1
00:00:07,117 --> 00:00:10,077
Günümüzde plastik her yerde.

2
00:00:10,077 --> 00:00:14,908
Tüm bu plastik küçük bir nesneden oluştu

3
00:00:14,908 --> 00:00:17,958
ve bu nesne plastikten yapılmış
bile değil.

4
00:00:17,958 --> 00:00:22,335
Yüzyıllar boyunca 
bilardo topları fil dişinden yapıldı.

5
00:00:22,335 --> 00:00:27,605
Ancak aşırı avlanma 19. yüzyılda
fil nüfusunun azalmasına neden olunca

6
00:00:27,605 --> 00:00:33,298
bilardo topu üreticileri büyük ödüller
sunarak alternatifler aramaya başladılar

7
00:00:33,298 --> 00:00:39,670
ve 1863'te John Wesley Hyatt adında 
bir Amerikalı bu mücadeleyi göğüsledi.

8
00:00:39,670 --> 00:00:44,049
Sonraki beş yıl boyunca,
tahta ve samanda bulunan

9
00:00:44,049 --> 00:00:50,534
bir bileşim olan selülozdan yapılan
selüloit denen yeni bir madde icat etti.

10
00:00:50,884 --> 00:00:55,092
Hyatt çok geçmeden selüloitin bilardo topu
sorununu çözemeyeceğini keşfetti,

11
00:00:55,092 --> 00:00:59,092
yeterince ağır bir madde değildi
ve düzgünce zıplamıyordu.

12
00:00:59,092 --> 00:01:03,772
Ancak mercan, kaplumbağa kabuğu,
kehribar ve sedef gibi

13
00:01:03,772 --> 00:01:08,892
daha pahalı materyallere benzetmek için 
renklendirilebilir ve süslenebilirdi.

14
00:01:08,892 --> 00:01:13,699
Böylelikle ilk plastik olarak 
bilinen şeyi yarattı.

15
00:01:13,699 --> 00:01:17,259
"Plastik" kelimesi ise yinelenen
aynı altbirimlerden oluşan

16
00:01:17,259 --> 00:01:20,493
büyük moleküller olan 
polimerlerden yapılmış

17
00:01:20,493 --> 00:01:22,923
herhangi bir maddeyi tanımlayabilir.

18
00:01:22,923 --> 00:01:28,853
Bu, canlılarda bulunan çoğu madde gibi
tüm insan yapımı plastikleri de kapsıyor.

19
00:01:28,853 --> 00:01:31,993
Ancak insanlar plastikten bahsettiğinde

20
00:01:31,993 --> 00:01:34,573
genellikle sentetik maddeleri 
kasdediyorlar.

21
00:01:34,573 --> 00:01:37,063
Bunların birleştirici özelliği ise

22
00:01:37,063 --> 00:01:42,223
yumuşak başlayıp 
belli bir şekle sokulabilmesi.

23
00:01:42,953 --> 00:01:46,330
İlk resmi plastik olarak
ödülü almasına rağmen

24
00:01:46,330 --> 00:01:50,868
selüloit oldukça yanıcı
ki bu da üretimini tehlikeli yapıyor.

25
00:01:50,868 --> 00:01:53,968
Bu yüzden mucitler 
alternatifler aramaya devam ettiler.

26
00:01:53,968 --> 00:01:57,418
1907'de bir kimyager fenolü,

27
00:01:57,418 --> 00:01:59,708
yani katranın atık ürününü,

28
00:01:59,708 --> 00:02:04,963
formaldehit ile birleşti ve bakalit adında
yeni dayanıklı bir polimer yarattı.

29
00:02:04,963 --> 00:02:08,262
Bakalit, selüloitten daha az yanıcıydı

30
00:02:08,262 --> 00:02:12,672
ve yapımında kullanılan hammaddeler
daha kolay bulunabilirdi.

31
00:02:12,672 --> 00:02:14,892
Bakalit, sadece başlangıçtı.

32
00:02:14,892 --> 00:02:18,753
1920'lerde araştırmacılar 
ilk olarak yalıtımda kullanılan

33
00:02:18,753 --> 00:02:23,103
süngerimsi bir plastik olan polistireni
ticari olarak geliştirdiler.

34
00:02:23,103 --> 00:02:26,093
Çok geçmeden esnek 
ama dayanıklı polivinil klorür

35
00:02:26,093 --> 00:02:29,381
ya da diğer bir adıyla vinil geldi.

36
00:02:29,381 --> 00:02:34,731
Akrilikler camı taklit eden 
kırılmaz panelleri, saydamı yarattı.

37
00:02:34,731 --> 00:02:38,561
1930'larda da naylon ön plana çıktı,

38
00:02:38,561 --> 00:02:42,966
ipeği taklit etmek için tasarlanmış
ama ipekten çok daha güçlü bir polimer.

39
00:02:42,966 --> 00:02:48,920
1933'ten itibaren polietilen en çok amaçlı
plastiklerden biri hâline geldi,

40
00:02:48,920 --> 00:02:52,254
günümüzde hâlâ alışveriş çantalarından
şampuan şişelerine

41
00:02:52,254 --> 00:02:56,064
ve kurşun geçirmez yeleklere kadar
her şeyi yapmak için kullanılıyor.

42
00:02:56,064 --> 00:03:00,341
Yeni imalat teknolojileri
bu materyal patlamasına eşlik ettiler.

43
00:03:00,341 --> 00:03:04,171
Plastik enjeksiyon denen 
yeni bir tekniğin icadı

44
00:03:04,171 --> 00:03:07,529
eritilmiş plastiğin 
hızlı bir şekilde katılaşacağı

45
00:03:07,529 --> 00:03:10,969
herhangi bir şeklin kalıbının içine 
enjekte edilebilmesini mümkün kıldı.

46
00:03:10,969 --> 00:03:15,135
Bu, ürünlerin yeni çeşitleri 
ve şekilleri için imkân

47
00:03:15,135 --> 00:03:20,690
ve ucuza hızlı bir şekilde 
plastik üretmenin bir yolunu yarattı.

48
00:03:20,690 --> 00:03:25,510
Bilim insanları bu yeni ekonomik maddenin
bir zamanlar pahalı olan nesneleri

49
00:03:25,510 --> 00:03:28,889
daha fazla insana 
erişebilir yapmasını umdu.

50
00:03:28,889 --> 00:03:33,193
Aksine plastik İkinci Dünya Savaşı'nda
hizmete sunuldu.

51
00:03:33,193 --> 00:03:38,019
Savaş boyunca ABD'deki 
plastik üretimi dört katına çıktı.

52
00:03:38,019 --> 00:03:43,506
Askerler yeni plastik iç başlıklar
ve su geçirmez vinil yağmurluklar giydi.

53
00:03:43,506 --> 00:03:48,250
Pilotlar, kırılmaz bir plastik olan
pleksiden yapılmış kokpitlerde oturdular

54
00:03:48,250 --> 00:03:52,380
ve esnek naylondan yapılmış 
paraşütlere güvendiler.

55
00:03:52,720 --> 00:03:57,250
Daha sonrasında savaş zamanında 
türeyen plastik üreten şirketler

56
00:03:57,250 --> 00:03:59,753
dikkatlerini tüketici 
ürünlerine çevirdiler.

57
00:03:59,753 --> 00:04:04,853
Plastik; mobilya, kıyafet, 
ayakkabı, televizyon ve radyoda

58
00:04:04,853 --> 00:04:09,761
tahta, cam ve kumaş gibi 
diğer materyallerin yerini almaya başladı.

59
00:04:09,761 --> 00:04:13,761
Çok yönlü plastikler, ambalajlamada da
imkânlar ortaya çıkardı,

60
00:04:13,761 --> 00:04:18,143
çoğunlukla yiyecekleri ve diğer ürünleri 
daha uzun bir süre taze tutmak içindi.

61
00:04:18,143 --> 00:04:22,533
Bir anda plastik çöp torbaları,
plastik streç film,

62
00:04:22,533 --> 00:04:25,763
sıkıştırılabilir plastik şişeler, 
paket kutular

63
00:04:25,763 --> 00:04:30,420
ve meyve, sebze ve et için 
plastik kaplar belirdi.

64
00:04:30,420 --> 00:04:34,420
Birkaç on yıl içinde bu çok yönlü madde

65
00:04:34,420 --> 00:04:38,420
"plastik çağı" olarak 
bilinen şeye öncülük etti.

66
00:04:38,420 --> 00:04:42,080
Plastik çağı kolaylık ve maliyet 
açısından verimlilik sağlasa da

67
00:04:42,080 --> 00:04:45,670
aynı zamanda sarsıcı 
çevre sorunları da yarattı.

68
00:04:45,670 --> 00:04:48,910
Birçok plastik, yenilenemeyen 
kaynaklardan üretiliyor.

69
00:04:48,910 --> 00:04:52,760
Plastik ambalajlama da tek kullanımlık 
olmak üzere tasarlanmıştı,

70
00:04:52,760 --> 00:04:56,150
ancak bazı plastiklerin 
çözünmesi yüzyıllar alıyor,

71
00:04:56,150 --> 00:04:59,640
devasa bir atık birikintisi yaratıyor.

72
00:04:59,640 --> 00:05:04,541
Bu yüzyıl, yeniliklerimizin bu sorunları 
çözmesine ağırlık vermeliyiz,

73
00:05:04,541 --> 00:05:08,718
yani plastik kullanımını azaltarak,
biyobozunur plastikler geliştirerek

74
00:05:08,718 --> 00:05:12,718
ve var olan plastikleri geri dönüştürmenin
yeni yollarını bularak.