1
00:00:06,372 --> 00:00:09,259
Bir şeye ücret öderken
kağıt parçası uzatırsanız,

2
00:00:09,259 --> 00:00:11,350
başınız belaya girebilir.

3
00:00:11,374 --> 00:00:15,311
Tabi bu kağıt parçası 100 dolarlık
bir banknot olmadığı takdirde.

4
00:00:15,335 --> 00:00:18,890
Peki ama bir banknotu diğer
kağıt parçalarından ayırıp

5
00:00:18,914 --> 00:00:20,769
değerli kılan şey nedir?

6
00:00:20,793 --> 00:00:23,421
Sonuçta banknotun kendisiyle
pek bir şey yapamazsınız.

7
00:00:23,445 --> 00:00:25,055
Onu yiyemezsiniz.

8
00:00:25,079 --> 00:00:26,726
Onunla inşaat yapamazsınız.

9
00:00:26,726 --> 00:00:28,802
Yakmanız da yasadışı olur.

10
00:00:28,969 --> 00:00:30,650
Öyleyse nedir önemli olan?

11
00:00:30,770 --> 00:00:32,991
Elbette muhtemelen yanıtı biliyorsunuz.

12
00:00:33,015 --> 00:00:35,410
Banknot devlet tarafından basılır ve

13
00:00:35,434 --> 00:00:37,460
resmi para birimidir;

14
00:00:37,484 --> 00:00:40,021
diğer kağıt parçaları ise değildir.

15
00:00:40,234 --> 00:00:42,332
Ama bu banknotu yasal kılan şeydir.

16
00:00:42,356 --> 00:00:44,745
Banknotları değerli kılan şey ise

17
00:00:44,745 --> 00:00:47,546
etrafta onlardan ne kadar bulunduğudur.

18
00:00:48,031 --> 00:00:51,472
Tarih boyunca dolar da dahil
pek çok para birimi

19
00:00:51,496 --> 00:00:53,499
değerli mallarla ilişkilendirilmiş ve

20
00:00:53,523 --> 00:00:55,962
dolaşımdaki miktar, devletin altın ya da

21
00:00:55,962 --> 00:00:58,792
gümüş rezervlerine göre belirlenmiştir.

22
00:00:59,166 --> 00:01:01,930
Ancak bu sistemin 1971 senesinde
Amerika'da yasaklanmasıyla beraber,

23
00:01:01,954 --> 00:01:05,762
dolar itibari para hâline gelmiştir.

24
00:01:05,786 --> 00:01:08,907
Yani herhangi bir dış
kaynakla ilişkili olmayıp,

25
00:01:08,907 --> 00:01:13,420
ne miktarda basılacağı
sadece hükümet ilkelerine dayanır.

26
00:01:13,644 --> 00:01:16,582
Devletin hangi mercii
bu ilkeleri belirler?

27
00:01:16,606 --> 00:01:19,572
Yasama mı, yürütme mi, yargı mı?

28
00:01:19,596 --> 00:01:22,044
Şaşırtıcı yanıt: Hiçbiri!

29
00:01:22,068 --> 00:01:26,385
İşin aslı, parasal ilkeler bağımsız
bir Federal Rezerv Sistemi,

30
00:01:26,385 --> 00:01:28,722
diğer adıyla Fed tarafından konur.

31
00:01:28,722 --> 00:01:32,595
Fed, ülke çapındaki büyük şehirlerde
bulunan 12 bölgesel bankadan oluşmuştur.

32
00:01:32,619 --> 00:01:35,320
Başkan tarafından atanıp
senato tarafından onaylanan

33
00:01:35,320 --> 00:01:38,129
yönetim kurulu meclise rapor verir ve

34
00:01:38,129 --> 00:01:41,595
Fed'in tüm kârı
A.B.D. hazinesine gider.

35
00:01:41,619 --> 00:01:45,712
Ancak Fed'in günden güne değişen
politikalardan etkilenmemesi için

36
00:01:45,786 --> 00:01:49,238
hükümetin hiç bir organının
doğrudan kontrolüne verilmemiştir.

37
00:01:49,262 --> 00:01:52,462
Peki neden Fed sonsuz
sayıda yüzlük banknot basıp

38
00:01:52,462 --> 00:01:54,227
herkesin mutlu ve zengin
olmasını sağlamıyor?

39
00:01:54,251 --> 00:01:56,871
Çünkü eğer öyle yapsaydı,
banknotların bir değeri kalmazdı.

40
00:01:56,895 --> 00:01:58,996
Para biriminin amacını düşünün.

41
00:01:59,020 --> 00:02:01,832
Eşya ve hizmet karşılığı
olarak kullanılır.

42
00:02:01,856 --> 00:02:04,047
Eğer dolaşımdaki toplam
para miktarı,

43
00:02:04,071 --> 00:02:07,998
ekonomideki mal ve hizmetlerin toplam
değerinden daha hızlı artarsa,

44
00:02:07,998 --> 00:02:10,765
aynı miktarda para giderek bu şeylerden

45
00:02:10,765 --> 00:02:13,342
daha az miktarda pay alabilmeye başlar.

46
00:02:13,366 --> 00:02:15,204
İşte buna enflasyon denir.

47
00:02:15,228 --> 00:02:18,202
Öte yandan,
eğer para miktarı aynı kalırken

48
00:02:18,202 --> 00:02:21,084
daha fazla eşya ve hizmet
üretilmeye başlarsa,

49
00:02:21,084 --> 00:02:24,734
paranın değeri artar ve
bu sürece deflasyon denir.

50
00:02:24,841 --> 00:02:26,616
Hangisi daha kötü?

51
00:02:26,640 --> 00:02:28,453
Çok fazla enflasyon, bugün
cüzdanınızda olan paranın

52
00:02:28,453 --> 00:02:31,133
yarın değer kaybedeceği anlamına gelir.

53
00:02:31,157 --> 00:02:33,156
O yüzden hemen harcamak istersiniz.

54
00:02:33,180 --> 00:02:37,013
Bu iş yaşamını ivmelendirirken,
aşırı tüketime de teşvik eder.

55
00:02:37,037 --> 00:02:39,875
Ayrıca stok mallarının fiyatı artar;

56
00:02:39,899 --> 00:02:41,620
yiyecek ve yakıt gibi.

57
00:02:41,644 --> 00:02:44,731
Dolayısıyla tüketici kıtlığı gelişir ve
bu da daha fazla enflasyon demektir.

58
00:02:45,704 --> 00:02:49,096
Deflasyon ise insanları para
saklamaya iter.

59
00:02:49,120 --> 00:02:51,109
Tüketici harcamalarını düşürür.

60
00:02:51,109 --> 00:02:52,767
İş kârını aşağıya çekerek,

61
00:02:52,767 --> 00:02:55,930
daha fazla işsizlik ve daha az
harcamaya neden olur.

62
00:02:55,954 --> 00:02:58,227
Ekonominin küçülmesine sebebiyet verir.

63
00:02:58,251 --> 00:03:01,894
O yüzden pek çok ekonomist ikisinin de
fazlasının zararlı olduğu kanısındadır.

64
00:03:01,918 --> 00:03:06,806
Küçük ve sürekli bir enflasyon
ekonomik büyüme için gereklidir.

65
00:03:07,787 --> 00:03:10,234
Fed, ne kadar paranın
dolaşımda olması gerektiğini,

66
00:03:10,258 --> 00:03:13,597
çok miktarda ekonomik
veri kullanarak belirlemiştir.

67
00:03:13,621 --> 00:03:15,665
Daha önceki enflasyon oranları,

68
00:03:15,665 --> 00:03:18,191
uluslararası trendler ve
işsizlik oranlar göz önüne alınmıştır.

69
00:03:18,619 --> 00:03:20,443
Goldilocks öyküsünde olduğu gibi,

70
00:03:20,467 --> 00:03:22,325
enflasyonu yıkıcı düzeylere getirmeden

71
00:03:22,349 --> 00:03:24,921
büyümeyi sürdürmek ve
insanların iş bulabilmelerini

72
00:03:24,945 --> 00:03:27,670
sağlamak için sayıları
doğru almaları gerekir.

73
00:03:27,694 --> 00:03:31,674
Fed cüzdanınızdaki kağıtların
değerini belirlemekle kalmayıp,

74
00:03:31,776 --> 00:03:36,525
onları kazandığınız işi bulma
konusundaki şansınızı da etkiler.