Tại sao dữ liệu của chúng ta cần được trả phí?

Những công ty công nghệ giá trị nhất trên thế giới đang thu lợi nhuận từ dữ liệu cá nhân của bạn. Vậy tại sao bạn lại không được trả tiền vì điều đó? Trong bài diễn thuyết này, nhà kinh doanh và kỹ sư công nghệ Jennifer Zhu Scott đưa ra quan điểm về việc sở hữu dữ liệu cá nhân - từ đó quyết định việc trao tặng, tiêu huỷ hay bán dữ liệu sẽ tuỳ thuộc vào mỗi cá nhân - và cho thấy bước chuyển biến này có thể đặt quyền lực (và tiền bạc) vào tay đúng người.

Tôi lớn lên vào cuối những năm 70
ở vùng nông thôn của Trung Quốc,

những năm cuối của thời kì
xã hội bình đẳng tuyệt đối

với cái giá phải trả là sự tự do.

Lúc đó, mọi người đều có việc làm

nhưng họ luôn phải vật lộn với khó khăn.

Trong những năm đầu thập niên 80,
cha tôi làm nghề thợ điện,

và mẹ tôi phải làm việc hai ca
ở một bệnh viện địa phương.

Nhưng chúng tôi vẫn không đủ ăn,

và điều kiện sống của chúng tôi
rất tồi tệ.

Chúng tôi hoàn toàn bình đẳng với nhau --

chúng tôi đều nghèo như nhau.

Chính quyền sở hữu mọi thứ,

còn chúng tôi thì không.

Câu chuyện mà tôi sắp chia sẻ với các bạn
là về những nỗ lực vượt qua nghịch cảnh

của cá nhân tôi

bằng lòng quyết tâm và ý chí kiên cường.

Không, tôi chỉ đùa thôi,
tôi không kể về chuyện đó đâu.

(Cười)

Thay vào đó, tôi sẽ kể cho bạn nghe

một dạng khác của nhóm người nghèo

mà nhiều người chúng ta không nhận ra

và vấn đề này cần phải sớm được làm rõ.

Tôi dám chắc các bạn có thể nhận ra
rằng trong 20 năm qua,

một thứ tài sản đang được tạo ra.

Nó khiến xã hội này trở nên giàu có
với tốc độ chóng mặt,

là thứ công cụ mang lại cho doanh nghiệp
những hiểu biết sâu sắc về khách hàng,

tính hiệu quả trong vận hành

và sự phát triển vượt bậc.

Nhưng đối với một vài người,

nó cũng là một công cụ giúp thao túng
những cuộc bầu cử dân chủ

hoặc thực hiện giám sát
với mục đích lợi nhuận hoặc chính trị.

Vậy thứ tài sản kì diệu này là gì?

Bạn có thể đoán: nó là dữ liệu.

Bảy trên mười công ty giá trị nhất
trên thế giới là công ty công nghệ

những công ty này hoặc thu lợi nhuận
trực tiếp từ dữ liệu

hoặc sử dụng dữ liệu
cho hoạt động kinh doanh cốt lõi.

Nhiều khảo sát chỉ ra rằng

đại đa số các nhà quản trị doanh nghiệp

xem dữ liệu là một tài nguyên
cần thiết cho sự thành công.

Chúng ta đều được trải nghiệm
cách dữ liệu làm thay đổi mô hình

của nền kinh tế, các thực thể chính trị
và mỗi cá nhân chúng ta.

Bất cứ ai sở hữu dữ liệu
sẽ nắm giữ tương lai.

Nhưng ai mới là người tạo ra dữ liệu?

Tôi đoán rằng mỗi người ở đây đều
sở hữu một chiếc điện thoại thông minh,

một vài tài khoản mạng xã hội

và đã tìm kiếm trên Google
trong vòng một hoặc hai tuần qua.

Chúng ta đều tạo ra dữ liệu. Đúng vậy.

Ước tính vào năm 2030,
mười năm tính từ bây giờ,

sẽ có khoảng 125 tỉ thiết bị
được kết nối Internet trên toàn cầu.

Con số trung bình sẽ là
15 thiết bị mỗi người.

Chúng ta đều đã tạo ra dữ liệu hàng ngày

và lượng dữ liệu này
sẽ còn tăng theo cấp số mũ.

Tổng doanh thu của Google,
Facebook và Tencent trong năm 2018

là 236 tỉ đô la Mỹ.

Bao nhiêu người trong số các bạn
nhận được tiền từ các công ty trên

cho dữ liệu mà bạn đã tạo ra cho họ?

Không ai cả, đúng chứ?

Dữ liệu có giá trị vô cùng lớn
nhưng lại được sở hữu và quản lý tập trung

Bạn tạo ra dữ liệu "thô"
cho những công ty lớn sử dụng,

nhưng không ai được họ trả tiền.

Không chỉ vậy,

các bạn thậm chí còn không cho rằng
đây là một khoản thu nhập hợp lý.

Nên một lần nữa,

chúng ta chắc chắn bình đẳng với nhau;

chúng ta đều nghèo như nhau.

Chúng ta chẳng sở hữu thứ gì,
trong khi ai đó lại có tất cả mọi thứ.

Nghe quen đúng không?

Vậy chúng ta nên làm gì?

Có thể có vài dấu hiệu
về cách mà cuộc đời tôi thay đổi

sau khởi đầu khó khăn đó.

Mọi thứ bắt đầu tốt dần lên
đối với gia đình tôi trong những năm 80.

Hệ thống chính trị phát triển,

và mọi người bắt đầu được phép sở hữu
một phần tài sản mình tạo ra.

"Người lặn biển"

hay "xia hai" trong tiếng Trung Quốc,

diễn tả những người rời bỏ
việc ở doanh nghiệp công

và bắt đầu tự khởi nghiệp.

Doanh nghiệp sở hữu tư nhân

dần trở thành sở hữu cá nhân
các tài sản như

ô tô, nhà đất, thực phẩm, quần áo
và các tài sản khác.

Cỗ máy kinh tế bắt đầu vận hành,

và đời sống của người dân
dần được cải thiện.

Lần đầu tiên,

trở nên giàu có là một điều vẻ vang.

Vào những năm 90, khi tôi du học
ở Tứ Xuyên, phía tây Trung Quốc,

nhiều bạn trẻ cũng giống như tôi

đều được định hướng tốt nhất
để tận dụng lợi thế của chế độ mới.

Sau khi tôi tốt nghiệp đại học,

tôi đồng sáng lập doanh nghiệp đầu tiên
và chuyển tới Thâm Quyến,

một đặc khu kinh tế mới nổi
trước đây từng là một làng chài nhỏ.

Hai mươi năm sau,

Thâm Quyến đã trở thành
một trung tâm đổi mới toàn cầu.

Sở hữu tư nhân là một dạng tự do
mà chúng tôi chưa từng có trước đây.

Điều đó tạo ra những cơ hội mới
cho thế hệ của chúng tôi,

thúc đẩy chúng tôi
học tập và làm việc một cách nỗ lực.

Kết quả là hơn 850 triệu người
đã thoát nghèo.

Theo Ngân hàng Thế giới,

Năm 1981, khi tôi còn là một đứa trẻ,
tỉ lệ người sống dưới mức đói nghèo là 88%

Năm 2015, con số đó là 0,7%.

Tôi chính là kết quả
của sự thành công đó,

và hôm nay tôi rất hân hạnh khi nói rằng,
tôi sở hữu công ty AI của riêng mình,

và tôi dẫn đầu phong cách sống
năng động và thực dụng,

một tương lai không tưởng khi tôi
còn là một đứa bé ở phía Tây Trung Quốc.

Tất nhiên, đánh đổi cho sự thịnh vượng này

là bình đẳng, môi trường và sự tự do.

Rõ ràng, tôi không ở đây để tranh luận
về việc Trung Quốc đang làm đúng tất cả.

Chúng tôi vẫn chưa làm được,

cũng như việc dữ liệu có hoàn toàn
so sánh được với tài sản vật lý hay không.

Hoàn toàn không thể.

Nhưng kinh nghiệm của bản thân giúp tôi
thấy những điều mà người ta không để ý.

Công luận ngày này

đang quá tập trung vào luật pháp
và các vấn đề riêng tư

khi bàn về quyền sở hữu dữ liệu.

Nhưng tôi muốn đặt vấn đề:

nếu như nhìn nhận quyền sở hữu dữ liệu
theo một góc nhìn hoàn toàn khác?

Nếu như quyền sở hữu dữ liệu, thực tế là

một vấn đề riêng tư, cá nhân và kinh tế?

Nếu trong nền kinh tế số,

chúng ta được quyền sở hữu
một phần tài sản chúng ta tạo ra

và có quyền tự do
sở hữu dữ liệu cá nhân?

Về mặt pháp lý, quyền sở hữu
là quyền được chiếm hữu,

sử dụng, cho, tặng, tiêu huỷ

hoặc trao đổi, buôn bán tài sản của bạn

với một mức giá mà bạn chấp nhận được.

Nếu như chúng ta áp dụng quyền này
với dữ liệu cá nhân,

để mỗi cá nhân được sử dụng hoặc tiêu huỷ

hay trao đổi với mức giá người đó đưa ra?

Tôi biết một số người có thể nói rằng:

"Tôi không trao đổi dữ liệu của mình
với bất cứ giá nào".

Nhưng tôi nhắc các bạn rằng,
đó là điều mà các bạn đang làm,

trừ việc bạn đang cho đi
dữ liệu của mình miễn phí.

Thêm vào đó, quyền riêng tư
là một vấn đề mang tính cá nhân và tế nhị

Bạn có quyền được ưu tiên
sự riêng tư của mình hơn tiền bạc,

nhưng đối với hàng triệu
chủ doanh nghiệp nhỏ ở Trung Quốc

họ không thể dễ dàng vay ngân hàng,

nên việc sử dụng dữ liệu để nhận
khoản vay từ các ứng dụng vay tiền tự động

có thể giúp họ đáp ứng nhu cầu cấp bách.

Những gì là riêng tư đối với bạn

có thể khác đối với người khác.

Những gì là riêng tư đối với bạn
ở hiện tại

là khác so với khi bạn còn học đại học.

Hoặc, ít nhất, tôi hy vọng là vậy.

(Cười)

Chúng ta luôn luôn, mặc dù vô thức,

chấp nhận sự đánh đổi

dựa trên những niềm tin cá nhân
khác nhau và ưu tiên trong cuộc sống.

Đó là lý do tại sao quyền sở hữu dữ liệu
là chưa hoàn thiện

nếu như không có quyền định giá.

Bằng việc trao quyền định giá
cho mỗi cá nhân,

chúng ta sẽ có công cụ để thể hiện
nguyện vọng và giá trị cá nhân.

Ví dụ như, bạn có thể
tặng miễn phí dữ liệu của mình

cho một nghiên cứu y khoa nếu nó

là điều ý nghĩa đối với bạn.

Hoặc, nếu chúng ta có các công cụ
để định giá dữ liệu hành vi

của mình ở mức giá
ví dụ khoảng 100 000 đô la Mỹ,

Tôi tin rằng không tổ chức chính trị nào
có thể định hướng

hoặc thao túng phiếu bầu của bạn.

Bạn kiểm soát. Bạn quyết định.

Tôi biết điều này nghe có thể khó tin,

nhưng xu hướng ngày nay đang hướng tới

một bước chuyển mạnh mẽ
trong quyền sở hữu dữ liệu cá nhân.

Đầu tiên, việc khởi nghiệp
đã tạo ra các công cụ

cho phép chúng ta lấy lại
quyền kiểm soát.

Một trình duyệt mới có tên Brave

đem đến cho người dùng "Brave Shields"
gọi như vậy bởi nó giúp người dùng

bằng cách tích cực chặn
việc lấy dữ liệu quảng cáo và theo dõi,

và tránh rò rỉ dữ liệu
như các trình duyệt khác.

Đổi lại, người dùng có thể lấy lại
quyền thương lượng và định giá.

Khi người dùng chấp nhận quảng cáo,

Brave tặng người dùng
"basic attention tokens"

có thể dùng để thanh toán cho nội dung
có yêu cầu trả phí của các nhà xuất bản.

Và tôi đã sử dụng Brave
được một vài tháng.

Nó đã giúp tôi chặn
hơn 200 000 quảng cáo và theo dõi

và giúp tôi tiết kiệm tới hàng giờ.

Ngày nay, tôi biết một số người
tương tác với trình duyệt của mình

còn nhiều hơn với đồng nghiệp, vậy nên --

(Cười)

bạn nên tìm cho mình một trình duyệt
ít nhất không lãng phí thời gian hay lo sợ

(Cười)

Bạn có nghĩ rằng chúng ta
không thể sống thiếu Google?

Hãy suy nghĩ lại.

Chúng ta bắt buộc phải có
một công cụ tìm kiếm.

Google chỉ đang nắm thế độc quyền --

ở hiện tại.

Một công cụ tìm kiếm có tên DuckDuckGo
không lưu trữ dữ liệu cá nhân của bạn

hay theo dõi bạn bằng quảng cáo

hay theo dõi lịch sử duyệt web của bạn.

người dùng đều nhận được
các kết quả tìm kiếm như nhau

thay vì dựa trên lịch sử duyệt web
của cá nhân người dùng đó.

Tại Luân Đôn, một công ty có tên digi.me

cung cấp một ứng dụng
mà bạn có thể tải về trên điện thoại

ứng dụng này giúp trích xuất
và tập hợp dữ liệu của bạn

từ tài khoản Fitbit, Spotify,

các tài khoản mạng xã hội...

Và bạn có thể lựa chọn
nơi bạn muốn lưu trữ dữ liệu,

và digi.me sẽ giúp bạn
quản lý dữ liệu cá nhân

bằng cách cung cấp những hiểu biết
sâu sắc mà trước đây được

các công ty dữ liệu
truy cập độc quyền.

Tại DC, một sáng kiến
có tên UBDI, U-B-D-I,

Universal Basic Data Income,
Thu nhập dữ liệu cơ bản phổ quát,

giúp người ta kiếm tiền

bằng cách chia sẻ những hiểu biết sâu sắc
nặc danh thông qua dữ liệu của họ

cho những công ty muốn sử dụng
chúng cho nghiên cứu thị trường.

Và bất cứ khi nào một công ty
mua một nghiên cứu,

người dùng sẽ được trả một khoản tiền mặt
và điểm UBDI để theo dõi mức độ đóng góp,

và có thể kiếm tối đa
1000 đô-la Mỹ mỗi năm

theo ước tính của họ.

UBDI có thể là một hướng đi khả thi
cho thu nhập cơ bản phổ quát

trong nền kinh tế AI.

Hơn nữa, ý thức cá nhân
về quyền riêng tư và sở hữu dữ liệu

đang dần lớn mạnh

khi chúng ta đều đang nắm trong tay
tiềm năng phát triển của vấn đề này.

Tôi là mẹ của hai cô bé tầm 13 tuổi,

và hãy tin tôi,

điều khiến tôi lo lắng và căng thẳng nhất
khi làm một người mẹ,

đối với tôi, là vấn đề quản lý con
trong việc sử dụng công nghệ.

Đây là bản thoả thuận dài ba trang
mà tôi và chồng bắt các con phải kí

trước khi đưa cho chúng
chiếc điện thoại đầu tiên.

(Cười)

Chúng tôi muốn giúp chúng trở thành

các công dân số,

nhưng chỉ khi chúng tôi có thể dạy chúng
thành người thông minh và có trách nhiệm.

Tôi giúp chúng hiểu được những dữ liệu
nào không bao giờ được chia sẻ.

Nên nếu như bạn tìm tôi trên Google,

thực tế là, xin lỗi --
tìm tôi trên DuckDuckGo,

bạn sẽ có thể tìm thấy rất nhiều
về tôi và về công việc của tôi,

nhưng bạn sẽ không tìm thấy thông tin
về những đứa con gái của tôi.

Khi chúng lớn lên,

nếu muốn đưa bản thân lên trên đó,
là lựa chọn của chúng, không phải của tôi,

mặc dù tôi nhấn mạnh
chúng là những đứa trẻ xinh đẹp,

thông minh và phi thường nhất
trên đời, tất nhiên rồi.

Và tôi biết nhiều người
cũng đang bàn luận tương tự

và đưa ra những quyết định giống tôi,

điều đó khiến tôi hy vọng

rằng một tương lai giàu dữ liệu thông minh
sẽ sớm trở thành hiện thực.

Nhưng tôi muốn nhấn mạnh
điều sáu trong bản thoả thuận này.

Đó là "Tôi sẽ không bao giờ
tìm kiếm bất cứ thông tin nào trên mạng

làm tôi cảm thấy xấu hổ
nếu như bị bà Downie tìm thấy."

(Cười)

Hãy thử đi. Nó thật sự hiệu quả đấy.

(Cười)

Suốt chiều dài lịch sử,

luôn có sự đánh đổi
giữa tự do và bình đẳng

khi theo đuổi sự thịnh vượng.

Thế giới liên tục xoay vòng
từ tích luỹ cho đến

phân phối của cải.

Khi căng thẳng giữa những người
có và những người không có gì

đang gây xung đột ở nhiều quốc gia,

Nó nằm trong lợi ích của mọi người,

bao gồm những công ty lớn về dữ liệu,

để tránh một hình thức bất bình đẳng khác.

Tất nhiên, quyền sở hữu dữ liệu cá nhân
không phải là đáp án hoàn hảo hay trọn vẹn

cho câu hỏi cực kỳ phức tạp

về thứ tạo ra một xã hội số tiến bộ.

Nhưng theo McKinsey,

AI sẽ tạo ra 13 nghìn tỉ đô-la Mỹ giá trị
sản phẩm của nền kinh tế trong 10 năm tới

Dữ liệu tạo ra bởi các cá nhân
chắc chắn sẽ đóng góp

vào sự tăng trưởng khổng lồ này.

Liệu chúng ta có nên xem xét
một mô hình kinh tế

mà ở đó mọi người được trao quyền?

Và nếu quyền sở hữu tư nhân
giúp vực dậy hơn 850 triệu con người

khỏi cảnh nghèo khó.

Đó là nghĩa vụ của chúng ta

đó là thứ chúng ta nợ
với những thế hệ tương lai

để tạo ra một nền kinh tế AI
toàn diện hơn

ở đó trao quyền cho không chỉ cá nhân
mà còn cho các doanh nghiệp.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)