1
00:00:15,173 --> 00:00:16,964
Bir dahaki sefer hava durumunda,

2
00:00:16,964 --> 00:00:19,244
evleri ve ağaçları yıkabilecek güçte
bir kasırga

3
00:00:19,244 --> 00:00:21,401
veya fırtına haberi gördüğünüzde,

4
00:00:21,401 --> 00:00:24,555
''Rüzgâr nasıl bu kadar hızlı esiyor''
diye kendinize sorun.

5
00:00:24,555 --> 00:00:28,819
Şaşırtıcı bir şekilde bu;
5 milyar yıl önce başlamış bir devinim.

6
00:00:28,924 --> 00:00:32,481
Bunun neden ortaya çıktığını anlamak için
ilk olarak dönmeyi anlamalıyız.

7
00:00:32,481 --> 00:00:34,665
Fizikte iki tip hareketten bahsederiz.

8
00:00:34,665 --> 00:00:36,441
Birincisi doğrusal harekettir.

9
00:00:36,441 --> 00:00:38,735
Bir şeyi itersiniz ve ileri gider.

10
00:00:38,735 --> 00:00:42,072
İkinci tip, dönme ise; yuvarlanan
veya kendi ekseni etrafında dönen

11
00:00:42,072 --> 00:00:44,534
bir cisimde görülür.

12
00:00:44,534 --> 00:00:48,048
Doğrusal hareketteki bir cisim;
altındaki zeminin sürtünmesi gibi

13
00:00:48,048 --> 00:00:50,497
onu yavaşlatıp durduracak bir şey
olmadığı sürece,

14
00:00:50,497 --> 00:00:52,040
sonsuza dek
hareket edecektir.

15
00:00:52,040 --> 00:00:54,576
Dönen bir cisimde de
aynı şey söz konusudur.

16
00:00:54,576 --> 00:00:57,587
Bir şey onu durdurana kadar dönmeye
devam edecektir.

17
00:00:57,587 --> 00:00:59,673
Fakat dönüş hızlanabilir.

18
00:00:59,673 --> 00:01:01,954
Eğer bir buz patencisi buzun üzerinde,

19
00:01:01,954 --> 00:01:04,552
kolları içeride ve doğrusal bir şekilde
kayarsa;

20
00:01:04,552 --> 00:01:06,930
aynı hızda kaymaya devam edecektir.

21
00:01:06,930 --> 00:01:09,779
Fakat buzun üzerinde dönerken
kollarını içeri çekerse

22
00:01:09,849 --> 00:01:11,679
daha sonra ne olacağını biliyorsunuz.

23
00:01:11,679 --> 00:01:13,420
Daha hızlı dönecektir.

24
00:01:13,420 --> 00:01:17,024
Bu durum; açısal momentum korunumu olarak
adlandırılır.

25
00:01:17,024 --> 00:01:20,614
Matematiksel olarak açısal momentum,
iki sayının çarpımıdır.

26
00:01:20,614 --> 00:01:22,519
sayılardan biri dönüş oranını verirken;

27
00:01:22,519 --> 00:01:24,911
diğer sayı,
kütlenin eksene olan uzaklığını verir.

28
00:01:24,911 --> 00:01:26,665
Eğer bir şey serbestçe dönüyorsa,

29
00:01:26,665 --> 00:01:29,425
bir numara büyürken,
diğeri küçülür.

30
00:01:29,618 --> 00:01:31,978
Kollar kapalı, daha hızlı dönüş.

31
00:01:31,978 --> 00:01:34,710
Kollar açık, daha yavaş dönüş.

32
00:01:34,710 --> 00:01:36,784
Dönme hareketinin,
başka etkileri de vardır.

33
00:01:36,784 --> 00:01:40,176
Eğer bir atlıkarınca üzerindeyken,
arkadaşınıza bir top fırlatırsanız

34
00:01:40,176 --> 00:01:44,628
top kıvrılmamasına rağmen
eğri bir yol izleyecektir.

35
00:01:44,628 --> 00:01:46,601
Aslında top düz şekilde gitmiştir.

36
00:01:46,601 --> 00:01:49,049
Kıvrımlı yolda olan sizdiniz,

37
00:01:49,049 --> 00:01:52,477
fakat bakış açınızdan dolayı
kıvrılan şey topmuş gibi göründü.

38
00:01:52,477 --> 00:01:54,934
Buna Coriolis Etkisi diyoruz.

39
00:01:54,934 --> 00:01:59,175
Tam olarak şu anda,
hızlanan bir atlıkarıncanın üzerindesiniz.

40
00:01:59,175 --> 00:02:01,176
Bu atlıkarıncaya,
Dünya adını veriyoruz.

41
00:02:01,176 --> 00:02:03,578
Dünya, her gün bir kez
kendi etrafında dönüyor.

42
00:02:03,578 --> 00:02:05,024
Fakat dünya neden dönüyor?

43
00:02:05,024 --> 00:02:08,118
Bu milyarlarca yıl önce başlayan
bir hikâye.

44
00:02:08,118 --> 00:02:09,856
Bir toz bulutu ve gaz

45
00:02:09,856 --> 00:02:12,113
Güneş, Dünya ve gezegenler,
sen ve ben

46
00:02:12,113 --> 00:02:15,902
yerçekiminin hepsini
bir araya getirmesiyle çökmeye başladı.

47
00:02:15,902 --> 00:02:19,175
Yığılmaya başlamadan önce,
bu bulut çok ince bir dönüşe sahipti

48
00:02:19,175 --> 00:02:22,619
ve bu bulut kolları kapalı kayan 
bir buz patencisi gibi

49
00:02:22,619 --> 00:02:24,631
gittikçe daha hızlı döndü.

50
00:02:24,631 --> 00:02:30,500
Bu buluttan meydana gelen her şey,
Güneş ve Güneş'in etrafındaki gezegenler

51
00:02:30,503 --> 00:02:32,592
ve aylar bu dönme hareketini devraldı.

52
00:02:32,592 --> 00:02:35,635
Bu miras kalan dönme hareketi bize
günü ve geceyi veren şeydir.

53
00:02:35,635 --> 00:02:38,638
Ve bu gece-gündüz döngüsü
hava durumumuzu yönetir.

54
00:02:38,638 --> 00:02:42,108
Dünya gündüzleri sıcakken,
geceleri soğuktur

55
00:02:42,108 --> 00:02:44,793
ve ekvator kutuplardan daha sıcaktır.

56
00:02:44,793 --> 00:02:47,778
Bu hava sıcaklığı farkı
hava basıncında farklılıklara yol açar

57
00:02:47,778 --> 00:02:50,313
bu hava basıncındaki farklılıklar,

58
00:02:50,313 --> 00:02:52,312
havayı hareket ettirerek 
rüzgâr estirir.

59
00:02:52,312 --> 00:02:55,367
Fakat dünya döndüğü için 
Kuzey Kutbu'nda hareket eden hava

60
00:02:55,367 --> 00:02:58,791
Coriolis Etkisi sebebiyle
sağa doğru kıvrılır.

61
00:02:58,840 --> 00:03:01,213
Eğer atmosferde alçak basınçlı
bir alan varsa

62
00:03:01,213 --> 00:03:04,106
hava, kanalizasyona akan bir su gibi
oraya doğru itilir.

63
00:03:04,106 --> 00:03:06,227
Fakat hava gittikçe sağa doğru eğimlenir

64
00:03:06,227 --> 00:03:08,496
ve bu ona dönme hareketini verir.

65
00:03:08,496 --> 00:03:10,594
Bir fırtınadaki ani alçak basınç ile

66
00:03:10,594 --> 00:03:14,433
hava gittikçe daha çok sıkıştırılır
ve daha fazla hızlanır.

67
00:03:14,433 --> 00:03:18,325
İşte bu durum, bir kasırganın
nasıl ortaya çıktığını açıklar.

68
00:03:18,325 --> 00:03:21,816
Hava durumlarında bir fırtına gördüğünüzde
şöyle düşünün:

69
00:03:21,816 --> 00:03:24,856
''Dönme hareketi
Dünyanın dönüşünden geldi,

70
00:03:24,856 --> 00:03:26,350
ve bu dönüş bir kalıntı.''

71
00:03:26,350 --> 00:03:29,479
Dünyayı bir kaç milyar yıl önce yaratan
narin bir toz bulutunun

72
00:03:29,479 --> 00:03:33,618
ve sıkışmış bir gaz kütlesinin
ortaya çıkarmış olduğu fosil bir kalıntı.

73
00:03:33,618 --> 00:03:37,362
Çamurdan, taşlardan
ve hatta dünyanın kendisinden daha yaşlı

74
00:03:37,362 --> 00:03:41,541
dönen bir şeyi izliyorsunuz.