1
00:00:06,794 --> 00:00:12,118
چیمپانزییەک چەند هەڵووژەیەکی
زۆرگەیوو دەکەوێتە بەردەمی.

2
00:00:12,118 --> 00:00:14,081
زۆربەیان پارچە بوون.

3
00:00:14,081 --> 00:00:17,601
نزیکی دەکەنەوە لە
بۆنی میوە فریودەرەکە.

4
00:00:17,601 --> 00:00:19,032
گەدەی پڕ دەکات و

5
00:00:19,032 --> 00:00:23,042
هەست بە شتێک دەکات کە...
کاریگەری سەیرە.

6
00:00:23,042 --> 00:00:26,032
ئەم مەیموونە ئاگادارنییە
کە لە بەردەم پڕۆسەیەکە

7
00:00:26,032 --> 00:00:28,179
کە مرۆڤ سوودی لێ وەردەگرێت

8
00:00:28,179 --> 00:00:33,192
بۆ درووست کردنی
بیرە، مەی، و خواردنەوەی کحولی تر.

9
00:00:33,192 --> 00:00:37,438
شەکری ناو میوەی زۆر گەیوو
بوونەوەری زۆر بچووک ڕادەکێشێت

10
00:00:37,438 --> 00:00:38,878
کە ناسراون بە هەوێن.

11
00:00:38,878 --> 00:00:43,781
کاتێک هەوێنەکان شەکرەکە دەخۆن
ئاوێتەیەک درووست دەکەن ناوی ئیسانۆڵ-

12
00:00:43,781 --> 00:00:46,791
جۆری کحولە لە ناو
خواردنەوە کحولیەکان.

13
00:00:46,791 --> 00:00:49,766
ئەم پرۆسەیە پێی دەگووترێت هەڵهاتن.

14
00:00:49,766 --> 00:00:51,861
کەس نازانێت لەچ کاتێک

15
00:00:51,861 --> 00:00:54,611
مرۆڤ دەستی کرد بە درووست کردنی
خواردنەوەی هەڵهاتوو.

16
00:00:54,611 --> 00:00:59,572
کۆنترین بەڵگە دەگەڕێتەوە بۆ
٧٠٠٠ ساڵ پێش زایین لە چین،

17
00:00:59,572 --> 00:01:01,682
کاتێک پاشماوەی مەنجەڵی قوڕ

18
00:01:01,682 --> 00:01:04,875
ئاشکرای کردووە کە خەڵک خواردنەوەی
کحولییان درووست کردووە

19
00:01:04,875 --> 00:01:09,311
لە برنجی هەڵهاتوو، ئاڵەف،
ترێ، لەگەڵ هەنگوین.

20
00:01:09,311 --> 00:01:11,111
لە چەند هەزارەیەکدا،

21
00:01:11,111 --> 00:01:15,441
زۆربەی کەلتووری جیهانی
خواردنەوەکانیان هەڵدەهێنا.

22
00:01:15,441 --> 00:01:19,663
میزۆپۆتامی و میسری دێرین
بیرەیان درووست دەکرد

23
00:01:19,663 --> 00:01:21,919
لە دانەوێڵەی پاککراوی کۆگاکراو.

24
00:01:21,919 --> 00:01:24,837
ئەم بیرەیە
بۆ هەموو چینێکی کۆمەڵایەتی بەردەست بوو،

25
00:01:24,837 --> 00:01:28,232
تەنانەت کرێکارەکانیش
لە خواردنی رۆژانە وەریان دەگرت.

26
00:01:28,232 --> 00:01:29,922
هەروەها مەیشیان درووست دەکرد،

27
00:01:29,922 --> 00:01:32,882
بەڵام بەهۆی کەش و هەوا
گوونجاو نەبوو بۆ گەشەکردنی ترێ،

28
00:01:32,882 --> 00:01:36,212
کارێکی دەگمەن و گران بوو.

29
00:01:36,212 --> 00:01:40,162
بەڵام لە یۆنان و ڕۆمدا
کە ترێ ئاسان گەشە دەکات،

30
00:01:40,162 --> 00:01:45,072
مەی زۆر بەردەست بوو
وەکو بیرە لە میسڕ و میزۆپۆتامیا.

31
00:01:45,072 --> 00:01:48,702
چونکە هەوێن
هەموو شەکرێک هەڵدەهێنێت،

32
00:01:48,702 --> 00:01:50,625
خەڵکی دێرین کحولیان درووست کرد

33
00:01:50,625 --> 00:01:53,995
لەهەر ڕووەکێک و دانەوێڵەیەک
کە لەناوچەکەدا گەشەی دەکرد.

34
00:01:53,995 --> 00:01:57,195
لە ئەمریکای باشوور،
خەڵکی چیچەیان لە دانەوێڵە درووست دەکرد،

35
00:01:57,195 --> 00:01:59,912
هەندێك جار ڕووەکی هۆشبەریان تێ دەکرد.

36
00:01:59,912 --> 00:02:03,806
کە ئێستا نیو مەکسیکۆیە
پۆڵک، لە شیلەی کاکتوس درووست کراوە،

37
00:02:03,806 --> 00:02:05,316
خواردنەوەیەکی بەناوبانگ بوو،

38
00:02:05,316 --> 00:02:09,476
لە کاتێکدا ئەفریقی ڕۆژهەڵات
بیرەی مۆز و دارخورمایان درووست دەکرد.

39
00:02:09,476 --> 00:02:13,916
لە ناوچەی ئێستا کە ژاپۆنە،
خەڵک ساکێیان لە برنج درووست دەکرد.

40
00:02:13,916 --> 00:02:17,689
نزیکە هەموو ناوچەیەکی جیهان
خواردنەوەی هەڵهاتووی تایبەتی خۆی هەبووە.

41
00:02:17,689 --> 00:02:21,125
کاتێک کحول خواردن
بووە بەشێک لە ژیانی ڕۆژانە،

42
00:02:21,125 --> 00:02:25,680
هەندێک دەسەڵاتداران کاریگەری
ئەرێنیان دەبینی-

43
00:02:25,680 --> 00:02:28,920
پزیشکانی یۆنانی
دەیانگووت مەی بۆ تەندرووستی باشە،

44
00:02:28,920 --> 00:02:32,305
و هۆزانڤانان
دانیان بەکاریگەریە بەهرەمەندیەکانی دانا.

45
00:02:32,305 --> 00:02:36,427
بەڵام خەڵکیتر هەبوون
زیاتر نیگەرانی خراپیەکانی بوون.

46
00:02:36,427 --> 00:02:38,970
فەیلەسووفی یۆنانی دەیانگووت مەیخۆنەوە.

47
00:02:38,970 --> 00:02:43,547
نووسەری کۆنی مەسیحی و جوولەکە
لە ئەوروپا مەییان کردە ناو بۆنەگێڕانیان

48
00:02:43,547 --> 00:02:46,936
بەلام خواردنەوەی زۆریان
بە کفر دانا.

49
00:02:46,936 --> 00:02:49,715
و لە ڕۆژهەڵاتی ناوه‌ڕاستدا،
ئەفریقا، و ئیسپانیا،

50
00:02:49,715 --> 00:02:52,691
یاسایەکی ئیسلامی لە دژی نزا کردن
کاتێک خواردووتەوە

51
00:02:52,691 --> 00:02:57,052
بەرەبەرە بەهێز بوو
و بوو بە قەدەغەی کحول.

52
00:02:57,052 --> 00:03:01,613
خواردنەوەی هەڵاتووی دێرین
ڕێژەی کحولی کەم بوو.

53
00:03:01,613 --> 00:03:04,062
لە سەدا ١٣،

54
00:03:04,062 --> 00:03:07,332
پاشماوەکانی کە هەوێن
درووستی دەکات لەهەڵهێناندا

55
00:03:07,332 --> 00:03:09,692
ژەهراوی دەبن و دەیانکووژن.

56
00:03:09,692 --> 00:03:11,220
کاتێک هەوێنەکان دەمرن،

57
00:03:11,220 --> 00:03:15,000
هەڵاتن دەوەستێت
و ڕێژەی کحول جێگیر دەبێت.

58
00:03:15,000 --> 00:03:18,900
کەواتە بۆ هەزارەها ساڵ
ڕێژەی کحول دیارکراو بوو.

59
00:03:18,900 --> 00:03:21,234
ئەوە گۆڕا بەداهێنانی
پرۆسەیەک بەناوی

60
00:03:21,234 --> 00:03:22,834
دڵۆپاندن.

61
00:03:22,834 --> 00:03:27,280
نووسینی عەرەبی سەدەی نۆیەم
باسی شلەی کووڵاوی هەڵاتوو دەکات

62
00:03:27,280 --> 00:03:29,708
بۆ هەڵماندنی کحول لە ناویدا.

63
00:03:29,708 --> 00:03:32,681
کحول دەکووڵێت
لە پلەی گەرمی نزمتر لە ئاو،

64
00:03:32,681 --> 00:03:34,741
بۆیە سەرەتا دەبێتە هەڵم.

65
00:03:34,741 --> 00:03:39,490
ئەم هەڵمە بگرە و ساردی بکەرەوە،
و ئەوەی ماوە کحولی شلە

66
00:03:39,490 --> 00:03:43,800
زۆر چڕترە لە هەر
خواردنەوەیەکی هەڵاتووی تر.

67
00:03:43,800 --> 00:03:47,992
سەرەتا، ئەمانە بۆ 
تەندرووستی بەکار دەهێنرا.

68
00:03:47,992 --> 00:03:51,181
دواتر بوونە
کەل وپەلی بازرگانی

69
00:03:51,181 --> 00:03:55,097
چونکە بە پێچەوانەی بیرە و مەی
ئەوان تێکناچن.

70
00:03:55,097 --> 00:03:56,668
ڕەمی درووستکراو لە شەکر

71
00:03:56,668 --> 00:03:59,358
لە کۆڵۆنی ئەوروپی لە کاریبیان
دروێنە دەکرێت

72
00:03:59,358 --> 00:04:01,375
بووە پێداویستی بۆ دەریاوانان

73
00:04:01,375 --> 00:04:03,595
و بازرگانی پێکرا لەگەڵ ئەمریکای باکوور.

74
00:04:03,595 --> 00:04:06,663
ئەوروپیەکان بڕاندی وجینیان
هێنایە ئەفریقا

75
00:04:06,663 --> 00:04:09,581
و بەکۆیلە، زەوی، و بەروبوومی

76
00:04:09,581 --> 00:04:12,251
وەک ڕۆنی خورما و لاستیک گۆڕیانەوە.

77
00:04:12,251 --> 00:04:16,001
ئیسپرتۆ لەم ناوچانە بووە
جۆرێک لە پارە.

78
00:04:16,001 --> 00:04:17,903
لە چاخی گەڕاندا،

79
00:04:17,903 --> 00:04:21,745
ئیسپرتۆ بووە بەشێکی گرنگ لە
گەشتی دەریای دوور و درێژ.

80
00:04:21,745 --> 00:04:25,677
لە ئەوروپا بۆ ئاسیای ڕۆژهەڵات و ئەمریکاکان
گەشت بکەیت چەند مانگێکی دەوێت،

81
00:04:25,677 --> 00:04:28,848
و ئاوی پاراو بهێڵیتەوە بۆ دەستەکە
کارێکی سەخت و ئاستەم بوو.

82
00:04:28,848 --> 00:04:33,728
زیاد کردنی ستڵێك بڕاندی بۆ بەرمیلی ئاو
زیاتر بە پاراوی دەیهێشتەوە

83
00:04:33,728 --> 00:04:38,520
چونکە کحول پارێزەرە
کە میکرۆبی زیانبەخش دەکووژێت.

84
00:04:38,520 --> 00:04:40,320
بۆیە لە١٦٠٠کاندا،

85
00:04:40,320 --> 00:04:43,890
کحول لە بەخشینی چێژێک بە
ئاژەڵانەوە بەرەو

86
00:04:43,890 --> 00:04:49,754
بازرگانی جیهانی و گەشت کردن ڕۆیشت-
لەگەڵ هەموو ئاکامەکانیان.

87
00:04:49,754 --> 00:04:50,999
هەتا کات دەڕۆیشت،

88
00:04:50,999 --> 00:04:55,201
ڕۆلی لە کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا
تەنها ئاڵۆزتر دەبوو.