Το φωτογραφικό ταξίδι μιας μητέρας κι ενός γιου μέσα από την άνοια

Ο καλλιτέχνης Τόνυ Λουτσιάνι δοκίμαζε μια καινούρια κάμερα όταν η 91χρονη μητέρα του, Έλια, γλίστρησε μέσα στον φόντο των φωτογραφιών του. Οι αυθόρμητες εικόνες που δημιουργήθηκαν έδωσαν το έναυσμα για μια πολύχρονη συνεργασία, με τον Λουτσιάνι να καταγράφει τη ζωή της μαμάς του ενώ εκείνη ζούσε με άνοια. Σε αυτή τη συγκινητική ομιλία, μοιράζεται τις ιστορίες πίσω από μερικές από τις αγαπημένες τους λήψεις, αιχμαλωτίζοντας τη χαρά και τη θλίψη της φροντίδας προς ένα γονέα που γερνάει.

Όταν η 91χρονη μητέρα μου, Έλια,
μετακόμισε μαζί μου,

νόμιζα πως τη βοηθούσα.

Στην πραγματικότητα, συνέβη το αντίθετο.

Βλέπετε, η Μαμά είχε θέματα
απώλειας μνήμης και με την ηλικία της.

Έδειχνε ηττημένη.

Προσπάθησα να την κάνω
να νιώθει όσο το δυνατόν πιο άνετα,

αλλά ενώ ήμουν στο καβαλέτο,
ζωγραφίζοντας,

έριχνα κλεφτές ματιές
και την έβλεπα να είναι απλώς «εκεί».

Κοίταζε επίμονα αλλά τίποτα συγκεκριμένο.

Την έβλεπα να ανεβαίνει αργά τις σκάλες

και δεν ήταν η μαμά με την οποία μεγάλωσα.

Έβλεπα, αντιθέτως, μια αδύναμη,

μικροσκοπική, γριά γυναίκα.

Μετά από μερικές εβδομάδες,
χρειαζόμουν διάλειμμα απ' τη ζωγραφική.

Ήθελα να παίξω με την κάμερα
που είχα μόλις αγοράσει.

Ήμουν ενθουσιασμένος --
είχε όλους τους τύπους πλήκτρων

και ρυθμίσεων που ήθελα να μάθω,

οπότε έστησα το τρίποδό μου
μπροστά από ένα μεγάλο καθρέφτη,

μπλοκάροντας την είσοδο
στο μοναδικό μπάνιο του σπιτιού.

(Γέλια)

Μετά από λίγο, ακούω,

(μιμούμενος ιταλική προφορά)
«Πρέπει να πάω στο μπάνιο».

(Γέλια)

«Σε πέντε λεπτά, Μαμά.
Πρέπει να τελειώσω».

15 λεπτά αργότερα κι ακούω, ξανά,

«Πρέπει να χρησιμοποιήσω το μπάνιο».

«Πέντε λεπτά ακόμα».

Μετά έγινε αυτό.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Κι αυτό.

(Γέλια)

Και μετά, αυτό.

(Γέλια)

Είχα την «εύρηκα» στιγμή μου.

Δεθήκαμε.

Είχαμε κάτι χειροπιαστό να κάνουμε μαζί.

Η μαμά μου γεννήθηκε σε ένα μικρό
ορεινό χωριό της κεντρικής Ιταλίας,

όπου οι γονείς της είχαν γη και πρόβατα.

Σε νεαρή ηλικία, ο πατέρας της
πέθανε από πνευμονία,

αφήνοντας τη γυναίκα και τις δύο κόρες του
μόνες με όλες τις σκληρές δουλειές.

Κατάλαβαν ότι δεν θα ανταπεξέρχονταν.

Οπότε λήφθηκε μία πολύ σκληρή απόφαση.

Η μαμά, η μεγαλύτερη, στα 13,

παντρεύτηκε έναν εντελώς άγνωστο
με τα διπλά της χρόνια.

Από εκεί που ήταν μόνο ένα παιδί,
την έσπρωξαν στην ενηλικίωση.

Η Μαμά έκανε το πρώτο της παιδί
όταν ήταν μόλις 16.

Χρόνια αργότερα, τώρα ζώντας στο Τορόντο,

η Μαμά βρήκε δουλειά σε εργοστάσιο ρούχων

και σύντομα έγινε διευθύντρια
ενός πολύ μεγάλου τμήματος ραψίματος.

Και επειδή αυτό ήταν γεμάτο
με μετανάστες εργάτες,

η Μαμά έμαθε μόνη της λέξεις
από μεταφραστικά βιβλία.

Μετά εξασκήθηκε σε αυτές στα Γαλλικά,
Ελληνικά, Ισπανικά, Πορτογαλικά, Δανικά,

Πολωνικά, Ρωσικά, Ρουμανικά, Ουγγρικά
μέσα σε όλο το σπίτι.

Θαύμαζα τη συγκέντρωσή της
και την αποφασιστικότητά της να επιτύχει

σε ό,τι αγαπούσε να κάνει.

Μετά απ' αυτή την αποκαλυπτική
στιγμή στο μπάνιο,

εξάσκησα το νέο μου ταλέντο στην κάμερα
με τη Μαμά ως φωτομοντέλο.

Καθ' όλη τη διάρκεια αυτού,
μιλούσε, κι εγώ άκουγα.

Μιλούσε για τη νεαρή παιδική της ηλικία
και για το πώς ένιωθε τώρα.

Είχαμε ο ένας την προσοχή του άλλου.

Η μαμά έχανε τη βραχύχρονη μνήμη της,

αλλά ένιωθε καλύτερα
όταν θυμόταν τα νεανικά της χρόνια.

Εγώ ρωτούσα κι εκείνη μου έλεγε ιστορίες.

Άκουγα και ήμουν το κοινό της.

Έπαιρνα ιδέες.

Τις σημείωνα κάπου
και τις σχεδίαζα πρόχειρα.

Της έδειξα τι να κάνει
παίζοντας ο ίδιος τα σενάρια.

Μετά τα σκηνοθετούσαμε.

Οπότε εκείνη πόζαρε κι εγώ μάθαινα
περισσότερα για τη φωτογραφία.

Η μαμά λάτρεψε την όλη
διαδικασία, την ηθοποιία.

Ένιωσε σημαντική ξανά,
ένιωσε επιθυμητή και αναγκαία.

Και σίγουρα δεν ήταν ντροπαλή στην κάμερα.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Η μαμά γέλασε υστερικά με αυτή.

(Γέλια)

Η ιδέα γι' αυτή την εικόνα ήρθε
από μια παλιά γερμανική ταινία που είδα,

για ένα υποβρύχιο, το «Das Boot».

Όπως βλέπετε, αυτό που έβγαλα εγώ τελικά
έμοιαζε πιο πολύ με τον «E.T.»

(Γέλια)

Οπότε έβαλα αυτή την εικόνα στην άκρη,
σκεπτόμενος ότι ήταν απόλυτη αποτυχία,

γιατί δεν άγγιξε
το συγκεκριμένο μου όραμα.

Αλλά η Μαμά γέλασε τόσο πολύ,

που έτσι κι αλλιώς,
τη δημοσίευσα στο διαδίκτυο, για πλάκα.

Τράβηξε πολλή προσοχή.

Τώρα, με κάθε Αλτσχάιμερ, άνοια,

υπάρχει ένας βέβαιος βαθμός
αναστάτωσης και θλίψης

για όλους όσους εμπλέκονται.

Αυτή είναι η σιωπηρή κραυγή της Μαμάς.

Μου είπε μία μέρα τα εξής,

«Γιατί είναι το μυαλό μου
γεμάτο πράγματα που θέλω να πω,

αλλά πριν φτάσουν στο στόμα μου,
ξεχνώ ποια είναι;»

«Γιατί είναι το μυαλό μου
γεμάτο πράγματα που θέλω να πω,

αλλά πριν φτάσουν στο στόμα μου,
ξεχνώ ποια είναι;»

(Χειροκρότημα)

Τώρα, ως φροντιστής πλήρους ωραρίου
και ζωγράφος πλήρους ωραρίου,

αναστατωνόμουν κι εγώ.

(Γέλια)

Αλλά για να ισορροπήσουμε
όλες τις δυσκολίες, παίζαμε.

Αυτό ευχαριστούσε τη Μαμά.

Και τη χρειαζόμουν κι εγώ εκεί.

(Γέλια)

(Γέλια)

(Γέλια)

Η Μαμά όμως, σκεφτόταν και τα γηρατειά.

Συνήθιζε να λέει,
«Πώς γέρασα τόσο πολύ, τόσο γρήγορα;»

(Aναστεναγμός κοινού)

«Πώς γέρασα».

«Τόσο γρήγορα».

Επίσης, έβαλα τη μαμά να κάνει το μοντέλο
για τις ελαιογραφίες μου.

Αυτός ο πίνακας λέγεται «Η Μοδίστρα».

Θυμάμαι, ως παιδί,

τη Μαμά να ράβει ρούχα
για όλη την οικογένεια

σε αυτή την τεράστια, βαριά ραπτομηχανή

που ήταν βιδωμένη
στο πάτωμα στο υπόγειο.

Πολλά βράδια, πήγαινα κάτω
και έπαιρνα μαζί τα μαθήματά μου.

Καθόμουν πίσω της,
στην παραγεμισμένη καρέκλα.

Το σιγανό βουητό της τεράστιας μηχανής
και οι επαναλαμβανόμενοι ήχοι ραψίματος

με ανακούφιζαν.

Όταν η Μαμά μετακόμισε στο σπίτι μου,

κράτησα και αποθήκευσα αυτή τη μηχανή
στο στούντιό μου για διασφάλιση.

Αυτός ο πίνακας με γύρισε πίσω
στην παιδική μου ηλικία.

Το ενδιαφέρον κομμάτι

ήταν πως ήταν τώρα η Μαμά,
που καθόταν πίσω μου,

να με κοιτά να τη ζωγραφίζω

έχοντας δουλέψει στην ίδια
μηχανή στην οποία έραβε

όταν καθόμουν πίσω της, να βλέπω να ράβει,

50 χρόνια νωρίτερα.

Επίσης, της έδωσα να κάνει μια εργασία,
για να την κρατήσω απασχολημένη.

Την εξόπλισα με μια μικρή κάμερα

και της ζήτησα να βγάλει τουλάχιστον
10 φωτογραφίες την ημέρα με ό,τι ήθελε.

Αυτές είναι οι φωτογραφίες της Μαμάς.

Δεν είχε κρατήσει ποτέ κάμερα
στη ζωή της πριν από αυτό.

Ήταν 93.

Καθόμασταν μαζί στο τραπέζι
και συζητούσαμε για τα έργα μας.

Προσπαθούσα να εξηγήσω

(Γέλια)

πώς και γιατί τα έκανα,

το νόημα, το συναίσθημα,
γιατί είχαν νόημα.

Η μαμά, από την άλλη, απλά έλεγε ευθέως,

(Ιταλικά) «ναι»,

(Ιταλικά) «όχι» ,

(Ιταλικά) «όμορφο» ή «άσχημο»

(Γέλια)

Κοίταγα τις εκφράσεις του προσώπου της.

Πάντα είχε την τελευταία λέξη,
είτε με λόγια είτε χωρίς.

Αυτό το ταξίδι ανακαλύψεων
δεν έχει τελειώσει με τη Μαμά.

Τώρα βρίσκεται σε κατοικία
υποβοηθούμενης διαβίωσης,

10 λεπτά δρόμος από το σπίτι μου.

Την επισκέπτομαι μέρα παρά μέρα.

Η άνοιά της είχε φτάσει στο σημείο

όπου ήταν επικίνδυνο για εκείνη
να μένει μαζί μου.

Έχει πολλές σκάλες.

Δε γνωρίζει το όνομά μου πια.

(Σπασμένη φωνή)
Αλλά ξέρετε κάτι; Δεν πειράζει.

Ακόμη αναγνωρίζει το πρόσωπό μου

και έχει πάντα ένα πλατύ χαμόγελο
όταν με βλέπει.

(Χειροκρότημα)

(Τέλος χειροκροτήματος)

Δεν την τραβάω φωτογραφίες, πλέον.

Αυτό δεν θα ήταν δίκαιο
ή ηθικό από την πλευρά μου.

Και δεν θα καταλάβαινε
τους λόγους πίσω από αυτές.

Ο πατέρας μου,

ο αδερφός μου,

(Σπασμένη φωνή) ο ανιψιός μου,

η σύντροφός μου και ο καλύτερός μου φίλος,

όλοι απεβίωσαν ξαφνικά.

Και δεν είχα την ευκαιρία

να τους πω πόσο πολύ
τους εκτιμούσα κι αγαπούσα.

Με τη Μαμά, πρέπει να είμαι εκεί

και να δώσω ένα μεγάλο αντίο.

(Χειροκρότημα)

(Τέλος χειροκροτήματος)

Για μένα, το παν είναι να είσαι παρών
και να ακούς πραγματικά.

Οι χρήζοντες βοήθεια θέλουν να νιώσουν
μέρος ενός οποιουδήποτε πράγματος.

αυτό που θα μοιραστείτε δε χρειάζεται
να είναι κάτι εξαιρετικά βαθύ --

μπορεί να είναι τόσο απλό,
όσο βόλτες μαζί τους.

Δώστε τους μία φωνή

επικοινωνίας, συμμετοχής,

και ένα αίσθημα ότι ανήκουν κάπου.

Κάντε το χρόνο να αξίζει.

Η ζωή, αφορά τη θέληση να ζήσεις

και όχι να περιμένεις να πεθάνεις.

(Χειροκρότημα)

(Τέλος χειροκροτήματος)

Μπορώ να έχω έναν χαιρετισμό
κι ένα χαμόγελο από όλους, παρακαλώ;

(Γέλια)

Αυτό είναι για σένα, Μαμά.

(Κλικ κάμερας)

(Χειροκρότημα)