WEBVTT

00:00:07.138 --> 00:00:11.691
1963 ခုနှစ်ကအသက်၂၁နှစ်ရှိတဲ့
ရူပဗေဒပညာရှင် စတီဗင်ဟော့ကင်းကို

00:00:11.691 --> 00:00:14.869
ALS Amyotrophic lateral sclerosis
လို့ခေါ်တဲ့ ဖြစ်ခဲလှတဲ့

00:00:14.869 --> 00:00:19.589
အာရုံကြောကြွက်သား ရောဂါတစ်ခု
ရှိနေကြောင်း ဖော်ပြခဲ့တယ်

00:00:19.589 --> 00:00:22.018
တဖြည်းဖြည်းနဲ့ သူဟာ
လမ်းလျှောက်လို့မရတော့ဘူး

00:00:22.018 --> 00:00:23.328
လက်ကို အသုံးပြုတာတွေ

00:00:23.328 --> 00:00:24.737
မျက်နှာကို လှုပ်ရှားတာတွေနဲ့

00:00:24.737 --> 00:00:26.760
နောက်မျိုချတာကိုတောင် 
မလုပ်နိုင်တော့ဘူး

00:00:26.760 --> 00:00:29.856
ဒါပေမဲ့ သူဟာ အံ့ဖွယ်ဉာဏ်ရည်ကိုတော့
တလျှောက်လုံး

00:00:29.856 --> 00:00:32.267
ထိန်းထားနိုင်ခဲ့ပြီး
နောက်အနှစ် ၅၀ ကြာတဲ့အခါမှာတော့

00:00:32.267 --> 00:00:36.829
ဟော့ကင်းဟာ သမိုင်းမှာ အအောင်မြင်ဆုံးနဲ့ 
အထင်ရှားဆုံး ရူပဗေဒပညာရှင်ဖြစ်လာခဲ့တယ်

00:00:36.829 --> 00:00:39.458
ဒါပေမဲ့၊ သူ့ရောဂါကိုတော့ မကုသနိုင်ခဲ့ပဲ

00:00:39.458 --> 00:00:44.279
၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ အသက်၇၆ နှစ်ကြာတဲ့အခါမှာ 
ဆုံးပါးသွားခဲ့ရတယ်

00:00:44.279 --> 00:00:46.049
ရောဂါကိုသိပြီး ဆယ်စုနှစ်တွေကြာတာတောင်

00:00:46.049 --> 00:00:49.078
ASL က အရှုပ်ထွေးဆုံး၊ အလျှို့ဝှက်ဆုံးနဲ့

00:00:49.078 --> 00:00:50.279
လူသားတေွကို ထိခိုက်စေတဲ့

00:00:50.279 --> 00:00:53.918
ဆိုးကျိုးပေးတဲ့ရောဂါတွေထဲက တစ်ခုအဖြစ် 
တန်းဝင်နေပါသေးတယ်

NOTE Paragraph

00:00:53.918 --> 00:00:57.868
သူ့ကို မော်တာနူရုံး ရောဂါနှင့် 
Lou Gehrig's diseaseလို့လည်းခေါ်ကြတယ်

00:00:57.868 --> 00:01:03.440
ALS က ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ လူတစ်သိန်းမှာ 
၂ယောက် ဖြစ်စေပါတယ်

00:01:03.440 --> 00:01:05.450
လူတစ်ယောက်မှာ ALS ရှိရင်

00:01:05.450 --> 00:01:06.769
မော်တာနူရုံးလို့ခေါ်တဲ့

00:01:06.769 --> 00:01:11.018
ခန္ဓာကိုယ်ထဲက စိတ်နဲ့ထိန်းချုပ်လို့ရတဲ့
ကြွက်သားတွေဆီ သွားတဲ့ နာဗ့်ဆဲလေးတွေဟာ

00:01:11.018 --> 00:01:13.050
လုပ်ဆောင်ချက်ပျက်ယွင်းပြီး သေဆုံးသွားကြတယ်

00:01:13.050 --> 00:01:16.695
ဒီဆဲလ်လေးတွေ ဘယ်လိုသေသွားလဲဆိုတာ
ကိုတော့ ဘယ်သူမှသေချာမသိကြဘူး

00:01:16.695 --> 00:01:20.360
ဒါကလည်း ALS ကိုကုသရခက်စေတဲ့ 
အကြောင်းထဲက တစိတ်တပိုင်းပါ

NOTE Paragraph

00:01:20.360 --> 00:01:22.436
၉၀%သော ဖြစ်စဉ်တွေမှာ

00:01:22.436 --> 00:01:26.520
ရောဂါဟာ အကြောင်းရင်းမရှိပဲ 
ရုတ်တရက်ပေါ်လာတယ်

00:01:26.520 --> 00:01:29.378
ကျန်တဲ့၁၀% ကတော့ မျိုးရိုးလိုက်တာပါ

00:01:29.378 --> 00:01:34.909
အမေ၊ အဖေကနေ ဗီဇပြောင်းနေတဲ့ Gene ကို 
သားသမီးဆီ လွှဲပြောင်းလိုက်တာကနေဖြစ်တယ်

00:01:34.909 --> 00:01:38.595
ရောဂါလက္ခဏာတွေက 
အသက်၄၀ ကြာပြီးနောက်မှာ စပေါ်တယ်

00:01:38.595 --> 00:01:43.626
ဟော့ကင်းလို ရှားပါးတဲ့ဖြစ်စဉ်မျိုးမှာတော့
ALS က စောစောစီးစီးဖြစ်လေ့ရှိတယ်

00:01:43.626 --> 00:01:49.625
ဟော့ကင်းဟာ ALSနဲ့ဒီလောက်ထိ
ရှင်သန်နိုင်တာက ဆေးပညာရဲ့အံ့ဖွယ်တစ်ခုပါ

00:01:49.625 --> 00:01:55.194
ရောဂါကိုသိပြီးနောက်၊ ALS ကြောင့် အသက်ရှု
လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေ ဖြစ်ပြီး

00:01:55.194 --> 00:02:00.101
မသေဆုံးခင်အထိ လူအများစုက
၂နှစ်ကနေ ၅နှစ်ပဲ ရှင်သန်နိုင်တယ်

00:02:00.101 --> 00:02:04.115
ဟော့ကင်းအဖြစ်မှာ ပုံမှန်မဟုတ်တာကတော့
သူ့ရဲ့ လေ့လာသင်ယူနိုင်စွမ်း

00:02:04.115 --> 00:02:04.955
တွေးခေါ်မှုနဲ့

00:02:04.955 --> 00:02:08.076
အာရုံသိရှိနိုင်စွမ်းတွေဟာ 
အကောင်းအတိုင်း ကျန်ရှိနေတာပါ

00:02:08.076 --> 00:02:12.405
ALS ရှိတဲ့လူအများစုဟာ ဉာဏ်ရည်မမှီ
တော့တာမျိုးတော့ မကြုံရတတ်ပါဘူး

NOTE Paragraph

00:02:12.405 --> 00:02:16.005
နှစ်စဉ် ALS လို့ ရောဂါနာမည်တပ်ခံရတဲ့

00:02:16.005 --> 00:02:18.396
လူပေါင်း၁၂၀ ၀၀၀အတွက်တော့

00:02:18.396 --> 00:02:22.036
ကုသပျောက်ကင်းဖို့ဆိုတာ 
သိပ္ပံနှင့် ဆေးပညာအတွက်

00:02:22.036 --> 00:02:23.876
အရေးပါဆုံး စိန်ခေါ်မှုတစ်ခုပဲဖြစ်ပါတယ်

NOTE Paragraph

00:02:23.876 --> 00:02:25.716
မသိတာတွေအများကြီးရှိပေမယ့်လို့

00:02:25.716 --> 00:02:31.036
ALS က ကြွက်သားအာရုံကြောစနစ်ကို 
ဘယ်လိုထိခိုက်စေလဲဆိုတာကိုတော့ သိကြပါတယ်

00:02:31.036 --> 00:02:36.085
ALS က အထက်နဲ့ အောက်မော်တာနူရုံး ဆိုတဲ့
အာရုံကြောဆဲလ်နှစ်မျိုးကို ထိခိုက်စေတယ်

00:02:36.085 --> 00:02:39.024
ကျန်းမာတဲ့ခန္ဓာကိုယ်မှာ၊ 
ဦးနှောက်ရဲ့ cortex နေရာမှာရှိတဲ့

00:02:39.024 --> 00:02:40.923
အထက်မော်တာနူရုံးတွေဟာ

00:02:40.923 --> 00:02:44.464
ဦးနှောက်ကနေ အာရုံကြောမကြီးမှာရှိတဲ့ 
အောက်မော်တာနူရုံးတွေဆီကို

00:02:44.464 --> 00:02:46.435
အချက်အလက်တွေပို့ပေးတယ်

00:02:46.435 --> 00:02:49.875
ဒီနူရုံးတွေကနေ ကြွက်သားဖိုင်ဘာတွေဆီကို 
အချက်အလက်ဆက်ဖြန့်ပေးတယ်

00:02:49.875 --> 00:02:52.836
လှုပ်ရှားမှုအနေနဲ့ ကြွက်သား
ဆန့်တာ ကျုံ့တာတွေကို

00:02:52.836 --> 00:02:54.778
ဖြစ်စေဖို့ပေါ့

00:02:54.778 --> 00:02:57.235
ကျွန်ုပ်တို့စိတ်နဲ့ ထိန်းလို့ရတဲ့ 
လှုပ်ရှားမှုတွေဟာ

00:02:57.235 --> 00:03:00.736
ဒီလမ်းတစ်လျှောက် သတင်း အချက်အလက်တွေ
စီးဆင်းကြလို့ သာဖြစ်တယ်

NOTE Paragraph

00:03:00.736 --> 00:03:03.997
ALS မှာ မော်တာနူရုံးတွေ ပျက်စီးသွားရင်တော့

00:03:03.997 --> 00:03:06.976
အချက်အလက်ပို့နိုင်စွမ်းဟာ 
ပျက်ယွင်းသွားပြီး

00:03:06.976 --> 00:03:10.777
အဓိကအချက်ပြတဲ့ စနစ်ကြီးဟာ 
ကမောက်ကမဖြစ်တော့တယ်

00:03:10.777 --> 00:03:14.146
အချက်ပေးတာမရှိရင် ကြွက်သားတွေ 
ပိန်လှီကုန်တော့တယ်

NOTE Paragraph

00:03:14.146 --> 00:03:17.073
မော်တာနူရုံးတွေကို ဘာကပျက်စီးစေတာလဲ
ဆိုတာကတော့

00:03:17.073 --> 00:03:19.961
ALSရဲ့ တည်ရှိနေဆဲ လျှို့ဝှက်ချက်ပါ

00:03:19.961 --> 00:03:24.529
မျိုးရိုးလိုက်တဲ့ဖြစ်စဉ်မှာ မိဘကသားသမီးကို
ဗီဇပြောင်းတဲ့ gene တွေ လွှဲပေးတယ်

00:03:24.529 --> 00:03:27.761
ဒါတောင်မှ ALS ဟာ Gene မျိုးစုံပါပြီး

00:03:27.761 --> 00:03:31.132
မော်တာနူရုံးဆီပေါ်မှာ သက်ရောက်မှုကလည်း 
ပေါင်းစုံဖြစ်ကာ

00:03:31.132 --> 00:03:34.121
တိကျတဲ့ အကြောင်းအရင်းကို ထောက်ပြဖို့ခက်တယ်

00:03:34.121 --> 00:03:38.832
ALS က ကွက်ကြားဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အခါမှာ၊
ဖြစ်နိုင်ခေျအကြောင်းအရင်းတွေလည်း ပေါ်လာတယ်

00:03:38.832 --> 00:03:39.640
အဆိပ်များ

00:03:39.640 --> 00:03:40.472
ဗိုင်းရပ်စ်များ

00:03:40.472 --> 00:03:41.273
နေထိုင်မှုပုံစံ

00:03:41.273 --> 00:03:45.191
သို့မဟုတ် အခြား ပတ်ဝန်းကျင်အကြောင်း
အရင်းတွေ ကလည်း ပါဝင်လာကြတယ်

00:03:45.191 --> 00:03:47.540
အကြောင်းအရင်းတွေအများကြီးပါဝင်လို့

00:03:47.540 --> 00:03:53.399
တစ်ဦးတစ်ယောက်မှာALS ရှိမရှိဆိုတာကို 
စစ်နိုင်တဲ့ test မရှိသေးပါဘူး။

NOTE Paragraph

00:03:53.399 --> 00:03:57.480
မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ အကြောင်းအရင်းတွေေပေါ် 
ကျနော်တို့ယူဆချက်တွေဟာ တိုးတက်လာနေပါတယ်

00:03:57.480 --> 00:04:01.772
ရေပန်းစားလာတဲ့ စိတ်ကူးတစ်ခုကတော့ 
မော်တာနူရုံးထဲက ပရိုတင်း တစ်ချို့ဟာ

00:04:01.772 --> 00:04:03.641
ကောင်းကောင်း မခေါက်သိမ်းကြပဲ

00:04:03.641 --> 00:04:05.730
ပုံမကျ၊ ပန်းမကျတွေဖြစ်စေတယ်

00:04:05.730 --> 00:04:10.491
ဒီလိုမှားယွင်းခေါက်တဲ့ ပရိုတင်းနဲ့
အရှုပ်တွေကဆဲလ်တစ်ခုကနေတစ်ခုကိုပျံ့စေတယ်

00:04:10.491 --> 00:04:13.471
ဆဲလ်တွေရှင်သန်ဖို့ စွမ်းအင်နှင့် 
ပရိုတင်းထုတ်လုပ်တဲ့

00:04:13.471 --> 00:04:17.551
ပုံမှန် ဆဲလ် လုပ်ငန်းစဉ်ကို 
ပိတ်ပင်စေနိုင်တယ်

NOTE Paragraph

00:04:17.551 --> 00:04:21.291
ကျနော်တို့သင်ယူခဲ့တာကတော့ 
မော်တာနူရုံးနှင့် ကြွက်သားဖိုင်ဘာတွေလိုပဲ

00:04:21.291 --> 00:04:24.350
အခြားဆဲလ်တွကိုလည်း ALS က ပါဝင်စေနိုင်တယ်

00:04:24.350 --> 00:04:29.161
ALS လူနာတွေမှာ သူတို့ဦးနှောက်နဲ့
အာရုံကြောမကြီးတွေရောင်ယမ်းတာတွေ ဖြစ်တတ်တယ်

00:04:29.161 --> 00:04:34.280
ကိုယ်ခံအားဆဲလ်တွေ ပြစ်ချက်ရှိတာလည်း မော်တာ
နူရုံးတွေ သေစေတဲ့အကြောင်းဖြစ်နိုင်တယ်

00:04:34.280 --> 00:04:38.352
ပြီးတော့ ALS က နူရုံးတွေကို 
ထောက်ပံ့ပေးတဲ့သီးသန့်ဆဲလ်တွေရဲ့

00:04:38.352 --> 00:04:41.031
လုပ်ဆောင်ပုံကိုလည်း ပြောင်းလဲနိုင်ပုံပဲ

NOTE Paragraph

00:04:41.031 --> 00:04:43.923
ဒီအချက်တွေဟာ ရောဂါရဲ့ရှုပ်ထွေးမှုကို 
မီးမောင်းထိုးပြနေပေမယ့်

00:04:43.923 --> 00:04:47.961
သူတို့ဘယ်လိုအလုပ်လုပ်လဲ
ဆိုတာကို ပိုပြည့်ပြည့်စုံစုံနားလည်စေပြီး

00:04:47.961 --> 00:04:50.130
ကုသနည်းအသစ်တေွကိုလည်းဖွင့်ပေးနိုင်လောက်တယ်

00:04:50.130 --> 00:04:54.142
နှေးကွေးနေပေမယ့်လို့ တိုးတက်မှုကတော့ 
တချိန်လုံးရှိနေပါတယ်

00:04:54.142 --> 00:04:56.280
ကျွန်တော်တို့ ဆေးအသစ်တွေကို တီထွင်နေကြတယ်

00:04:56.280 --> 00:04:59.231
ပျက်စီးသွားတဲ့ဆဲလ်တွေကို ပြန်ပြင်ဖို့ 
စတန်းဆဲလ်ကုထုံးတွေနဲ့

00:04:59.231 --> 00:05:03.591
ရောဂါဖြစ်တာကိုနှေးကွေးသွားအောင်လုပ်မယ့် 
မျိုးရိုးဗီဇကုထုံးတွေပေါ့

NOTE Paragraph

00:05:03.591 --> 00:05:06.041
အသိပညာတွေ တိုးပွားမြင့်တက်လာတာနဲ့အမျှ

00:05:06.041 --> 00:05:09.002
ALS နဲ့ရှင်သန်နေရတဲ့လူတွေရဲ့ 
အနာဂတ်ကို ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ဖို့

00:05:09.002 --> 00:05:11.011
တွေ့ရှိမှုအသစ်တွေကိုမျှော်လင့်လျက်ပါပဲ