WEBVTT

00:00:00.760 --> 00:00:03.456
Vào ngày 26 tháng 1 năm 2013,

NOTE Paragraph

00:00:03.480 --> 00:00:06.976
một nhóm quân của al-Qaeda đã tiến vào 
thành phố cổ của Timbuktu

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
trên rìa phía Nam của sa mạc Sahara.

00:00:09.640 --> 00:00:14.256
Tại đó, chúng đã đốt cháy một thư viện 
thời trung cổ chứa 30.000 bản ghi chép

00:00:14.280 --> 00:00:17.056
được viết bằng tiếng Ả Rập 
và một vài ngôn ngữ châu Phi,

00:00:17.080 --> 00:00:22.816
về đủ mọi lĩnh vực, từ thiên văn 
tới địa lí, lịch sử tới y học.

00:00:22.840 --> 00:00:24.536
trong đó có một cuốn sách ghi lại

00:00:24.560 --> 00:00:28.480
có lẽ là liệu pháp chữa trị xưa nhất 
cho chứng rối loạn cương dương ở nam.

00:00:29.750 --> 00:00:31.086
Chưa được biết ở phương Tây,

00:00:31.086 --> 00:00:34.490
đây là trí tuệ tập thể 
của cả một châu lục,

00:00:34.490 --> 00:00:38.600
tiếng nói của châu Phi vào thời điểm
châu Phi bị cho rằng chưa hề có tiếng nói.

00:00:39.430 --> 00:00:42.016
Thị trưởng thành phố Bamako, 
người chứng kiến sự kiện,

00:00:42.016 --> 00:00:43.936
gọi việc đốt các bản ghi chép là

00:00:43.960 --> 00:00:46.200
"tội ác chống lại
di sản văn hóa thế giới".

00:00:46.880 --> 00:00:48.416
Và ông ấy đã nói đúng --

00:00:48.440 --> 00:00:51.880
hoặc ông đã từng đúng, nếu không phải là 
thực ra ông ấy cũng đã nói dối.

NOTE Paragraph

00:00:52.560 --> 00:00:55.296
Sự thực là, chỉ trước đó thôi,

00:00:55.320 --> 00:00:59.456
các học giả châu Phi đã xếp bừa một mớ
các cuốn sách cổ

00:00:59.480 --> 00:01:01.976
và bỏ ra cho lũ khủng bố đốt đi.

00:01:02.000 --> 00:01:04.936
Ngày nay, bộ sưu tập vẫn được giấu 
tại Bamako,

00:01:04.959 --> 00:01:06.336
thủ đô của Mali,

00:01:06.360 --> 00:01:08.456
mủn ra trong độ ẩm cao.

00:01:08.480 --> 00:01:10.336
Những gì được cứu vớt bằng mưu mẹo

00:01:10.360 --> 00:01:12.096
nay lại một lần nữa lâm nguy,

00:01:12.120 --> 00:01:13.360
lần này là do khí hậu.

NOTE Paragraph

00:01:14.200 --> 00:01:16.600
Nhưng châu Phi, và những chốn xa xôi 
của thế giới,

00:01:16.600 --> 00:01:18.956
không chỉ là chỗ duy nhất,
hay thậm chí là chủ yếu

00:01:18.960 --> 00:01:23.256
có những bản ghi chép có thể thay đổi
lịch sử văn hóa thế giới

00:01:23.280 --> 00:01:24.800
đang lâm nguy.

00:01:25.920 --> 00:01:30.656
Vài năm trước, tôi làm 1 cuộc điều tra 
về các thư viện nghiên cứu ở châu Âu

00:01:30.680 --> 00:01:32.936
và phát hiện rằng, 
ở chừng mực khiêm tốn nhất,

00:01:32.960 --> 00:01:36.176
có tới 60.000 bản chép tay

00:01:36.200 --> 00:01:37.816
trước thế kỉ 15,

00:01:37.840 --> 00:01:40.776
không thể đọc được nữa
vì bị nước xâm hại,

00:01:40.800 --> 00:01:44.776
mờ đi, mốc meo và lên phản ứng hóa học.

00:01:44.800 --> 00:01:47.776
Con số thực tế còn có thể tăng gấp đôi,

00:01:47.800 --> 00:01:49.976
mà còn chưa bao gồm

00:01:50.000 --> 00:01:52.616
các bản ghi thời Phục hưng,
các bản ghi thời hiện đại

00:01:52.640 --> 00:01:55.760
và các vật thể di sản văn hóa
như bản đồ.

NOTE Paragraph

00:01:57.960 --> 00:02:00.416
Giả sử có một công nghệ

00:02:00.440 --> 00:02:05.776
có thể khôi phục
những tác phẩm đã mất và vô danh?

00:02:05.800 --> 00:02:10.216
Hãy tưởng tượng trên khắp thế giới
một kho báu hàng trăm nghìn

00:02:10.240 --> 00:02:13.176
những bản ghi chưa từng được biết trước đó

00:02:13.200 --> 00:02:16.240
có thể thay đổi căn bản
kiến thức của chúng ta về quá khứ.

00:02:18.280 --> 00:02:22.296
Hãy tưởng tượng những tác phẩm kinh điển 
chưa từng biết tới được chúng ta khám phá

00:02:22.320 --> 00:02:25.656
sẽ viết lại tiêu chuẩn
của văn học, lịch sử,

00:02:25.680 --> 00:02:27.120
triết học, âm nhạc ---

00:02:27.840 --> 00:02:31.376
hay, táo bạo hơn, có thể
viết lại bản sắc văn hóa của chúng ta

00:02:31.400 --> 00:02:34.760
gây dựng những cầu nối mới
giữa con người và văn hóa.

00:02:35.520 --> 00:02:38.056
Có những câu hỏi
đã chuyển biến tôi

00:02:38.080 --> 00:02:40.896
từ một học giả về thời trung cổ,
một kẻ đọc chữ

00:02:40.920 --> 00:02:42.720
thành một nhà khoa học về văn tự.

NOTE Paragraph

00:02:44.120 --> 00:02:46.416
"Kẻ đọc chữ"
nghe không đáng hài lòng cho lắm.

00:02:46.440 --> 00:02:49.016
Với tôi, nó gợi lên
hình ảnh của sự thụ động,

00:02:49.040 --> 00:02:51.456
của một người ngồi ườn trên ghế bành

00:02:51.480 --> 00:02:53.776
chờ kiến thức đến với mình

00:02:53.800 --> 00:02:55.496
trong một gói hàng nhỏ ngay ngắn.

00:02:55.520 --> 00:02:58.536
Tốt hơn bao nhiêu nếu 
ta là một người tham gia vào quá khứ,

00:02:58.560 --> 00:03:01.736
một nhà phiêu lưu trong một đất nước
chưa từng được khám phá,

00:03:01.760 --> 00:03:04.160
tìm kiếm những văn tự bị ẩn giấu.

00:03:05.360 --> 00:03:07.800
Là một học giả,
tôi chỉ là một người đọc đơn thuần.

00:03:08.560 --> 00:03:10.976
Tôi đọc và dạy 
những tác phẩm kinh điển giống như

00:03:11.000 --> 00:03:14.136
người ta đọc và dạy hàng trăm năm nay ---

00:03:14.160 --> 00:03:17.176
Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch --

00:03:17.200 --> 00:03:19.536
và với tất cả bài báo học thuật
mà tôi đã xuất bản

00:03:19.560 --> 00:03:22.760
Tôi thêm vào kiến thức nhân loại 
chút nhận định ngày càng mai một.

00:03:24.760 --> 00:03:26.336
Điều tôi hằng mong muốn

00:03:26.360 --> 00:03:28.456
là thành một nhà khảo cổ học của quá khứ

00:03:28.480 --> 00:03:30.020
một nhà khám phá về văn học,

00:03:30.020 --> 00:03:32.026
một chàng Indiana Jones không có roi da --

00:03:32.026 --> 00:03:33.520
hay, thực ra, cũng có roi da.

NOTE Paragraph

00:03:33.520 --> 00:03:34.736
(tiếng cười)

00:03:34.760 --> 00:03:38.456
Và tôi muốn điều ấy không chỉ cho mình tôi
mà cho cả sinh viên của tôi nữa.

NOTE Paragraph

00:03:38.480 --> 00:03:42.376
Thế là 6 năm trước, tôi đã 
chuyển hướng nghề nghiệp

00:03:42.400 --> 00:03:45.416
Lúc đó, tôi đang nghiên cứu về
"Ván cờ tình yêu"

00:03:45.440 --> 00:03:48.296
bài thơ dài quan trọng cuối cùng của 
thời Trung cổ châu Âu

00:03:48.320 --> 00:03:49.936
vốn chưa bao giờ được biên tập.

00:03:49.960 --> 00:03:52.976
Và nó chưa được biên tập là vì
nó chỉ tồn tại trong một bản ghi

00:03:53.000 --> 00:03:56.256
đã bị tổn hại nghiêm trọng
khi Dresden bị đánh bom

00:03:56.280 --> 00:03:57.496
trong Thế chiến thứ II

00:03:57.520 --> 00:04:00.400
đến mức bao thế hệ học giả 
đã tuyên bố nó bị mất.

00:04:01.400 --> 00:04:04.856
Trong vòng 5 năm, tôi dùng
đèn tia cực tím

00:04:04.880 --> 00:04:06.776
cố khôi phục lại những dấu vết ghi chép

00:04:06.800 --> 00:04:09.216
và công nghệ thời đó 
giúp tôi làm được chừng nào

00:04:09.220 --> 00:04:10.646
thì tôi tận dụng hết chừng ấy.

NOTE Paragraph

00:04:10.646 --> 00:04:12.736
Và tôi đã làm điều nhiều người làm.

00:04:12.760 --> 00:04:14.776
Tôi lên mạng,

00:04:14.800 --> 00:04:16.536
và tìm hiểu được rằng

00:04:16.560 --> 00:04:21.136
hình ảnh đa quang phổ đã được dùng thế nào
để khôi phục 2 luận thuyết đã mất

00:04:21.160 --> 00:04:23.970
của nhà toán học Hy Lạp nổi tiếng
Archimedes

00:04:23.970 --> 00:04:25.636
từ những bản viết da cừu thế kỉ 13.

00:04:25.640 --> 00:04:29.290
Một bản viết da cừu là một bản ghi
được xóa đi và ghi đè lên nhiều lần.

NOTE Paragraph

00:04:30.200 --> 00:04:31.506
Và thế là, buồn ơi chào mi,

00:04:31.506 --> 00:04:34.576
tôi quyết định viết thư cho
nhà khoa học hình ảnh hàng đầu

00:04:34.576 --> 00:04:36.776
về dự án bản viết da cừu của Archimedes,

00:04:36.800 --> 00:04:38.296
Giáo sư Roger Easton,

00:04:38.320 --> 00:04:40.136
với một kế hoạch và một sự cầu xin.

00:04:40.160 --> 00:04:42.200
Khiến tôi ngạc nhiên là,
Giáo sư đã hồi âm.

00:04:44.000 --> 00:04:47.656
Với sự giúp đỡ của ông, tôi đã giành
một học bổng từ Chính phủ Mỹ

00:04:47.680 --> 00:04:51.696
để xây một phòng thí nghiệm hình ảnh
đa quang phổ có thể di chuyển,


00:04:51.720 --> 00:04:56.536
Và với phòng thí nghiệm này, tôi đã chuyển
một mớ đen thui và mờ mịt

00:04:56.560 --> 00:04:58.620
thành một tác phẩm kinh điển
thời trung cổ.

NOTE Paragraph

00:04:59.360 --> 00:05:02.136
Vậy, hình ảnh đa quang phổ ấy 
đã hoạt động như thế nào?

00:05:02.160 --> 00:05:04.616
Ý tưởng đằng sau hình ảnh đa quang phổ

00:05:04.640 --> 00:05:08.936
là điều mà ai có hiểu biết về 
kính hồng ngoại nhìn ban đêm

00:05:08.960 --> 00:05:10.330
sẽ lập tức tán thưởng:

00:05:10.330 --> 00:05:12.926
rằng cái chúng ta thấy
trong vùng ánh sáng nhìn thấy

00:05:12.926 --> 00:05:15.200
chỉ là một phần bé nhỏ 
của những gì tồn tại.

00:05:15.720 --> 00:05:17.920
Nguyên lý này cũng giống như 
viết mực vô hình.

00:05:19.280 --> 00:05:23.456
Hệ thống của chúng tôi sử dụng
ánh sáng 12 bước sóng

00:05:23.480 --> 00:05:25.976
giữa tử ngoại và hồng ngoại,

00:05:26.000 --> 00:05:29.056
và chiếu vào bản ghi chép từ bên trên

00:05:29.080 --> 00:05:30.696
từ một dãy đèn LED,

00:05:30.720 --> 00:05:32.576
và một nguồn đèn đa quang phổ khác

00:05:32.600 --> 00:05:35.553
chiếu xuyên qua từng tờ của bản ghi chép.

00:05:35.577 --> 00:05:40.096
Có một chuỗi tới 35 hình ảnh 
trên mỗi trang được chụp lại cách này,

00:05:40.120 --> 00:05:42.740
sử dụng máy ảnh kĩ thuật số công suất lớn
có cả ống kính

00:05:42.764 --> 00:05:44.736
được làm từ thạch anh.

00:05:44.760 --> 00:05:46.830
Trên thế giới chỉ có 5 chiếc như vậy.

00:05:46.830 --> 00:05:48.736
Và ngay khi chúng tôi chụp các hình ảnh,

00:05:48.736 --> 00:05:50.776
cho chúng chạy qua
các thuật toán thống kê

00:05:50.800 --> 00:05:53.296
để làm chúng đậm hơn và rõ hơn nữa,

00:05:53.320 --> 00:05:56.696
sử dụng phần mềm vốn được 
thiết kế cho các hình ảnh vệ tinh.

00:05:56.720 --> 00:06:00.096
và được sử dụng bởi 
các nhà khoa học không gian địa lí.

00:06:00.120 --> 00:06:01.320
và CIA.

NOTE Paragraph

00:06:02.040 --> 00:06:04.336
Kết quả thật ngoạn mục.

00:06:04.360 --> 00:06:06.536
Có thể quí vị đã nghe tới
điều chúng tôi làm

00:06:06.560 --> 00:06:07.936
với Cuộn sách Biển Chết,

00:06:07.960 --> 00:06:09.520
vốn đang bị keo hóa.

00:06:10.480 --> 00:06:14.136
Sử dụng tia hồng ngoại, chúng tôi có thể
đọc những góc tối nhất

00:06:14.160 --> 00:06:15.880
của Cuộn sách Biển Chết.

00:06:16.880 --> 00:06:18.336
Tuy nhiên, có lẽ không ai biết

00:06:18.360 --> 00:06:21.096
những văn tự Kinh Thánh khác
cũng đang lâm nguy như thế.

NOTE Paragraph

00:06:21.120 --> 00:06:24.536
Đây là một ví dụ,
một trang từ bản ghi chép

00:06:24.560 --> 00:06:26.336
chúng tôi đã chụp,

00:06:26.360 --> 00:06:30.240
có lẽ là cuốn Kinh thánh Cơ đốc giáo
quí giá nhất trên đời này.

00:06:30.880 --> 00:06:36.656
Cuốn Kinh thánh chép tay Vercelli là bản dịch
cổ nhất của kinh Phúc âm sang tiếng Latin,

00:06:36.680 --> 00:06:39.280
và có niên đại từ nửa đầu
của thế kỉ 4.

00:06:40.560 --> 00:06:42.816
Đây là thời điểm gần nhất mà
chúng ta có thể

00:06:42.840 --> 00:06:46.776
tiếp cận Kinh thánh kể từ thời điểm
khai sinh ra Cơ đốc giáo

00:06:46.800 --> 00:06:48.416
dưới thời Hoàng đế Constantine,

00:06:48.420 --> 00:06:51.226
và đó cũng là thời điểm hình thành
Hội đồng Giám mục Nicaea,

00:06:51.226 --> 00:06:54.496
khi người ta thống nhất
tín điều cơ bản của Cơ đốc giáo.

00:06:54.520 --> 00:06:57.776
Bản ghi chép này, thật không may,
đã bị hư hại rất nghiêm trọng,

00:06:57.800 --> 00:07:00.016
và nó bị hư hại là do hàng thế kỉ nay

00:07:00.040 --> 00:07:02.496
nó đã được sử dụng và chuyển giao

00:07:02.520 --> 00:07:05.216
trong các lễ tuyên thệ ở nhà thờ.

00:07:05.240 --> 00:07:09.896
Thực tế, vết bẩn màu tím mà quí vị thấy
ở góc trên bên trái


00:07:09.920 --> 00:07:14.216
là nấm cúc, vốn là loại nấm

00:07:14.240 --> 00:07:17.776
sinh ra từ những bàn tay không được rửa

00:07:17.800 --> 00:07:19.800
của người mang bệnh lao.

00:07:20.640 --> 00:07:23.696
Hình ảnh thu được đã giúp tôi
làm được bản sao đầu tiên

00:07:23.720 --> 00:07:26.320
của bản ghi chép này
trong vòng 250 năm qua.

NOTE Paragraph

00:07:27.800 --> 00:07:31.256
Có một phòng thí nghiệm có thể đi tới
những bộ sưu tập cần đến nó, dù sao

00:07:31.280 --> 00:07:32.950
cũng chỉ là một phần của giải pháp.

00:07:33.480 --> 00:07:36.336
Công nghệ đắt đỏ và rất hiếm,

00:07:36.360 --> 00:07:39.520
và kĩ năng chụp và xử lý hình ảnh
vẫn còn là bí kíp nghề nghiệp.

00:07:39.520 --> 00:07:41.476
Có nghĩa là những cuộc khôi phục đỉnh cao

00:07:41.476 --> 00:07:46.216
nằm ngoài tầm với hầu hết các nhà khoa học
và chỉ thuộc về các tổ chức giàu có nhất.

00:07:46.240 --> 00:07:49.016
Đó là lí do tôi thành lập Dự án Lazarus,

00:07:49.040 --> 00:07:50.696
một sáng kiến phi lợi nhuận

00:07:50.720 --> 00:07:54.696
để đưa chẩn đoán hình ảnh đa quang phổ
tới cá nhân các nhà nghiên cứu

00:07:54.720 --> 00:07:58.560
và những tổ chức nhỏ hơn
với chi phí hầu như không đáng kể.

00:07:59.560 --> 00:08:01.176
Trong vòng 5 năm qua,

00:08:01.200 --> 00:08:05.056
đội ngũ các nhà khoa học hình ảnh,
các học giả và sinh viên

00:08:05.080 --> 00:08:07.256
đã đi tới 7 nước khác nhau

00:08:07.280 --> 00:08:11.100
và khôi phục lại một số bản ghi chép
bị hư hai quý giá nhất thế giới,

00:08:11.100 --> 00:08:14.160
bao gồm Cuốn sách Vercelli,
vốn là cuốn sách tiếng Anh cổ nhất,

00:08:14.164 --> 00:08:17.020
Cuốn sách Đen của Carmarthen,
cuốn sách cổ nhất của xứ Wales,

00:08:17.020 --> 00:08:20.296
và một số quyển kinh Phúc âm sơ khai nhất
vô cùng quí giá.

00:08:20.320 --> 00:08:23.200
đặt tại nơi trước đây là
nước Georgia thuộc khối Xô Viết cũ.

NOTE Paragraph

00:08:24.600 --> 00:08:27.620
Vậy là, hình ảnh quang phổ
có thể khôi phục những văn tự đã mất.

00:08:28.360 --> 00:08:33.456
Tinh vi hơn, nó có thể khôi phục lại
câu chuyện thứ hai đằng sau mỗi vật thể,

00:08:33.480 --> 00:08:38.176
câu chuyện một văn tự đã được tạo ra 
như thế nào, bao giờ và do ai,

00:08:38.200 --> 00:08:41.600
và, đôi khi, điều tác giả
nghĩ tới tại thời điểm viết ra tác phẩm.

00:08:42.600 --> 00:08:45.696
Ví dụ, bản nháp của
Tuyên ngôn Độc lập

00:08:45.720 --> 00:08:48.156
được viết bởi chính tay tổng thống
Thomas Jefferson,

00:08:48.160 --> 00:08:50.589
được đồng nghiệp của tôi chụp lại
vài năm trước đây

00:08:50.613 --> 00:08:51.933
tại Thư viện Quốc Hội.

00:08:52.360 --> 00:08:55.056
Người phụ trách bảo tàng đã nhắc rằng
có một chữ trong đó

00:08:55.080 --> 00:08:57.456
đã bị gạch đi và ghi đè lên.

00:08:57.480 --> 00:08:59.560
Từ được ghi đè lên là "công dân".

00:09:00.240 --> 00:09:02.840
Có lẽ quí vị đã đoán được
từ gì ghi ở dưới.

00:09:03.960 --> 00:09:05.376
"Dân chúng."

00:09:05.400 --> 00:09:08.216
Đó, thưa các quí ông quí bà,
là nền dân chủ Hoa Kì

00:09:08.240 --> 00:09:10.510
đã tiến hóa dưới bàn tay
của Thomas Jefferson.

NOTE Paragraph

00:09:11.360 --> 00:09:15.030
Hoặc hãy xem Bản đồ Martellus 1491,

00:09:15.030 --> 00:09:17.796
được chúng tôi chụp lại
tại Thư viện Beinecke Đại học Yale.

00:09:17.796 --> 00:09:20.056
Đấy là bản đồ mà Columbus
đã tham khảo

00:09:20.080 --> 00:09:21.776
trước khi ông đi đến Tân Thế giới,

00:09:21.800 --> 00:09:24.536
mang lại cho ông ý tưởng 
châu Á trông như thế nào

00:09:24.560 --> 00:09:26.160
và Nhật Bản nằm ở đâu.

00:09:27.640 --> 00:09:30.656
Vấn đề của tẩm bản đồ này là
mực và chất nhuộm

00:09:30.680 --> 00:09:32.776
đã xuống cấp theo thời gian

00:09:32.800 --> 00:09:34.936
để tấm bản đồ to lớn tới gần 7 foot này


00:09:34.960 --> 00:09:37.110
khiến thế giới giống như
một sa mạc khổng lồ.

00:09:37.520 --> 00:09:41.136
Cho tới nay, chúng ta biết rất ít, 
biết chi tiết về những gì

00:09:41.160 --> 00:09:42.816
Columbus hiểu biết về thế giới

00:09:42.840 --> 00:09:44.880
và văn hóa thế giới được hình dung ra sao.

00:09:45.240 --> 00:09:49.376
Chú giải chính trên bản đồ gần như 
không đọc nổi dưới ánh sáng thông thường.

00:09:49.400 --> 00:09:51.656
Tia cực tím chỉ làm rõ được được ít.

00:09:51.680 --> 00:09:53.680
Đa quang phổ mang đến cho chúng ta tất cả.

00:09:54.640 --> 00:09:58.216
Ở châu Á, ta biết được về những 
con quái vật có tai dài đến nỗi

00:09:58.240 --> 00:10:00.560
có thể che được toàn bộ
cơ thể của quái vật.

00:10:01.040 --> 00:10:05.440
Ở châu Phi, một con rắn có thể khiến
mặt đất bốc khói.

00:10:06.680 --> 00:10:08.936
Giống như ánh sao,
có thể truyền tải hình ảnh

00:10:08.960 --> 00:10:11.536
của Vũ trụ trong quá khứ xa xăm,

00:10:11.560 --> 00:10:15.456
ánh sáng đa quang phổ có thể đưa chúng ta
trở lại những thời khắc bối rối

00:10:15.480 --> 00:10:16.760
khi tạo ra vật thể.

00:10:17.480 --> 00:10:21.416
Qua kính này, ta chứng kiến
những sai sót, những sự đổi ý,

00:10:21.440 --> 00:10:24.270
những ý tưởng ngây ngô,
chưa bị kiểm duyệt,

00:10:24.270 --> 00:10:26.796
những khiếm khuyết trong
trí tưởng tượng của con người

00:10:26.796 --> 00:10:29.416
đã khiến những vật thể thiêng liêng
và tác giả của chúng

00:10:29.440 --> 00:10:31.096
trở nên chân thật hơn,

00:10:31.120 --> 00:10:33.640
khiến lịch sử gần gũi với chúng ta hơn.

NOTE Paragraph

00:10:34.760 --> 00:10:36.040
Thế còn tương lai thì sao?

00:10:36.480 --> 00:10:38.656
Có quá nhiều điều của quá khứ,

00:10:38.680 --> 00:10:41.896
và quá ít người có kĩ năng 
để cứu lấy những vật thể này

00:10:41.920 --> 00:10:45.800
trước khi chúng biến mất vĩnh viễn.

00:10:46.480 --> 00:10:49.776
Đó là lí do tôi bắt đầu giảng dạy về
môn học lai mới này,

00:10:49.800 --> 00:10:51.696
mà tôi gọi là "khoa học văn tự".

00:10:51.720 --> 00:10:53.200
Khoa học văn tự là mối tơ duyên

00:10:53.200 --> 00:10:55.866
giữa những kĩ năng truyền thống
của học giả văn chương --

00:10:55.866 --> 00:10:58.296
khả năng đọc các ngôn ngữ cổ
và các bản chép tay cổ,

00:10:58.320 --> 00:10:59.990
kiến thức về cách tạo ra các văn tự

00:10:59.990 --> 00:11:02.256
để có thể tìm ra nguồn gốc
và tuổi đời văn tự --

00:11:02.256 --> 00:11:04.936
với những kĩ thuật mới như 
khoa học chẩn đoán hình ảnh,

00:11:04.960 --> 00:11:07.536
phản ứng hóa học của mực và chất nhuộm màu

00:11:07.560 --> 00:11:09.960
nhận diện kí tự quang trên máy tính.

NOTE Paragraph

00:11:11.160 --> 00:11:13.336
Năm ngoái, một học sinh trong lớp tôi,

00:11:13.360 --> 00:11:14.576
mới năm nhất

00:11:14.600 --> 00:11:16.416
biết tiếng Latin và tiếng Hy Lạp,

00:11:16.440 --> 00:11:18.776
đã xử lý một bản da cừu

00:11:18.800 --> 00:11:21.520
mà chúng tôi đã chụp tại 
một thư viện nổi tiếng ở Rome.

00:11:22.240 --> 00:11:27.000
Khi cậu ta làm việc, những chữ Hy Lạp 
nhỏ li ti dần hiện ra sau các văn tự.

00:11:28.200 --> 00:11:29.696
Mọi người xúm xung quanh,

00:11:29.720 --> 00:11:32.376
và cậu ấy đọc được một dòng
từ tác phẩm đã mất

00:11:32.400 --> 00:11:34.720
của nhà biên soạn hài kịch
Hy Lạp Menander.

00:11:35.760 --> 00:11:38.456
Đây là lần đầu tiên trong vòng
một nghìn năm qua

00:11:38.480 --> 00:11:41.040
những chữ ấy được đọc to thành lời.

00:11:41.880 --> 00:11:44.700
Ở thời khắc ấy, cậu sinh viên năm nhất
đã trở thành học giả.

NOTE Paragraph

00:11:45.440 --> 00:11:48.320
Thưa quí ông và quí bà,
đó chính là tương lai của quá khứ.

NOTE Paragraph

00:11:48.840 --> 00:11:50.186
Xin cảm ơn quí vị rất nhiều!

NOTE Paragraph

00:11:50.186 --> 00:11:53.080
(tiếng vỗ tay)