WEBVTT

00:00:06.372 --> 00:00:09.259
Bir şeye ücret öderken
kağıt parçası uzatırsanız,

00:00:09.259 --> 00:00:11.350
başınız belaya girebilir.

00:00:11.374 --> 00:00:15.311
Tabi bu kağıt parçası 100 dolarlık
bir banknot olmadığı takdirde.

00:00:15.335 --> 00:00:18.890
Peki ama bir banknotu diğer
kağıt parçalarından ayırıp

00:00:18.914 --> 00:00:20.769
değerli kılan şey nedir?

00:00:20.793 --> 00:00:23.421
Sonuçta banknotun kendisiyle
pek bir şey yapamazsınız.

00:00:23.445 --> 00:00:25.055
Onu yiyemezsiniz.

00:00:25.079 --> 00:00:26.726
Onunla inşaat yapamazsınız.

00:00:26.726 --> 00:00:28.802
Yakmanız da yasadışı olur.

00:00:28.969 --> 00:00:30.650
Öyleyse nedir önemli olan?

00:00:30.770 --> 00:00:32.991
Elbette muhtemelen yanıtı biliyorsunuz.

00:00:33.015 --> 00:00:35.410
Banknot devlet tarafından basılır ve

00:00:35.434 --> 00:00:37.460
resmi para birimidir;

00:00:37.484 --> 00:00:40.021
diğer kağıt parçaları ise değildir.

00:00:40.234 --> 00:00:42.332
Ama bu banknotu yasal kılan şeydir.

00:00:42.356 --> 00:00:44.745
Banknotları değerli kılan şey ise

00:00:44.745 --> 00:00:47.546
etrafta onlardan ne kadar bulunduğudur.

00:00:48.031 --> 00:00:51.472
Tarih boyunca dolar da dahil
pek çok para birimi

00:00:51.496 --> 00:00:53.499
değerli mallarla ilişkilendirilmiş ve

00:00:53.523 --> 00:00:55.962
dolaşımdaki miktar, devletin altın ya da

00:00:55.962 --> 00:00:58.792
gümüş rezervlerine göre belirlenmiştir.

00:00:59.166 --> 00:01:01.930
Ancak bu sistemin 1971 senesinde
Amerika'da yasaklanmasıyla beraber,

00:01:01.954 --> 00:01:05.762
dolar itibari para hâline gelmiştir.

00:01:05.786 --> 00:01:08.907
Yani herhangi bir dış
kaynakla ilişkili olmayıp,

00:01:08.907 --> 00:01:13.420
ne miktarda basılacağı
sadece hükümet ilkelerine dayanır.

00:01:13.644 --> 00:01:16.582
Devletin hangi mercii
bu ilkeleri belirler?

00:01:16.606 --> 00:01:19.572
Yasama mı, yürütme mi, yargı mı?

00:01:19.596 --> 00:01:22.044
Şaşırtıcı yanıt: Hiçbiri!

00:01:22.068 --> 00:01:26.385
İşin aslı, parasal ilkeler bağımsız
bir Federal Rezerv Sistemi,

00:01:26.385 --> 00:01:28.722
diğer adıyla Fed tarafından konur.

00:01:28.722 --> 00:01:32.595
Fed, ülke çapındaki büyük şehirlerde
bulunan 12 bölgesel bankadan oluşmuştur.

00:01:32.619 --> 00:01:35.320
Başkan tarafından atanıp
senato tarafından onaylanan

00:01:35.320 --> 00:01:38.129
yönetim kurulu meclise rapor verir ve

00:01:38.129 --> 00:01:41.595
Fed'in tüm kârı
A.B.D. hazinesine gider.

00:01:41.619 --> 00:01:45.712
Ancak Fed'in günden güne değişen
politikalardan etkilenmemesi için

00:01:45.786 --> 00:01:49.238
hükümetin hiç bir organının
doğrudan kontrolüne verilmemiştir.

00:01:49.262 --> 00:01:52.462
Peki neden Fed sonsuz
sayıda yüzlük banknot basıp

00:01:52.462 --> 00:01:54.227
herkesin mutlu ve zengin
olmasını sağlamıyor?

00:01:54.251 --> 00:01:56.871
Çünkü eğer öyle yapsaydı,
banknotların bir değeri kalmazdı.

00:01:56.895 --> 00:01:58.996
Para biriminin amacını düşünün.

00:01:59.020 --> 00:02:01.832
Eşya ve hizmet karşılığı
olarak kullanılır.

00:02:01.856 --> 00:02:04.047
Eğer dolaşımdaki toplam
para miktarı,

00:02:04.071 --> 00:02:07.998
ekonomideki mal ve hizmetlerin toplam
değerinden daha hızlı artarsa,

00:02:07.998 --> 00:02:10.765
aynı miktarda para giderek bu şeylerden

00:02:10.765 --> 00:02:13.342
daha az miktarda pay alabilmeye başlar.

00:02:13.366 --> 00:02:15.204
İşte buna enflasyon denir.

00:02:15.228 --> 00:02:18.202
Öte yandan,
eğer para miktarı aynı kalırken

00:02:18.202 --> 00:02:21.084
daha fazla eşya ve hizmet
üretilmeye başlarsa,

00:02:21.084 --> 00:02:24.734
paranın değeri artar ve
bu sürece deflasyon denir.

00:02:24.841 --> 00:02:26.616
Hangisi daha kötü?

00:02:26.640 --> 00:02:28.453
Çok fazla enflasyon, bugün
cüzdanınızda olan paranın

00:02:28.453 --> 00:02:31.133
yarın değer kaybedeceği anlamına gelir.

00:02:31.157 --> 00:02:33.156
O yüzden hemen harcamak istersiniz.

00:02:33.180 --> 00:02:37.013
Bu iş yaşamını ivmelendirirken,
aşırı tüketime de teşvik eder.

00:02:37.037 --> 00:02:39.875
Ayrıca stok mallarının fiyatı artar;

00:02:39.899 --> 00:02:41.620
yiyecek ve yakıt gibi.

00:02:41.644 --> 00:02:44.731
Dolayısıyla tüketici kıtlığı gelişir ve
bu da daha fazla enflasyon demektir.

00:02:45.704 --> 00:02:49.096
Deflasyon ise insanları para
saklamaya iter.

00:02:49.120 --> 00:02:51.109
Tüketici harcamalarını düşürür.

00:02:51.109 --> 00:02:52.767
İş kârını aşağıya çekerek,

00:02:52.767 --> 00:02:55.930
daha fazla işsizlik ve daha az
harcamaya neden olur.

00:02:55.954 --> 00:02:58.227
Ekonominin küçülmesine sebebiyet verir.

00:02:58.251 --> 00:03:01.894
O yüzden pek çok ekonomist ikisinin de
fazlasının zararlı olduğu kanısındadır.

00:03:01.918 --> 00:03:06.806
Küçük ve sürekli bir enflasyon
ekonomik büyüme için gereklidir.

00:03:07.787 --> 00:03:10.234
Fed, ne kadar paranın
dolaşımda olması gerektiğini,

00:03:10.258 --> 00:03:13.597
çok miktarda ekonomik
veri kullanarak belirlemiştir.

00:03:13.621 --> 00:03:15.665
Daha önceki enflasyon oranları,

00:03:15.665 --> 00:03:18.191
uluslararası trendler ve
işsizlik oranlar göz önüne alınmıştır.

00:03:18.619 --> 00:03:20.443
Goldilocks öyküsünde olduğu gibi,

00:03:20.467 --> 00:03:22.325
enflasyonu yıkıcı düzeylere getirmeden

00:03:22.349 --> 00:03:24.921
büyümeyi sürdürmek ve
insanların iş bulabilmelerini

00:03:24.945 --> 00:03:27.670
sağlamak için sayıları
doğru almaları gerekir.

00:03:27.694 --> 00:03:31.674
Fed cüzdanınızdaki kağıtların
değerini belirlemekle kalmayıp,

00:03:31.776 --> 00:03:36.525
onları kazandığınız işi bulma
konusundaki şansınızı da etkiler.