1
00:00:01,190 --> 00:00:05,718
Želeo bih da vas upoznam
sa jednim poljem nauke u nastajanju,

2
00:00:05,742 --> 00:00:08,362
poljem koje je još uvek
u domenu nagađanja,

3
00:00:08,362 --> 00:00:09,709
ali koje je veoma uzbudljivo

4
00:00:09,709 --> 00:00:12,338
i koje se svakako brzo razvija.

5
00:00:13,448 --> 00:00:17,490
Kvantna biologija postavlja
veoma jednostavno pitanje:

6
00:00:17,490 --> 00:00:18,870
da li kvantna mehanika -

7
00:00:18,894 --> 00:00:22,196
ta čudna i prelepa i moćna teorija

8
00:00:22,220 --> 00:00:24,908
subatomskog sveta atoma i molekula

9
00:00:24,932 --> 00:00:28,420
koja leži u osnovi
moderne fizike i hemije -

10
00:00:28,444 --> 00:00:31,856
takođe igra ulogu u živim ćelijama?

11
00:00:31,880 --> 00:00:35,959
Drugim rečima, da li postoje 
procesi, mehanizmi, pojave

12
00:00:35,983 --> 00:00:39,971
u živim organizmima
koji jedino mogu biti objašnjeni

13
00:00:39,995 --> 00:00:42,738
uz pomoć kvantne mehanike?

14
00:00:43,546 --> 00:00:45,183
Sad, kvantna biologija nije nova;

15
00:00:45,207 --> 00:00:47,698
postoji od ranih 1930-ih godina.

16
00:00:47,928 --> 00:00:51,643
Međutim, tek tokom poslednje decenije
pažljivi eksperimenti -

17
00:00:51,667 --> 00:00:55,131
u biohemijskim laboratorijama
koristeći spektroskopiju -

18
00:00:55,155 --> 00:01:02,018
pokazali su veoma jasne, čvrste dokaze
da postoje određeni specifični mehanizmi

19
00:01:02,042 --> 00:01:04,553
kojima je potrebna 
kvantna mehanika da ih objasni.

20
00:01:05,674 --> 00:01:09,003
Kvantna biologija povezuje
kvantne fizičare, biohemičare

21
00:01:09,027 --> 00:01:12,668
molekularne biologe -
to je veoma interdisciplinarno polje.

22
00:01:12,692 --> 00:01:16,621
Ja se bavim kvantnom fizikom,
te sam nuklearni fizičar.

23
00:01:16,645 --> 00:01:18,910
Proveo sam više od tri decenije

24
00:01:18,934 --> 00:01:21,863
pokušavajući da razumem kvantnu mehaniku.

25
00:01:21,887 --> 00:01:24,570
Jedan od osnivača kvantne mehanike, 
Nils Bor, rekao je:

26
00:01:24,600 --> 00:01:27,754
„Ako nisi zadivljen njome, 
onda je ne razumeš."

27
00:01:28,237 --> 00:01:31,330
Tako sam na neki način srećan
što sam još uvek zadivljen njome.

28
00:01:31,410 --> 00:01:32,849
To je dobra stvar.

29
00:01:32,873 --> 00:01:39,212
To znači da proučavam
najmanje strukture u univerzumu -

30
00:01:39,782 --> 00:01:41,857
ono od čega je sagrađena realnost.

31
00:01:41,881 --> 00:01:45,096
Ako razmišljamo o lestvici, veličini,

32
00:01:45,120 --> 00:01:48,072
počnite od običnog predmeta 
kao što je teniska loptica

33
00:01:48,096 --> 00:01:50,997
i samo krenite naniže
ka manjim veličinama -

34
00:01:51,021 --> 00:01:56,218
od iglenih ušiju do ćelije,
pa do bakterije, pa do enzima -

35
00:01:56,242 --> 00:01:57,971
na kraju dolazite do nanosveta.

36
00:01:57,995 --> 00:02:00,490
Sad, možda ste čuli za nanotehnologiju.

37
00:02:00,841 --> 00:02:03,694
Nanometar je milijarditi deo metra.

38
00:02:04,560 --> 00:02:08,930
Moja oblast je jezgro atoma,
koje je malecna tačka unutar atoma.

39
00:02:08,954 --> 00:02:10,886
Čak je manja po veličini.

40
00:02:10,910 --> 00:02:12,828
Ovo je oblast kvantne mehanike,

41
00:02:12,852 --> 00:02:15,408
a fizičari i hemičari su imali 
dosta vremena

42
00:02:15,408 --> 00:02:17,063
da pokušaju da se naviknu na nju.

43
00:02:17,248 --> 00:02:21,705
Biolozi, na drugoj strani,
lako su se izvukli, po mom mišljenju.

44
00:02:22,071 --> 00:02:26,402
Oni su veoma srećni sa svojim modelima 
molekula od lopti i štapova.

45
00:02:26,426 --> 00:02:27,508
(Smeh)

46
00:02:27,532 --> 00:02:30,730
Lopte su atomi, 
a štapovi su veze između atoma.

47
00:02:30,754 --> 00:02:33,608
Kada ne mogu da ih naprave fizički 
u svojim laboratorijama,

48
00:02:33,608 --> 00:02:35,664
sada imaju veoma moćne kompjutere

49
00:02:35,688 --> 00:02:37,655
koji će simulirati veliki molekul.

50
00:02:37,679 --> 00:02:41,343
Ovo je protein sastavljen
od 100 000 atoma.

51
00:02:42,003 --> 00:02:46,338
Zapravo i nije potrebna kvantna mehanika
da bi bio objašnjen.

52
00:02:47,695 --> 00:02:50,894
Kvantna mehanika je razvijena 
1920-ih godina.

53
00:02:50,965 --> 00:02:57,112
Ona je skup prelepih i moćnih
matematičkih pravila i ideja

54
00:02:57,869 --> 00:03:00,477
koje objašnjavaju tako mali svet.

55
00:03:00,501 --> 00:03:03,873
I to je svet koji se veoma razlikuje
od našeg svakodnevnog sveta,

56
00:03:03,897 --> 00:03:05,416
sačinjenog od triliona atoma.

57
00:03:05,440 --> 00:03:08,997
To je svet izgrađen
na mogućnosti i slučajnosti.

58
00:03:09,818 --> 00:03:11,120
To je nejasan svet.

59
00:03:11,144 --> 00:03:12,874
To je svet fantoma

60
00:03:12,898 --> 00:03:16,246
u kome čestice mogu da se ponašaju
kao talas koji se širi.

61
00:03:18,157 --> 00:03:21,019
Ako zamislimo kvantnu mehaniku
ili kvantnu fiziku

62
00:03:21,043 --> 00:03:24,538
kao fundamentalnu osnovu same realnosti,

63
00:03:26,281 --> 00:03:28,011
onda nije iznenađujuće što kažemo

64
00:03:28,035 --> 00:03:30,455
da je kvantna fizika 
u osnovi organske hemije.

65
00:03:30,479 --> 00:03:32,599
Ipak nam ona pruža pravila
koja nam govore

66
00:03:32,623 --> 00:03:35,264
kako se atomi spajaju
da bi napravili molekul.

67
00:03:35,288 --> 00:03:38,527
Organska hemija, koja je složenija,

68
00:03:38,551 --> 00:03:41,873
daje nam molekularnu biologiju,
koja naravno dovodi do samog života.

69
00:03:42,174 --> 00:03:44,151
Tako, na neki način nije iznenađujuća.

70
00:03:44,175 --> 00:03:45,389
Skoro da je obična.

71
00:03:45,413 --> 00:03:49,633
Kažete: „Pa, naravno, život na kraju
mora da zavisi od kvantne mehanike",

72
00:03:50,141 --> 00:03:52,531
ali mora i sve ostalo.

73
00:03:52,555 --> 00:03:56,170
Mora i sva neživa materija
napravljena od triliona atoma.

74
00:03:56,501 --> 00:03:59,603
Na kraju, postoji kvantni nivo

75
00:04:01,403 --> 00:04:03,586
gde moramo da uronimo u ovu čudnovatost,

76
00:04:03,610 --> 00:04:06,316
ali u svakodnevnom životu
možemo da zaboravimo na nju

77
00:04:06,404 --> 00:04:09,603
zato što se, 
kada jednom sastavite trilione atoma,

78
00:04:09,627 --> 00:04:12,242
ta kvantna čudnovatost prosto rasprši.

79
00:04:15,288 --> 00:04:17,857
Kvantna biologija nije o tome.

80
00:04:17,881 --> 00:04:20,437
Kvantna biologija nije toliko očigledna.

81
00:04:20,461 --> 00:04:24,690
Naravno, kvantna mehanika je 
u osnovi života na molekularnom nivou.

82
00:04:25,254 --> 00:04:30,528
Kvantna biologija bavi se 
traženjem netrivijalnog -

83
00:04:31,282 --> 00:04:35,418
neočekivanih ideja u kvantnoj mehanici -

84
00:04:35,782 --> 00:04:38,797
i proverom da li one stvarno 
igraju bitnu ulogu

85
00:04:38,821 --> 00:04:41,273
u opisivanju životnih procesa.

86
00:04:42,653 --> 00:04:48,679
Ovo je moj savršeni primer 
neočekivanosti kvantnog sveta.

87
00:04:49,367 --> 00:04:50,592
Ovo je kvantni skijaš.

88
00:04:50,592 --> 00:04:53,502
Izgleda kao da je netaknut, 
izgleda kao da je savršeno zdrav,

89
00:04:53,502 --> 00:04:56,823
pa ipak, izgleda kao da je skijao
sa obe strane drveta istovremeno.

90
00:04:57,457 --> 00:04:59,044
Pa, ako biste videli takve tragove

91
00:04:59,044 --> 00:05:01,973
pretpostavili biste da se radi
o nekakvoj akrobaciji, naravno,

92
00:05:01,973 --> 00:05:04,198
ali u kvantnom svetu
ovo se stalno dešava.

93
00:05:04,864 --> 00:05:08,130
Čestice mogu da multitaskuju, 
mogu da budu na dva mesta istovremeno.

94
00:05:08,130 --> 00:05:10,512
One mogu da rade 
više od jedne stvari istovremeno.

95
00:05:10,512 --> 00:05:13,249
Čestice mogu da se ponašaju
kao talasi koji se šire.

96
00:05:13,298 --> 00:05:14,897
To je skoro kao magija.

97
00:05:15,538 --> 00:05:18,287
Skoro vek fizičari i hemičari

98
00:05:18,311 --> 00:05:20,957
pokušavali su da se naviknu
na ovu čudnovatost.

99
00:05:21,445 --> 00:05:22,795
Ne krivim biologe

100
00:05:22,819 --> 00:05:25,454
što nisu morali ili želeli
da nauče kvantnu mehaniku.

101
00:05:25,478 --> 00:05:28,068
Vidite, ova čudnovatost 
veoma je delikatna,

102
00:05:28,068 --> 00:05:31,600
a mi, fizičari, radimo veoma naporno
da bismo je održali

103
00:05:31,600 --> 00:05:33,170
u svojim laboratorijama.

104
00:05:33,174 --> 00:05:37,378
Hladimo naš sistem 
skoro do apsolutne nule,

105
00:05:37,402 --> 00:05:39,347
vršimo eksperimente u vakuumima

106
00:05:39,371 --> 00:05:42,898
i pokušavamo da je izolujemo
od bilo kakvih spoljašnjih smetnji.

107
00:05:43,602 --> 00:05:48,680
To se veoma razlikuje od toplog,
zbrkanog, bučnog ambijenta žive ćelije.

108
00:05:49,960 --> 00:05:52,867
Biologija sama po sebi, 
ako mislite na molekularnu biologiju,

109
00:05:52,867 --> 00:05:56,228
čini se da je dosta dobro opisala 
sve životne procese

110
00:05:56,252 --> 00:05:58,738
u kontekstu hemije - hemijskih reakcija

111
00:05:58,762 --> 00:06:03,612
i ovu su redukcionističke,
determinističke hemijske reakcije,

112
00:06:03,636 --> 00:06:08,750
koje pokazuju da je u suštini život
sačinjen od istih stvari kao i sve ostalo

113
00:06:08,774 --> 00:06:11,834
i ako možemo da zaboravimo
na kvantnu mehaniku u makrosvetu,

114
00:06:11,858 --> 00:06:15,104
onda bi trebalo da možemo 
da zaboravimo na nju u biologiji takođe.

115
00:06:15,706 --> 00:06:19,070
Pa, jedan čovek se nije slagao
sa ovom idejom.

116
00:06:20,062 --> 00:06:23,531
Ervin Šredinger,
iz poznate Šredingerove mačke,

117
00:06:23,555 --> 00:06:24,872
bio je austrijski fizičar.

118
00:06:24,896 --> 00:06:28,079
Bio je jedan od osnivača 
kvantne mehanike 1920-ih.

119
00:06:28,663 --> 00:06:31,370
Godine 1944. napisao je knjigu
„Šta je život?”.

120
00:06:31,839 --> 00:06:33,570
Bila je neverovatno uticajna.

121
00:06:33,594 --> 00:06:36,169
Uticala je na Fransisa Krika 
i Džejmsa Votsona,

122
00:06:36,169 --> 00:06:39,022
koji su otkrili 
dvostruko spiralnu strukturu DNK.

123
00:06:39,343 --> 00:06:41,715
Da parafraziram opis u knjizi,

124
00:06:41,715 --> 00:06:48,195
on kaže da na molekularnom nivou, 
živi organizmi imaju određeni red,

125
00:06:48,845 --> 00:06:51,735
strukturu koja je veoma različita


126
00:06:52,101 --> 00:06:56,837
od nasumičnog termodinamičnog guranja 
između atoma i molekula

127
00:06:56,861 --> 00:07:00,174
u neživoj materiji iste složenosti.

128
00:07:01,504 --> 00:07:06,518
Zapravo, čini se da se živa materija
ponaša u ovom redu, strukturi,

129
00:07:06,542 --> 00:07:10,376
kao neživa materija koja je ohlađena
do skoro apsolutne nule,

130
00:07:10,400 --> 00:07:13,563
gde kvantni efekti
igraju veoma bitnu ulogu.

131
00:07:14,280 --> 00:07:18,440
Postoji nešto posebno
u vezi sa ovom strukturom - redom -

132
00:07:18,464 --> 00:07:20,024
u živoj ćeliji,

133
00:07:20,048 --> 00:07:25,341
te je Šredinger spekulisao da možda
kvantna mehanika igra neku ulogu u životu.

134
00:07:26,096 --> 00:07:29,521
To je veoma spekulativna, raširena ideja

135
00:07:29,545 --> 00:07:32,418
i nije zapravo daleko odmakla.

136
00:07:33,026 --> 00:07:35,209
Međutim, kao što sam pomenuo na početku,

137
00:07:35,209 --> 00:07:37,546
u poslednjih 10 godina
pojavljuju se eksperimenti

138
00:07:37,546 --> 00:07:41,991
koji pokazuju 
da određene pojave u biologiji

139
00:07:41,995 --> 00:07:43,758
izgleda zahtevaju kvantnu mehaniku.

140
00:07:43,782 --> 00:07:46,905
Želim da podelim sa vama 
samo nekoliko uzbudljivih.

141
00:07:48,215 --> 00:07:51,922
Ovo je jedna od najpoznatijih pojava
u kvantnom svetu,

142
00:07:51,946 --> 00:07:53,647
kvantno tunelovanje.

143
00:07:53,671 --> 00:07:58,060
Kutija levo pokazuje 
talasastu, šireću distribuciju

144
00:07:58,084 --> 00:08:00,845
kvantnog entiteta -
čestice poput elektrona,

145
00:08:00,869 --> 00:08:04,506
koji nije loptica koja odskače od zida.

146
00:08:04,530 --> 00:08:07,923
To je talas za koji postoji 
određena verovatnoća

147
00:08:07,923 --> 00:08:10,293
da može da prodre kroz čvrsti zid

148
00:08:10,293 --> 00:08:12,723
kao fantom koji iskače na drugoj strani.

149
00:08:12,723 --> 00:08:16,821
Možete videti bledu svetlosnu mrlju
u kutiji na desnoj strani.

150
00:08:17,773 --> 00:08:22,385
Kvantno tunelovanje sugeriše da čestica
može udariti u neprobojnu prepreku

151
00:08:22,409 --> 00:08:24,869
i ipak nekako, kao magijom,

152
00:08:24,893 --> 00:08:27,337
iščeznuti na jednoj strani
i pojaviti se na drugoj.

153
00:08:27,658 --> 00:08:31,909
Najbolji način da se to objasni
je ako hoćete da bacite loptu preko zida,

154
00:08:31,933 --> 00:08:35,510
morate da joj date dovoljno energije
da pređe preko vrha zida.

155
00:08:35,534 --> 00:08:38,592
U kvantnom svetu
ne morate da je bacate preko zida;

156
00:08:38,616 --> 00:08:39,966
možete da je bacite ka zidu

157
00:08:39,966 --> 00:08:42,047
i postoji određena verovatnoća 
veća od nule

158
00:08:42,047 --> 00:08:45,370
da će nestati s vaše strane
i pojaviti se na suprotnoj strani.

159
00:08:45,394 --> 00:08:47,072
Ovo inače nije spekulacija.

160
00:08:47,096 --> 00:08:50,492
Mi smo srećni - 
pa, „srećni” i nije prava reč -

161
00:08:50,516 --> 00:08:52,561
(Smeh)

162
00:08:52,585 --> 00:08:54,203
mi smo upoznati sa ovim.

163
00:08:54,227 --> 00:08:56,972
(Smeh)

164
00:08:56,996 --> 00:08:59,290
Kvantno tunelovanje se dešava stalno;

165
00:08:59,314 --> 00:09:01,981
zapravo, ono je razlog što Sunce sija.

166
00:09:02,655 --> 00:09:04,164
Čestice se združuju

167
00:09:04,188 --> 00:09:07,886
i Sunce pretvara vodonik u helijum
preko kvantnog tunelovanja.

168
00:09:09,464 --> 00:09:14,684
Tokom '70-ih i '80-ih otkriveno je 
da se kvantno tunelovanje takođe dešava

169
00:09:14,708 --> 00:09:15,900
unutar živih ćelija.

170
00:09:16,290 --> 00:09:22,556
Enzimi, ovi pokretači života,
katalizatori hemijskih reakcija -

171
00:09:22,580 --> 00:09:26,746
enzimi su biomolekuli koji ubrzavaju
hemijske reakcije u živim ćelijama

172
00:09:26,770 --> 00:09:28,473
mnogo, mnogo desetina puta

173
00:09:28,497 --> 00:09:31,281
i uvek je bila misterija kako ovo čine.

174
00:09:31,650 --> 00:09:32,839
Pa, otkriveno je

175
00:09:32,863 --> 00:09:37,715
da jedan od trikova koji enzimi koriste
pošto su evoluirali

176
00:09:37,739 --> 00:09:42,967
jeste transfer subatomskih čestica
poput elektrona i protona

177
00:09:42,991 --> 00:09:47,652
sa jednog kraja molekula na drugi,
putem kvantnog tunelovanja.

178
00:09:48,333 --> 00:09:51,184
To je efikasno, brzo, može nestati -

179
00:09:51,208 --> 00:09:54,319
proton može nestati s jednog mesta
i pojaviti se na drugom mestu.

180
00:09:54,343 --> 00:09:55,972
Enzimi pomažu da se ovo desi.

181
00:09:56,548 --> 00:09:59,231
Ovo je istraživanje koje je vršeno '80-ih

182
00:09:59,255 --> 00:10:03,292
posebno od strane grupe na Berkliju,
Džudit Klinman.

183
00:10:03,316 --> 00:10:06,221
Druge grupe u Ujedinjenom Kraljevstvu
takođe su sad potvrdile

184
00:10:06,221 --> 00:10:07,526
da enzimi stvarno ovo rade.

185
00:10:09,048 --> 00:10:11,597
Istraživanje koje je sprovela moja grupa -

186
00:10:11,621 --> 00:10:14,055
kao što sam pomenuo,
ja sam nuklearni fizičar,

187
00:10:14,079 --> 00:10:17,134
ali sam shvatio da posedujem 
alate za upotrebu kvantne mehanike

188
00:10:17,158 --> 00:10:22,243
u atomskom jezgru i zato mogu da primenim
te alate takođe u drugim oblastima.

189
00:10:23,404 --> 00:10:25,214
Jedno pitanje koje smo postavili

190
00:10:25,238 --> 00:10:29,536
jeste da li kvantno tunelovanje
igra ulogu u mutaciji DNK.

191
00:10:29,843 --> 00:10:33,503
Opet, ovo nije nova ideja;
postoji od ranih '60-ih.

192
00:10:33,527 --> 00:10:36,488
Dve niti DNK, dvospiralna struktura,

193
00:10:36,512 --> 00:10:39,335
spojene su prečagama,
kao uvrnute merdevine

194
00:10:39,359 --> 00:10:42,653
i te prečage merdevina
jesu vodonične veze -

195
00:10:42,890 --> 00:10:46,502
protoni koji se ponašaju kao lepak 
između dve niti.

196
00:10:46,704 --> 00:10:51,050
Dakle, ako uveličate, 
oni drže te velike molekule -

197
00:10:51,478 --> 00:10:53,085
nukleotide - zajedno.

198
00:10:54,130 --> 00:10:55,280
Uveličajte još malo.

199
00:10:55,304 --> 00:10:57,220
Dakle, ovo je kompjuterska simulacija.

200
00:10:57,855 --> 00:11:01,397
Dve bele lopte u sredini su protoni

201
00:11:01,421 --> 00:11:03,720
i možete videti da je to 
dupla vodonična veza.

202
00:11:03,744 --> 00:11:08,468
Jedan više voli da sedi na jednoj strani,
drugi na drugoj strani dveju niti,

203
00:11:08,468 --> 00:11:10,780
na dve vertikalne linije
koje se spuštaju nadole

204
00:11:10,780 --> 00:11:12,410
koje ne možete videti.

205
00:11:12,410 --> 00:11:15,805
Može se desiti da ova dva protona
mogu da preskoče preko.

206
00:11:15,829 --> 00:11:17,265
Gledajte ove dve bele lopte.

207
00:11:17,748 --> 00:11:19,746
Mogu da preskoče na drugu stranu.

208
00:11:20,239 --> 00:11:25,378
Ako se dve niti DNK razdvoje
dovodeći do procesa replikacije,

209
00:11:25,909 --> 00:11:28,875
a dva protona su na pogrešnim mestima,

210
00:11:29,132 --> 00:11:30,895
ovo može da dovede do mutacije.

211
00:11:31,204 --> 00:11:33,076
Ovo je poznato poslednjih 50 godina.

212
00:11:33,100 --> 00:11:35,443
Pitanje je - koliko je verovatno
da oni to učine

213
00:11:35,467 --> 00:11:37,845
i, ako učine, kako to rade?

214
00:11:37,869 --> 00:11:40,888
Da li preskaču kao lopta
koja ide preko zida

215
00:11:40,912 --> 00:11:43,069
ili prelaze preko 
putem kvantnog tunelovanja,

216
00:11:43,069 --> 00:11:45,089
čak i ako nemaju dovoljno energije?

217
00:11:45,089 --> 00:11:49,341
Početne naznake sugerišu 
da kvantno tunelovanje ovde igra ulogu.

218
00:11:49,365 --> 00:11:51,489
Još uvek ne znamo koliko je bitno;

219
00:11:51,513 --> 00:11:53,305
to je još uvek otvoreno pitanje.

220
00:11:54,199 --> 00:11:55,349
U domenu je nagađanja,

221
00:11:55,373 --> 00:11:58,016
ali je jedno od onih pitanja
koje je toliko bitno,

222
00:11:58,040 --> 00:12:00,486
ako kvantna mehanika
igra ulogu u mutacijama,

223
00:12:00,510 --> 00:12:02,809
svakako ovo mora imati
bitne implikacije

224
00:12:02,833 --> 00:12:05,527
za razumevanje određenih tipova mutacija,

225
00:12:05,551 --> 00:12:09,307
moguće čak i onih koji dovode
do pretvaranja ćelija u kancerogene.

226
00:12:10,803 --> 00:12:16,136
Drugi primer kvantne mehanike 
u biologiji je kvantna koherencij

227
00:12:16,136 --> 00:12:19,389
u jednom od najvažnijih procesa
u biologiji, fotosintezi -

228
00:12:19,389 --> 00:12:22,534
biljke i bakterije uzimaju
Sunčevu svetlost

229
00:12:22,534 --> 00:12:25,422
i koriste tu energiju
za stvaranje biomase.

230
00:12:26,215 --> 00:12:29,622
Kvantna koherencija je ideja
da kvantni entiteti rade

231
00:12:29,622 --> 00:12:30,912
više poslova istovremeno.

232
00:12:30,912 --> 00:12:32,546
To je kvantni skijaš.

233
00:12:32,546 --> 00:12:35,492
To je objekat koji se ponaša kao talas,

234
00:12:35,516 --> 00:12:38,418
tako da se ne kreće
samo u jednom ili drugom pravcu,

235
00:12:38,442 --> 00:12:41,524
već može da prati
više putanja istovremeno.

236
00:12:42,708 --> 00:12:46,152
Pre nekoliko godina
svet nauke je bio šokiran

237
00:12:46,648 --> 00:12:50,232
kada je objavljen rad
koji pokazuje eksperimentalne dokaze

238
00:12:50,256 --> 00:12:54,032
da se kvantna koherencija
odigrava unutar bakterija,

239
00:12:54,056 --> 00:12:55,742
vršeći fotosintezu.

240
00:12:55,766 --> 00:12:58,830
Ideja je da foton, čestica svetlosti,
Sunčeve svetlosti,

241
00:12:58,854 --> 00:13:02,198
kvantum svetlosti
koga je uhvatio molekul hlorofila

242
00:13:02,222 --> 00:13:04,813
biva predat onome
što se zove reakcioni centar,

243
00:13:04,837 --> 00:13:06,901
gde može biti pretvoren
u hemijsku energiju.

244
00:13:06,925 --> 00:13:09,573
I dolazeći tamo,
ne prati samo jednu putanju;

245
00:13:09,597 --> 00:13:11,812
prati više putanja istovremeno

246
00:13:11,836 --> 00:13:16,173
da bi na najefikasniji način
stigao do reakcionog centra

247
00:13:16,197 --> 00:13:18,468
bez da nestane kao toplota
koja je nus-proizvod.

248
00:13:19,228 --> 00:13:22,537
Kvantna koherencija se dešava
unutar živih ćelija.

249
00:13:22,561 --> 00:13:24,681
Izuzetna ideja,

250
00:13:24,705 --> 00:13:30,629
pa ipak dokazi narastaju skoro nedeljno
sa novim radovima koji se pojavljuju,

251
00:13:30,964 --> 00:13:33,176
potvrđujući da se ovo zaista odigrava.

252
00:13:33,555 --> 00:13:38,294
Moj treći i poslednji primer
jeste najlepša, najdivnija ideja.

253
00:13:38,318 --> 00:13:42,381
Takođe je još uvek u domenu nagađanja,
ali moram da je podelim sa vama.

254
00:13:42,405 --> 00:13:45,041
Evropski crvendaći migriraju

255
00:13:45,041 --> 00:13:48,957
iz Skandinavije do Mediterana svake jeseni

256
00:13:49,700 --> 00:13:53,073
i kao dosta drugih morskih životinja,
čak i insekata

257
00:13:53,097 --> 00:13:57,281
nalaze put osećajući
Zemljino magnetno polje.

258
00:13:58,868 --> 00:14:01,339
Sad, Zemljino magnetno polje
je veoma, veoma slabo;

259
00:14:01,339 --> 00:14:03,519
ono je sto puta slabije
od magneta frižidera,

260
00:14:03,523 --> 00:14:08,752
pa ipak utiče na hemiju -
nekako - unutar živih organizama.

261
00:14:09,932 --> 00:14:13,738
Ovo ne podleže sumnji -
nemački par orintologa,

262
00:14:13,762 --> 00:14:18,022
Volfgan i Rosvita Vilčko,
1970-ih potvrdili su

263
00:14:18,046 --> 00:14:22,023
da crvendać zaista nalazi svoj put
osećajući nekako Zemljino magnetno polje

264
00:14:22,047 --> 00:14:25,374
koje pruža informacije o pravcu,
ugrađeni kompas.

265
00:14:25,398 --> 00:14:27,817
Zagonetka, misterija je - kako to radi?

266
00:14:28,351 --> 00:14:31,381
Pa, jedina postojeća teorija -

267
00:14:31,405 --> 00:14:34,345
ne znamo da li je ispravna,
ali je jedina postojeća teorija -

268
00:14:34,345 --> 00:14:37,849
jeste da to čini putem nečega
što se zove kvantno uplitanje.

269
00:14:38,567 --> 00:14:40,941
Unutar crvendaćeve mrežnjače -

270
00:14:40,965 --> 00:14:45,197
ne šalim se - u crvendaćevoj mrežnjači
je protein nazvan kriptohrom,

271
00:14:45,221 --> 00:14:46,601
koji je osetljiv na svetlost.

272
00:14:46,625 --> 00:14:50,564
Sa kriptohromom par elektrona
je kvantno isprepletan.

273
00:14:50,588 --> 00:14:53,820
Sad, kvantno uplitanje
je kada su dve čestice razdvojene,

274
00:14:53,844 --> 00:14:56,678
a ipak nekako ostaju
u kontaktu jedna sa drugom.

275
00:14:56,991 --> 00:14:58,567
Čak je i Anštajn mrzeo ovu ideju;

276
00:14:58,567 --> 00:15:00,660
nazvao ju je
„sablasna radnja na distanci.”

277
00:15:00,660 --> 00:15:02,345
(Smeh)

278
00:15:02,345 --> 00:15:05,902
Dakle, ako je Anštajn ne voli,
onda kod svih nas može stvarati nelagodu.

279
00:15:05,902 --> 00:15:08,743
Dva kvantno isprepletana elektrona
unutar jednog molekula

280
00:15:08,743 --> 00:15:10,238
plešu delikatnim plesom

281
00:15:10,238 --> 00:15:12,879
koji je osetljiv na pravac
kojim ptice lete

282
00:15:12,879 --> 00:15:14,364
u Zemljinom magnetnom polju.

283
00:15:14,848 --> 00:15:17,458
Ne znamo da li je ovo
ispravno objašnjenje,

284
00:15:17,482 --> 00:15:20,309
ali opa, zar ne bi bilo uzbudljivo
kada bi kvantna mehanika

285
00:15:20,309 --> 00:15:23,069
pomagala pticama da nađu put?

286
00:15:23,069 --> 00:15:25,790
Kvantna biologija je još uvek
u fazi razvoja.

287
00:15:25,814 --> 00:15:29,298
Još uvek je u domenu nagađanja,

288
00:15:29,742 --> 00:15:33,591
ali verujem da je izgrađena
na jakoj nauci.

289
00:15:33,917 --> 00:15:37,726
Takođe mislim da ćemo
u decenijama koje dolaze

290
00:15:37,750 --> 00:15:42,591
početi da uviđamo
da zapravo prožima život -

291
00:15:42,615 --> 00:15:47,211
da život ima razvijene trikove
koji koriste kvantni svet.

292
00:15:48,026 --> 00:15:49,454
Posmatrajte ovaj prostor.

293
00:15:49,478 --> 00:15:50,635
Hvala vam.

294
00:15:50,659 --> 00:15:52,861
(Aplauz)