Hình dung của một kiến trúc sư về bức tường biên giới Mỹ và Mexico bị lật đổ

Đường biên giới là gì? Đó là một đường thẳng trên trên bản đồ, một nơi mà nhiều nền văn hóa gặp gỡ và hòa hợp với nhau một cách đẹp đẽ, đôi khi theo những cách bạo lực và cả kì quặc. Và bức tường biên giới là gì? Đó là một phản ứng quá đơn giản cho sự phức tạp đó, theo kiến trúc sư Ronald Rael. Trong bài nói chuyện đầy xúc động và trực quan của mình, Rael hình dung lại bức tường đã chia cắt Mỹ và Mexico -- chia sẻ những công trình nghệ thuật được truyềncảm hứng từ những vùng biên giới và chỉ cho mọi người thấy một đường biên giới ta không bắt gặp trên tin tức. "Chẳng bên nào được định nghĩa bởi bức tường. Đó là một không gian bị chia cắt", Rael nói.

Thật thú vị khi chỉ vẽ
một đường thẳng lên bản đồ

có thể thay đổi cách ta nhìn
và trải nghiệm thế giới?

Bằng cách nào mà khoảng cách
giữa các đường thẳng và biên giới

tạo thành những địa điểm.

Chúng trở thành những nơi mà
ngôn ngữ, ẩm thực, âm nhạc

và con người từ nhiều nền văn hóa
tiếp xúc với nhau

theo những cách đẹp đẽ,
đôi khi bạo lực và cả kì quặc.

Những đường thẳng đó
trên bản đồ

có thể tạo ra những vết sẹo
cho cảnh quan,

và trong kí ức của ta.

Tôi bắt đầu quan tâm tới
đường biên giới

khi đang tìm kiếm công trình
kiến trúc giữa các vùng biên giới.

Tôi đang thực hiện vài đề án
trên đường biên giới Mĩ và Mexico,

thiết kế những công trình
lấy bùn từ mặt đất.

Và cả những dự án mà bạn
có thể nói được di dân đến cảnh quan này.

"Prada Marfa", tác phẩm điêu khắc
nghệ thuật thực địa

vượt qua ranh giới giữa
nghệ thuật và kiến trúc

và nó cho tôi thấy rằng
kiến trúc có thể truyền tải ý tưởng

một cách phức tạp hơn nhiều
về mặt chính trị và văn hóa,

rằng nó có thể vừa
trào phúng và nghiêm túc,

có thể nói lên sự bất công
giữa giàu và nghèo

và cái bản địa với cái được
du nhập.

Vì thế khi tìm kiếm công trình
kiến trúc giữa các vùng biên giới,

tôi đã bắt đầu tự hỏi,

bức tường có phải là
công trình kiến trúc không?

Tôi ghi lại các suy nghĩ và
chuyến thăm bức tường của mình

bắng cách tạo ra
một loạt đồ lưu niệm

để gợi lại khoảng thời gian
chúng tôi xây bức tường

và ý tưởng đó điên rồ ra sao.

Tôi đã tạo các trò chơi
về đường biên giới,

(Cười)

những bưu thiếp,

những quả cầu tuyết với mô hình
kiến trúc tí hon bên trong,

bản đồ đã kể câu chuyện về
sự hồi sinh nơi bức tường này

và tìm cách để bản thiết kế
giảm thiểu được vấn đề

mà bức tường biên giới này
đã gây ra.

Vậy bức tường này có phải là
công trình kiến trúc không?

Nó đúng là một kết cấu kiến trúc,

và nó được thiết kế tại cơ sở
nghiên cứu mang tên FenceLab,

nơi họ chất đồ nặng
10,000 pounds lên những chiếc xe

và cho chúng đâm vào bức tường
với vận tốc 40 dặm một giờ

để kiểm tra tính chống thấm
của bức tường.

Nhưng lại có một nghiên cứu
chống lại ở khía cạnh khác,

thiết kế của những chiếc cầu nâng

mà có thể dựng lên bức tường

và cho các phương tiện đi qua.

(Cười)

Giống với mọi đề án nghiên cứu,
đã có nhiều thành công

và cả thất bại.

(Cười)

Nhưng đó là những phản ứng
thời trung cổ về bức tường --

ví dụ như những chiếc cầu nâng --

đó là vì bản chất bức tường là
hình thức kiến trúc huyền bí và trung cổ.

Nó là một phản ứng quá đơn giản
với một nhóm vấn đề phức tạp.

Nhiều công nghệ thời trung cổ
đã xuất hiện dọc theo bức tường:

máy phóng bắn những kiện cần sa
qua bức tường.

(Cười)

hay những đại bác bắn những túi
cocaine và thuốc phiện qua bức tường.

Trong suốt thời kì trung cổ,

những cơ thể bệnh tật và đã chết

thi thoảng bị ném qua bức tường
như hình thức khởi thủy

của chiến tranh sinh học,

và ngày nay nó được cho rằng,

con người bị đẩy qua bức tường
như một hình thức di cư.

Một suy nghĩ lố bịch.

Nhưng có một người được
ghi chép là đã phóng qua bức tường

từ Mexico sang Mỹ

lại là một công dân Mỹ,

người được cho phép
phóng người qua bức tường

khoảng 61 mét,

miễn anh ta cầm hộ chiếu
trong tay.

(Cười)

và anh ta đáp xuống an toàn
trong một cái lưới ở phía bên kia.

Suy nghĩ của tôi được
truyền cảm hứng

bởi câu nói của kiến trúc sư
Hasan Fathy,

người đã nói rằng,

"Kiến trúc sư không thiết kế
những bức tường,

mà thiết kế những khoảng
không gian giữa chúng."

Vì thế tôi không nghĩ kiến trúc sư
nên thiết kế những bức tường,

mà điều quan trọng và cấp bách
họ cần chú ý tới là

những khoảng không gian
giữa chúng.

Họ nên thiết kế cho những nơi,
con người và cảnh quan

mà bức tường đang gây
ảnh hưởng.

Ngày nay, người ta đã
vượt qua trở ngại này,

mặc dù mục đích của bức tường
nhằm chia cắt mọi người,

nhưng thực ra nó lại kết nối họ
theo những cách không ngờ,

những hoạt động xã hội như
lớp học yoga

giữa hai nước dọc biên giới

để kết nối mọi người
qua sự chia cắt này.

Tôi gọi đây là tư thế tượng đài.

(Cười)

Các bạn đã bao giờ
nghe về "wall y ball" chưa?

(Cười)

Nó là phiên bản biên giới của
bóng chuyền và được chơi từ năm 1979

(Cười)

dọc biên giới giữa Mỹ và Mexico

để kỉ niệm di sản văn hóa
giữa hai nước.

Nó đặt ra vài câu hỏi thú vị,
phải không?

Một trò chơi như thế
có hợp pháp không?

Việc đánh bóng qua lại bức tường
có phải là trao đổi bất hợp pháp?

(Cười)

Cái hay của bóng chuyền
là nó biến bức tường

chỉ thành một dòng kẻ trên cát

bằng ý chí, thân thể và tinh thần
của người chơi hai bên.

Tôi nghĩ đó chính là việc đàm phán
giữa hai bên

để hạ bức tường
chia cắt này xuống.

Ném bóng qua bức tường
chỉ là một chuyện,

nhưng ném đá qua bức tường

đã gây hại cho các phương tiện
của Đội Tuần tra Biên giới,

và gây tổn thất cho
Cơ quan Tuần tra Biên giới

và phản ứng của Mỹ
trở nên quyết liệt.

Cơ quan Tuần tra Biên giới
đã đốt lửa qua bức tường

nhằm giết những người ném đá
từ phía Mexico.

Một hành động khác của
Cơ quan Tuần Tra Biên giới

là xây một hàng rào cản bóng
để bảo vệ họ và các phương tiện.

Những hàng rào cản này
đã trở thành một đặc thù

trong việc xây dựng
những bức tường mới.

Tôi bắt đầu tự hỏi phải chăng,
giống như bóng chuyền,

bóng chày nên là một đặc thù
tại đường biên giới,

và những bức tường có thể
nới rộng hơn,

cho phép mọi người
đi qua và chơi,

và nếu họ đánh một cú homrun,

có thể một Đội Tuần tra Biên giới
sẽ nhặt và ném nó

quay lại phía bên kia.

Một Đội Tuần tra Biên giới
mua quả mâm xôi, đồ đông lạnh,

từ một người bán rong
chỉ cách vài bước chân,

thực phẩm và tiền
được trao đổi qua bức tường,

một điều vốn dĩ bình thường
lại trở nên bất hợp pháp

bởi đường kẻ trên bản đồ

và những tấm sắt dày vài milimét.

Cảnh tượng này khiến tôi nhớ lại
câu nói:

"Khi bạn có dư dả, bạn nên làm
những chiếc bàn dài hơn

chứ không phải xây cao
những bức tường.''

Vì thế tôi tạo ra đồ lưu niệm này
để nhớ khoảnh khắc ta có thể chia sẻ

thức ăn và trò chuyện
qua sự chia cắt này.

Một chiếc xích đu có thể đưa
một người sang phía bên kia

cho đến khi trọng lực đưa họ
quay lại đất nước mình.

Đường biên giới và bức tường
biên giới này

ngày nay được coi là một rạp hát
chính trị,

thế nên có lẽ ta nên mời
mọi người đến rạp hát này,

một rạp hát chung nơi
người dân hai nước có thể đến

và cả những nghệ sĩ, nhạc sĩ.

Có lẽ bức tường chỉ là
một nhạc cụ khổng lồ,

chiếc đàn xylophone
lớn nhất thế giới,

và ta có thể chơi trên
bức tường này

với những bộ vũ khí gõ nhạc
khổng lồ.

(Cười)

Khi tôi nghĩ về thư viện chung
của hai quốc gia,

tôi muốn thấy một không gian
mà mọi người có thể chia sẻ

những cuốn sách, thông tin
và kiến thức qua sự chia cắt,

nơi mà bức tường
chỉ đơn giản là một kệ sách.

Có lẽ cách tốt nhất để minh họa
mối quan hệ chung mà ta có

giữa Mexico và Mỹ

là tưởng tượng ra
một chiếc bập bênh,

nơi mà hành động từ một phía
gây hậu quả trực tiếp

đến những gì xảy ra phía còn lại,

bởi bản chất bức tường

là một cái trục đúng nghĩa
và đại diện cho các mối quan hệ

giữa Mỹ và Mexico,

và các bức tường giữa các nước
láng giềng phục vụ các mối quan hệ này.

Hẳn bạn còn nhớ câu danh ngôn:
"Rào tốt tạo nên láng giềng tốt."

Nó thường được xem là triết lý
bài thơ "Mending Wall" của Robert Frost.

Nhưng thật ra nó không hẳn là
hỏi về sự cần thiết xây các bức tường.

Nó là bài thơ nói về sự hàn gắn
mối quan hệ giữa người với người.

Câu thơ yêu thích của tôi
là dòng đầu tiên:

''Bức tường sẽ bị phá huỷ.''

Bởi tôi hiểu ra điều gì đó --

bức tường chẳng định nghĩa được
hai bên.

Chỉ có một không gian bị chia cắt.

Một bên trông giống như thế này.

Một người đàn ông đang cắt cỏ
với bức tường lờ mờ phía sau.

Và phía bên kia sẽ trông
như thế này.

Bức tường là bức tường thứ tư
của một ngôi nhà.

Nhưng thực tế là bức tường
đang chia rẽ đời sống của họ.

Nó cắt phần đất, nhà cửa,

đất công,

đất của thổ dân châu Mỹ,
các thành phố,

trường đại học,

láng xóm của ta.

Tôi không thể ngừng hỏi

điều gì sẽ xảy ra nếu bức tường
cắt ngang một ngôi nhà.

Bạn còn nhớ sự chênh lệch
giàu nghèo chứ?

Bên phải là kích cỡ trung bình
một ngôi nhà ở El Paso, Texas,

Bên trái là kích cỡ trung bình
một ngôi nhà Juarez.

Và đây, bức tường cắt ngang
trực tiếp qua bàn bếp.

Đây, bức tường cắt ngang
qua chiếc giường ngủ.

Tôi muốn nói rằng bức tường
không chỉ chia cắt các địa điểm,

nó còn chia rẽ mọi người,
chia cắt các gia đình.

Hoạt động chính trị không may
của bức tường này

ngày nay đang chia cắt
những đứa trẻ với gia đình chúng.

Có thể các bạn thấy quen
với biển báo đường nổi tiếng này.

Nó được thiết kế bởi
nhà thiết kế đồ họa John Hood,

một cựu chiến binh da đỏ

làm việc cho Sở Giao thông
bang California.

Ông được giao nhiệm vụ thiết kế
biển cảnh báo những người đi môtô

về những người di cư
bị kẹt dọc đường cao tốc

và cố băng qua đường.

Hood đã liên tưởng đến
cảnh tượng di cư ngày nay

với cảnh tượng của người Navajo
trong suốt cuộc đại di cư.

Đây là một ý tưởng xuất sắc
trong hoạt động thiết kế.

Ông đã rất cẩn thận

để nghĩ về việc sử dụng
hình ảnh một cô bé thắt bím,

bởi ông nghĩ đó là người mà
những người đi môtô dễ đồng cảm nhất,

và ông đã sử dụng hình bóng
nhà lãnh đạo dân quyền Cesar Chavez

để làm cái đầu của người cha.

Tôi muốn dùng ý tưởng xuất sắc
của biển báo này

để kêu gọi sự quan tâm đến
sự chia cắt

những đứa trẻ tại đường biên giới,

và tôi chỉ thực hiện một bước
đơn giản.

Tôi quay mặt thành viên
các gia đình vào nhau.

Chỉ trong vài tuần qua,

tôi đã có dịp mang biển báo này
trở lại đường cao tốc

để kể một câu chuyện,

câu chuyện về những mối quan hệ
mà ta nên hàn gắn

và một lời nhắc rằng
ta cần phải xây dựng lại

những bang tái thống nhất
chứ không phải chia cắt.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)