Dünya üzerindeki dönen şey nedir? - Brian Jones
-
0:15 - 0:17Bir dahaki sefer hava durumunda,
-
0:17 - 0:19evleri ve ağaçları yıkabilecek güçte
bir kasırga -
0:19 - 0:21veya fırtına haberi gördüğünüzde,
-
0:21 - 0:25''Rüzgâr nasıl bu kadar hızlı esiyor''
diye kendinize sorun. -
0:25 - 0:29Şaşırtıcı bir şekilde bu;
5 milyar yıl önce başlamış bir devinim. -
0:29 - 0:32Bunun neden ortaya çıktığını anlamak için
ilk olarak dönmeyi anlamalıyız. -
0:32 - 0:35Fizikte iki tip hareketten bahsederiz.
-
0:35 - 0:36Birincisi doğrusal harekettir.
-
0:36 - 0:39Bir şeyi itersiniz ve ileri gider.
-
0:39 - 0:42İkinci tip, dönme ise; yuvarlanan
veya kendi ekseni etrafında dönen -
0:42 - 0:45bir cisimde görülür.
-
0:45 - 0:48Doğrusal hareketteki bir cisim;
altındaki zeminin sürtünmesi gibi -
0:48 - 0:50onu yavaşlatıp durduracak bir şey
olmadığı sürece, -
0:50 - 0:52sonsuza dek
hareket edecektir. -
0:52 - 0:55Dönen bir cisimde de
aynı şey söz konusudur. -
0:55 - 0:58Bir şey onu durdurana kadar dönmeye
devam edecektir. -
0:58 - 1:00Fakat dönüş hızlanabilir.
-
1:00 - 1:02Eğer bir buz patencisi buzun üzerinde,
-
1:02 - 1:05kolları içeride ve doğrusal bir şekilde
kayarsa; -
1:05 - 1:07aynı hızda kaymaya devam edecektir.
-
1:07 - 1:10Fakat buzun üzerinde dönerken
kollarını içeri çekerse -
1:10 - 1:12daha sonra ne olacağını biliyorsunuz.
-
1:12 - 1:13Daha hızlı dönecektir.
-
1:13 - 1:17Bu durum; açısal momentum korunumu olarak
adlandırılır. -
1:17 - 1:21Matematiksel olarak açısal momentum,
iki sayının çarpımıdır. -
1:21 - 1:23sayılardan biri dönüş oranını verirken;
-
1:23 - 1:25diğer sayı,
kütlenin eksene olan uzaklığını verir. -
1:25 - 1:27Eğer bir şey serbestçe dönüyorsa,
-
1:27 - 1:29bir numara büyürken,
diğeri küçülür. -
1:30 - 1:32Kollar kapalı, daha hızlı dönüş.
-
1:32 - 1:35Kollar açık, daha yavaş dönüş.
-
1:35 - 1:37Dönme hareketinin,
başka etkileri de vardır. -
1:37 - 1:40Eğer bir atlıkarınca üzerindeyken,
arkadaşınıza bir top fırlatırsanız -
1:40 - 1:45top kıvrılmamasına rağmen
eğri bir yol izleyecektir. -
1:45 - 1:47Aslında top düz şekilde gitmiştir.
-
1:47 - 1:49Kıvrımlı yolda olan sizdiniz,
-
1:49 - 1:52fakat bakış açınızdan dolayı
kıvrılan şey topmuş gibi göründü. -
1:52 - 1:55Buna Coriolis Etkisi diyoruz.
-
1:55 - 1:59Tam olarak şu anda,
hızlanan bir atlıkarıncanın üzerindesiniz. -
1:59 - 2:01Bu atlıkarıncaya,
Dünya adını veriyoruz. -
2:01 - 2:04Dünya, her gün bir kez
kendi etrafında dönüyor. -
2:04 - 2:05Fakat dünya neden dönüyor?
-
2:05 - 2:08Bu milyarlarca yıl önce başlayan
bir hikâye. -
2:08 - 2:10Bir toz bulutu ve gaz
-
2:10 - 2:12Güneş, Dünya ve gezegenler,
sen ve ben -
2:12 - 2:16yerçekiminin hepsini
bir araya getirmesiyle çökmeye başladı. -
2:16 - 2:19Yığılmaya başlamadan önce,
bu bulut çok ince bir dönüşe sahipti -
2:19 - 2:23ve bu bulut kolları kapalı kayan
bir buz patencisi gibi -
2:23 - 2:25gittikçe daha hızlı döndü.
-
2:25 - 2:30Bu buluttan meydana gelen her şey,
Güneş ve Güneş'in etrafındaki gezegenler -
2:31 - 2:33ve aylar bu dönme hareketini devraldı.
-
2:33 - 2:36Bu miras kalan dönme hareketi bize
günü ve geceyi veren şeydir. -
2:36 - 2:39Ve bu gece-gündüz döngüsü
hava durumumuzu yönetir. -
2:39 - 2:42Dünya gündüzleri sıcakken,
geceleri soğuktur -
2:42 - 2:45ve ekvator kutuplardan daha sıcaktır.
-
2:45 - 2:48Bu hava sıcaklığı farkı
hava basıncında farklılıklara yol açar -
2:48 - 2:50bu hava basıncındaki farklılıklar,
-
2:50 - 2:52havayı hareket ettirerek
rüzgâr estirir. -
2:52 - 2:55Fakat dünya döndüğü için
Kuzey Kutbu'nda hareket eden hava -
2:55 - 2:59Coriolis Etkisi sebebiyle
sağa doğru kıvrılır. -
2:59 - 3:01Eğer atmosferde alçak basınçlı
bir alan varsa -
3:01 - 3:04hava, kanalizasyona akan bir su gibi
oraya doğru itilir. -
3:04 - 3:06Fakat hava gittikçe sağa doğru eğimlenir
-
3:06 - 3:08ve bu ona dönme hareketini verir.
-
3:08 - 3:11Bir fırtınadaki ani alçak basınç ile
-
3:11 - 3:14hava gittikçe daha çok sıkıştırılır
ve daha fazla hızlanır. -
3:14 - 3:18İşte bu durum, bir kasırganın
nasıl ortaya çıktığını açıklar. -
3:18 - 3:22Hava durumlarında bir fırtına gördüğünüzde
şöyle düşünün: -
3:22 - 3:25''Dönme hareketi
Dünyanın dönüşünden geldi, -
3:25 - 3:26ve bu dönüş bir kalıntı.''
-
3:26 - 3:29Dünyayı bir kaç milyar yıl önce yaratan
narin bir toz bulutunun -
3:29 - 3:34ve sıkışmış bir gaz kütlesinin
ortaya çıkarmış olduğu fosil bir kalıntı. -
3:34 - 3:37Çamurdan, taşlardan
ve hatta dünyanın kendisinden daha yaşlı -
3:37 - 3:42dönen bir şeyi izliyorsunuz.
- Title:
- Dünya üzerindeki dönen şey nedir? - Brian Jones
- Speaker:
- Brian Jones
- Description:
-
Tüm konuşma için: http://ed.ted.com/lessons/what-on-earth-is-spin-brian-jones
Dünya neden döner? Atlıkarıncadan düşmekte olan bir basketbol topu yere göründüğü gibi eğri mi, yoksa düz bir şekilde mi düşer? Hız, dönerken nasıl ayarlanır? Kısacası, dönme hareketi neden bu kadar özeldir? Brian Jones, hayatımızı etkileyen bu dönme hareketinin baş döndürücü genişlikteki yollarını açıklıyor.
Konuşma: Brian Jones, Animasyon: Flaming Medusa Stüdyoları
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 03:57
Eren Gokce approved Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Eren Gokce edited Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Eren Gokce accepted Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Eren Gokce edited Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Eren Gokce edited Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Senanur Çetgin edited Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Senanur Çetgin edited Turkish subtitles for What on Earth is spin? | ||
Senanur Çetgin edited Turkish subtitles for What on Earth is spin? |