1
00:00:07,008 --> 00:00:11,881
ساڵی ١٩٠٥، دەروونناسان
ئەڵفرێد بینێت و تیۆدۆر سایمۆن

2
00:00:11,881 --> 00:00:16,664
تاقیکردنەوەیەکیان درووستکرد بۆ منداڵەکانی
کێشەیان هەبوو لە قوتابخانە لە فەڕەنسا.

3
00:00:16,664 --> 00:00:21,219
بۆ ئەوە درووستکرابوو بزانن کام منداڵ
پێویستی بە سەرنجی تایبەتە،

4
00:00:21,219 --> 00:00:25,916
شێوازەکەیان بوو بە بناغەی
تاقیکردنەوەی ئای کیو.

5
00:00:25,916 --> 00:00:28,046
لە سەرەتاکانی سەدەی ١٩دا،

6
00:00:28,046 --> 00:00:32,403
توێژەرەوەکان گریمانەی ئەوەیان دانا
تواناکانی فێربوون وەک تێگەشتن لە دەنگ،

7
00:00:32,403 --> 00:00:35,503
کارکردنی بیرەوەری، و تواناکانی
دەستکاریکردنی شێوەکان بە هزری خوود

8
00:00:35,503 --> 00:00:40,512
وێنەدانەوەن بۆ زیرەکییەکی گشتی.

9
00:00:40,512 --> 00:00:45,690
سایمۆن و بینێت ژمارەیەک تاقیکردنەوەیان
درووستکرد بۆ پێوانەیی هەر یەکێک لەم

10
00:00:45,690 --> 00:00:49,470
توانایانە ,ئەنجامەکانیان
یەکخست بۆ یەک ئەنجام.

11
00:00:49,470 --> 00:00:52,050
پرسیارەکان بۆ تەمەنە جیاوازەکان گونجێنران،

12
00:00:52,050 --> 00:00:56,868
و خاڵەکانی منداڵەکەش وێنەدانەوەی توانای
بووە بەراورد بە منداڵەکانی تری تەمەنەکەی.

13
00:00:56,868 --> 00:01:02,148
دابەشکردنی نمرەی کەسەکە بەسەر
تەمەنەکەیدا و لێکدانی ئەنجامەکە لەگەڵ ١٠٠

14
00:01:02,148 --> 00:01:06,459
کۆلکەی زیرەکی، یان ئای کیوی لێدەرئەچێت.

15
00:01:06,459 --> 00:01:11,507
ئەمڕۆ، نمرەی ١٠٠ نمرەی تێکڕای خەڵکە،

16
00:01:11,507 --> 00:01:16,837
لەسەدا ٦٨ی خەڵک نمرەی ١٠٠
کەم و زیادی ١٥ ئەهێنن.

17
00:01:16,837 --> 00:01:20,207
سایمۆن و بینێت پێیان وابوو شارەزاییەکانی
تاقیکردنەوەکەیان هەڵیئەسەنگاند

18
00:01:20,207 --> 00:01:22,717
وێنەدانەوەی زیرەکی گشتی بووە.

19
00:01:22,717 --> 00:01:24,527
بەڵام ئەوکاتە و ئێستاش،

20
00:01:24,527 --> 00:01:29,158
هیچ پێناسەیەکی زیرەکی گشتی نییە
هەمووان کۆک بن لەسەری.

21
00:01:29,158 --> 00:01:32,708
ئەوەش دەرگاکەی بە کراوەیی هێشتۆتەوە
بۆ خەڵک هەتا تاقیکردنەوەکە بەکاربێنن

22
00:01:32,708 --> 00:01:37,888
بۆ خزمەتی گریمانەکانی پێشتر هێناویانەتە
بەرچاوی خۆیان دەربارەی زیرەکی.

23
00:01:37,888 --> 00:01:42,118
ئەوەی دەستیپێکرد وەک ڕێگایەک بۆ ناسینەوەی
ئەوانەی پێویستیان بە یارمەتی ئەکادیمییە

24
00:01:42,118 --> 00:01:46,044
بەخێرایی بوو بە ڕێگایەک بۆ دابەشکردنی
خەڵک بە شێوازی تر،

25
00:01:46,044 --> 00:01:50,044
زۆرجار بۆ خزمەتی ئایدیۆلۆجیا 
پڕ لە کێشەکان.

26
00:01:50,044 --> 00:01:52,584
یەکێک لە بەکارهێنانە فراوانەکانی لەکاتی

27
00:01:52,584 --> 00:01:57,857
جەنگی جیهانی دووهەمدا بوو لە ئەمریکا،
کاتێک سوپا تاقیکردنەوەی ئای کیوی بەکار

28
00:01:57,857 --> 00:02:02,127
هێنا بۆ جیاکردنەوەی تازە دامەزراوەکان و
هەڵبژاردنیان بۆ ڕاهێنانی ئەفسەری.

29
00:02:02,127 --> 00:02:05,417
ئەوکاتە، زۆر کەس باوەڕیان
بە باشترکردنی جینات هەبوو،

30
00:02:05,417 --> 00:02:09,207
بیرۆکەی ئەوەی خەسڵەتە جینییە
خوازراو و نەخوازراوەکان

31
00:02:09,207 --> 00:02:14,537
دەکرێت و پێویستە کۆنترۆڵبکرێت لە مرۆڤدا
لەڕێگەی بەیەک گەیاندنی هەڵبژێردراوەوە.

32
00:02:14,537 --> 00:02:17,127
چەندین کێشە هەبوو لەم ڕەوتی بیرکردنەوەیە،

33
00:02:17,127 --> 00:02:21,203
لەنێویاندا بیرۆکەی ئەوەی زیرەکی
جێگیر و بۆماوەیی نییە،

34
00:02:21,203 --> 00:02:24,213
بەڵکو بەستراویشەتەوە بە ڕەچەڵەکی کەسەکەوە.

35
00:02:24,213 --> 00:02:26,053
لەژێر کاریگەری باشترکردنی جیناتدا،

36
00:02:26,053 --> 00:02:29,293
زاناکان ئەنجامەکانی ناو 
بەکارهێنانەکەی سوپایان بەکارهێنا

37
00:02:29,293 --> 00:02:32,533
بۆ ئەوەی جاڕی پڕ هەڵە بدەن
کە چەند کۆمەڵە ڕەچەڵەکێک

38
00:02:32,533 --> 00:02:35,862
لەڕووی زیرەکییەوە لەسەروو ئەوانی ترەوەن.

39
00:02:35,862 --> 00:02:38,872
بێ ئەوەی گوێ بەوە بدەن زۆربەی
هەڵبژێردراوەکانی تاقیکرابوونەوە

40
00:02:38,872 --> 00:02:41,552
پەنابەرەکان بوون تازە کە هاتبوون
بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان

41
00:02:41,552 --> 00:02:45,362
کە خوێندنێکی ڕەسمی یان
بەرکەوتنیان بۆ زمانی ئینگلیزی نەبووە،

42
00:02:45,362 --> 00:02:50,174
چینایەتییەکی زیرەکی چەوتییان
لەناو کۆمەڵە ڕەچەڵەکەکاندا درووستکرد.

43
00:02:50,174 --> 00:02:55,289
یەکگرتنی هەڵبژاردنی جینات و تاقیکردنەوەی
زیرەکی نەک تەنیا کاریکردە سەر زانست،

44
00:02:55,289 --> 00:02:57,609
بەڵکو یاسا دانانیش.

45
00:02:57,609 --> 00:03:01,402
ساڵی ١٩٢٤، ویلایەتی ڤێرجینیا
یاسایەکی دەرکرد

46
00:03:01,402 --> 00:03:06,747
ڕێگەی دەدا بە نەزۆککردنی بەزۆری
ئەوانەی ئای کیویان نزم بوو --

47
00:03:06,747 --> 00:03:11,008
بڕیارێک کە دادگای باڵای ویلایەتە
یەکگرتووەکان پشتگیری لێکرد.

48
00:03:11,008 --> 00:03:15,008
لە ئەڵمانیای نازی، حکومەت ڕێگەیدا
بە کووشتنی منداڵەکان

49
00:03:15,008 --> 00:03:17,028
لەسەر بنچینەی ئای کیوی نزم.

50
00:03:17,028 --> 00:03:20,068
دوای هۆڵۆکۆست و جوڵەی
مافی شارستانی

51
00:03:20,068 --> 00:03:22,798
بەکارهێنانە جیاکەرەکانی
تاقیکردنەوەی ئای کیو

52
00:03:22,798 --> 00:03:26,548
لەسەر زەمینە زانستی و 
ڕەوشتییەکانیش ڕکابەری کران.

53
00:03:26,548 --> 00:03:31,528
زانایان دەستیانکرد بە کۆکردنەوەی بەڵگە
لەسەر کاریگەری چواردەور لەسەر ئای کیو.

54
00:03:31,528 --> 00:03:37,209
بۆ نموونە، لە کاتێکدا تاقیکردنەوەکانی
ئای کیو ماوە ماوە ئەگۆڕدران لە ٢٠%دا،

55
00:03:37,209 --> 00:03:41,663
نەوە نوێکان بەردەوام نمرەی بەرزتریان
لەسەر تاقیکردنەوە کۆنەکان ئەھێنا

56
00:03:41,663 --> 00:03:43,833
لە چاو نەوەکانی پێش خۆیان.

57
00:03:43,833 --> 00:03:46,393
ئەم دیاردەیە ناسراوە بە
کاریگەری فلین،

58
00:03:46,393 --> 00:03:51,468
زۆر لەوە خێراتر ڕوویدا هەتا هۆکارەکەی
خەسڵەتی بۆماوەیی بووبێت.

59
00:03:51,468 --> 00:03:54,668
لەجیاتی ئەوە، ئەگەری زۆرە هۆکارەکەی
هی چواردەور بووبێت --

60
00:03:54,668 --> 00:03:59,501
خوێندنی باشتر، تەندروستی باشتر، و
خواردنی باشتر.

61
00:03:59,501 --> 00:04:01,021
لە ناوەڕاستەکانی
سەدەی بیستەمدا،

62
00:04:01,021 --> 00:04:04,411
دەروونناسەکان هەوڵیشیاندا
تاقیکردنەوەی ئای کیو بەکاربێنن

63
00:04:04,411 --> 00:04:07,501
بۆ هەڵسەنگاندنی دۆخەکان
وەک لە زیرەکی گشتی،

64
00:04:07,501 --> 00:04:13,096
بەتایبەتی شیزۆفرینیا، خەمۆکی، و
گرفتە دەروونییەکانی تر.

65
00:04:13,096 --> 00:04:17,881
ئەم دەستنیشانکردنانە بەشێکی پشتی دەبەست
بە بڕیاردانی ئەو کەسەی هەڵسەنگاندنی ئەکرد،

66
00:04:17,881 --> 00:04:22,096
و چەند تاقیکردنەوەیەکی بەکاردەهێنا
بۆ دیاریکردنی ئای کیو --

67
00:04:22,096 --> 00:04:27,586
پەیڕەوێک دواتر توێژینەوەکان دەریانخست
زانیاری پزیشکی بەسوودی دابین نەکردووە.

68
00:04:27,586 --> 00:04:32,973
ئەمڕۆ، تاقیکردنەوەی ئای کیو چەندین
پێکهاتە و جۆری پرسیاری هەیە

69
00:04:32,973 --> 00:04:34,643
وەک تاقیکردنەوە کۆنەکان، هەرچەندە

70
00:04:34,643 --> 00:04:38,861
تەکنیکی باشترمان هەیە بۆ ناسینەوەی
بەلایەکدابردن لە تاقیکردنەوەکەدا.

71
00:04:38,861 --> 00:04:42,801
چیتر بۆ دەستنیشانکردنی
نەخۆشییە دەروونییەکان بەکارنایەن.

72
00:04:42,801 --> 00:04:46,948
بەڵام پەیڕەوێکی هاوشێوە بە بەکارهێنانی
نمرەی چەند پرسیارێک

73
00:04:46,948 --> 00:04:50,968
هێشتا بەکاردێت بۆ دەستنیشانکردنی
گرفتەکانی فێربوون،

74
00:04:50,968 --> 00:04:53,868
ئەویش دژی ڕێنمایی پسپۆڕەکان.

75
00:04:53,868 --> 00:04:57,328
دەروونناسەکان لە سەرانسەری جیهاندا
هێشتا تاقیکردنەوەی ئای کیو بەکاردێنن

76
00:04:57,328 --> 00:04:59,788
بۆ ناسینەوەی گرفتی فێربوون،

77
00:04:59,788 --> 00:05:02,186
و ئەنجامەکانیش دەتوانرێت
بەکاربهێنرێت بۆ دیاریکردنی

78
00:05:02,186 --> 00:05:06,826
پشتیوانی فێربوونی گونجاو، ڕاهێنان
بۆ کارکردن، و هاوکاریکردن لە ژیاندا.

79
00:05:06,826 --> 00:05:11,505
تاقیکردنەوەکانی ئایکیو پێشتر بەکارهێنراون
بۆ ڕەواییپێدان بە پەیڕەوە ترسناکەکان و

80
00:05:11,505 --> 00:05:14,675
ئایدۆلۆجیاکانی لەڕووی
زانستییەوە بێبنەما بوون.

81
00:05:14,675 --> 00:05:17,775
ئەوە واتای ئەوە نییە تاقیکردنەوەکە خۆی
بێکەڵک بێت --

82
00:05:17,775 --> 00:05:22,344
ڕاستییەکەی، کارێکی باش ئەکات لە پێوانەیی
بۆ بیرکردنەوە و چارەسەرکردنی کێشە

83
00:05:22,344 --> 00:05:23,764
بەو شێوەیەی بۆی درووستکراوە.

84
00:05:23,764 --> 00:05:28,451
بەڵام ئەوە هەمان شت نییە وەک
پێوانەیی توانای شاردراوەی کەسێک.

85
00:05:28,451 --> 00:05:32,451
هەرچەندە چەندین پرسی ئاڵۆزی
سیاسی، مێژوویی، زانستی،

86
00:05:32,451 --> 00:05:36,071
و کلتوری هەیە لەسەر تاقیکردنەوەی ئای کیو،

87
00:05:36,071 --> 00:05:38,921
توێژەری زیاتر و زیاتر
کۆکن لەسەر ئەم خاڵە،

88
00:05:38,921 --> 00:05:42,615
و ئەو بیرۆکەیە ڕەتئەکەنەوە کە بتوانرێت
کەسەکان پۆڵێن بکرێن

89
00:05:42,615 --> 00:05:44,905
لەسەر بنەمای یەک پێوەری ژمارەیی.