnek ama dayanıklı polivinil klorür 00:02:26.093 --> 00:02:29.381 ya da diğer bir adıyla vinil geldi. 00:02:29.381 --> 00:02:34.731 Akrilikler camı taklit eden kırılmaz panelleri, saydamı yarattı. 00:02:34.731 --> 00:02:38.561 1930'larda da naylon ön plana çıktı, 00:02:38.561 --> 00:02:42.966 ipeği taklit etmek için tasarlanmış ama ipekten çok daha güçlü bir polimer. 00:02:42.966 --> 00:02:48.920 1933'ten itibaren polietilen en çok amaçlı plastiklerden biri hâline geldi, 00:02:48.920 --> 00:02:52.254 günümüzde hâlâ alışveriş çantalarından şampuan şişelerine 00:02:52.254 --> 00:02:56.064 ve kurşun geçirmez yeleklere kadar her şeyi yapmak için kullanılıyor. NOTE Paragraph 00:02:56.064 --> 00:03:00.341 Yeni imalat teknolojileri bu materyal patlamasına eşlik ettiler. 00:03:00.341 --> 00:03:04.171 Plastik enjeksiyon denen yeni bir tekniğin icadı 00:03:04.171 --> 00:03:07.529 eritilmiş plastiğin hızlı bir şekilde katılaşacağı 00:03:07.529 --> 00:03:10.969 herhangi bir şeklin kalıbının içine enjekte edilebilmesini mümkün kıldı. 00:03:10.969 --> 00:03:15.135 Bu, ürünlerin yeni çeşitleri ve şekilleri için imkân 00:03:15.135 --> 00:03:20.690 ve ucuza hızlı bir şekilde plastik üretmenin bir yolunu yarattı. 00:03:20.690 --> 00:03:25.510 Bilim insanları bu yeni ekonomik maddenin bir zamanlar pahalı olan nesneleri 00:03:25.510 --> 00:03:28.889 daha fazla insana erişebilir yapmasını umdu. NOTE Paragraph 00:03:28.889 --> 00:03:33.193 Aksine plastik İkinci Dünya Savaşı'nda hizmete sunuldu. 00:03:33.193 --> 00:03:38.019 Savaş boyunca ABD'deki plastik üretimi dört katına çıktı. 00:03:38.019 --> 00:03:43.506 Askerler yeni plastik iç başlıklar ve su geçirmez vinil yağmurluklar giydi. 00:03:43.506 --> 00:03:48.250 Pilotlar, kırılmaz bir plastik olan pleksiden yapılmış kokpitlerde oturdular 00:03:48.250 --> 00:03:52.380 ve esnek naylondan yapılmış paraşütlere güvendiler. NOTE Paragraph 00:03:52.720 --> 00:03:57.250 Daha sonrasında savaş zamanında türeyen plastik üreten şirketler 00:03:57.250 --> 00:03:59.753 dikkatlerini tüketici ürünlerine çevirdiler. 00:03:59.753 --> 00:04:04.853 Plastik; mobilya, kıyafet, ayakkabı, televizyon ve radyoda 00:04:04.853 --> 00:04:09.761 tahta, cam ve kumaş gibi diğer materyallerin yerini almaya başladı. 00:04:09.761 --> 00:04:13.761 Çok yönlü plastikler, ambalajlamada da imkânlar ortaya çıkardı, 00:04:13.761 --> 00:04:18.143 çoğunlukla yiyecekleri ve diğer ürünleri daha uzun bir süre taze tutmak içindi. 00:04:18.143 --> 00:04:22.533 Bir anda plastik çöp torbaları, plastik streç film, 00:04:22.533 --> 00:04:25.763 sıkıştırılabilir plastik şişeler, paket kutular 00:04:25.763 --> 00:04:30.420 ve meyve, sebze ve et için plastik kaplar belirdi. NOTE Paragraph 00:04:30.420 --> 00:04:34.420 Birkaç on yıl içinde bu çok yönlü madde 00:04:34.420 --> 00:04:38.420 "plastik çağı" olarak bilinen şeye öncülük etti. 00:04:38.420 --> 00:04:42.080 Plastik çağı kolaylık ve maliyet açısından verimlilik sağlasa da 00:04:42.080 --> 00:04:45.670 aynı zamanda sarsıcı çevre sorunları da yarattı. 00:04:45.670 --> 00:04:48.910 Birçok plastik, yenilenemeyen kaynaklardan üretiliyor. 00:04:48.910 --> 00:04:52.760 Plastik ambalajlama da tek kullanımlık olmak üzere tasarlanmıştı, 00:04:52.760 --> 00:04:56.150 ancak bazı plastiklerin çözünmesi yüzyıllar alıyor, 00:04:56.150 --> 00:04:59.640 devasa bir atık birikintisi yaratıyor. NOTE Paragraph 00:04:59.640 --> 00:05:04.541 Bu yüzyıl, yeniliklerimizin bu sorunları çözmesine ağırlık vermeliyiz, 00:05:04.541 --> 00:05:08.718 yani plastik kullanımını azaltarak, biyobozunur plastikler geliştirerek 00:05:08.718 --> 00:05:12.718 ve var olan plastikleri geri dönüştürmenin yeni yollarını bularak.