WEBVTT

00:00:06.271 --> 00:00:08.041
Daha önce hiç halka açık bir havuzda

00:00:08.041 --> 00:00:10.809
büyük, kırmızı bir "Koşmak Yasaktır" 
tabelası gördünüz mü?

00:00:10.809 --> 00:00:13.968
Çoğu zaman, havuz etrafındaki 
tempo bu ifadeyle uyumludur

00:00:13.968 --> 00:00:17.468
ancak tabela, müşterilerin hareketlerini
doğru biçimde tanımlıyor olsa da

00:00:17.468 --> 00:00:21.290
tabela onlara "koşmak yasaktır" dediği
için yürüdükleri de doğru değil midir?

00:00:21.290 --> 00:00:24.171
Yani, bu tabela havuzun 
çevresini mi betimliyor

00:00:24.171 --> 00:00:27.932
yoksa bundan başka bir şey, 
daha güçlü bir şey mi yapıyor?

00:00:27.932 --> 00:00:32.000
Betimleyen bir ifade ile komut
veren bir ifade arasındaki fark

00:00:32.000 --> 00:00:35.553
İngiliz dilbilimci J. L. Austin 
tarafından geliştirilmiş bir fikir.

00:00:35.553 --> 00:00:39.413
Bu farklılığı, sözün iki ayrı 
bölümü olarak tanımlar:

00:00:39.413 --> 00:00:41.633
Betimsel ve edimsel.

00:00:41.633 --> 00:00:45.385
Betimsel cümleler, bir şeyi doğru 
veya yanlış biçimde tanımlar,

00:00:45.385 --> 00:00:48.562
edimsel cümleler ise bir eylemi belirtir.

00:00:48.562 --> 00:00:50.637
Başka bir deyişle, betimsel olan "olur",

00:00:50.637 --> 00:00:52.546
edimsel olan ise "yapar".

00:00:52.546 --> 00:00:55.329
Sözün bu iki kısmını ayırt edebilmek için

00:00:55.329 --> 00:00:59.457
havuzun yakınındaki parkta, 
betimsel sözleri çalışarak başlayalım.

00:00:59.457 --> 00:01:01.507
Karşılaştığımız ilk tabelada şu yazıyor:

00:01:01.507 --> 00:01:03.922
"Park akşam 6'da kapanır."

00:01:03.922 --> 00:01:06.345
Cana yakın bir park görevlisine sorup

00:01:06.345 --> 00:01:09.002
parkın gerçekten de 6'da 
kapandığını öğrendiğimizde

00:01:09.002 --> 00:01:11.809
bu ifadenin doğru bir betimleme 
olduğunu doğrulayabiliriz.

00:01:11.809 --> 00:01:14.468
Yakınlarda, bankta gazete
okuyan bir adam var

00:01:14.468 --> 00:01:17.016
ve manşette "Yakıcı sıcaklık!" yazıyor

00:01:17.016 --> 00:01:20.024
fakat gökyüzü bulutlu 
ve hava da biraz soğuk.

00:01:20.024 --> 00:01:22.522
Bugünün manşeti, yanlış bir betimleme

00:01:22.522 --> 00:01:24.859
çünkü doğru olmadığı kanıtlandı.

00:01:24.859 --> 00:01:26.781
Yağmur başlamadan önce,

00:01:26.781 --> 00:01:30.782
soda kutumuzu "Geri dönüştür" 
yazan mavi çöp kutusuna atalım.

00:01:30.782 --> 00:01:32.067
Bu edimseldir.

00:01:32.067 --> 00:01:35.993
Edimsel cümleler eylem 
oluşturma amacı taşır.

00:01:35.993 --> 00:01:40.661
Bir mesaj vermek yerine 
dünyayı etkiler, bir şey yapar.

00:01:40.661 --> 00:01:43.289
Bu örnekte, "Geri dönüştür" edimi

00:01:43.289 --> 00:01:46.895
insanların çöplerini uygun 
kutuya atmasını talep ediyor.

00:01:46.895 --> 00:01:49.258
Kelimeler, eylemleri 
yalnızca ortaya çıkarmaz,

00:01:49.258 --> 00:01:51.732
bazı durumlarda kelimeler 
eylemlerin kendisidir.

00:01:51.732 --> 00:01:54.484
Bunlar sözeylem olarak bilinir.

00:01:54.484 --> 00:01:57.399
Bu eylemlerden bazıları

00:01:57.399 --> 00:02:01.398
emir vermek, söz vermek, özür 
dilemek, uyarmak, hüküm vermek,

00:02:01.398 --> 00:02:03.781
kutsamak ve hatta evlenmektir.

00:02:03.781 --> 00:02:06.147
Kameriyedeki düğüne bir bakalım.

00:02:06.147 --> 00:02:08.532
Gelin ve damat "Evet" kelimesini söylüyor.

00:02:08.532 --> 00:02:11.202
Buradaki sözeylem "Evet" kelimesi.

00:02:11.202 --> 00:02:13.623
Bu kelime birbirleriyle 
evlenmelerini sağlıyor.

00:02:13.623 --> 00:02:15.568
"Evet" onları etkiliyor

00:02:15.568 --> 00:02:17.729
ve dünyalarını büyük ölçüde değiştiriyor.

00:02:18.069 --> 00:02:21.531
Yine de, edimsellik bağlam 
ve alımlamaya bağlıdır.

00:02:21.531 --> 00:02:23.820
Bunlar uygunluk koşulları olarak bilinir.

00:02:23.820 --> 00:02:26.980
Varsayalım ki belediye başkanı 
düğüne geldi ve şöyle dedi:

00:02:26.980 --> 00:02:29.728
"Belediye başkanlığının bana 
verdiği yetkiye dayanarak

00:02:29.728 --> 00:02:32.499
bu kameriyenin adını 'Başkanın 
Pizza Sarayı' koyuyorum."

00:02:32.499 --> 00:02:35.967
Söylediği bu kelimeler, kameriyeyi 
adlandıran bir sözeylem olmuş olur

00:02:35.967 --> 00:02:39.622
ve o belediye başkanı olduğu için
kameriye artık yeni adıyla bilinir

00:02:39.622 --> 00:02:42.966
ancak eğer belediye başkanı 
olmayan, sadece yoldan geçen biri

00:02:42.966 --> 00:02:45.798
kameriyeye en sevdiği kedinin 
adını koymaya karar verirse

00:02:45.798 --> 00:02:48.381
muhtemelen kameriyenin 
gerçek adı değişmez.

00:02:48.431 --> 00:02:51.020
Uygunluk koşulları, edimin 
gerçekleştirilebilmesi için

00:02:51.020 --> 00:02:52.734
sağlanması gereken koşullardır.

00:02:52.734 --> 00:02:54.540
Bunlar gayet makul kurallardır.

00:02:54.540 --> 00:02:56.904
Edimsel söz, uygun bir
yetkiye sahip olmalıdır,

00:02:56.904 --> 00:02:59.307
anlaşılmalıdır, açık olmalıdır

00:02:59.307 --> 00:03:01.483
ve gerçekleştirilmesi mümkün olmalıdır.

00:03:01.483 --> 00:03:04.152
Eğer edimsel söz bu koşulları sağlamıyorsa

00:03:04.152 --> 00:03:07.114
eyleme geçirme gücüne sahip değildir

00:03:07.114 --> 00:03:09.560
ancak bir edimsel sözün 
bu koşulları sağlaması

00:03:09.560 --> 00:03:11.039
ve açıkça ifade edilmiş olması

00:03:11.039 --> 00:03:13.581
kesin olarak uygulanacağı anlamına gelmez.

00:03:13.581 --> 00:03:14.660
Havuza geri dönelim.

00:03:14.660 --> 00:03:17.435
Bir grup gürültücü genç, 
havuza atlamak için yarışıyor.

00:03:17.435 --> 00:03:20.779
"Koşmak yasak" onlar üzerinde bir 
etkiye sahip değilmiş gibi görünüyor

00:03:20.779 --> 00:03:24.350
ve bu edimsel söze karşı gelmenin 
sonuçlarıyla yüzleşmek zorunda olacaklar.

00:03:24.350 --> 00:03:27.449
Hatta kendileri de birkaç edimsel 
söz söylemek zorunda kalabilir,

00:03:27.449 --> 00:03:31.102
cankurtarandan özür dilemek ve bir 
daha koşmamaya söz vermek gibi.

00:03:31.102 --> 00:03:34.869
Belki cankurtaran da onları günün geri 
kalanında havuza girmekten men ederek

00:03:34.869 --> 00:03:37.261
başka bir edimsel sözle cevap verir.

00:03:37.261 --> 00:03:41.933
Ne de olsa, bu gençler kelimelerin 
gücüne saygı duymayı öğrenmeli.