1
00:00:01,013 --> 00:00:04,357
Wszystko zaczęło się
w ciemnym barze w Madrycie,

2
00:00:05,010 --> 00:00:07,814
w którym przypadkiem spotkałem
kolegę z Uniwersytetu McGill,

3
00:00:07,814 --> 00:00:08,728
Michaela Meaneya.

4
00:00:09,248 --> 00:00:10,934
Wypiliśmy parę piw,


5
00:00:11,487 --> 00:00:15,051
rozmawiając o pracy,
jak to naukowcy.

6
00:00:16,257 --> 00:00:20,745
Zajmował się kwestią
lizania przez szczurze matki

7
00:00:21,471 --> 00:00:24,541
nowo narodzonych młodych.

8
00:00:25,726 --> 00:00:30,972
Zapytałem: "Na to idą nasze podatki?".

9
00:00:30,994 --> 00:00:31,710
(Śmiech)

10
00:00:31,710 --> 00:00:35,051
"To ma być nauka?"

11
00:00:36,067 --> 00:00:38,155
Zaczął mi opowiadać,

12
00:00:38,177 --> 00:00:43,859
że szczury, podobnie jak ludzie, 
różnie opiekują się potomstwem.

13
00:00:44,420 --> 00:00:46,594
Jedne matki liżą swoje młode częściej,

14
00:00:47,005 --> 00:00:48,934
inne rzadziej,

15
00:00:49,382 --> 00:00:51,221
a większość plasuje się po środku.

16
00:00:51,858 --> 00:00:53,578
Zastanowiło mnie,

17
00:00:53,914 --> 00:00:58,480
że obserwacja miotu
do czasu osiągnięcia dojrzałości,

18
00:00:58,512 --> 00:01:02,437
takiej jak u ludzi,
na długo po śmierci matki,

19
00:01:03,005 --> 00:01:05,107
ujawniła duże różnice.

20
00:01:05,107 --> 00:01:11,031
Zadbane młode o dobrze wylizanej sierści

21
00:01:12,055 --> 00:01:13,924
nie były zestresowane,

22
00:01:14,082 --> 00:01:20,169
miały inne zachowania seksualne
i sposób życia niż osobniki,

23
00:01:20,169 --> 00:01:24,603
którymi matka nie opiekowała się 
z aż takim oddaniem.

24
00:01:25,819 --> 00:01:28,038
Myślałem sobie:

25
00:01:28,947 --> 00:01:30,538
"Czy to czary?

26
00:01:31,124 --> 00:01:32,407
Jak to jest?"

27
00:01:32,407 --> 00:01:35,162
Genetyk chciałby, żebyście myśleli,

28
00:01:35,350 --> 00:01:38,803
że być może matka miała gen "złej matki",

29
00:01:39,091 --> 00:01:43,100
który podnosił poziom stresu u młodych

30
00:01:43,375 --> 00:01:45,530
i był przekazywany
z pokolenia na pokolenie.

31
00:01:45,530 --> 00:01:47,753
Wszystko determinowałaby genetyka.

32
00:01:48,294 --> 00:01:51,359
A może w grę wchodzi coś innego?

33
00:01:51,997 --> 00:01:54,876
Jeśli chodzi o szczury,
możemy odpowiedzieć na to pytanie.

34
00:01:55,572 --> 00:01:58,712
Zrobiliśmy eksperyment z podmianą matek.

35
00:01:59,119 --> 00:02:03,675
Natychmiast po narodzinach 
oddziela się miot od matek

36
00:02:03,675 --> 00:02:05,780
i oddaje matkom dwojakiego typu.

37
00:02:05,780 --> 00:02:08,962
Młodymi zajmie się matka zastępcza.

38
00:02:08,962 --> 00:02:11,461
Matki są dwojakie,
bardzo i mało opiekuńcze.

39
00:02:11,461 --> 00:02:15,563
Wszystkie młode rozdzieliliśmy 
pomiędzy te dwie matki zastępcze.

40
00:02:15,651 --> 00:02:17,805
Odpowiedź okazała się niesamowita.

41
00:02:18,124 --> 00:02:21,520
To nie geny otrzymane od matki są ważne.

42
00:02:22,082 --> 00:02:27,118
To nie biologiczna matka 
definiowała odporność na stres u szczurów,

43
00:02:27,843 --> 00:02:31,698
tylko matka, która zajmowała się młodymi.

44
00:02:32,563 --> 00:02:35,547
Jak to możliwe?

45
00:02:36,921 --> 00:02:38,649
Jestem epigenetykiem.

46
00:02:38,748 --> 00:02:42,384
Interesuje mnie, jak są znaczone geny

47
00:02:42,384 --> 00:02:46,051
przez znaczniki chemiczne 
w procesie embriogenezy,

48
00:02:46,051 --> 00:02:48,880
zachodzącej kiedy przebywamy
w brzuchu matki,

49
00:02:49,001 --> 00:02:52,209
oraz który z nich i w jakiej tkance
będzie podlegał ekspresji.

50
00:02:52,569 --> 00:02:56,729
Jedne geny podlegają ekspresji w mózgu,
a inne w wątrobie czy w oku.

51
00:02:57,816 --> 00:02:59,493
Zastanawialiśmy się,

52
00:03:00,328 --> 00:03:04,412
czy matka może jakoś przeprogramować

53
00:03:04,832 --> 00:03:08,673
geny potomstwa swoim zachowaniem?

54
00:03:09,176 --> 00:03:10,781
W ciągu dziesięciu lat badań

55
00:03:10,781 --> 00:03:14,360
odkryliśmy domino reakcji biochemicznych,

56
00:03:14,677 --> 00:03:17,814
dzięki którym opieka matki, 
czyli lizanie potomstwa,

57
00:03:18,105 --> 00:03:22,406
jest przekładana na biochemiczne sygnały
docierające do jądra komórki

58
00:03:22,406 --> 00:03:25,733
i odmiennie programujące DNA.

59
00:03:26,105 --> 00:03:30,432
To przygotowuje zwierzę do życia.

60
00:03:31,295 --> 00:03:33,373
Czy to życie będzie trudne?

61
00:03:33,921 --> 00:03:35,612
Czy będzie dużo jedzenia?

62
00:03:35,612 --> 00:03:38,062
Czy wokół będzie wiele kotów i węży?

63
00:03:38,062 --> 00:03:40,559
A może będzie to życie 
wyższej klasy średniej,

64
00:03:40,559 --> 00:03:43,326
dla której najważniejsze jest
właściwe zachowanie,

65
00:03:43,326 --> 00:03:45,903
żeby zyskać społeczne poważanie.

66
00:03:47,249 --> 00:03:53,284
Zastanówmy się, jak ważny 
może być ten proces w naszym życiu.

67
00:03:53,549 --> 00:03:56,284
Dziedziczymy DNA po przodkach.

68
00:03:57,229 --> 00:04:01,065
DNA jest stare,
powstało w drodze ewolucji.

69
00:04:01,917 --> 00:04:05,274
Jednak nie mówi o tym,
czy urodzimy się w Sztokholmie,

70
00:04:06,323 --> 00:04:09,313
gdzie dni są długie latem i krótkie zimą,

71
00:04:09,752 --> 00:04:14,146
czy w Ekwadorze, gdzie przez cały rok
dnie i noce są równe,

72
00:04:14,146 --> 00:04:17,903
co ma ogromny wpływ na naszą fizjologię.

73
00:04:19,275 --> 00:04:23,196
Być może to, z czym stykamy się
na wczesnym etapie naszego życia,

74
00:04:23,735 --> 00:04:25,574
czyli sygnały otrzymywane od matki,

75
00:04:25,574 --> 00:04:30,277
mówi o otoczeniu społecznym,
w którym mamy żyć.

76
00:04:30,285 --> 00:04:33,747
Jeśli ma być ciężko,
lepiej bądź niespokojny i zestresowany.

77
00:04:33,747 --> 00:04:36,870
Albo zupełnie inny,
jeśli życie ma być lekkie.

78
00:04:36,870 --> 00:04:39,661
Będzie dużo czy mało słońca?

79
00:04:40,228 --> 00:04:43,711
Dużo czy mało pożywienia?

80
00:04:44,209 --> 00:04:45,671
Jeśli brakuje pożywienia,

81
00:04:45,671 --> 00:04:49,782
lepszy będzie mózg podatny 
na objadanie się, kiedy jest co jeść,

82
00:04:50,640 --> 00:04:54,974
i zdolność do magazynowania
tkanki tłuszczowej.

83
00:04:56,644 --> 00:04:59,698
To dobra cecha,
wybrana na drodze ewolucji,

84
00:05:00,289 --> 00:05:07,273
żeby stare, niezmienne DNA mogło
prężnie funkcjonować w nowym środowisku.

85
00:05:07,273 --> 00:05:09,922
Jednak czasem coś idzie nie tak.

86
00:05:10,659 --> 00:05:15,855
Rodząc się w biednej rodzinie, 
otrzymujesz informację:

87
00:05:16,141 --> 00:05:20,141
"Lepiej zjadać każde napotkane jedzenie".

88
00:05:20,750 --> 00:05:23,116
Tyle, że ludzie się zmienili,


89
00:05:23,116 --> 00:05:25,280
prześcignęli ewolucję.

90
00:05:25,280 --> 00:05:28,157
Hamburgera można kupić za dolara,

91
00:05:28,647 --> 00:05:34,569
więc przygotowanie do życia,
które otrzymaliśmy od matki,

92
00:05:34,846 --> 00:05:37,224
okazuje się nieodpowiednie.

93
00:05:38,274 --> 00:05:42,086
Miało chronić nas przed głodem,

94
00:05:42,371 --> 00:05:46,442
a powoduje otyłość,
problemy sercowo-naczyniowe

95
00:05:46,675 --> 00:05:48,416
i choroby metaboliczne.

96
00:05:48,864 --> 00:05:52,129
Koncepcja wpływu doświadczenia na geny,

97
00:05:52,147 --> 00:05:54,337
zwłaszcza nabywanego
we wczesnym dzieciństwie,

98
00:05:54,337 --> 00:05:59,286
może wyjaśnić kwestie zdrowotne.

99
00:06:00,640 --> 00:06:02,352
Czy tylko u szczurów?

100
00:06:03,053 --> 00:06:05,592
Nie da się tego sprawdzić na ludziach,

101
00:06:05,958 --> 00:06:09,523
bo narażanie dzieci 
na szkodę jest nieetyczne.

102
00:06:10,088 --> 00:06:13,416
Jeśli ubogie dziecko rozwinie pewną cechę,

103
00:06:13,416 --> 00:06:16,477
nie dowiemy się, czy to z powodu biedy,

104
00:06:17,130 --> 00:06:19,791
czy też złych genów.

105
00:06:20,127 --> 00:06:21,785
Genetycy będą was przekonywać,

106
00:06:21,785 --> 00:06:24,771
że biedni są biedni przez geny.

107
00:06:25,237 --> 00:06:29,191
Epigenetycy powiedzą wam,
że biedni żyją w złym

108
00:06:29,191 --> 00:06:31,280
lub zubożałym środowisku,

109
00:06:31,280 --> 00:06:34,167
które tworzy ten fenotyp.

110
00:06:35,805 --> 00:06:41,198
Zaczęliśmy badać naszych małpich kuzynów.

111
00:06:41,999 --> 00:06:46,905
Stephen Suomi, mój kolega, 
hodował małpy na dwa sposoby.

112
00:06:46,915 --> 00:06:49,755
Część z nich została
losowo oddzielona od matek

113
00:06:49,755 --> 00:06:55,223
i wychowana przez opiekunkę
jak przez zastępczą matkę.

114
00:06:55,496 --> 00:06:58,183
Te małpy zamiast matki miały opiekunkę.

115
00:06:58,183 --> 00:07:02,167
Druga część została wychowana 
przez ich własne matki.

116
00:07:02,982 --> 00:07:07,119
Kiedy dorosły, całkowicie się różniły.

117
00:07:07,305 --> 00:07:10,640
Małpy mające matkę
nie zwracały uwagi na alkohol

118
00:07:10,706 --> 00:07:12,328
ani nie były agresywne seksualnie.

119
00:07:12,328 --> 00:07:16,223
Małpy wychowane bez matki
były agresywne, zestresowane

120
00:07:16,223 --> 00:07:18,171
i uzależnione od alkoholu.

121
00:07:18,401 --> 00:07:22,772
Tuż po ich urodzeniu
przyjrzeliśmy się ich DNA,

122
00:07:23,243 --> 00:07:27,404
żeby sprawdzić, czy to możliwe, 
że matka znakuje swoje dziecko.

123
00:07:27,404 --> 00:07:31,567
Jest znacznik matki w DNA potomstwa.

124
00:07:32,034 --> 00:07:35,618
Na przykładzie tych 14 małp widzimy,

125
00:07:35,783 --> 00:07:38,489
jak prowadzone są nowoczesne
badania epigenetyczne.

126
00:07:38,489 --> 00:07:42,974
Potrafimy znaleźć chemiczne znaczniki,
które nazywamy znacznikami metylacji,

127
00:07:43,154 --> 00:07:48,222
na pojedynczym nukleotydzie DNA
i zmapować tak cały genom.

128
00:07:48,222 --> 00:07:51,460
Możemy porównać małpy
mające i niemające matki.

129
00:07:51,460 --> 00:07:54,192
Oto wizualne przedstawienie.

130
00:07:54,195 --> 00:07:57,873
Na czerwono zaznaczono
bardziej zmetylowane geny,

131
00:07:58,062 --> 00:08:00,817
na zielono, mniej zmetylowane.

132
00:08:01,254 --> 00:08:03,738
Wiele genów ulega zmianie,

133
00:08:03,738 --> 00:08:06,351
bo brak matki ma wpływ

134
00:08:06,351 --> 00:08:08,120
na wszystko.

135
00:08:08,120 --> 00:08:11,587
Wysyła sygnały o tym,
jak będzie wyglądał świat,

136
00:08:11,587 --> 00:08:13,523
kiedy młode dorośnie.

137
00:08:13,552 --> 00:08:18,301
Widać, jak bardzo odmienne 
są te dwie grupy małp.

138
00:08:19,413 --> 00:08:21,831
Jak wcześnie się to dzieje?

139
00:08:22,073 --> 00:08:23,916
Te małpy nie widziały matki,

140
00:08:23,916 --> 00:08:25,899
więc miały już doświadczenie społeczne.

141
00:08:26,099 --> 00:08:30,114
Czy można już w chwili narodzin
odczuć status społeczny?

142
00:08:31,210 --> 00:08:32,391
W tym eksperymencie

143
00:08:32,391 --> 00:08:36,933
zbadaliśmy łożyska małp 
o różnej pozycji społecznej.

144
00:08:37,847 --> 00:08:42,046
Co ciekawe, u wszelkich istot żywych

145
00:08:43,136 --> 00:08:45,877
ma ona strukturę hierarchiczną.

146
00:08:46,384 --> 00:08:48,053
Małpa numer jeden to szef.

147
00:08:48,555 --> 00:08:50,617
Małpa numer cztery to szeregowy.

148
00:08:50,787 --> 00:08:54,371
Kiedy wsadzimy cztery małpy do klatki,
zawsze znajdzie się szef

149
00:08:54,738 --> 00:08:56,902
i szeregowy.

150
00:08:57,586 --> 00:09:02,549
Co ciekawe, małpa numer jeden 
będzie o wiele zdrowsza

151
00:09:02,609 --> 00:09:04,432
niż małpa numer cztery.

152
00:09:04,742 --> 00:09:10,563
W klatce małpa numer jeden
będzie jadła mniej

153
00:09:11,124 --> 00:09:13,017
niż małpa numer cztery.

154
00:09:14,178 --> 00:09:18,190
Na tym obrazie metylacji widać,
jak oddzielenie od matki

155
00:09:18,490 --> 00:09:22,531
wpływa na zwierzęta o statusie społecznym

156
00:09:22,543 --> 00:09:26,534
wysokim i niskim.

157
00:09:27,255 --> 00:09:31,063
Rodzimy się już z informacją
o statusie społecznym.

158
00:09:31,581 --> 00:09:34,504
Ta informacja jest neutralna

159
00:09:34,504 --> 00:09:35,928
i przygotowuje nas do życia,

160
00:09:35,928 --> 00:09:39,218
bo trzeba zaprogramować swoją biologię

161
00:09:39,218 --> 00:09:43,407
w zależności od statusu.

162
00:09:44,397 --> 00:09:46,619
Jak można zbadać to u ludzi?

163
00:09:46,855 --> 00:09:50,158
Niedozwolone są eksperymenty
narażające ludzi na szkodę.

164
00:09:50,158 --> 00:09:54,922
Jednak Bóg eksperymentuje na nas,
co nazywa się klęskami żywiołowymi.

165
00:09:55,260 --> 00:09:59,028
Jedna z największych klęsk 
w kanadyjskiej historii

166
00:09:59,053 --> 00:10:01,846
wydarzyła się w Quebecu, mojej prowincji.

167
00:10:02,090 --> 00:10:04,275
Burza lodowa w 1998 roku

168
00:10:04,301 --> 00:10:08,435
zniszczyła sieć energetyczną 
w samym środku zimy,

169
00:10:08,481 --> 00:10:12,609
a temperatury spadały do -30 stopni.

170
00:10:12,943 --> 00:10:15,603
Wiele kobiet było w ciąży.

171
00:10:15,999 --> 00:10:21,926
Wraz z Suzanne King
obserwowaliśmy ich dzieci

172
00:10:22,089 --> 00:10:24,046
przez piętnaście lat.

173
00:10:24,774 --> 00:10:28,985
Badaliśmy wpływ wzrostu poziomu stresu,

174
00:10:28,989 --> 00:10:31,185
mając obiektywne kryteria.

175
00:10:31,333 --> 00:10:33,649
Jak długo nie było prądu,

176
00:10:33,649 --> 00:10:35,379
gdzie przebywano,

177
00:10:35,918 --> 00:10:40,731
w mieszkaniu teściowej
czy wiejskiej posiadłości?

178
00:10:41,130 --> 00:10:43,577
Sumując te informacje
i poziom stresu społecznego,

179
00:10:43,577 --> 00:10:47,740
można zastanowić się,
jakie były te dzieci.

180
00:10:48,227 --> 00:10:52,639
Okazuje się, że wzrost stresu 
sprzyja rozwojowi autyzmu,

181
00:10:52,692 --> 00:10:58,080
chorób metabolicznych 
i autoimmunologicznych.

182
00:10:58,779 --> 00:11:01,267
Po określeniu poziomu metylacji widać,

183
00:11:01,267 --> 00:11:06,666
że zielone geny stają się czerwone,
kiedy poziom stresu wzrasta,

184
00:11:06,776 --> 00:11:10,192
a czerwone stają się zielone.

185
00:11:10,192 --> 00:11:14,428
Cały genom reaguje na stres.

186
00:11:14,838 --> 00:11:17,428
[Czy jeśli można zaprogramować
geny, można to cofnąć?]

187
00:11:17,428 --> 00:11:20,591
Skoro można zaprogramować geny

188
00:11:20,591 --> 00:11:24,523
i nie jesteśmy niewolnikami ich historii,

189
00:11:24,523 --> 00:11:27,856
to czy proces ten jest odwracalny?

190
00:11:28,017 --> 00:11:32,035
Epigenetyczne podłoże 
może mieć zarówno nowotwór,

191
00:11:33,476 --> 00:11:37,247
jak i choroby metaboliczne i psychiczne.

192
00:11:38,247 --> 00:11:40,952
Przeanalizujmy uzależnienie od kokainy.

193
00:11:41,694 --> 00:11:43,796
To straszny nałóg,

194
00:11:44,639 --> 00:11:47,987
który może prowadzić do śmierci.

195
00:11:49,697 --> 00:11:54,104
Czy jeśli przeprogramujemy
uzależniony mózg,

196
00:11:54,393 --> 00:11:59,578
zwierzę przestanie być uzależnione?

197
00:12:00,466 --> 00:12:06,662
Znając schemat uzależnienia,
zrekonstruujemy ten proces u ludzi.

198
00:12:06,662 --> 00:12:11,129
Chodzicie do szkoły średniej
i ktoś proponuje wam kokainę.

199
00:12:11,345 --> 00:12:13,209
Bierzecie i nic złego się nie dzieje.

200
00:12:13,363 --> 00:12:17,473
Po kilku miesiącach
coś przypomina wam ten pierwszy raz,

201
00:12:17,541 --> 00:12:20,430
diler dostarcza kokainę
i uzależniacie się.

202
00:12:20,430 --> 00:12:22,229
Zmienia się wasze życie.

203
00:12:22,229 --> 00:12:23,839
Ze szczurami jest tak samo.

204
00:12:23,839 --> 00:12:28,280
Mój kolega Gal Yadid
przyzwyczaja je do kokainy,

205
00:12:28,390 --> 00:12:31,422
a potem na miesiąc 
wstrzymuje jej podawanie,

206
00:12:31,422 --> 00:12:34,907
po czym przypomina im okoliczności,
w których spróbowały jej pierwszy raz,

207
00:12:34,907 --> 00:12:38,149
za pomocą sygnału i kolorów klatki, 


208
00:12:38,165 --> 00:12:39,812
i szczury szaleją.

209
00:12:39,812 --> 00:12:43,170
Żeby dostać się do kokainy,
naciskają dźwignię, aż padną.

210
00:12:44,163 --> 00:12:48,353
Po raz pierwszy odkryliśmy
pewną różnicę u zwierząt.

211
00:12:48,641 --> 00:12:52,442
Kiedy brakuje kokainy
i nic się nie dzieje,

212
00:12:52,989 --> 00:12:54,893
epigenom ulega przekształceniom,

213
00:12:54,893 --> 00:12:57,958
a geny zostają inaczej oznakowane.

214
00:12:57,958 --> 00:12:59,578
Kiedy pojawi się sygnał,

215
00:12:59,578 --> 00:13:04,380
ich genom wytworzy fenotyp 
osobnika uzależnionego.

216
00:13:04,667 --> 00:13:11,035
Podaliśmy szczurom leki,
które bądź wzmagały metylację DNA,

217
00:13:11,239 --> 00:13:13,459
czyli obserwowany znacznik epigenetyczny,

218
00:13:13,459 --> 00:13:16,991
bądź ją obniżały.

219
00:13:17,203 --> 00:13:18,221
Jak się okazało, 


220
00:13:18,255 --> 00:13:24,205
wzrost metylacji znacząco nasilał 
pragnienie spożycia kokainy,

221
00:13:24,667 --> 00:13:30,317
jednak przy jej obniżeniu nałóg znikał.

222
00:13:30,582 --> 00:13:32,127
Tak przeprogramowaliśmy szczury.

223
00:13:32,127 --> 00:13:36,480
Między zwykłym a epigenetycznym lekiem
zasadnicza różnica jest taka,

224
00:13:36,480 --> 00:13:39,013
że leki epigenetyczne

225
00:13:39,013 --> 00:13:42,004
w zasadzie wymazują 
posiadane doświadczenie,

226
00:13:43,182 --> 00:13:46,109
a po ich odstawieniu choroba nie powróci,

227
00:13:46,109 --> 00:13:48,276
chyba że powtórzy się
pierwotne doświadczenie.

228
00:13:48,276 --> 00:13:49,722
Tak wygląda przeprogramowanie.

229
00:13:49,722 --> 00:13:54,026
Kiedy zbadaliśmy zwierzęta
po 30, 60 dniach,

230
00:13:54,026 --> 00:13:56,877
które w warunkach ludzkich 
równałyby się latom,

231
00:13:56,877 --> 00:14:02,307
szczury wciąż były wolne od nałogu
w skutek epigenetycznej terapii.

232
00:14:04,642 --> 00:14:10,037
Dowiedzieliśmy się o DNA, 
że nie jest zwykłą sekwencją liter

233
00:14:10,862 --> 00:14:13,171
ani scenariuszem.

234
00:14:13,171 --> 00:14:15,505
DNA to dynamiczny film.

235
00:14:16,266 --> 00:14:20,920
Doświadczenia są stale wpisywane 
w ten interaktywny film.

236
00:14:21,326 --> 00:14:26,294
To jak oglądanie filmu o waszym DNA,
czyli życiu, trzymając pilota w ręku.

237
00:14:26,811 --> 00:14:30,130
Możecie usuwać i dodawać aktorów.

238
00:14:30,863 --> 00:14:36,148
Pomimo deterministycznej natury genów

239
00:14:36,759 --> 00:14:39,913
mamy kontrolę nad tym, 
jak wyglądają nasze geny.

240
00:14:40,649 --> 00:14:43,509
Jest to niezwykle optymistyczna wiadomość.

241
00:14:43,685 --> 00:14:47,152
Pojawia się możliwość spojrzenia
na niektóre śmiertelne choroby,

242
00:14:47,152 --> 00:14:49,622
takie jak nowotwór czy choroby psychiczne,

243
00:14:50,182 --> 00:14:52,354
w nowy sposób,

244
00:14:53,064 --> 00:14:55,292
jak na błędną adaptację,

245
00:14:55,292 --> 00:14:58,552
którą można odwrócić 
dzięki epigenetycznej interwencji,

246
00:14:58,732 --> 00:15:04,719
usuwając z filmu aktora
i tworząc nową narrację.

247
00:15:06,129 --> 00:15:08,197
Podsumowując,

248
00:15:08,674 --> 00:15:15,487
DNA to połączenie dwóch warstw informacji.

249
00:15:16,047 --> 00:15:19,288
Jedna jest stara

250
00:15:19,776 --> 00:15:22,713
i ewoluowała przez miliony lat.

251
00:15:23,473 --> 00:15:27,053
Jest stała i trudno ją zmienić.

252
00:15:27,410 --> 00:15:30,771
Druga warstwa informacji
jest epigenetyczna,

253
00:15:31,221 --> 00:15:34,369
otwarta i dynamiczna.

254
00:15:35,245 --> 00:15:38,777
Tworzy interaktywną narrację,

255
00:15:39,731 --> 00:15:46,436
co w dużej mierze pozwala nam
kontrolować swój los,

256
00:15:47,507 --> 00:15:50,181
los naszych dzieci

257
00:15:50,961 --> 00:15:54,700
oraz daje nadzieję na zwalczenie chorób

258
00:15:55,395 --> 00:15:59,391
i rozwiązanie ważnych kwestii zdrowotnych,

259
00:15:59,728 --> 00:16:02,789
które dotykają ludzkość
od dłuższego czasu.

260
00:16:03,284 --> 00:16:07,540
Mimo że determinują nas geny,

261
00:16:08,470 --> 00:16:11,286
istnieje pewien stopień wolności,

262
00:16:11,643 --> 00:16:15,675
dzięki której możemy wziąć
odpowiedzialność za swoje życie.

263
00:16:15,805 --> 00:16:16,812
Dziękuję.

264
00:16:16,939 --> 00:16:17,839
(Brawa)