Πώς να μεγαλώσετε παιδιά που ξεπερνούν το άγχος

Το να μεγαλώνει κανείς συνοδεύεται από αντιμετώπιση νέων δυσκολιών· αλλά για κάποια παιδιά, οι αβέβαιες καταστάσεις οδηγούν στο άγχος που οι γονείς συχνά επιδιώκουν να κατευνάσουν. Η ψυχολόγος Αν Μαρί Αλμπάνο εξηγεί πώς η διαρκής βιασύνη των γονιών να διορθώσουν τα προβλήματα του παιδιού μπορεί να διαιωνίσει έναν ισόβιο κύκλο εξάρτησης και πικρίας και μοιράζεται πώς μία υγιής δόση ρίσκου βοηθάει τα παιδιά να καλλιεργήσουν μόνιμη αυτοπεποίθηση.

Όταν ήμουν παιδί είχα πολλές φοβίες.

Φοβόμουν τις αστραπές, τα έντομα,

τους δυνατούς θορύβους
και μεταμφιεσμένους χαρακτήρες.

Επίσης, είχα δύο πολύ έντονες φοβίες

των γιατρών και ενέσεων.

Καθώς προσπαθούσα να ξεφύγω
από τον οικογενειακό μας γιατρό,

γινόμουν τόσο μαχητική

που μια φορά με χαστούκισε
για να με ζαλίσει.

Ήμουν έξι ετών.

Τότε ήταν είτε πάλη είτε φυγή

και η ακινητοποίησή μου για ένα απλό
εμβόλιο απαιτούσε 3 ή 4 ενήλικες,

μαζί με τους γονείς μου.

Αργότερα, η οικογένειά μας μετακόμισε
απ' τη Νέα Υόρκη στη Φλόριντα

μόλις ξεκινούσα το γυμνάσιο

και ενώ ήμουν η καινούρια
στο επαρχιώτικο σχολείο,

δίχως να γνωρίζω κανέναν

και ανησυχώντας για το αν θα ταιριάξω,

την πρώτη κιόλας μέρα του σχολείου,

μια καθηγήτρια παίρνει παρουσίες
και φωνάζει «Αν Μαρί Αλμπάνο»,

κι απαντώ [με προφορά από
το Στέιτεν Άιλαντ] «Παρούσα!»

Γελάει και λέει «Ω, τι γλυκιά, σήκω.

Πες Σ-Κ-Υ-Λ-Ο-Σ».

Κι απαντώ [με προφορά
από το Στέιτεν Άιλαντ] «Σκύλος;»

Η τάξη ξέσπασε σε γέλια
μαζί με την καθηγήτρια.

Και έτσι συνεχίστηκε,

γιατί είχε κι άλλες λέξεις
για να με εξευτελίσει.

Γύρισα σπίτι κλαίγοντας με αναφιλητά,

απελπισμένη

και ικετεύοντας να γυρίσω στη Νέα Υόρκη

ή σε κάποιο μοναστήρι.

Δεν ήθελα να επιστρέψω
σ' αυτό το σχολείο. Με τίποτα.

Οι γονείς μου με άκουσαν

και μου είπαν πως θα το ερευνούσαν
με τον μονσινιόρ πίσω στη Νέα Υόρκη

αλλά πως έπρεπε να συνεχίσω να πηγαίνω
για να συγκεντρώνω παρουσίες

ώστε να μεταφερθώ στην τρίτη γυμνασίου
στο Στέιτεν Άιλαντ.

Αυτό ήταν πριν τα email και τα κινητά,

οπότε τις επόμενες εβδομάδες

υποτίθεται πως αποστέλλονταν γράμματα
ανάμεσα στην Αρχιεπισκοπή του Μανχάταν

και του Μαϊάμι

και το Βατικανό,

και κάθε μέρα, πήγαινα στο σχολείο
κλαίγοντας - το ίδιο κι όταν γύριζα

ενώ η μητέρα μου με ενημέρωνε
πως κάποιος καρδινάλιος ή επίσκοπος

ήθελε να συνεχίσω να πηγαίνω στο σχολείο
μέχρι να μου βρουν μια θέση.

Ήμουν αφελής, έτσι;

(Γέλια)

Λοιπόν, λίγες εβδομάδες μετά,
κάποια μέρα ενώ περίμενα το σχολικό,

γνώρισα ένα κορίτσι, την Ντέμπι,

και με σύστησε στους φίλους της.

Έγιναν και δικοί μου φίλοι

κι έτσι ο Πάπας τη γλίτωσε.

(Γέλια)

Άρχισα να ηρεμώ και να συνηθίζω.

Οι προηγούμενες τρεις δεκαετίες
έρευνας πάνω στο άγχος των παιδιών

πηγάζουν εν μέρει από προσωπική έρευνα
για την κατανόηση του εαυτού.

Και έχω μάθει πολλά.

Για τους νέους, το άγχος είναι
η πιο συχνή παιδοψυχολογική πάθηση.

Αυτές οι διαταραχές ξεκινούν
νωρίς, στα τέσσερα έτη,

και μέχρι την εφηβεία, ένας στους 12 νέους
αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα

στη λειτουργικότητά του στο σπίτι,
στο σχολείο και με τους φίλους.

Αυτά τα παιδιά φοβούνται,

ανησυχούν τόσο πολύ,

νιώθουν κυριολεκτικά σωματικά άβολα
εξαιτίας του άγχους τους.

Είναι δύσκολο για εκείνα
να προσέχουν στο σχολείο,

να χαλαρώσουν και να διασκεδάσουν,

να κάνουν φίλους

και ό,τι άλλο θα έπρεπε
να κάνουν ως παιδιά.

Το άγχος μπορεί να κάνει
το παιδί δυστυχισμένο

και οι γονείς βιώνουν τη δυσφορία
των παιδιών τους από πρώτο χέρι.

Καθώς γνώριζα όλο και περισσότερα παιδιά
με άγχος εξαιτίας της δουλειάς μου,

έπρεπε να πάω πίσω στους γονείς μου
και να τους ρωτήσω μερικά πράγματα.

Γιατί με κρατούσατε ακίνητη

όταν φοβόμουν τόσο πολύ τις ενέσεις

και με αναγκάζατε να τις κάνω;

Και γιατί μου λέγατε τόσα ψέματα
για να πάω στο σχολείο

όταν ανησυχούσα πως
θα γινόμουν πάλι ρεζίλι;

Μου είπαν «Η καρδιά μας
ράγιζε για σένα κάθε φορά,

αλλά γνωρίζαμε ότι ήταν όλα
πράγματα που έπρεπε να κάνεις.

Έπρεπε να ρισκάρουμε ότι θα εκνευριζόσουν

ενώ περιμέναμε να συνηθίσεις την κατάσταση

με τον καιρό και με παραπάνω εμπειρία.

Έπρεπε να εμβολιαστείς.

Έπρεπε να πας στο σχολείο».

Οι γονείς μου δεν ήξεραν

ότι με εμβολίαζαν για κάτι
παραπάνω από ιλαρά.

Με εμβολίαζαν επίσης
για διαταραχές άγχους μιας ζωής.

Το υπερβολικό άγχος σε νέο παιδί
είναι σαν υπερβακτήριο -

και μεταδοτικό και πολλαπλασιάζεται,

τόσο που οι νέοι που βλέπω

έρχονται με παραπάνω από μία
διαταραχή άγχους ταυτόχρονα.

Για παράδειγμα, έχουν συγκεκριμένη φοβία

μαζί με άγχος αποχωρισμού
αλλά και κοινωνικό άγχος.

Αν δεν θεραπευτεί,

το άγχος στην παιδική ηλικία
μπορεί να οδηγήσει σε εφηβική κατάθλιψη.

Μπορεί επίσης να συντελέσει
σε χρήση ουσιών και αυτοκτονικές τάσεις.

Οι γονείς μου δεν ήταν ψυχοθεραπευτές.

Δε γνώριζαν κανέναν ψυχολόγο.

Το μόνο που γνώριζαν ήταν πως αυτές
οι καταστάσεις ήταν μεν άβολες για μένα

αλλά δεν ήταν επιβλαβείς.

Το υπερβολικό άγχος θα με έβλαπτε
περισσότερο μακροχρόνια,

αν μου επέτρεπαν να αποφεύγω
αυτές τις καταστάσεις

και να μη μάθω πώς να αντέχω
την περιστασιακή δυσφορία.

Οπότε στην ουσία, οι γονείς μου έκαναν
τη δική τους, σπιτική εκδοχή

θεραπείας έκθεσης,

που αποτελεί δομικό στοιχείο

της γνωσιακής συμπεριφορικής
θεραπείας για το άγχος.

Διενεργήσαμε τη μεγαλύτερη
τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη

των θεραπειών του άγχους
σε παιδιά επτά έως 17 ετών.

Διαπιστώσαμε πως η παιδοκεντρική γνωσιακή
συμπεριφορική θεραπεία έκθεσης

ή η φαρμακευτική αγωγή με εκλεκτικούς
αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης,

είναι αποτελεσματικές για το 60%
όσων νέων λαμβάνουν θεραπεία

και ο συνδυασμός τους θεραπεύει
το 80% των παιδιών εντός τριών μηνών.

Πρόκειται για καλά νέα.

Αν συνεχίσουν τη φαρμακευτική αγωγή

ή κάνουν μηνιαίες θεραπείες έκθεσης
όπως κάναμε κατά τη διάρκεια της μελέτης,

θα παραμείνουν καλά
για παραπάνω από χρόνο.

Παρόλ' αυτά, μόλις τελείωσε αυτή η μελέτη,

επιστρέψαμε με μια επαναληπτική εξέταση
ενός απ' των συμμετεχόντων

και εντοπίσαμε ότι, με τον καιρό,
πολλά παιδιά υποτροπίασαν.

Και παρά τις καλύτερες θεραπείες
βασισμένες σε μελέτες,

διαπιστώσαμε ακόμα ότι περίπου
το 40% των παιδιών με άγχος,

παρέμεινε σε άσχημη κατάσταση
καθ' όλη τη διάρκεια.

Έχουμε αναλογιστεί αρκετά τα αποτελέσματα.

Τι μας ξέφευγε;

Έχουμε υποθέσει πως,
επειδή επικεντρωνόμασταν

μόνο στην παιδοκεντρική επέμβαση,

ίσως είναι σημαντικό
να απευθυνθούμε στους γονείς

και να τους συμπεριλάβουμε στη θεραπεία.

Έρευνες από το εργαστήριό μου
και από συναδέλφους απ' όλον τον κόσμο

έδειξαν μια σύμφωνη τάση:

οι καλοπροαίρετοι γονείς συχνά
εμπλέκονται ακούσια

στον κύκλο του άγχους.

Υποχωρούν και διευκολύνουν πολύ το παιδί

και επιτρέπουν στα παιδιά να ξεφεύγουν
από απαιτητικές καταστάσεις.

Θέλω να το σκεφτείτε ως εξής:

το παιδί σας μπαίνει στο σπίτι κλαίγοντας.

Είναι πέντε ή έξι ετών.

«Κανείς στο σχολείο δε με συμπαθεί!
Τα παιδιά είναι κακά.

Κανείς δεν παίζει μαζί μου».

Πώς νιώθετε βλέποντας
το παιδί σας τόσο ταραγμένο;

Τι κάνετε;

Το φυσικό γονεϊκό ένστικτο
είναι να το παρηγορήσετε,

να το προστατέψετε
και να επιλύσετε την κατάσταση.

Καλείτε τον δάσκαλο για να παρέμβει

ή τους γονείς για να συναντηθούν τα παιδιά
για παιχνίδι, που είναι καλό μέχρι 5 ετών.

Αλλά τι κάνετε αν το παιδί συνεχίζει
να έρχεται κλαίγοντας κάθε μέρα;

Συνεχίζετε να επιλύετε τα πάντα
για εκείνα στα 8, 10 ή 14;

Γιατί τα παιδιά, καθώς αναπτύσσονται,

πάντα θα αντιμετωπίζουν
απαιτητικές καταστάσεις:

διανυκτερεύσεις σε σπίτι φίλου,
προφορικές εργασίες,

ένα δύσκολο ξαφνικό διαγώνισμα,

δοκιμασία για μια αθλητική ομάδα
ή μια θέση στη σχολική παράσταση,

διενέξεις με συνομηλίκους...

Όλες οι καταστάσεις εμπεριέχουν ρίσκο:

το ρίσκο της αποτυχίας,
του να μην πάρουν αυτό που θέλουν,

ενδεχομένων λαθών

ή του εξευτελισμού.

Τα παιδιά με άγχος

που δεν παίρνουν ρίσκο ούτε εμπλέκονται,

δε μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται
τέτοιους τύπους καταστάσεων.

Σωστά;

Γιατί οι δεξιότητες αναπτύσσονται
σταδιακά μέσω της έκθεσης

επαναλαμβανόμενης έκθεσης σε καθημερινές
καταστάσεις που αντιμετωπίζουν:

δεξιότητες αυτοανακούφισης

ή η δυνατότητα να ηρεμήσουν
μόνα τους όταν είναι αναστατωμένα

δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων,

συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας
να επιλύσουν διενέξεις με τρίτους,

καθυστέρηση της ευχαρίστησης,

ή η δυνατότητα
να συνεχίσουν την προσπάθεια

παρά το γεγονός ότι πρέπει να περιμένουν
καιρό για να δουν τι θα συμβεί.

Αυτές και πολλές άλλες δεξιότητες
αναπτύσσονται στα παιδιά

που παίρνουν ρίσκα κι εμπλέκονται.

Σχηματίζεται η αυτοαποτελεσματικότητα,

που, με απλά λόγια, αποτελεί
την πίστη στον εαυτό σου

ότι μπορείς να υπερνικήσεις
απαιτητικές καταστάσεις.

Γιατί τα παιδιά με άγχος
που αποφεύγουν τέτοιες καταστάσεις

και βάζουν άλλους
να τις αντιμετωπίζουν γι' αυτά,

γίνονται ολοένα και πιο
αγχώδη με τον καιρό

ενώ ταυτόχρονα λιγότερο σίγουρα
για τον εαυτό τους.

Σε αντίθεση με τους συνομηλίκους τους
που δεν έχουν άγχος,

πιστεύουν πως είναι ανίκανα
να διαχειριστούν αυτές τις καταστάσεις.

Θεωρούν ότι χρειάζονται κάποιον,
παραδείγματος χάριν τους γονείς τους,

για να τις επιλύσουν για εκείνα.

Ενώ το φυσικό γονεϊκό ένστικτο
είναι η προστασία, παρηγοριά

κι ο καθησυχασμός των παιδιών,

το 1930, ο ψυχίατρος Άλφρεντ Άντλερ

είχε ήδη προειδοποιήσει τους γονείς

ότι όσο και να αγαπάμε το παιδί

δεν πρέπει να καταλήξει εξαρτώμενο.

Συμβούλεψε τους γονείς να ξεκινήσουν
να εκπαιδεύουν τα παιδιά εξαρχής

να στέκονται στα πόδια τους.

Επίσης, προειδοποίησε ότι, αν τα παιδιά
δημιουργήσουν την εντύπωση

ότι οι γονείς τους ζουν και αναπνέουν
για να είναι πάντα στη διάθεσή τους,

θα αποκτούσαν μια λανθασμένη
ιδέα της αγάπης.

Γιατί τα παιδιά με άγχος
στη σημερινή εποχή,

συνεχώς καλούν τους γονείς τους

ή στέλνουν μηνύματα κινδύνου
όλη την ημέρα, οποιαδήποτε ώρα.

Αν τα μικρά παιδιά με άγχος δεν μάθουν
τους σωστούς μηχανισμούς αντιμετώπισης,

τι συμβαίνει όταν μεγαλώσουν;

Δουλεύω με ομάδες γονιών
νέων ενηλίκων με αγχώδεις διαταραχές.

Αυτοί οι νέοι είναι από 18 έως 28 ετών.

Οι περισσότεροι ζουν στο σπίτι

και εξαρτώνται από τους γονείς τους.

Πολλοί από αυτούς έχουν πάει
στο σχολείο και στο κολέγιο.

Κάποιοι έχουν αποφοιτήσει.

Σχεδόν κανείς τους δε δουλεύει,

απλώς κάθονται σπίτι χωρίς
να κάνουν και πολλά πράγματα.

Δεν έχουν ουσιώδεις σχέσεις με άλλους

και περιμένουν από τους γονείς τους

να κάνουν διάφορα πράγματα για εκείνους.

Οι γονείς τους ακόμη κλείνουν
τα ραντεβού τους στον γιατρό.

Καλούν τους παλιούς φίλους τους
και τους ικετεύουν να τα επισκεφθούν.

Πλένουν για τα παιδιά
και τους μαγειρεύουν

και βρίσκονται σε σύγκρουση
με τον νέο ενήλικα,

γιατί το άγχος έχει ανθίσει
αλλά ο νεαρός όχι.

Αυτοί οι γονείς νιώθουν τεράστια ενοχή,

αλλά έπειτα πικρία

κι ύστερα, περισσότερη ενοχή.

Εντάξει, τι θα λέγατε
για τα χαρμόσυνα νέα;

Αν οι γονείς και τα σημαντικά
άτομα στη ζωή του παιδιού

μπορούν να το βοηθήσουν να έρθει
αντιμέτωπο με τους φόβους του

και να μάθει πώς να επιλύει προβλήματα,

τότε είναι πιθανότερο πως
τα παιδιά θα αναπτύξουν

τους δικούς τους εσωτερικούς μηχανισμούς
διαχείρισης του άγχους τους.

Διδάσκουμε τους γονείς
να έχουν επίγνωση στη στιγμή

και να σκέφτονται την αντίδρασή τους
στο άγχος του παιδιού τους.

Τους ζητάμε,

«Κοιτάξτε την κατάσταση και αναρωτηθείτε:
"Ποια είναι η επικείμενη κατάσταση;

Πόσο απειλητική είναι για το παιδί μου;

Και τι θέλω να μάθουν απ' αυτήν τελικά;"»

Βέβαια, θέλουμε οι γονείς
να ακούνε προσεκτικά,

γιατί αν ένα παιδί υφίσταται εκφοβισμό
ή βρίσκεται σε κίνδυνο,

θέλουμε να επεμβαίνουν,

σε κάθε περίπτωση.

Αλλά στις συνηθισμένες καταστάσεις
που προκαλούν άγχος,

οι γονείς βοηθούν το παιδί περισσότερο

αν παραμείνουν ήρεμοι και θερμοί,

εάν επιβεβαιώσουν τα συναισθήματά του

αλλά έπειτα βοηθήσουν το παιδί,

το βοηθήσουν στο πώς
θα διαχειριστεί την κατάσταση.

Κι έπειτα -- αυτό είναι σημαντικό --

να βάζουν το παιδί να διαχειρίζεται
μόνο του την κατάσταση.

Φυσικά, είναι θλιβερό να βλέπεις
ένα παιδί να υποφέρει,

όπως μου είπαν οι γονείς μου
χρόνια αργότερα.

Όταν βλέπεις το παιδί σου να υποφέρει

αλλά πιστεύεις πως μπορείς να επέμβεις
και να το σώσεις από τον πόνο,

είναι τα πάντα, σωστά;

Αυτό θέλουμε να κάνουμε.

Αλλά είτε είμαστε νέοι είτε γέροι,

το υπερβολικό άγχος οδηγεί στην
υπερεκτίμηση του ρίσκου και της δυσφορίας

ενώ υποτιμάμε τη δυνατότητά μας
να ανταπεξέλθουμε.

Γνωρίζουμε ότι η επαναλαμβανόμενη έκθεση
σε αυτά που φοβόμαστε μειώνει το άγχος,

ενώ παράλληλα χτίζει
ικανότητες κι ανθεκτικότητα.

Κάτι ήξεραν οι γονείς μου.

Αυτή την εποχή, οι υπεραγχωμένοι νέοι
δεν μπορούν να βοηθηθούν

από υπερπροστατευτικούς γονείς.

Η χαλάρωση κι η αυτοπεποίθηση,
πέρα από συναισθήματα.

Είναι και δεξιότητες αντιμετώπισης
που γονείς και παιδιά μπορούν να μάθουν.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)