WEBVTT

00:00:06.794 --> 00:00:12.118
Szympans natyka się na przejrzałe śliwki.

00:00:12.118 --> 00:00:14.081
Te, które się rozpadły,

00:00:14.081 --> 00:00:17.641
kuszą oszałamiającym zapachem.

00:00:17.641 --> 00:00:19.032
Obżera się

00:00:19.032 --> 00:00:23.042
i doświadcza czegoś dziwnego.

00:00:23.042 --> 00:00:26.032
Niczego nieświadoma małpa
natknęła się na proces,

00:00:26.032 --> 00:00:28.179
który ludzie wykorzystają

00:00:28.179 --> 00:00:33.392
do produkcji piwa, wina
i innych napojów alkoholowych.

NOTE Paragraph

00:00:33.392 --> 00:00:37.438
Cukry w przejrzałym owocu
przyciągają mikroskopijne organizmy,

00:00:37.438 --> 00:00:39.018
czyli drożdże.

00:00:39.018 --> 00:00:43.891
Żywiąc się cukrami, wytwarzają
związek chemiczny o nazwie etanol,

00:00:43.891 --> 00:00:46.961
alkohol występujący
w napojach wyskokowych.

00:00:46.961 --> 00:00:49.906
Ten proces to fermentacja.

00:00:49.906 --> 00:00:51.861
Nie wiadomo dokładnie,

00:00:51.861 --> 00:00:54.611
kiedy ludzie zaczęli produkować
fermentowane napoje.

00:00:54.611 --> 00:00:59.572
Najstarsze ślady pochodzą
sprzed 9 tysięcy lat z Chin,

00:00:59.572 --> 00:01:01.682
gdzie osad w glinianych naczyniach

00:01:01.682 --> 00:01:04.875
wskazywał, że napoje te produkowano

00:01:04.875 --> 00:01:09.451
ze sfermentowanego ryżu,
prosa, winogron i miodu.

NOTE Paragraph

00:01:09.451 --> 00:01:11.111
W ciągu kilku tysięcy lat

00:01:11.111 --> 00:01:15.441
różne kultury na całym świecie
produkowały własne alkohole.

00:01:15.441 --> 00:01:18.663
Starożytni Mezopotamczycy i Egipcjanie

00:01:18.663 --> 00:01:22.039
przez cały rok wytwarzali
piwo z ziaren zbóż.

00:01:22.039 --> 00:01:24.837
Miały do niego dostęp
wszystkie klasy społeczne,

00:01:24.837 --> 00:01:28.402
a robotnicy otrzymywali je nawet
w dziennych racjach żywnościowych.

00:01:28.402 --> 00:01:29.922
Produkowano tam też wino,

00:01:29.922 --> 00:01:32.882
ale ponieważ klimat
nie sprzyjał uprawie winogron,

00:01:32.882 --> 00:01:36.212
było rzadkim i drogim przysmakiem.

NOTE Paragraph

00:01:36.212 --> 00:01:40.242
Z kolei w Grecji i Rzymie,
gdzie winogrona rosły lepiej,

00:01:40.242 --> 00:01:45.172
wino było tak łatwo dostępne,
jak piwo w Egipcie i Mezopotamii.

00:01:45.172 --> 00:01:48.612
Ponieważ drożdże przekształcają
każdy cukier roślinny,

00:01:48.612 --> 00:01:51.495
starożytni wytwarzali alkohol z tego,

00:01:51.495 --> 00:01:54.135
co rosło tam, gdzie mieszkali.

00:01:54.135 --> 00:01:57.195
W Ameryce Południowej
robiono z dostępnych roślin chichę,

00:01:57.195 --> 00:02:00.092
czasem dodając halucynogenne zioła.

00:02:00.092 --> 00:02:03.806
Na terenie obecnego Meksyku
pito głównie pulque

00:02:03.806 --> 00:02:05.606
z soku kaktusowego,

00:02:05.606 --> 00:02:09.476
a we Wschodniej Afryce
piwo palmowe i bananowe.

00:02:09.476 --> 00:02:13.916
Na terenie obecnej Japonii
z ryżu produkowano sake.

00:02:13.916 --> 00:02:18.009
Niemal każdy region na świecie
miał swój własny napój.

NOTE Paragraph

00:02:18.009 --> 00:02:21.125
Alkohol stał się częścią codzienności,

00:02:21.125 --> 00:02:25.850
a wiele autorytetów dostrzegło
jego pozytywny wpływ.

00:02:25.850 --> 00:02:28.970
Greccy lekarze uważali wino za zdrowe,

00:02:28.970 --> 00:02:32.305
a poeci zapewniali
o jego twórczym potencjale.

00:02:32.305 --> 00:02:36.427
Innych martwiła możliwość
jego nadużywania.

00:02:36.427 --> 00:02:38.970
Greccy filozofowie zalecali umiar.

00:02:38.970 --> 00:02:43.547
Dawni żydzi i chrześcijanie
używali wina do rytuałów,

00:02:43.547 --> 00:02:46.996
ale pijaństwo uważali za grzech.

00:02:46.996 --> 00:02:49.715
Natomiast na Bliskim Wschodzie,
w Afryce i Hiszpanii,

00:02:49.715 --> 00:02:52.691
islamski zakaz modlenia się po pijanemu

00:02:52.691 --> 00:02:57.152
stał się zakazem picia alkoholu w ogóle.

NOTE Paragraph

00:02:57.152 --> 00:03:01.613
Starożytne napoje alkoholowe
były raczej niskoprocentowe.

00:03:01.613 --> 00:03:04.062
Przy około 13-procentowej
zawartości alkoholu

00:03:04.062 --> 00:03:07.492
uboczne produkty fermentacji

00:03:07.492 --> 00:03:09.742
stają się dla drożdży
szkodliwe i niszczą je.

00:03:09.742 --> 00:03:11.220
Gdy drożdże giną,

00:03:11.220 --> 00:03:15.090
fermentacja ustaje,
a zawartość alkoholu się stabilizuje.

00:03:15.090 --> 00:03:18.900
Przez tysiące lat zawartość alkoholu
w napojach była więc niewielka.

00:03:18.900 --> 00:03:21.234
Zmieniło się to wraz z odkryciem

00:03:21.234 --> 00:03:22.834
procesu destylacji.

00:03:22.834 --> 00:03:27.280
Arabskie pisma z dziewiątego wieku
opisują wrzące sfermentowane ciecze,

00:03:27.280 --> 00:03:29.708
z których odparowywano alkohol.

00:03:29.708 --> 00:03:32.681
Ma on niższą temperaturę wrzenia niż woda,

00:03:32.681 --> 00:03:34.741
więc wyparuje wcześniej.

00:03:34.741 --> 00:03:39.490
Schwytanie i schłodzenie pary
daje płynny alkohol,

00:03:39.490 --> 00:03:43.800
o wiele bardziej skoncentrowany
niż fermentowane napoje.

NOTE Paragraph

00:03:43.800 --> 00:03:47.992
Na początku te mocne alkohole
były używane do celów medycznych.

00:03:47.992 --> 00:03:51.181
Później stały się ważnym
towarem handlowym,

00:03:51.181 --> 00:03:55.097
bo w przeciwieństwie do piwa
czy wina, nie psuły się.

00:03:55.097 --> 00:03:56.668
Rum produkowany z cukru

00:03:56.668 --> 00:03:59.478
zebranego w europejskich
koloniach na Karaibach

00:03:59.478 --> 00:04:01.745
stał się dla żeglarzy głównym towarem

00:04:01.745 --> 00:04:04.105
eksportowanym do Ameryki Północnej.

00:04:04.105 --> 00:04:07.153
Europejczycy sprowadzili
do Afryki brandy i gin,

00:04:07.153 --> 00:04:09.241
wymieniając je na niewolników,

00:04:09.241 --> 00:04:12.251
ziemię i produkty takie jak
olej palmowy czy kauczuk.

00:04:12.251 --> 00:04:16.001
W tych rejonach alkohol
destylowany stał się walutą.

NOTE Paragraph

00:04:16.001 --> 00:04:17.903
W Erze Wielkich Odkryć Geograficznych

00:04:17.903 --> 00:04:21.745
alkohole grały ważną rolę
w dalekich wyprawach morskich.

00:04:21.745 --> 00:04:25.677
Żeglowanie z Europy do wschodniej
Azji i Ameryk mogło trwać wiele miesięcy,

00:04:25.677 --> 00:04:28.848
a zapewnienie załodze
świeżej wody bywało trudne.

00:04:28.848 --> 00:04:33.728
Dodanie brandy do beczki sprawiało,
że woda pozostawała dłużej świeża,

00:04:33.728 --> 00:04:38.660
bo alkohol jest konserwantem
zabijającym szkodliwe mikroby.

NOTE Paragraph

00:04:38.660 --> 00:04:40.560
Do około 1600 roku

00:04:40.560 --> 00:04:43.890
alkohol przeszedł drogę
od uprzyjemniania życia zwierzętom

00:04:43.890 --> 00:04:49.754
do napędzania światowego handlu
i odkryć ze wszystkimi konsekwencjami.

00:04:49.754 --> 00:04:50.999
Z biegiem czasu

00:04:50.999 --> 00:04:55.201
jego rola w społeczeństwie
tylko się skomplikowała.