Tajna broń dinozaurów, która pozwoliła im zawładnąć planetą
-
0:01 - 0:03Wszyscy słyszeliśmy o tym,
jak wyginęły dinozaury. -
0:04 - 0:06Historia, którą dziś opowiem,
-
0:06 - 0:11wydarzyła się 200 milionów lat
przed ich zagładą. -
0:11 - 0:14Ta opowieść sięga samych początków,
-
0:14 - 0:17kiedy dinozaury były
na początku swojej drogi. -
0:17 - 0:20Jedną z największych
zagadek biologii ewolucyjnej jest to, -
0:20 - 0:23w jaki sposób dinozaury
poradziły sobie tak dobrze. -
0:24 - 0:27Co doprowadziło do tego,
że władały planetą tak długo? -
0:28 - 0:31Kiedy zastanawiamy się,
dlaczego były tak niesamowite, -
0:31 - 0:35myślimy zwykle o największych
lub najmniejszych dinozaurach. -
0:35 - 0:37O tym, który był najszybszy,
-
0:37 - 0:38który miał najwięcej piór,
-
0:38 - 0:41najdziwniejszy pancerz, kolce lub zęby.
-
0:42 - 0:46Ale odpowiedź tkwi raczej
w ich budowie wewnętrznej. -
0:46 - 0:48To ich tajna broń.
-
0:49 - 0:52Według mnie i moich kolegów,
były to ich płuca. -
0:53 - 0:57Jestem paleontologiem
i anatomem porównawczym. -
0:57 - 0:59Interesuje mnie zagadnienie,
-
0:59 - 1:03w jaki sposób płuca dinozaurów
pomogły im zawładnąć światem. -
1:04 - 1:07Cofnijmy się o 200 milionów lat,
-
1:08 - 1:09do okresu Triasu.
-
1:09 - 1:12Środowisko było bardzo surowe,
-
1:12 - 1:13nie było kwitnących roślin,
-
1:13 - 1:16co znaczy, że nie było trawy.
-
1:16 - 1:20Wyobraźcie sobie krajobraz
usiany sosnami i paprociami. -
1:21 - 1:24W tym samym czasie żyły małe jaszczurki,
-
1:24 - 1:26ssaki, insekty,
-
1:26 - 1:31oraz mięsożerne i roślinożerne gady.
-
1:31 - 1:33Wszystkie walczyły o te same zasoby.
-
1:33 - 1:35Co ważne w tej historii,
-
1:35 - 1:40poziom tlenu wynosił wtedy zaledwie 15%,
-
1:40 - 1:43w porównaniu do dzisiejszych 21%.
-
1:43 - 1:47Więc niezwykle ważne
dla dinozaurów było oddychanie -
1:47 - 1:48w środowisku z niskim poziomem tlenu.
-
1:48 - 1:50Nie tylko po to, żeby przeżyć,
-
1:50 - 1:53ale żeby rozwijać się i różnicować.
-
1:54 - 1:58Skąd wiemy, jakie były płuca dinozaurów,
-
1:58 - 2:03skoro zostały po nich
tylko skamieniałe szkielety? -
2:03 - 2:08Metoda, z której korzystamy,
to rekonstrukcja filogenetyczna. -
2:09 - 2:13To taka zgrabna nazwa, mówiąca,
że badamy anatomię, -
2:13 - 2:17w tym wypadku konkretnie płuca i szkielet,
-
2:17 - 2:21żyjących dziś ewolucyjnych
potomków dinozaurów. -
2:21 - 2:24Przyglądamy się anatomii ptaków,
-
2:24 - 2:27które są ich bezpośrednimi potomkami,
-
2:27 - 2:29oraz anatomii krokodylowatych,
-
2:29 - 2:32które są ich najbliższymi
żyjącymi krewnymi, -
2:32 - 2:34potem badamy anatomię jaszczurek i żółwi,
-
2:34 - 2:37których nazywamy ich kuzynami.
-
2:37 - 2:41Następnie nakładamy te dane
na odkryte skamieniałości, -
2:41 - 2:44i możemy dzięki temu dokonać
rekonstrukcji płuc dinozaurów. -
2:44 - 2:46W tym konkretnym przypadku
-
2:46 - 2:51szkielet dinozaura przypomina
najbardziej ten współczesnych ptaków. -
2:52 - 2:56Ponieważ dinozaury rywalizowały
w tym okresie z wczesnymi ssakami, -
2:56 - 3:00ważne jest, aby zrozumieć
podstawowe działanie płuca ssaka. -
3:01 - 3:03Aby opowiedzieć wam, jak działają płuca,
-
3:03 - 3:06wykorzystamy mojego psa, Milenę Trojańską.
-
3:06 - 3:08Pyszczek, który wyprosił tysiąc smakołyków
-
3:08 - 3:09będzie naszym modelem.
-
3:09 - 3:11(Śmiech)
-
3:11 - 3:15Wszystko dzieje się wewnątrz
klatki piersiowej. -
3:15 - 3:18Tak wygląda ona u psa.
-
3:18 - 3:20Jego kręgosłup
-
3:20 - 3:24jest równoległy do podłoża.
-
3:24 - 3:26Tak samo wygląda to
-
3:26 - 3:29u wszystkich zwierząt,
o których będziemy mówić, -
3:29 - 3:30chodzących na dwóch nogach
-
3:30 - 3:31lub na czterech.
-
3:32 - 3:35Teraz zajrzyjmy do środka.
-
3:37 - 3:39To sklepienie klatki piersiowej.
-
3:39 - 3:43To tutaj powierzchnia płuc
ma bezpośredni kontakt -
3:43 - 3:46z żebrami i kręgosłupem.
-
3:46 - 3:50To ważne miejsce dla naszej opowieści.
-
3:50 - 3:53Zobaczcie teraz płuca psa.
-
3:53 - 3:57Widziane z zewnątrz,
są jak wielki nadmuchiwany worek, -
3:57 - 4:00który rozszerza się podczas wdechu
-
4:00 - 4:03i kurczy podczas wydechu.
-
4:03 - 4:06Wewnątrz niego jest mnóstwo
maleńkich rozgałęzionych rurek, -
4:06 - 4:08tworzących drzewo oskrzelowe.
-
4:09 - 4:15Dostarczają one wdychany tlen
do pęcherzyków płucnych. -
4:15 - 4:20Tlen przenika przez cienką membranę
do krwiobiegu za pomocą dyfuzji. -
4:21 - 4:23To, co teraz powiem, jest niezwykle ważne.
-
4:23 - 4:27Płuca ssaków są ruchome.
-
4:27 - 4:32To znaczy że poruszają się
w trakcie procesu oddychania, -
4:32 - 4:35dlatego ta cienka membrana,
bariera krew-tlen -
4:35 - 4:38nie może być za cienka, bo pęknie.
-
4:38 - 4:41Zapamiętajcie hasło bariera krew-tlen,
będziemy do tego wracać. -
4:42 - 4:43Nadążacie?
-
4:43 - 4:46Teraz weźmiemy się za ptaki,
to dopiero szaleństwo, -
4:46 - 4:48trzymajcie się mocno siedzeń.
-
4:48 - 4:49(Śmiech)
-
4:50 - 4:53Ptaki są kompletnie inne niż ssaki.
-
4:53 - 4:56Wykorzystamy je jako nasz model
-
4:56 - 4:58do rekonstrukcji płuc dinozaurów.
-
4:58 - 5:01U ptaków powietrze przechodzi przez płuco,
-
5:01 - 5:04ale nie rozszerza się ono ani nie kurczy.
-
5:05 - 5:07Płuco jest nieruchome,
-
5:07 - 5:09ma strukturę zbitej gąbki.
-
5:09 - 5:14Jest nieelastyczne i unieruchomione
od góry i po bokach przez żebra, -
5:14 - 5:17a od dołu przez błonę poziomą.
-
5:18 - 5:21Jest ono wentylowane jednokierunkowo
-
5:21 - 5:25przez serię elastycznych,
struktur przypominających worki, -
5:25 - 5:28które wychodzą z drzewa oskrzelowego
-
5:28 - 5:30i znajdują się pod płucem.
-
5:30 - 5:32To tak zwane worki powietrzne.
-
5:32 - 5:38Cała ta niezwykle delikatna konstrukcja
jest unieruchomiona -
5:38 - 5:41przez pary rozwidlonych żeber
-
5:41 - 5:44wzdłuż sklepienia klatki piersiowej.
-
5:44 - 5:47U wielu gatunków ptaków
-
5:47 - 5:49z płuc i worków powietrznych
-
5:49 - 5:51wychodzą przedłużenia,
-
5:51 - 5:53które wiążą się z tkanką szkieletową.
-
5:53 - 5:56Zwykle z kręgosłupem, czasem z żebrami.
-
5:56 - 5:59Utrzymują one układ oddechowy
w jednym miejscu. -
5:59 - 6:02To tak zwane kości pneumatyczne.
-
6:02 - 6:06Rozwidlone żebra i kości pneumatyczne
-
6:06 - 6:09to dwie wskazówki, których możemy
poszukiwać w skamieniałościach, -
6:09 - 6:12bo te cechy szkieletu
mogą wskazywać na to, -
6:12 - 6:18że układ oddechowy
dinozaurów był nieruchomy. -
6:21 - 6:24To mocowanie układu oddechowego
-
6:24 - 6:28umożliwiło ewolucję cieńszej
bariery krew-powietrze, -
6:28 - 6:34czyli cieńszej membrany,
przez którą tlen dostawał się do krwi. -
6:35 - 6:41Nieruchomość na to pozwalała,
bo cienka bariera jest słabsza, -
6:41 - 6:45uległaby uszkodzeniu,
gdyby zwierzę oddychało aktywnie, -
6:45 - 6:47tak jak robią to ssaki.
-
6:48 - 6:50Dlaczego nas to interesuje?
-
6:50 - 6:51Jakie to ma w ogóle znaczenie?
-
6:52 - 6:56Tlen łatwiej przenika
przez cieńszą membranę, -
6:58 - 7:04a to ułatwia oddychanie
-
7:04 - 7:06w warunkach o niskiej zawartości tlenu.
-
7:06 - 7:11Takich, jakie panowały w okresie Triasu.
-
7:11 - 7:16Jeśli dinozaury miały takie płuca,
-
7:16 - 7:20były znacznie lepiej przystosowane
do oddychania niż inne zwierzęta, -
7:20 - 7:22w tym ssaki.
-
7:23 - 7:26Pamiętacie metodę
rekonstrukcji filogenetycznej, -
7:26 - 7:29w której wykorzystywaliśmy
anatomię współczesnych zwierząt, -
7:29 - 7:32żeby zastosować ją do skamieniałości?
-
7:32 - 7:37Wskazówką numer jeden
są rozwidlone żebra ptaków. -
7:37 - 7:41Znajdujemy je u większości dinozaurów.
-
7:42 - 7:47Czyli oznacza to,
że powierzchnia płuc dinozaurów -
7:47 - 7:49była unieruchomiona,
-
7:49 - 7:52tak jak u dzisiejszych ptaków.
-
7:52 - 7:55Wskazówka numer dwa to kości pneumatyczne.
-
7:55 - 8:00Znajdujemy je u zauropodów i teropodów,
-
8:00 - 8:04wśród których znajdowały się
drapieżne dinozaury, -
8:04 - 8:06i które są przodkami dzisiejszych ptaków.
-
8:06 - 8:12I choć nie znajdujemy żadnych
skamielin tkanki płucnej dinozaurów, -
8:12 - 8:16kości pneumatyczne dają nam
wskazówki na to, jak działały płuca -
8:16 - 8:19tych zwierząt za ich życia.
-
8:19 - 8:25Tkanka płucna lub tkanka worka
powietrznego wchodziły w kręgi, -
8:25 - 8:27przez co były one puste
jak u współczesnych ptaków -
8:27 - 8:31i utrzymywały układ oddechowy
w jednym miejscu, -
8:31 - 8:33unieruchamiając go.
-
8:34 - 8:36Rozwidlone żebra
-
8:36 - 8:39i kości pneumatyczne
-
8:39 - 8:44tworzyły nieruchome, sztywne ramy,
-
8:44 - 8:47utrzymujące układ oddechowy
w jednym miejscu, -
8:47 - 8:52co pozwoliło na rozwiniecie się
super cienkiej i super delikatnej -
8:53 - 8:55bariery krew-powietrze,
która jest u dzisiejszych ptaków. -
8:55 - 8:59Dowody na posiadanie
takich płuc przez dinozaury oznaczają, -
8:59 - 9:02że ewolucja pozwoliła im wytworzyć płuca,
-
9:02 - 9:04które były zdolne do oddychania
-
9:04 - 9:09w atmosferze okresu triasowego
z niskim poziomem tlenu. -
9:10 - 9:15Ten sztywny układ szkieletowy
u dinozaurów dał im -
9:15 - 9:21znaczącą przewagę adaptacyjną
nad innymi zwierzętami, zwłaszcza ssakami, -
9:21 - 9:23których elastyczne płuca
nie mogły się przystosować -
9:23 - 9:27do atmosfery okresu triasowego
z niskim poziomem tlenu. -
9:28 - 9:33Ta anatomia mogła być
tajną bronią dinozaurów, -
9:33 - 9:36która dała im tę przewagę
nad innymi zwierzętami. -
9:36 - 9:39To daje nam doskonałą podstawę,
-
9:39 - 9:44żeby zacząć testować hipotezy
o zróżnicowaniu dinozaurów. -
9:44 - 9:48To opowieść o początku dinozaurów,
-
9:48 - 9:52i dopiero początek
naszych badań na ten temat. -
9:53 - 9:54Dziękuję.
-
9:54 - 9:57(Brawa)
- Title:
- Tajna broń dinozaurów, która pozwoliła im zawładnąć planetą
- Speaker:
- Emma Schachner
- Description:
-
Wszyscy słyszeliśmy teorie o tym, jak wyginęły dinozaury. Co doprowadziło do tego, że władały planetą tak długo? (Wskazówka: to nie ma nic wspólnego z ich rozmiarem, szybkością, kolcami czy fantastycznymi piórami). Cofnijmy się w czasie o 200 milionów lat przed wyginięciem dinozaurów z paleontologiem Emmą Schachner, żeby poznać nową teorię na temat ich historii.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 10:12
Marta Konieczna approved Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Marta Konieczna edited Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Agnieszka Fijałkowska accepted Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Agnieszka Fijałkowska edited Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Marta Konieczna edited Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Marta Konieczna edited Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Marta Konieczna edited Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet | ||
Marta Konieczna edited Polish subtitles for The secret weapon that let dinosaurs take over the planet |