Η τυραννία της αξιοκρατίας

Από πού προκύπτει η πόλωση στη δημόσια ζωή και από που ξεκινάμε για να τη θεραπεύσουμε; Ο πολιτικός φιλόσοφος Μάικλ Σαντέλ προσφέρει μια απρόσμενη απάντηση: αυτοί που έχουν πετύχει πρέπει να κοιτάξουν τον καθρέφτη. Ο Σαντέλ εξερευνεί πώς η «αξιοκρατική αλαζονεία» οδηγεί πολλούς να πιστεύουν πως η επιτυχία τους είναι δικό τους κατόρθωμα και περιφρονούν αυτούς που δεν τα κατάφεραν, προκαλώντας δυσαρέσκεια και εντείνοντας το χάσμα μεταξύ «νικητών» και «χαμένων» στη νέα οικονομία. Ακούστε γιατί χρειάζεται να αναθεωρήσουμε το νόημα της επιτυχίας και να αναγνωρίσουμε τον ρόλο της τύχης, ώστε να δημιουργήσουμε μια λιγότερο πικρόχολη και πιο γενναιόδωρη αστική ζωή.

Ορίστε μια ερώτηση
που θα έπρεπε να κάνουμε όλοι μας.

Τι πήγε λάθος;

Όχι μόνο με την πανδημία,

αλλά και με την ζωή μας ως κοινωνία.

Τι μας οδήγησε σε τέτοια
μνησικακία και πόλωση;

Τις τελευταίες δεκαετίες,

το χάσμα μεταξύ νικητών
και χαμένων βαθαίνει συνεχώς,

δηλητηριάζοντας τον πολιτικό μας λόγο,

σπέρνοντας τη διχόνοια.

Αυτό το χάσμα βασίζεται
σε έναν βαθμό στην ανισότητα,

αλλά και το πώς αντιμετωπίζουμε
την νίκη και την ήττα,

η οποία τη συνοδεύει.

Όσοι προσγειώθηκαν στην κορυφή,

πίστεψαν πως η επιτυχία τους
ήταν δικό τους κατόρθωμα,

μια απόδειξη της αξία τους.

Και όσοι δεν τα κατάφεραν
φταίνε αποκλειστικά οι ίδιοι.

Αυτός ο τρόπος σκέψης
γύρω από την επιτυχία

προκύπτει εμφανώς από μια ελκυστική αρχή.

Αν όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες,

τότε οι νικητές αξίζουν
τις επιτυχίες τους.

Αυτή είναι η βάση
του ιδεώδους της αξιοκρατίας.

Στην πράξη φυσικά, αυτό δεν επαρκεί.

Δεν έχουν όλοι ίσες ευκαιρίες ανόδου.

Παιδιά άπορων οικογενειών συνήθως
παραμένουν άπορα όταν ενηλικιώνονται.

Οι εύποροι γονείς μπορούν να παρέχουν
τα δικά τους προνόμια στα παιδιά τους.

Στα κορυφαία πανεπιστήμια
της ανατολικής ακτής, για παράδειγμα,

υπάρχουν περισσότεροι μαθητές
από το κορυφαίο 1%

σε σχέση με ολόκληρο το άλλο μισό
της χώρας συνολικά.

Το πρόβλημα όμως δεν είναι
ότι δεν ανταποκρινόμαστε

στις αξιοκρατικές αρχές που προασπίζουμε.

Το ίδιο το ιδεώδες είναι προβληματικό.

Έχει μια σκοτεινή πλευρά.

Η αξιοκρατία διαβρώνει το κοινό καλό.

Οδηγεί σε αλαζονεία τους νικητές

και σε εξευτελισμό
όσους δεν τα καταφέρνουν.

Ενθαρρύνει τους επιτυχημένους
να επαναπαύονται στις δάφνες τους,

να ξεχνούν την τύχη και τις ευκαιρίες
που τους οδήγησαν έως εδώ.

Και τους οδηγεί στην περιφρόνηση
των λιγότερο τυχερών,

αυτούς που είναι λιγότερο διακεκριμένοι.

Αυτό έχει σημασία για την πολιτική.

Μία από τις πιο ισχυρές πηγές
της λαϊκής αντίδρασης

είναι η αίσθηση πολλών εργαζομένων
πως η ελίτ τους περιφρονεί.

Είναι ένα έγκυρο παράπονο.

Παρότι η παγκοσμιοποίηση
προκάλεσε έντονη ανισότητα

και στάσιμους μισθούς,

οι ακόλουθοί της πρόσφεραν
συμβουλές στους εργαζομένους.

«Αν θέλεις να διαγωνιστείς
και να κερδίσεις στην παγκόσμια οικονομία,

πήγαινε στο πανεπιστήμιο».

«Οι απολαβές σου εξαρτώνται
από την εκπαίδευσή σου».

«Θα τα καταφέρεις εάν προσπαθήσεις».

Αυτοί οι προνομιούχοι αγνοούν
την προσβολή που υποβόσκει στις συμβουλές.

Αν δεν πας στο πανεπιστήμιο,

αν δεν ευδοκιμήσεις στη νέα οικονομία,

τότε η αποτυχία είναι δικό σου φταίξιμο.

Αυτός είναι ο υπαινιγμός.

Δεν είναι παράλογο που πολλοί εργαζόμενοι

στράφηκαν ενάντια στην ελίτ.

Επομένως, τι μένει να κάνουμε;

Πρέπει να αναθεωρήσουμε
τρεις πλευρές της αστικής μας ζωής:

τον ρόλο του πανεπιστημίου,
την αξιοπρέπεια της εργασίας

και τον ορισμό της επιτυχίας.

Ας ξεκινήσουμε αναθεωρώντας
τον ρόλο των πανεπιστημίων

ως κριτές των ευκαιριών.

Για όλους εμάς που περνάμε
τις μέρες μας κοντά στους διακεκριμένους,

είναι εύκολο να ξεχάσουμε
μια σημαντική πληροφορία:

οι περισσότεροι άνθρωποι
δεν κατέχουν πτυχίο πανεπιστημίου.

Στην πραγματικότητα, σχεδόν τα 2/3
των Αμερικανών δεν έχουν πτυχίο.

Επομένως, είναι απερισκεψία
να δημιουργείς μια οικονομία

που καθιστά το πτυχίο πανεπιστημίου
απαραίτητη προϋπόθεση

για αξιοπρεπή εργασία και διαβίωση.

Είναι καλό να ενθαρρύνεις
τους ανθρώπους να σπουδάσουν.

Να διευρύνεις την πρόσβαση
για όσους δεν έχουν τη δυνατότητα,

είναι ακόμη καλύτερο.

Δεν είναι όμως η λύση στην ανισότητα.

Πρέπει να εστιάζουμε λιγότερο
στην προετοιμασία για αξιοκρατικές μάχες

και περισσότερο στη βελτίωση της ζωής

για τους ανθρώπους που δεν έχουν πτυχίο,

αλλά συνεισφέρουν σημαντικά
στην κοινωνία μας.

Πρέπει να ανανεώσουμε
την αξιοπρέπεια στην εργασία

και να την τοποθετήσουμε
στο κέντρο της πολιτικής.

Πρέπει να θυμηθούμε πως η εργασία
δεν είναι μόνο βιοπορισμός,

αλλά επίσης συνεισφορά στο κοινό καλό

και κοινή αναγνώριση
αυτής της πράξης.

Ο Ρόμπερτ Κένεντι το έθεσε σωστά
πριν από μισό αιώνα.

Η συντροφικότητα, η κοινότητα,
η κοινή αίσθηση πατριωτισμού.

Αυτές οι ουσιώδεις αξίες δεν προκύπτουν

μόνο από το να αγοράζουμε
και να καταναλώνουμε αγαθά.

Προκύπτουν από την αξιοπρεπή εργασία,

με ικανοποιητικές απολαβές.

Το είδος εργασίας που μας βοηθάει να λέμε,

«Βοήθησα στην οικοδόμηση αυτής της χώρας.

Είμαι αρωγός στα περίφημα
δημόσια εγχειρήματά της».

Αυτό το αίσθημα συνεισφοράς του πολίτη

απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό
σήμερα από την καθημερινή μας ζωή.

Συχνά υποθέτουμε πως τα χρήματα
που βγάζουν οι άνθρωποι

αποτελούν μέτρο της συνεισφοράς τους
προς το κοινό καλό.

Αυτό όμως είναι λάθος.

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ εξήγησε τον λόγο.

Αναλογιζόμενος την πορεία μιας απεργίας
υπαλλήλων καθαριότητας

στο Μέμφις του Τενεσί,

λίγο πριν δολοφονηθεί,

ο Κινγκ είπε,

«Ο άνθρωπος που μαζεύει τα σκουπίδια μας

είναι σε τελική ανάλυση

τόσο σημαντικός όσο ένας γιατρός,

γιατί αν δεν κάνει
κι αυτός τη δουλειά του,

οι αρρώστιες θα είναι ανεξέλεγκτες.

Κάθε είδους εργασία είναι αξιοπρεπής».

H σημερινή πανδημία
το κάνει ακόμη πιο ξεκάθαρο.

Φανερώνει πόσο βαθιά στηριζόμαστε

σε εργαζόμενους που συχνά αγνοούμε.

Ταχυμεταφορείς,

συντηρητές,

υπαλλήλους σε σούπερ μάρκετ,

εργαζόμενους σε αποθήκες,

οδηγούς φορτηγών,

βοηθούς νοσηλευτές,

παιδαγωγούς,

παρόχους κατ' οίκον φροντίδας.

Αυτοί δεν είναι οι πιο καλοπληρωμένοι
ή οι πιο αξιοσέβαστοι εργαζόμενοι.

Πλέον όμως τους βλέπουμε
ως απολύτως απαραίτητους.

Αυτή είναι μια στιγμή
για μια δημόσια συζήτηση

για το πώς θα ευθυγραμμίσουμε καλύτερα
τις απολαβές και την αναγνώρισή τους

με τη σπουδαιότητα της εργασίας τους.

Είναι επίσης και μια στιγμή ηθικής,
ίσως και πνευματικής μεταστροφής,

για να αναθεωρήσουμε
την αξιοκρατική αλαζονεία μας.

Μου αξίζουν ηθικά τα προνόμια
που μου επιτρέπουν να ευδοκιμώ;

Είναι δικό μου κατόρθωμα

να ζω σε μια κοινωνία
που επιβραβεύει τις ικανότητες

που τυχαίνει να έχω;

Ή μήπως είναι η καλή μου τύχη;

Εάν επιμένω ότι η επιτυχία μου
οφείλεται σε μένα,

μου είναι δύσκολο να ταυτιστώ
με τους άλλους ανθρώπους.

Το να εκτιμάς τον ρόλο της τύχης στη ζωή

μπορεί να επιφέρει κάποια ταπεινότητα.

Εάν δεν ήταν το θαύμα
της γέννησης ή η χάρη του Θεού

ή το μυστήριο της μοίρας,

δεν θα ήμουν εδώ.

Αυτό το πνεύμα ταπεινότητας

είναι η πολιτική αρετή
που χρειαζόμαστε τώρα.

Είναι η αρχή για μια μεταβολή

από την σκληρή ηθική
της επιτυχίας που μας αποξενώνει.

Μας μεταφέρει πέρα
από την τυραννία της αξιοκρατίας

σε μια λιγότερο πικρόχολη,
πιο γενναιόδωρη αστική ζωή.