0:00:06.800,0:00:09.222
Çfarë kanë të përbashkët një[br]filozof i vjetër Grek

0:00:09.270,0:00:12.413
dhe një Kuaker i shekullit të 19-të

0:00:12.427,0:00:14.847
me shkencëtarë fitues të çmimit Nobel?

0:00:16.916,0:00:20.940
Edhe pse ata janë të ndarë nga [br]më shumë se 2,400 vite histori

0:00:20.940,0:00:25.045
secili prej tyre ka kontribuar në[br]përgjigjjen e pyetjes së përjetshme:

0:00:25.045,0:00:26.764
nga çfarë përbëhen gjërat?

0:00:26.764,0:00:31.254
Ishte rreth vitit 440 Para Erës Sonë[br]kur Demokriti së pari propozoi

0:00:31.254,0:00:35.104
se gjithçka në botë përbëhej[br]nga grimca të vogla

0:00:35.114,0:00:37.804
të rrethuara me hapësirë boshe.

0:00:37.804,0:00:41.494
Dhe ai madje spekuloi se ato [br]dallojnë në madhësi dhe formë

0:00:41.494,0:00:44.153
varësisht nga substanca që kompozojnë.

0:00:44.153,0:00:49.507
Ai i quajti këto grimca "atomos",[br]Greqisht për "të pandashme"

0:00:49.507,0:00:53.810
Idetë e tij u kundërshtuan nga[br]filozofët më të njohur të kohës së tij.

0:00:53.810,0:00:56.877
Aristoteli, për shembull, [br]kundërshtoi plotësisht

0:00:56.877,0:01:00.257
duke deklaruar se materia [br]përbëhej nga 4 elemente:

0:01:00.257,0:01:03.170
toka, era, uji dhe zjarri,

0:01:03.170,0:01:06.762
dhe shumica e shkencëtarëve të[br]mëvonshëm ndoqën mendimin e tij.

0:01:07.452,0:01:12.198
Atomet do të qëndronin të[br]harruara deri në 1808,

0:01:12.198,0:01:17.797
kur një mësues Kuaker i quajtur Xhon Dalton[br]u përpoq të sfidonte teorinë Aristoteliane.

0:01:17.797,0:01:21.587
Përderisa atomizmi i Demokritit[br]ishte plotësisht teorik,

0:01:21.587,0:01:26.450
Daltoni tregoi se substancat e zakonshme[br]gjithmonë ndaheshin në të njëjtat elemente

0:01:26.450,0:01:28.264
me të njëjtat proporcione,

0:01:28.264,0:01:30.666
Ai konkludoi se përzierjet e ndryshme

0:01:30.666,0:01:33.807
ishin kombinime të atomeve[br]të elementeve të ndryshme,

0:01:33.807,0:01:36.333
secila e një mase dhe madhësie të veçantë

0:01:36.333,0:01:39.437
që as nuk mund të krijohej,[br]e as të shkatërrohej.

0:01:39.437,0:01:41.636
Edhe pse ai morri shumë nderime[br]për punën e tij,

0:01:41.636,0:01:45.970
si Kuaker, Daltoni jetoi në mënyrë [br]modeste deri në vdekje.

0:01:45.970,0:01:49.309
Teoria atomike tani ishte e pranuar[br]nga komuniteti shkencor,

0:01:49.309,0:01:50.979
por zhvillimi tjetër i madh

0:01:50.979,0:01:53.710
nuk do të vinte deri [br]gati një shekull më vonë

0:01:53.710,0:01:59.806
me zbulimin e elektronit në 1897[br]nga fizikanti J.J. Tomson.

0:01:59.806,0:02:03.409
Në atë që ne mund ta quajmë[br]modeli "biskotë me çokollatë" i atomit,

0:02:03.409,0:02:07.631
ai tregoi atomet si sfera të paketuara[br]identike të materies pozitive

0:02:07.631,0:02:10.767
të mbushura me elektrone të[br]ngarkuara negativisht.

0:02:10.767,0:02:15.326
Tomsoni fitoi çmimin Nobel në[br]1906 për zbulimin e tij të elektronit,

0:02:15.326,0:02:18.614
por modeli i tij i atomit[br]nuk qëndroi rrotull gjatë.

0:02:18.614,0:02:23.603
Kjo sepse ai ndodhi të kishte[br]disa studentë mjaft të mençur,

0:02:24.943,0:02:27.176
duke përfshirë njëfarë Ernest Rutherford,

0:02:27.176,0:02:31.048
që do të bëhej i njohur si[br]babai i epokës nukleare.

0:02:31.048,0:02:34.042
Gjatë studimit të efekteve të [br]rrezeve-X në gazra,

0:02:34.042,0:02:37.188
Rutherford-i vendosi të hulumtonte[br]atomet më afër

0:02:37.188,0:02:43.019
duke qëlluar grimca alfa të vogla,[br]pozitivisht të ngarkuara në një fletë ari.

0:02:43.019,0:02:44.486
Nën modelin e Thompson-it,

0:02:44.486,0:02:47.282
ngarkesa hollësisht [br]e shpërndarë e atomit

0:02:47.282,0:02:50.923
nuk do të ishte e mjaftueshme për[br]shmangien e grimcave në çfarëdo vendi.

0:02:50.923,0:02:53.199
Efekti do të kishte qenë[br]si një grumbull topash tenisi

0:02:53.199,0:02:55.737
duke goditur nëpër një[br]ekran të hollë letre.

0:02:55.737,0:02:58.400
Por ndërsa shumica e grimcave[br]kaluan përtej,

0:02:58.400,0:03:00.689
disa kërcyen mbrapsht,

0:03:00.689,0:03:05.718
duke sugjeruar që fleta ishte më shumë si[br]një rrjetë e trashë me vrima të mëdha.

0:03:05.718,0:03:09.791
Rutherford-i konkludoi që atomet përbëheshin[br]nga hapësira të mëdha boshe

0:03:09.791,0:03:11.791
me vetëm disa elektrone,

0:03:11.791,0:03:14.940
ndërsa shumica e masës ishte [br]e koncentruar në qendër,

0:03:14.940,0:03:16.881
të cilës ia la emrin bërthamë.

0:03:16.881,0:03:19.282
Grimcat alfa kaluan përmes vrimave

0:03:19.282,0:03:24.116
por kërcyen mbrapsht nga bërthama,[br]e dendur, pozitivisht e ngarkuar.

0:03:24.116,0:03:27.129
Por teoria atomike nuk ishte[br]ende e plotësuar.

0:03:27.129,0:03:31.706
Në vitin 1913, një tjetër student [br]i Thompson-it me emrin Niles Bohr

0:03:31.706,0:03:34.421
zgjeroi modelin nuklear të Rutherford-it.

0:03:34.421,0:03:38.297
Duke vazhduar mbi punën e mëhershme nga[br]Max Planck dhe Albert Ajnshtajn

0:03:38.297,0:03:41.315
ai përcaktoi se elektronet [br]orbitojnë bërthamën

0:03:41.315,0:03:44.166
në distanca dhe energji fikse,

0:03:44.166,0:03:48.086
të afta për të kërcyer nga një nivel [br]në tjetrin, por jo për të ekzistuar në

0:03:48.086,0:03:49.341
hapësirën ndërmjet.

0:03:49.341,0:03:52.730
Modeli planetar i Borit mori vëmendje[br]qendrore,

0:03:52.730,0:03:55.929
por së shpejti, edhe ai hasi[br]disa komplikime.

0:03:55.929,0:04:00.016
Eksperimentet kishin treguar se në[br]vend të së qenurit grimca të veçanta,

0:04:00.016,0:04:03.844
elektronet njëkohësisht silleshin si valë,

0:04:03.844,0:04:07.448
duke mos u kufizuar në një [br]pikë të caktuar në hapësirë.

0:04:07.448,0:04:10.776
Dhe në formulimin e principit[br]të tij të famshëm të pasigurisë,

0:04:10.776,0:04:13.830
Werner Heisenberg tregoi se ishte[br]e pamundur të përcaktosh

0:04:13.830,0:04:17.726
të dyja shpejtësinë dhe pozicionin[br]ekzakt të elektroneve

0:04:17.726,0:04:20.380
ndërsa lëvizin rreth një atomi.

0:04:20.380,0:04:22.991
Ideja që elektronet nuk mund[br]të lokalizohen saktë

0:04:22.991,0:04:26.261
por ekzistojnë përbrenda një[br]shtrirje lokacionesh të mundshme

0:04:26.261,0:04:29.657
i dha ngritje modelit aktual [br]kuantik të atomit,

0:04:29.657,0:04:33.027
një teori mahnitëse me një seri[br]të re të kompleksiteteve,[br]

0:04:33.027,0:04:36.477
implikimet e të cilave ende [br]nuk janë kuptuar plotësisht.

0:04:36.477,0:04:39.453
Edhe pse kuptimi jonë për atomet[br]vazhdon të ndryshojë,

0:04:39.453,0:04:42.026
fakti bazik i atomeve qëndron,

0:04:42.026,0:04:44.916
pra le të festojmë triumfin[br]e teorisë atomike

0:04:44.916,0:04:46.583
me disa fishekzjarre.

0:04:46.583,0:04:50.193
Përderisa elektronet që orbitojnë një atom[br]ndërrojnë nivelet energjetike,

0:04:50.193,0:04:54.872
ato absorbojnë ose lirojnë energji në[br]formë të gjatësive valore të dritës,

0:04:54.872,0:04:58.032
duke rezultuar në të gjitha ngjyrat [br]mahnitëse që i shohim.

0:04:58.032,0:05:00.875
Dhe mund ta imagjinojmë Demokritin[br]duke shikuar nga ndokund,

0:05:00.875,0:05:03.652
i kënaqur që më shumë se 2 mileniume[br]më vonë

0:05:03.652,0:05:06.731
doli që ai kishte pasur të drejtë[br]gjatë gjithë kësaj kohe.