[Script Info] Title: [Events] Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text Dialogue: 0,0:00:01.75,0:00:04.88,Default,,0000,0000,0000,,Chris Anderson:\NTiến sĩ Jane Goodall, xin chào bà. Dialogue: 0,0:00:04.88,0:00:06.14,Default,,0000,0000,0000,,Jane Goodall: Cảm ơn anh, Dialogue: 0,0:00:06.17,0:00:10.10,Default,,0000,0000,0000,,và tôi nghĩ, cuộc phỏng vấn này\Nsẽ không hoàn chỉnh Dialogue: 0,0:00:10.12,0:00:12.27,Default,,0000,0000,0000,,nếu mọi người không biết ngài H\Nđang cùng tôi, Dialogue: 0,0:00:12.29,0:00:14.42,Default,,0000,0000,0000,,vì ai cũng biết ngài H. Dialogue: 0,0:00:16.08,0:00:17.62,Default,,0000,0000,0000,,CA: Xin chào ngài H. Dialogue: 0,0:00:18.67,0:00:20.93,Default,,0000,0000,0000,,Trong bài nói chuyện TED Talk\N17 năm trước, Dialogue: 0,0:00:20.96,0:00:26.68,Default,,0000,0000,0000,,bà đã cảnh báo chúng tôi về mối nguy \Nkhi nhân loại chèn ép thế giới tự nhiên. Dialogue: 0,0:00:26.71,0:00:28.56,Default,,0000,0000,0000,,Bà có khi nào cảm thấy rằng Dialogue: 0,0:00:28.56,0:00:32.23,Default,,0000,0000,0000,,đại dịch hiện giờ có vẻ như là\Ncuộc phản công của tự nhiên không? Dialogue: 0,0:00:32.50,0:00:37.56,Default,,0000,0000,0000,,JG: Rõ ràng những bệnh truyền từ\Nđộng vật sang người này, Dialogue: 0,0:00:37.58,0:00:42.52,Default,,0000,0000,0000,,như corona và HIV/AIDS Dialogue: 0,0:00:42.54,0:00:46.89,Default,,0000,0000,0000,,và tất cả loại bệnh khác mà chúng ta\Nmắc phải từ động vật, Dialogue: 0,0:00:46.92,0:00:50.06,Default,,0000,0000,0000,,đều phần nào liên quan đến\Nviệc phá hủy môi trường, Dialogue: 0,0:00:50.08,0:00:54.06,Default,,0000,0000,0000,,là khi động vật mất môi trường sống,\Nchúng sống chen chúc với nhau Dialogue: 0,0:00:54.08,0:00:58.35,Default,,0000,0000,0000,,và đôi khi là do một virus\Ntừ một loài vật chủ này, Dialogue: 0,0:00:58.38,0:01:01.43,Default,,0000,0000,0000,,vốn sống hòa hợp với nhau\Ncó lẽ hàng trăm năm, Dialogue: 0,0:01:01.46,0:01:03.48,Default,,0000,0000,0000,,lây lan qua loài khác, Dialogue: 0,0:01:03.50,0:01:08.64,Default,,0000,0000,0000,,rồi tình trạng động vật bị dồn\Nphải tiếp xúc gần hơn với con người. Dialogue: 0,0:01:08.67,0:01:14.64,Default,,0000,0000,0000,,Và đôi khi một trong những động vật\Nmắc virus này có thể -- Dialogue: 0,0:01:14.67,0:01:18.89,Default,,0000,0000,0000,,tạo cơ hội cho virus đó\Nlây sang con người Dialogue: 0,0:01:18.92,0:01:22.98,Default,,0000,0000,0000,,rồi tạo nên bệnh mới, như COVID-19. Dialogue: 0,0:01:23.00,0:01:25.02,Default,,0000,0000,0000,,Và ngoài ra, Dialogue: 0,0:01:25.04,0:01:27.85,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta đang rất không tôn trọng\Nđộng vật. Dialogue: 0,0:01:27.88,0:01:29.52,Default,,0000,0000,0000,,Ta săn bắt chúng, Dialogue: 0,0:01:29.54,0:01:31.85,Default,,0000,0000,0000,,ta giết chúng, ta ăn thịt chúng, Dialogue: 0,0:01:31.88,0:01:33.39,Default,,0000,0000,0000,,ta buôn lậu chúng, Dialogue: 0,0:01:33.42,0:01:40.42,Default,,0000,0000,0000,,ta đem chúng ra chợ động vật hoang dã\Nở châu Á, Dialogue: 0,0:01:40.42,0:01:44.43,Default,,0000,0000,0000,,trong điều kiện nhồi nhét tồi tệ,\Ntrong những chiếc chuồng nhỏ xíu, Dialogue: 0,0:01:44.46,0:01:48.77,Default,,0000,0000,0000,,con người bị nhiễm bẩn với máu,\Nnước tiểu và phân, Dialogue: 0,0:01:48.79,0:01:53.43,Default,,0000,0000,0000,,tình trạng lý tưởng cho virus\Ntruyền từ động vật tới động vật, Dialogue: 0,0:01:53.46,0:01:55.18,Default,,0000,0000,0000,,hay từ động vật sang người. Dialogue: 0,0:01:55.21,0:01:59.48,Default,,0000,0000,0000,,CA: Tôi muốn quay ngược\Nthời gian một chút Dialogue: 0,0:01:59.50,0:02:01.39,Default,,0000,0000,0000,,vì câu chuyện của bà quá phi thường. Dialogue: 0,0:02:01.42,0:02:05.52,Default,,0000,0000,0000,,Bất chấp thái độ phân biệt giới tính\Ngây tranh cãi những năm 1960, Dialogue: 0,0:02:05.54,0:02:08.27,Default,,0000,0000,0000,,bằng cách nào đó bà đã vượt qua Dialogue: 0,0:02:08.29,0:02:11.64,Default,,0000,0000,0000,,và trở thành một trong những nhà khoa học\Nhàng đầu thế giới, Dialogue: 0,0:02:11.67,0:02:15.18,Default,,0000,0000,0000,,khám phá một loạt sự thật đáng ngạc nhiên\Nvề loài tinh tinh, Dialogue: 0,0:02:15.21,0:02:18.27,Default,,0000,0000,0000,,như việc chúng dùng công cụ\Nvà nhiều điều khác nữa. Dialogue: 0,0:02:18.29,0:02:20.89,Default,,0000,0000,0000,,Theo bà, điều gì ở bà Dialogue: 0,0:02:20.92,0:02:23.98,Default,,0000,0000,0000,,đã cho phép bà tạo ra đột phá đó? Dialogue: 0,0:02:24.00,0:02:27.23,Default,,0000,0000,0000,,JG: Sự thật là\Ntôi sinh ra đã yêu động vật Dialogue: 0,0:02:27.25,0:02:30.39,Default,,0000,0000,0000,,và điều quan trọng nhất là\Ntôi có một người mẹ rất ủng hộ. Dialogue: 0,0:02:30.42,0:02:33.06,Default,,0000,0000,0000,,Bà không nổi điên khi thấy\Ngiun đất trên giường tôi, Dialogue: 0,0:02:33.08,0:02:35.56,Default,,0000,0000,0000,,bà chỉ nói chúng nên ở trong vườn. Dialogue: 0,0:02:35.58,0:02:38.31,Default,,0000,0000,0000,,Và bà không nổi điên khi tôi\Nbiến mất bốn tiếng đồng hồ Dialogue: 0,0:02:38.33,0:02:41.27,Default,,0000,0000,0000,,rồi bà gọi cảnh sát,\Ncòn tôi thì đang ngồi trong chuồng gà, Dialogue: 0,0:02:41.29,0:02:44.77,Default,,0000,0000,0000,,vì không ai chỉ tôi cái lỗ\Nmà trứng chui ra. Dialogue: 0,0:02:44.79,0:02:47.06,Default,,0000,0000,0000,,Tôi không ước mơ làm nhà khoa học, Dialogue: 0,0:02:47.08,0:02:49.48,Default,,0000,0000,0000,,vì phụ nữ không làm mấy chuyện đó. Dialogue: 0,0:02:49.50,0:02:52.73,Default,,0000,0000,0000,,Thật ra, thời ấy cũng chẳng đàn ông nào\Nlàm mấy chuyện đó. Dialogue: 0,0:02:52.75,0:02:54.68,Default,,0000,0000,0000,,Ai cũng cười nhạo tôi trừ mẹ, Dialogue: 0,0:02:54.71,0:02:58.39,Default,,0000,0000,0000,,bà nói: "Nếu con thực sự muốn làm,\Ncon sẽ phải làm việc cực kỳ chăm chỉ, Dialogue: 0,0:02:58.42,0:02:59.70,Default,,0000,0000,0000,,tận dụng mọi cơ hội, Dialogue: 0,0:02:59.70,0:03:02.15,Default,,0000,0000,0000,,nếu không bỏ cuộc,\Ncó thể con sẽ tìm ra cách." Dialogue: 0,0:03:02.15,0:03:06.52,Default,,0000,0000,0000,,CA: Và bằng cách nào đó, bà đã\Nchiếm được lòng tin của loài tinh tinh Dialogue: 0,0:03:06.54,0:03:10.29,Default,,0000,0000,0000,,theo cách chưa từng ai làm được. Dialogue: 0,0:03:11.17,0:03:15.81,Default,,0000,0000,0000,,Khi nghĩ lại, khoảnh khắc nào thú vị nhất\Nkhi bà tìm hiểu về tinh tinh Dialogue: 0,0:03:15.83,0:03:19.42,Default,,0000,0000,0000,,hay có điều gì ở tinh tinh mà con người\Nvẫn chưa hiểu được? Dialogue: 0,0:03:20.33,0:03:24.31,Default,,0000,0000,0000,,JG: Sự thật là, anh nói\N"Thấy những thứ chưa ai thấy, Dialogue: 0,0:03:24.33,0:03:25.60,Default,,0000,0000,0000,,chiếm lòng tin của chúng". Dialogue: 0,0:03:25.62,0:03:27.23,Default,,0000,0000,0000,,Chưa ai từng thử. Dialogue: 0,0:03:27.25,0:03:29.02,Default,,0000,0000,0000,,Thành thật là vậy. Dialogue: 0,0:03:29.04,0:03:34.02,Default,,0000,0000,0000,,Nên về cơ bản, tôi sử dụng kỹ thuật Dialogue: 0,0:03:34.04,0:03:38.60,Default,,0000,0000,0000,,tôi đã dùng để nghiên cứu động vật\Nquanh nhà khi tôi còn nhỏ. Dialogue: 0,0:03:38.62,0:03:40.18,Default,,0000,0000,0000,,Chỉ ngồi đó, thật kiên nhẫn, Dialogue: 0,0:03:40.21,0:03:42.64,Default,,0000,0000,0000,,cố không đến quá gần quá nhanh, Dialogue: 0,0:03:42.67,0:03:47.23,Default,,0000,0000,0000,,nhưng thật kinh khủng,\Nvì chi phí chỉ đủ cho sáu tháng. Dialogue: 0,0:03:47.23,0:03:49.75,Default,,0000,0000,0000,,Anh có thể tưởng tượng\Nkhó khăn đến thế nào để có tiền Dialogue: 0,0:03:49.75,0:03:51.64,Default,,0000,0000,0000,,với một cô gái trẻ không bằng cấp, Dialogue: 0,0:03:51.67,0:03:55.43,Default,,0000,0000,0000,,để đi và làm điều kỳ quặc\Nlà ngồi trong rừng. Dialogue: 0,0:03:55.46,0:03:56.93,Default,,0000,0000,0000,,Anh biết đó, cuối cùng, Dialogue: 0,0:03:56.96,0:04:00.98,Default,,0000,0000,0000,,chúng tôi xin được tiền cho sáu tháng\Ntừ một nhà hảo tâm người Mỹ, Dialogue: 0,0:04:01.00,0:04:04.93,Default,,0000,0000,0000,,và tôi biết từ từ\Ntôi sẽ lấy được lòng tin của tinh tinh, Dialogue: 0,0:04:04.96,0:04:06.48,Default,,0000,0000,0000,,nhưng tôi có thời gian không? Dialogue: 0,0:04:06.50,0:04:11.02,Default,,0000,0000,0000,,Rồi tuần trở thành tháng và cuối cùng,\Nsau khoảng bốn tháng, Dialogue: 0,0:04:11.04,0:04:13.81,Default,,0000,0000,0000,,một con tinh tinh bắt đầu bớt sợ, Dialogue: 0,0:04:13.83,0:04:16.93,Default,,0000,0000,0000,,và đó là con tinh tinh mà \Ntôi đã có lần nhìn thấy -- Dialogue: 0,0:04:16.96,0:04:20.14,Default,,0000,0000,0000,,tôi vẫn chưa đến gần,\Nnhưng tôi có ống nhòm -- Dialogue: 0,0:04:20.17,0:04:25.31,Default,,0000,0000,0000,,tôi thấy nó sử dụng và chế tạo công cụ\Nđể bắt mối. Dialogue: 0,0:04:25.33,0:04:28.14,Default,,0000,0000,0000,,Dù tôi không quá ngạc nhiên, Dialogue: 0,0:04:28.17,0:04:32.14,Default,,0000,0000,0000,,vì tôi đã đọc những điều mà\Ntinh tinh nuôi nhốt có thể làm, Dialogue: 0,0:04:32.17,0:04:34.18,Default,,0000,0000,0000,,nhưng tôi biết khoa học tin rằng Dialogue: 0,0:04:34.21,0:04:37.56,Default,,0000,0000,0000,,con người, chỉ có con người,\Nsử dụng và chế tạo công cụ. Dialogue: 0,0:04:37.58,0:04:40.81,Default,,0000,0000,0000,,Và tôi biết Leakey [Tiến sĩ Louis]\Nsẽ vui thế nào. Dialogue: 0,0:04:40.83,0:04:42.56,Default,,0000,0000,0000,,Chính sự quan sát đó Dialogue: 0,0:04:42.58,0:04:45.64,Default,,0000,0000,0000,,đã cho phép ông tới tạp chí\NĐịa Lý Quốc Gia, Dialogue: 0,0:04:45.67,0:04:49.73,Default,,0000,0000,0000,,rồi họ bảo, "Được, chúng tôi sẽ tiếp tục \Nhỗ trợ nghiên cứu này", Dialogue: 0,0:04:49.75,0:04:53.89,Default,,0000,0000,0000,,rồi họ gửi Hugo van Lawick, \Nnhiếp ảnh gia kiêm nhà làm phim, Dialogue: 0,0:04:53.92,0:04:56.56,Default,,0000,0000,0000,,để quay lại những gì tôi thấy. Dialogue: 0,0:04:56.58,0:05:01.02,Default,,0000,0000,0000,,Nhiều nhà khoa học không muốn tin\Nviệc sử dụng công cụ. Dialogue: 0,0:05:01.04,0:05:04.10,Default,,0000,0000,0000,,Thật ra, một trong số họ nói \Ntôi hẳn đã dạy cho tinh tinh. Dialogue: 0,0:05:04.12,0:05:06.02,Default,,0000,0000,0000,,(Cười) Dialogue: 0,0:05:06.04,0:05:08.93,Default,,0000,0000,0000,,Do tôi không đến gần chúng,\Nđiều đó hẳn là kỳ diệu. Dialogue: 0,0:05:08.96,0:05:11.56,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng dù sao, khi họ xem phim của Hugo Dialogue: 0,0:05:11.58,0:05:16.02,Default,,0000,0000,0000,,kèm tất cả mô tả của tôi về hành vi \Ncủa chúng, Dialogue: 0,0:05:16.04,0:05:19.35,Default,,0000,0000,0000,,các nhà khoa học phải bắt đầu\Nthay đổi suy nghĩ. Dialogue: 0,0:05:19.38,0:05:22.02,Default,,0000,0000,0000,,CA: Kể từ đó, nhiều khám phá khác Dialogue: 0,0:05:22.04,0:05:26.60,Default,,0000,0000,0000,,đã chỉ ra tinh tinh thực sự gần gũi \Nvới con người hơn chúng ta tưởng. Dialogue: 0,0:05:26.62,0:05:29.98,Default,,0000,0000,0000,,Tôi nhớ bà từng nói chúng rất hài hước. Dialogue: 0,0:05:30.00,0:05:32.68,Default,,0000,0000,0000,,Điều đó được thể hiện ra sao? Dialogue: 0,0:05:32.71,0:05:36.93,Default,,0000,0000,0000,,JG: Anh thấy điều đó\Nkhi chúng chơi trò chơi, Dialogue: 0,0:05:36.96,0:05:39.39,Default,,0000,0000,0000,,có con lớn hơn\Nchơi với con nhỏ hơn, Dialogue: 0,0:05:39.42,0:05:41.81,Default,,0000,0000,0000,,nó kéo lê một dây leo quanh một cái cây. Dialogue: 0,0:05:41.83,0:05:44.68,Default,,0000,0000,0000,,Mỗi khi con nhỏ sắp chộp được, Dialogue: 0,0:05:44.71,0:05:46.68,Default,,0000,0000,0000,,con lớn kéo dây ra xa, Dialogue: 0,0:05:46.71,0:05:48.48,Default,,0000,0000,0000,,con nhỏ bắt đầu khóc Dialogue: 0,0:05:48.50,0:05:50.27,Default,,0000,0000,0000,,còn con lớn bắt đầu cười. Dialogue: 0,0:05:50.29,0:05:51.75,Default,,0000,0000,0000,,Thế là tôi biết. Dialogue: 0,0:05:54.42,0:05:59.81,Default,,0000,0000,0000,,CA: Sau đó bà đã quan sát được\Nmột điều phức tạp hơn, Dialogue: 0,0:05:59.83,0:06:04.56,Default,,0000,0000,0000,,đó là trường hợp các băng nhóm tinh tinh, Dialogue: 0,0:06:04.58,0:06:10.68,Default,,0000,0000,0000,,bộ tộc, nhóm, trở nên bạo lực hung hãn\Nvới nhau. Dialogue: 0,0:06:10.71,0:06:14.35,Default,,0000,0000,0000,,Tôi tò mò không biết\Nsuy nghĩ của bà như thế nào. Dialogue: 0,0:06:14.38,0:06:17.60,Default,,0000,0000,0000,,Liệu rằng điều đó có khiến bà cảm thấy, Dialogue: 0,0:06:17.60,0:06:20.17,Default,,0000,0000,0000,,buồn lòng về con người,\Nbởi cả hai rất tương đồng, Dialogue: 0,0:06:20.17,0:06:23.98,Default,,0000,0000,0000,,liệu có làm bà thấy bạo lực\Nlà đặc tính tất yếu Dialogue: 0,0:06:24.00,0:06:27.38,Default,,0000,0000,0000,,ở bất cứ họ linh trưởng nào không? Dialogue: 0,0:06:28.38,0:06:30.98,Default,,0000,0000,0000,,JG: Rõ ràng là vậy. Dialogue: 0,0:06:31.00,0:06:35.64,Default,,0000,0000,0000,,Lần tiếp xúc đầu tiên của tôi\Nvới bản tính độc ác của con người, Dialogue: 0,0:06:35.67,0:06:37.31,Default,,0000,0000,0000,,là khi chiến tranh vừa chấm dứt Dialogue: 0,0:06:37.33,0:06:40.10,Default,,0000,0000,0000,,những hình ảnh của cuộc Diệt Chủng. Dialogue: 0,0:06:40.12,0:06:42.68,Default,,0000,0000,0000,,Chúng thực sự làm tôi sốc. Dialogue: 0,0:06:42.68,0:06:44.02,Default,,0000,0000,0000,,Bản thân tôi thay đổi từ đó. Dialogue: 0,0:06:44.04,0:06:46.35,Default,,0000,0000,0000,,Tôi nghĩ khi ấy mình mới mười tuổi. Dialogue: 0,0:06:46.38,0:06:48.85,Default,,0000,0000,0000,,Khi tôi nhận ra Dialogue: 0,0:06:48.88,0:06:52.02,Default,,0000,0000,0000,,tinh tinh cũng có mặt tối tăm\Nhung hãn, Dialogue: 0,0:06:52.04,0:06:54.56,Default,,0000,0000,0000,,tôi nghĩ chúng như chúng ta nhưng \Ndễ thương hơn. Dialogue: 0,0:06:54.58,0:06:57.14,Default,,0000,0000,0000,,Rồi tôi nhận ra chúng còn giống chúng \Nta hơn Dialogue: 0,0:06:57.17,0:06:58.68,Default,,0000,0000,0000,,là tôi từng nghĩ. Dialogue: 0,0:06:58.71,0:07:02.68,Default,,0000,0000,0000,,Khi ấy là đầu thập niên 70, Dialogue: 0,0:07:02.71,0:07:03.98,Default,,0000,0000,0000,,một thời kỳ rất lạ, Dialogue: 0,0:07:04.00,0:07:05.60,Default,,0000,0000,0000,,sự hung hăng đang là chủ đề lớn Dialogue: 0,0:07:05.62,0:07:09.73,Default,,0000,0000,0000,,được tranh cãi là bẩm sinh hay do học hỏi. Dialogue: 0,0:07:09.75,0:07:12.43,Default,,0000,0000,0000,,Rồi nó được mang lên chính trường. Dialogue: 0,0:07:12.46,0:07:15.89,Default,,0000,0000,0000,,Với tôi,\Nđây là một thời kỳ vô cùng lạ lẫm, Dialogue: 0,0:07:15.92,0:07:17.56,Default,,0000,0000,0000,,và tôi lên tiếng rằng: Dialogue: 0,0:07:17.58,0:07:20.14,Default,,0000,0000,0000,,"Không, tôi nghĩ sự hung hăng Dialogue: 0,0:07:20.17,0:07:24.27,Default,,0000,0000,0000,,chính xác là hành vi\Nđược di truyền của chúng ta." Dialogue: 0,0:07:24.29,0:07:29.93,Default,,0000,0000,0000,,Tôi hỏi một nhà khoa học rất nổi tiếng\Nông nghĩ sao, Dialogue: 0,0:07:29.96,0:07:32.35,Default,,0000,0000,0000,,vì ông đã tuyên bố không căn cứ rằng, Dialogue: 0,0:07:32.38,0:07:33.85,Default,,0000,0000,0000,,bản tính này do học hỏi mà có, Dialogue: 0,0:07:33.88,0:07:38.02,Default,,0000,0000,0000,,ông nói: "Jane, tôi không muốn nói\Nvề những gì tôi thực sự nghĩ." Dialogue: 0,0:07:38.04,0:07:41.92,Default,,0000,0000,0000,,Trên phương diện khoa học\Nđiều này thực sự làm tôi rất sốc. Dialogue: 0,0:07:42.79,0:07:47.35,Default,,0000,0000,0000,,CA: Tôi được dạy tin rằng\Nmọi thứ đều tươi đẹp trong cuộc sống. Dialogue: 0,0:07:47.38,0:07:52.89,Default,,0000,0000,0000,,Vô số thước phim đẹp về \Nbướm và ong và hoa, Dialogue: 0,0:07:52.92,0:07:55.85,Default,,0000,0000,0000,,tự nhiên thật tươi đẹp vô cùng. Dialogue: 0,0:07:55.88,0:08:01.89,Default,,0000,0000,0000,,Nhiều nhà môi trường học\Ndường như hay thể hiện thái độ rằng: Dialogue: 0,0:08:01.92,0:08:06.06,Default,,0000,0000,0000,,"Vâng, tự nhiên thật trong lành,\Nđẹp đẽ, còn con người thì xấu xa," Dialogue: 0,0:08:06.08,0:08:08.73,Default,,0000,0000,0000,,nhưng rồi ta cũng quan sát thấy rằng, Dialogue: 0,0:08:08.75,0:08:11.60,Default,,0000,0000,0000,,khi thực sự tìm hiểu\Nvề bất kỳ thành tố nào của tự nhiên, Dialogue: 0,0:08:11.62,0:08:13.98,Default,,0000,0000,0000,,ta lại thấy những điều đáng sợ. Dialogue: 0,0:08:13.98,0:08:15.63,Default,,0000,0000,0000,,Bà nghĩ sao về chuyện này, Dialogue: 0,0:08:15.63,0:08:18.85,Default,,0000,0000,0000,,và chúng ta nên có thái độ như thế nào? Dialogue: 0,0:08:18.88,0:08:20.85,Default,,0000,0000,0000,,JG: Nhắc tới tự nhiên, như anh biết đấy, Dialogue: 0,0:08:20.88,0:08:24.81,Default,,0000,0000,0000,,là nhắc tới toàn bộ phạm trù\Ncủa tiến hóa, Dialogue: 0,0:08:24.83,0:08:28.52,Default,,0000,0000,0000,,nó gợi lại trong ta\Nmột cảm giác ban sơ, Dialogue: 0,0:08:28.54,0:08:33.14,Default,,0000,0000,0000,,và châu Phi rất hoang sơ\Nkhi tôi còn nhỏ. Dialogue: 0,0:08:33.17,0:08:36.10,Default,,0000,0000,0000,,Động vật ở mọi nơi. Dialogue: 0,0:08:36.12,0:08:40.02,Default,,0000,0000,0000,,Tôi không thích việc sư tử săn mồi, Dialogue: 0,0:08:40.04,0:08:42.56,Default,,0000,0000,0000,,dù biết đó là bản chất của chúng. Dialogue: 0,0:08:42.58,0:08:46.39,Default,,0000,0000,0000,,Nếu chúng không ăn thịt động vật,\Nchúng sẽ chết. Dialogue: 0,0:08:46.42,0:08:50.10,Default,,0000,0000,0000,,Khác biệt lớn giữa chúng và chúng ta,\Ntheo tôi, Dialogue: 0,0:08:50.12,0:08:56.02,Default,,0000,0000,0000,,chính là chúng làm vậy\Nbởi đó là việc chúng phải làm. Dialogue: 0,0:08:56.04,0:08:59.39,Default,,0000,0000,0000,,Còn chúng ta có thể lên kế hoạch\Nlàm việc. Dialogue: 0,0:08:59.42,0:09:01.18,Default,,0000,0000,0000,,Kế hoạch của chúng ta rất khác biệt. Dialogue: 0,0:09:01.21,0:09:05.23,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta có thể lên kế hoạch\Nchặt toàn bộ một khu rừng, Dialogue: 0,0:09:05.25,0:09:07.73,Default,,0000,0000,0000,,vì chúng ta muốn bán gỗ, Dialogue: 0,0:09:07.75,0:09:10.10,Default,,0000,0000,0000,,hay vì chúng ta muốn xây\Nmột khu thương mại khác, Dialogue: 0,0:09:10.12,0:09:11.39,Default,,0000,0000,0000,,hoặc vì lý do nào khác. Dialogue: 0,0:09:11.42,0:09:16.14,Default,,0000,0000,0000,,Sự phá hủy thiên nhiên\Nvà chiến tranh của chúng ta, Dialogue: 0,0:09:16.17,0:09:19.98,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta có khả năng trở nên xấu xa vì\Nchúng ta có thể ngồi lại thoải mái Dialogue: 0,0:09:20.00,0:09:22.93,Default,,0000,0000,0000,,và lên kế hoạch hành hạ ai đó từ xa. Dialogue: 0,0:09:22.96,0:09:24.23,Default,,0000,0000,0000,,Thật là xấu xa. Dialogue: 0,0:09:24.25,0:09:27.89,Default,,0000,0000,0000,,Tinh tinh có kiểu chiến tranh nguyên sơ, Dialogue: 0,0:09:27.92,0:09:29.48,Default,,0000,0000,0000,,chúng có thể rất hiếu chiến, Dialogue: 0,0:09:29.50,0:09:30.89,Default,,0000,0000,0000,,nhưng chỉ trong tức thời, Dialogue: 0,0:09:30.92,0:09:32.39,Default,,0000,0000,0000,,đó là cách chúng cảm nhận. Dialogue: 0,0:09:32.42,0:09:34.81,Default,,0000,0000,0000,,Đó là phản ứng cho cảm xúc của chúng. Dialogue: 0,0:09:34.83,0:09:38.48,Default,,0000,0000,0000,,CA: Trong quan sát của mình\Nvề tính phức tạp của tinh tinh Dialogue: 0,0:09:38.50,0:09:41.89,Default,,0000,0000,0000,,bà thấy chúng không giống như\Nnhững điều bị người ta thổi phồng Dialogue: 0,0:09:41.92,0:09:43.64,Default,,0000,0000,0000,,tinh tinh không hề có siêu năng lực, Dialogue: 0,0:09:43.67,0:09:49.60,Default,,0000,0000,0000,,về khả năng định hình tương lai\Nvới đa dạng chi tiết như con người Dialogue: 0,0:09:49.62,0:09:52.39,Default,,0000,0000,0000,,và lập kế hoạch dài hạn. Dialogue: 0,0:09:52.42,0:09:57.77,Default,,0000,0000,0000,,Và hành động khích lệ nhau\Nđể đạt được các kế hoạch dài hạn đó. Dialogue: 0,0:09:57.79,0:10:01.23,Default,,0000,0000,0000,,Đây dường như, thậm chí đối với người\Nbỏ nhiều thời gian với tinh tinh, Dialogue: 0,0:10:01.25,0:10:04.43,Default,,0000,0000,0000,,một bộ kỹ năng cơ bản hoàn toàn khác Dialogue: 0,0:10:04.46,0:10:06.60,Default,,0000,0000,0000,,mà chúng ta phải chịu trách nhiệm Dialogue: 0,0:10:06.62,0:10:09.43,Default,,0000,0000,0000,,để sử dụng một cách khôn ngoan hơn. Dialogue: 0,0:10:09.46,0:10:11.35,Default,,0000,0000,0000,,JG: Vâng, cá nhân tôi nghĩ, Dialogue: 0,0:10:11.38,0:10:13.68,Default,,0000,0000,0000,,đã có nhiều cuộc thảo luận về chuyện này, Dialogue: 0,0:10:13.71,0:10:17.60,Default,,0000,0000,0000,,nhưng thực tế là chúng ta\Nđã phát triển cách giao tiếp Dialogue: 0,0:10:17.62,0:10:19.39,Default,,0000,0000,0000,,như anh và tôi đang dùng. Dialogue: 0,0:10:19.42,0:10:21.52,Default,,0000,0000,0000,,Bởi chúng ta có từ ngữ, Dialogue: 0,0:10:21.54,0:10:24.93,Default,,0000,0000,0000,,ý tôi là, giao tiếp động vật\Ncòn phức tạp hơn những gì Dialogue: 0,0:10:24.96,0:10:26.23,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta vẫn nghĩ. Dialogue: 0,0:10:26.25,0:10:28.23,Default,,0000,0000,0000,,Tinh tinh, khỉ đột, đười ươi Dialogue: 0,0:10:28.25,0:10:31.71,Default,,0000,0000,0000,,có thể học ngôn ngữ kí hiệu của con người\Ndành cho người điếc. Dialogue: 0,0:10:32.79,0:10:38.23,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng chúng ta có thể nói\Nbất kỳ ngôn ngữ nào được học, Dialogue: 0,0:10:38.25,0:10:41.89,Default,,0000,0000,0000,,nên tôi có thể nói cho anh những điều \Nmà anh chưa từng nghe đến. Dialogue: 0,0:10:41.92,0:10:44.48,Default,,0000,0000,0000,,Tinh tinh không thể làm thế. Dialogue: 0,0:10:44.50,0:10:49.73,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta có thể dạy cho con trẻ \Nvề những khái niệm trừu tượng. Dialogue: 0,0:10:49.75,0:10:51.56,Default,,0000,0000,0000,,Tinh tinh không làm được. Dialogue: 0,0:10:51.58,0:10:55.27,Default,,0000,0000,0000,,Vâng, tinh tinh có thể làm \Nnhiều thứ khéo léo, Dialogue: 0,0:10:55.29,0:10:59.89,Default,,0000,0000,0000,,con voi, con quạ \Nhay bạch tuộc cũng vậy, Dialogue: 0,0:10:59.92,0:11:03.52,Default,,0000,0000,0000,,nhưng chúng ta thiết kế hỏa tiễn\Ncó thể bay tới hành tinh khác Dialogue: 0,0:11:03.54,0:11:06.10,Default,,0000,0000,0000,,và robot nhỏ chụp hình, Dialogue: 0,0:11:06.12,0:11:10.89,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta giao tiếp trơn tru\Nmột cách kỳ lạ Dialogue: 0,0:11:10.92,0:11:13.06,Default,,0000,0000,0000,,dù ở những vùng khác nhau trên thế giới. Dialogue: 0,0:11:13.08,0:11:14.73,Default,,0000,0000,0000,,Khi tôi còn trẻ, khi tôi lớn lên, Dialogue: 0,0:11:14.75,0:11:17.56,Default,,0000,0000,0000,,không có TV, \Nkhông có điện thoại di động, Dialogue: 0,0:11:17.58,0:11:19.43,Default,,0000,0000,0000,,không có máy vi tính. Dialogue: 0,0:11:19.46,0:11:20.89,Default,,0000,0000,0000,,Nó là một thế giới khác biệt, Dialogue: 0,0:11:20.92,0:11:24.52,Default,,0000,0000,0000,,Tôi có bút chì, bút bi,\Nsổ tay, chỉ có thế. Dialogue: 0,0:11:24.54,0:11:27.39,Default,,0000,0000,0000,,CA: Quay lại câu hỏi về tự nhiên, Dialogue: 0,0:11:27.42,0:11:28.99,Default,,0000,0000,0000,,vì tôi nghĩ nhiều về việc này, Dialogue: 0,0:11:29.01,0:11:32.26,Default,,0000,0000,0000,,tôi tranh đấu với chuyện này, \Nthành thực mà nói. Dialogue: 0,0:11:33.21,0:11:37.39,Default,,0000,0000,0000,,Nhiều công trình của bà, nhiều công\Ntrình của người khác tôi ngưỡng mộ Dialogue: 0,0:11:37.42,0:11:44.23,Default,,0000,0000,0000,,nói về đam mê nhằm bảo tồn \Nthế giới tự nhiên. Dialogue: 0,0:11:44.23,0:11:47.24,Default,,0000,0000,0000,,Liệu có khả năng, hay có quan trọng không Dialogue: 0,0:11:47.24,0:11:51.98,Default,,0000,0000,0000,,khi đồng thời chấp nhận rằng\Nnhững khía cạnh khác của tự nhiên Dialogue: 0,0:11:52.00,0:11:53.93,Default,,0000,0000,0000,,vô cùng đáng sợ, Dialogue: 0,0:11:53.96,0:11:56.85,Default,,0000,0000,0000,,nhưng cùng lúc cũng\Nthật hùng vĩ, Dialogue: 0,0:11:56.88,0:12:02.02,Default,,0000,0000,0000,,và sự hùng vĩ ấy phần nào đến từ\Ntiềm năng gây kinh sợ Dialogue: 0,0:12:02.04,0:12:06.93,Default,,0000,0000,0000,,mà nó lại cũng đẹp đến nín thở, Dialogue: 0,0:12:06.96,0:12:10.68,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta không được là bản thân mình,\Nvì chúng ta là một phần của tự nhiên, Dialogue: 0,0:12:10.71,0:12:13.14,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta không thể được trọn vẹn Dialogue: 0,0:12:13.17,0:12:17.43,Default,,0000,0000,0000,,trừ khi chúng ta bằng cách nào đó\Nchấp nhận nó và là một bộ phận của nó? Dialogue: 0,0:12:17.46,0:12:22.23,Default,,0000,0000,0000,,Giúp tôi trình bày với, Jane,\Nvề mối quan hệ đó nên ra sao. Dialogue: 0,0:12:22.25,0:12:26.35,Default,,0000,0000,0000,,JG: Tôi nghĩ một trong số vấn đề là,\Nkhi chúng ta phát triển trí tuệ, Dialogue: 0,0:12:26.38,0:12:29.02,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta trở nên tốt và tốt hơn Dialogue: 0,0:12:29.04,0:12:32.43,Default,,0000,0000,0000,,điều chỉnh môi trường cho\Nchúng ta dùng, Dialogue: 0,0:12:32.46,0:12:35.27,Default,,0000,0000,0000,,và tạo nên những cánh đồng và \Ntrồng cây lương thực Dialogue: 0,0:12:35.29,0:12:38.48,Default,,0000,0000,0000,,vốn là nơi từng là rừng hay \Nvùng trồng cây, Dialogue: 0,0:12:38.50,0:12:41.31,Default,,0000,0000,0000,,anh biết đấy, giờ chúng ta sẽ không đi \Ntheo cách đó Dialogue: 0,0:12:41.33,0:12:44.89,Default,,0000,0000,0000,,nhưng chúng ta có khả năng thay đổi\Ntự nhiên. Dialogue: 0,0:12:44.92,0:12:49.35,Default,,0000,0000,0000,,Khi chúng ta chuyển đến sống ở \Nthành phố và thị trấn, Dialogue: 0,0:12:49.38,0:12:53.35,Default,,0000,0000,0000,,và dựa nhiều vào công nghệ, Dialogue: 0,0:12:53.38,0:12:56.98,Default,,0000,0000,0000,,nhiều người cảm thấy xa rời thế giới\Ntự nhiên. Dialogue: 0,0:12:57.00,0:12:59.56,Default,,0000,0000,0000,,Có hàng trăm ngàn trẻ em Dialogue: 0,0:12:59.58,0:13:01.31,Default,,0000,0000,0000,,lớn lên trong thành phố, Dialogue: 0,0:13:01.33,0:13:04.06,Default,,0000,0000,0000,,căn bản là không có chút tự nhiên nào, Dialogue: 0,0:13:04.08,0:13:09.14,Default,,0000,0000,0000,,đó là lý do phong trào hiện nay là \Nlàm xanh thành phố thật quan trọng. Dialogue: 0,0:13:09.17,0:13:11.52,Default,,0000,0000,0000,,Anh biết đấy, họ đang thí nghiệm, Dialogue: 0,0:13:11.54,0:13:14.81,Default,,0000,0000,0000,,tôi nghĩ là tại ở Chicago,\Ntôi cũng không chắc, Dialogue: 0,0:13:14.83,0:13:17.89,Default,,0000,0000,0000,,có nhiều chỗ trống khác nhau Dialogue: 0,0:13:17.92,0:13:21.68,Default,,0000,0000,0000,,ở những vùng ngột ngạt của thành phố. Dialogue: 0,0:13:21.71,0:13:24.77,Default,,0000,0000,0000,,Ở những vùng đó họ phủ xanh, Dialogue: 0,0:13:24.79,0:13:29.81,Default,,0000,0000,0000,,họ để cây và hoa và nhiều thứ,\Nbụi rậm ở những chỗ trống. Dialogue: 0,0:13:29.83,0:13:33.18,Default,,0000,0000,0000,,Tỷ lệ tội phạm giảm xuống. Dialogue: 0,0:13:33.21,0:13:35.71,Default,,0000,0000,0000,,Dĩ nhiên là, \Nhọ để cây cối ở nửa kia. Dialogue: 0,0:13:36.92,0:13:38.85,Default,,0000,0000,0000,,Điều đó chứng minh khá nhiều,\Ncũng thế, Dialogue: 0,0:13:38.88,0:13:41.64,Default,,0000,0000,0000,,có nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ em Dialogue: 0,0:13:41.67,0:13:45.92,Default,,0000,0000,0000,,thực sự cần thiện nhiên xanh cho \Nsự phát triển tâm sinh lý tốt. Dialogue: 0,0:13:46.88,0:13:50.10,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng chúng ta, như anh đã nói, là bộ \Nphận của tự nhiên Dialogue: 0,0:13:50.12,0:13:54.35,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta không tôn trọng điều đó,\Nnhư bản thân chính mình, Dialogue: 0,0:13:54.38,0:13:57.31,Default,,0000,0000,0000,,điều đó quá khủng khiếp cho trẻ em Dialogue: 0,0:13:57.33,0:13:58.81,Default,,0000,0000,0000,,và con cháu của con chúng ta, Dialogue: 0,0:13:58.83,0:14:02.85,Default,,0000,0000,0000,,vì chúng ta lệ thuộc vào tự nhiên cho \Nkhông khí sạch, nước sạch, Dialogue: 0,0:14:02.88,0:14:06.43,Default,,0000,0000,0000,,để điều hòa khí hậu và lượng mưa. Dialogue: 0,0:14:06.46,0:14:09.23,Default,,0000,0000,0000,,Hãy xem những gì chúng ta đã làm,\Nkhủng hoảng khí hậu. Dialogue: 0,0:14:09.25,0:14:11.48,Default,,0000,0000,0000,,Đó là lỗi chúng ta. Chúng ta đã gây họa. Dialogue: 0,0:14:11.50,0:14:13.18,Default,,0000,0000,0000,,CA: Hơn 30 năm qua, Dialogue: 0,0:14:13.21,0:14:19.02,Default,,0000,0000,0000,,tôi đoán bà chuyển từ chỉ là nhà khoa học\Nsang chỉ là nhà hoạt động. Dialogue: 0,0:14:19.04,0:14:20.29,Default,,0000,0000,0000,,Tại sao vậy? Dialogue: 0,0:14:21.33,0:14:27.01,Default,,0000,0000,0000,,JG: Hội nghị năm 1986,\Nvề khoa học, tôi vừa có bằng tiến sĩ Dialogue: 0,0:14:27.01,0:14:30.49,Default,,0000,0000,0000,,tôi định tìm xem hành vi tinh tinh khác \Nra sau, nếu có, Dialogue: 0,0:14:30.49,0:14:32.30,Default,,0000,0000,0000,,từ môi trường này đến môi trường khác. Dialogue: 0,0:14:32.30,0:14:34.56,Default,,0000,0000,0000,,Có sáu chỗ nghiên cứu khắp châu Phi. Dialogue: 0,0:14:34.58,0:14:38.27,Default,,0000,0000,0000,,Vậy nên chúng tôi nghĩ,\Nhãy đưa các nhà khoa học đến với nhau Dialogue: 0,0:14:38.29,0:14:39.68,Default,,0000,0000,0000,,và khám phá điều này, Dialogue: 0,0:14:39.71,0:14:41.23,Default,,0000,0000,0000,,một điều thật thú vị. Dialogue: 0,0:14:41.25,0:14:43.89,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng chúng tôi cũng có một phiên \Nvề việc bảo tồn Dialogue: 0,0:14:43.92,0:14:47.77,Default,,0000,0000,0000,,và một phiên về điều kiện trong\Nnhững khu nuôi nhốt Dialogue: 0,0:14:47.79,0:14:49.89,Default,,0000,0000,0000,,giống như nghiên cứu y khoa, Dialogue: 0,0:14:49.92,0:14:54.18,Default,,0000,0000,0000,,Hai phiên đó làm tôi rất sốc. Dialogue: 0,0:14:54.21,0:14:56.77,Default,,0000,0000,0000,,Tôi tới hội nghị như một nhà khoa học, Dialogue: 0,0:14:56.79,0:14:58.35,Default,,0000,0000,0000,,và tôi đi ra như nhà hoạt động. Dialogue: 0,0:14:58.38,0:15:02.18,Default,,0000,0000,0000,,Tôi không ra quyết định,\Nđiều gì đã diễn ra trong tôi. Dialogue: 0,0:15:02.21,0:15:05.73,Default,,0000,0000,0000,,CA: Vậy bà bỏ ra 34 năm vừa qua Dialogue: 0,0:15:05.75,0:15:08.43,Default,,0000,0000,0000,,vận động không mệt mỏi cho \Nmối quan hệ tốt hơn Dialogue: 0,0:15:08.46,0:15:11.75,Default,,0000,0000,0000,,giữa con người và tự nhiên. Dialogue: 0,0:15:12.67,0:15:17.75,Default,,0000,0000,0000,,Mối quan hệ đó nên ra sao? Dialogue: 0,0:15:19.00,0:15:23.81,Default,,0000,0000,0000,,JG: Anh biết đấy, anh gặp phải\Ntất cả những vấn đề này. Dialogue: 0,0:15:23.83,0:15:26.58,Default,,0000,0000,0000,,Người ta cần chỗ để sống. Dialogue: 0,0:15:27.62,0:15:29.73,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng tôi nghĩ vấn đề là Dialogue: 0,0:15:29.75,0:15:33.31,Default,,0000,0000,0000,,trong xã hội giàu có, chúng ta trở nên Dialogue: 0,0:15:33.33,0:15:34.73,Default,,0000,0000,0000,,quá tham lam. Dialogue: 0,0:15:34.75,0:15:40.02,Default,,0000,0000,0000,,Thành thực mà nói, ai cần bốn căn nhà\Nvới mảnh đất to lớn? Dialogue: 0,0:15:40.04,0:15:43.68,Default,,0000,0000,0000,,Tại sao chúng ta cần khu mua sắm\Nkhác nữa? Dialogue: 0,0:15:43.71,0:15:45.43,Default,,0000,0000,0000,,Vân vân và vân vân. Dialogue: 0,0:15:45.46,0:15:50.43,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta xem lợi ích kinh tế ngắn hạn Dialogue: 0,0:15:50.46,0:15:53.52,Default,,0000,0000,0000,,tiền bạc trở thành loại thánh để thờ phụng Dialogue: 0,0:15:53.54,0:15:57.60,Default,,0000,0000,0000,,khi chúng ta mất hết mối liên hệ tinh thần\Nvới thế giới tự nhiên. Dialogue: 0,0:15:57.62,0:16:03.35,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta tìm kiếm nguồn tiền ngắn hạn,\Nhay quyền lực, Dialogue: 0,0:16:03.38,0:16:06.02,Default,,0000,0000,0000,,hơn là sức khỏe của hành tinh Dialogue: 0,0:16:06.04,0:16:08.08,Default,,0000,0000,0000,,và tương lai của con em chúng ta. Dialogue: 0,0:16:09.00,0:16:12.10,Default,,0000,0000,0000,,Dường như chúng ta không quan tâm\Nvề điều đó nữa nữa. Dialogue: 0,0:16:12.12,0:16:14.10,Default,,0000,0000,0000,,Đó là lý do tôi sẽ không ngừng đấu tranh. Dialogue: 0,0:16:15.25,0:16:19.06,Default,,0000,0000,0000,,CA: Ý tôi, công trình của bà \Nđặc biệt về bảo tồn tinh tinh, Dialogue: 0,0:16:19.08,0:16:24.27,Default,,0000,0000,0000,,bà biến nó thành thực tế khi\Nđưa con người là trung tâm, Dialogue: 0,0:16:24.29,0:16:26.39,Default,,0000,0000,0000,,lôi cuốn người dân địa phương. Dialogue: 0,0:16:26.42,0:16:27.68,Default,,0000,0000,0000,,Bà đã làm thế nào được Dialogue: 0,0:16:27.71,0:16:29.85,Default,,0000,0000,0000,,và bà có nghĩ đó là ý tưởng \Nquan trọng Dialogue: 0,0:16:29.88,0:16:32.93,Default,,0000,0000,0000,,nếu chúng ta thành công trong việc bảo vệ\Nhành tinh? Dialogue: 0,0:16:32.96,0:16:35.43,Default,,0000,0000,0000,,JG: Anh biết đấy, \Nsau hội nghị nổi tiếng đó, Dialogue: 0,0:16:35.46,0:16:39.02,Default,,0000,0000,0000,,Tôi đã nghĩ, tôi phải học hỏi nhiều hơn\Nlý do tinh tinh biến mất ở Châu Phi Dialogue: 0,0:16:39.04,0:16:40.89,Default,,0000,0000,0000,,và những gì xảy ra ở các khu rừng. Dialogue: 0,0:16:40.92,0:16:45.98,Default,,0000,0000,0000,,Vậy nên tôi gom ít tiền bạc lại và\Nđi thăm sáu nước. Dialogue: 0,0:16:46.00,0:16:50.02,Default,,0000,0000,0000,,Và học được nhiều về những vấn đề\Nmà tinh tinh đối mặt, Dialogue: 0,0:16:50.04,0:16:52.81,Default,,0000,0000,0000,,săn tìm thịt vật hoang dã\Nvà mua bán động vật sống Dialogue: 0,0:16:52.83,0:16:54.52,Default,,0000,0000,0000,,bắt bằng bẫy Dialogue: 0,0:16:54.54,0:16:58.93,Default,,0000,0000,0000,,dân số gia tăng và cần thêm đất Dialogue: 0,0:16:58.96,0:17:02.68,Default,,0000,0000,0000,,cho mùa màng và gia súc của họ\Nvà làng xóm họ. Dialogue: 0,0:17:02.71,0:17:07.43,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng tôi cũng biết những hoàn cảnh \Nmà nhiều người đối mặt. Dialogue: 0,0:17:07.46,0:17:11.02,Default,,0000,0000,0000,,Tình trạng nghèo khó, thiếu hệ thống y tế\Nvà giáo dục, Dialogue: 0,0:17:11.04,0:17:13.52,Default,,0000,0000,0000,,giảm chất lượng đất đai. Dialogue: 0,0:17:13.54,0:17:18.52,Default,,0000,0000,0000,,Nó đến trước tôi khi tôi bay qua \NVườn Quốc Gia Gombe nhỏ bé. Dialogue: 0,0:17:18.54,0:17:22.81,Default,,0000,0000,0000,,Nó từng là phần của vành đai rừng xích đạo\Nngang qua ngay châu Phi Dialogue: 0,0:17:22.83,0:17:24.10,Default,,0000,0000,0000,,tới bờ Tây, Dialogue: 0,0:17:24.12,0:17:25.43,Default,,0000,0000,0000,,vào năm 1990, Dialogue: 0,0:17:25.46,0:17:29.10,Default,,0000,0000,0000,,nó chỉ là một khu rừng nhỏ bé,\Nchỉ là công viên quốc gia nhỏ. Dialogue: 0,0:17:29.12,0:17:31.02,Default,,0000,0000,0000,,Quanh đó, đồi thì trọc. Dialogue: 0,0:17:31.04,0:17:32.77,Default,,0000,0000,0000,,Đó là lúc làm tôi sực tỉnh. Dialogue: 0,0:17:32.79,0:17:34.60,Default,,0000,0000,0000,,Nếu chúng ta không làm điều gì Dialogue: 0,0:17:34.62,0:17:36.89,Default,,0000,0000,0000,,để giúp người ta tìm cách sinh sống Dialogue: 0,0:17:36.92,0:17:39.52,Default,,0000,0000,0000,,mà không hủy hoại môi trường, Dialogue: 0,0:17:39.54,0:17:42.23,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta thậm chí không thể cố cứu\Nloài tinh tinh. Dialogue: 0,0:17:42.25,0:17:45.98,Default,,0000,0000,0000,,Nên Viện Jane Goodall bắt đầu\Nchương trình "Chăm Sóc," này Dialogue: 0,0:17:46.00,0:17:48.02,Default,,0000,0000,0000,,chúng tôi gọi nó "TACARE." Dialogue: 0,0:17:48.04,0:17:51.98,Default,,0000,0000,0000,,Đó là phương pháp của chúng tôi về\Nbảo tồn dựa vào cộng đồng, Dialogue: 0,0:17:52.00,0:17:54.10,Default,,0000,0000,0000,,hoàn toàn tổng hòa. Dialogue: 0,0:17:54.12,0:17:57.35,Default,,0000,0000,0000,,Chúng tôi giờ đặt công cụ bảo tồn Dialogue: 0,0:17:57.38,0:17:59.23,Default,,0000,0000,0000,,vào tay dân làng, Dialogue: 0,0:17:59.25,0:18:04.35,Default,,0000,0000,0000,,vì hầu hết tinh tinh hoang dã ở Tanzania\Nkhông ở vùng được bảo vệ, Dialogue: 0,0:18:04.38,0:18:07.14,Default,,0000,0000,0000,,chúng chỉ ở trong khu dự trữ rừng \Ncủa làng. Dialogue: 0,0:18:07.17,0:18:12.43,Default,,0000,0000,0000,,Nên giờ họ đi và đo lường sức khỏe\Ncủa khu rừng của họ. Dialogue: 0,0:18:12.46,0:18:14.68,Default,,0000,0000,0000,,Giờ họ đã hiểu Dialogue: 0,0:18:14.71,0:18:18.27,Default,,0000,0000,0000,,rằng bảo vệ rừng không chỉ dành cho\Nđời sống hoang dã, Dialogue: 0,0:18:18.29,0:18:19.77,Default,,0000,0000,0000,,mà đó là tương lai của họ. Dialogue: 0,0:18:19.79,0:18:22.23,Default,,0000,0000,0000,,Là họ cần rừng. Dialogue: 0,0:18:22.25,0:18:23.60,Default,,0000,0000,0000,,Và họ rất tự hào. Dialogue: 0,0:18:23.62,0:18:25.73,Default,,0000,0000,0000,,Tình nguyện viên dự hội thảo, Dialogue: 0,0:18:25.75,0:18:27.81,Default,,0000,0000,0000,,họ biết cách dùng điện thoại thông minh, Dialogue: 0,0:18:27.83,0:18:32.60,Default,,0000,0000,0000,,họ biết cách đăng lên trên diễn đàn\Nvà mạng. Dialogue: 0,0:18:32.62,0:18:35.48,Default,,0000,0000,0000,,Rồi tất cả rõ ràng. Dialogue: 0,0:18:35.50,0:18:37.64,Default,,0000,0000,0000,,Và cây quay lại, Dialogue: 0,0:18:37.67,0:18:39.73,Default,,0000,0000,0000,,không còn đồi trọc nữa. Dialogue: 0,0:18:39.75,0:18:44.48,Default,,0000,0000,0000,,Họ đồng ý tạo vùng đệm quanh Gombe, Dialogue: 0,0:18:44.50,0:18:47.89,Default,,0000,0000,0000,,để tinh tinh có thêm rừng hơn năm 1990. Dialogue: 0,0:18:47.92,0:18:49.85,Default,,0000,0000,0000,,Họ mở ra hành lang quanh rừng Dialogue: 0,0:18:49.88,0:18:55.27,Default,,0000,0000,0000,,để nối những nhóm tinh tinh rải rác\Nvì bạn không muốn cận phối giống. Dialogue: 0,0:18:55.29,0:18:58.43,Default,,0000,0000,0000,,Vâng, nó có tác dụng, \Nvà nó hiện được thực hiện ở sáu quốc gia. Dialogue: 0,0:18:58.46,0:18:59.73,Default,,0000,0000,0000,,Tương tự. Dialogue: 0,0:18:59.75,0:19:05.35,Default,,0000,0000,0000,,CA: Tôi muốn nói, bà là một tiếng nói lạ\Nkhông mệt mỏi, khắp thế giới Dialogue: 0,0:19:05.38,0:19:07.31,Default,,0000,0000,0000,,đi rất nhiều, Dialogue: 0,0:19:07.33,0:19:10.60,Default,,0000,0000,0000,,nói chuyện mọi nơi, truyền cảm hứng\Ncho mọi người khắp nơi. Dialogue: 0,0:19:10.62,0:19:15.60,Default,,0000,0000,0000,,Làm thế nào mà bà có được năng lượng đó, Dialogue: 0,0:19:15.62,0:19:17.27,Default,,0000,0000,0000,,bà biết đấy, ngọn lửa để làm việc, Dialogue: 0,0:19:17.29,0:19:20.48,Default,,0000,0000,0000,,vì làm vậy thật tốn sức, Dialogue: 0,0:19:20.50,0:19:23.02,Default,,0000,0000,0000,,mọi cuộc họp với nhiều người, Dialogue: 0,0:19:23.04,0:19:25.10,Default,,0000,0000,0000,,nó chỉ là mệt mỏi thể chất, Dialogue: 0,0:19:25.12,0:19:28.14,Default,,0000,0000,0000,,thế nhưng, ở đây, bà vẫn làm việc. Dialogue: 0,0:19:28.17,0:19:30.12,Default,,0000,0000,0000,,Làm sao mà bà làm được, Jane? Dialogue: 0,0:19:31.04,0:19:36.39,Default,,0000,0000,0000,,JG: Tôi cho rằng tôi cứng cỏi, \Ntôi không thích đầu hàng, Dialogue: 0,0:19:36.42,0:19:41.68,Default,,0000,0000,0000,,tôi sẽ không chùn bước trước những CEO\Ncủa các công ty lớn Dialogue: 0,0:19:41.71,0:19:43.23,Default,,0000,0000,0000,,đang hủy hoại rừng, Dialogue: 0,0:19:43.25,0:19:49.81,Default,,0000,0000,0000,,hay chính gia đang tháo dỡ mọi sự bảo hộ\Nđang được thực hiện Dialogue: 0,0:19:49.83,0:19:51.14,Default,,0000,0000,0000,,bởi những cựu tổng thống, Dialogue: 0,0:19:51.17,0:19:53.98,Default,,0000,0000,0000,,anh biết tôi đang nói về ai mà. Dialogue: 0,0:19:54.00,0:19:56.14,Default,,0000,0000,0000,,Anh biết đấy, tôi tiếp tục tranh đấu. Dialogue: 0,0:19:56.17,0:20:00.27,Default,,0000,0000,0000,,Tôi quan tâm,\Ntôi đam mê đời sống hoang dã. Dialogue: 0,0:20:00.29,0:20:02.98,Default,,0000,0000,0000,,Tôi say mê thế giới tự nhiên. Dialogue: 0,0:20:03.00,0:20:07.43,Default,,0000,0000,0000,,Tôi yêu thích rừng, tôi thấy tổn thương\Nkhi thấy chúng bị thiệt hại. Dialogue: 0,0:20:07.46,0:20:10.35,Default,,0000,0000,0000,,Tôi quan tâm sâu sắc về trẻ con. Dialogue: 0,0:20:10.38,0:20:12.43,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta đánh cắp tương lai của chúng. Dialogue: 0,0:20:12.46,0:20:14.18,Default,,0000,0000,0000,,Tôi sẽ không đầu hàng. Dialogue: 0,0:20:14.21,0:20:19.14,Default,,0000,0000,0000,,Tôi đoán tôi may mắn có được\Ngen tốt, đó là món quà, Dialogue: 0,0:20:19.17,0:20:22.77,Default,,0000,0000,0000,,một món quà khác, tôi khám phá ra mình có, Dialogue: 0,0:20:22.79,0:20:24.23,Default,,0000,0000,0000,,là giao tiếp, Dialogue: 0,0:20:24.25,0:20:26.89,Default,,0000,0000,0000,,dù là viết hay nói. Dialogue: 0,0:20:26.92,0:20:28.98,Default,,0000,0000,0000,,Anh thấy đấy, Dialogue: 0,0:20:29.00,0:20:31.89,Default,,0000,0000,0000,,nếu đi quanh như thế mà không có tác dụng, Dialogue: 0,0:20:31.92,0:20:35.02,Default,,0000,0000,0000,,nhưng mỗi khi tôi phát biểu, Dialogue: 0,0:20:35.04,0:20:36.39,Default,,0000,0000,0000,,mọi người đứng dậy và nói: Dialogue: 0,0:20:36.39,0:20:38.89,Default,,0000,0000,0000,,"Tôi đã đầu hàng, \Nnhưng bà truyền cảm hứng cho tôi, Dialogue: 0,0:20:38.89,0:20:41.06,Default,,0000,0000,0000,,Tôi hứa sẽ làm phần nhỏ của mình." Dialogue: 0,0:20:41.08,0:20:45.98,Default,,0000,0000,0000,,Rồi chúng tôi có chương trình cho giới trẻ\N"Roots and Shoots" giờ ở 65 nước Dialogue: 0,0:20:46.00,0:20:47.56,Default,,0000,0000,0000,,đang phát triển nhanh, Dialogue: 0,0:20:47.58,0:20:48.85,Default,,0000,0000,0000,,mọi lứa tuổi, Dialogue: 0,0:20:48.88,0:20:52.02,Default,,0000,0000,0000,,tất cả chọn dự án để giúp \Ncon người, động vật, môi trường, Dialogue: 0,0:20:52.04,0:20:54.64,Default,,0000,0000,0000,,xắn tay và hành động. Dialogue: 0,0:20:54.67,0:20:57.81,Default,,0000,0000,0000,,Anh biết đấy, họ nhìn tôi\Nvới ánh mắt sáng ngời, Dialogue: 0,0:20:57.83,0:21:00.31,Default,,0000,0000,0000,,muốn kể với Tiến sĩ Jane\Nhọ đang làm gì Dialogue: 0,0:21:00.33,0:21:02.20,Default,,0000,0000,0000,,để thế giới trở thành một nơi tốt hơn. Dialogue: 0,0:21:02.20,0:21:03.93,Default,,0000,0000,0000,,Làm sao mà tôi làm họ thất vọng? Dialogue: 0,0:21:03.96,0:21:07.23,Default,,0000,0000,0000,,CA: Ý tôi, khi bà nhìn vào tương lai\Nhành tinh, Dialogue: 0,0:21:07.23,0:21:08.95,Default,,0000,0000,0000,,điều gì thực sự làm bà lo lắng nhất, Dialogue: 0,0:21:08.95,0:21:12.29,Default,,0000,0000,0000,,làm bà sợ nhất về\Ntình trạng hiện giờ của chúng ta? Dialogue: 0,0:21:13.75,0:21:19.10,Default,,0000,0000,0000,,JG: Sự thật là chúng ta còn\Nchút thời gian, tôi tin thế, Dialogue: 0,0:21:19.12,0:21:22.64,Default,,0000,0000,0000,,khi chúng ta có thể ít ra bắt đầu chữa trị\Nnhững gì nguy hại Dialogue: 0,0:21:22.67,0:21:25.73,Default,,0000,0000,0000,,và làm chậm lại sự thay đổi khí hậu. Dialogue: 0,0:21:25.75,0:21:27.73,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng nó đang đóng dần, Dialogue: 0,0:21:27.75,0:21:32.93,Default,,0000,0000,0000,,chúng ta thấy điều xảy ra với \Nviệc đóng cửa quanh thế giới Dialogue: 0,0:21:32.96,0:21:35.02,Default,,0000,0000,0000,,vì COVID-19: Dialogue: 0,0:21:35.04,0:21:37.23,Default,,0000,0000,0000,,bầu trời trong ở các thành phố, Dialogue: 0,0:21:37.25,0:21:41.10,Default,,0000,0000,0000,,vài người hít thở không khí sạch mà \Nchưa từng có trước đó Dialogue: 0,0:21:41.12,0:21:44.06,Default,,0000,0000,0000,,và nhìn lên bầu trời sáng ban đêm Dialogue: 0,0:21:44.08,0:21:46.68,Default,,0000,0000,0000,,mà họ chưa thấy lúc trước. Dialogue: 0,0:21:46.71,0:21:49.06,Default,,0000,0000,0000,,Anh biết đấy, Dialogue: 0,0:21:49.08,0:21:52.14,Default,,0000,0000,0000,,điều lo lắng nhất Dialogue: 0,0:21:52.17,0:21:55.48,Default,,0000,0000,0000,,là làm sao có đủ người Dialogue: 0,0:21:55.50,0:21:57.79,Default,,0000,0000,0000,,mọi người hiểu, nhưng họ không hành động, Dialogue: 0,0:21:57.81,0:22:00.43,Default,,0000,0000,0000,,làm sao có đủ người dám hành động? Dialogue: 0,0:22:00.46,0:22:06.18,Default,,0000,0000,0000,,CA: Kênh Địa Lý Quốc Gia vừa tung ra \Nbộ phim hoành tráng về bà, Dialogue: 0,0:22:06.21,0:22:09.77,Default,,0000,0000,0000,,nêu bật công trình của bà \Nqua sáu thập niên. Dialogue: 0,0:22:09.79,0:22:13.21,Default,,0000,0000,0000,,Nó có tựa là "Jane Goodall: Niềm Hy Vọng." Dialogue: 0,0:22:14.04,0:22:16.02,Default,,0000,0000,0000,,Đó là hy vọng gì vậy, Jane? Dialogue: 0,0:22:16.04,0:22:17.06,Default,,0000,0000,0000,,JG: Hy vọng, Dialogue: 0,0:22:17.06,0:22:19.39,Default,,0000,0000,0000,,hy vọng lớn nhất của tôi là\Ntất cả bạn trẻ này. Dialogue: 0,0:22:19.42,0:22:21.98,Default,,0000,0000,0000,,Ý tôi, tại Trung Quốc,\Nmọi người đứng lên và nói: Dialogue: 0,0:22:22.00,0:22:23.88,Default,,0000,0000,0000,,"Dĩ nhiên tôi quan tâm đến môi trường, Dialogue: 0,0:22:23.88,0:22:26.43,Default,,0000,0000,0000,,Tôi tham gia "Roots and Shoots" \Nở tiểu học." Dialogue: 0,0:22:26.46,0:22:29.77,Default,,0000,0000,0000,,Anh biết đấy, chúng tôi có \N"Roots and Shoots" giữ gìn các giá trị Dialogue: 0,0:22:29.79,0:22:34.60,Default,,0000,0000,0000,,họ rất say mê một khi họ biết\Nvề những vấn đề Dialogue: 0,0:22:34.62,0:22:36.48,Default,,0000,0000,0000,,họ được trao quyền hành động, Dialogue: 0,0:22:36.50,0:22:40.67,Default,,0000,0000,0000,,họ làm sạch suối, xóa bỏ\Ncác loài xâm hại một cách nhân đạo. Dialogue: 0,0:22:41.96,0:22:43.68,Default,,0000,0000,0000,,Họ có nhiều ý tưởng. Dialogue: 0,0:22:43.71,0:22:48.39,Default,,0000,0000,0000,,Rồi thế đó, anh biết đấy, \Ntrí tuệ đặc biệt này của chúng ta. Dialogue: 0,0:22:48.42,0:22:52.48,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta bắt đầu sử dụng nó \Nđể nghĩ tới công nghệ Dialogue: 0,0:22:52.50,0:22:55.35,Default,,0000,0000,0000,,thực sự giúp chúng ta sống \Nhòa đồng hơn, Dialogue: 0,0:22:55.35,0:22:57.00,Default,,0000,0000,0000,,trong đời sống riêng của chúng ta, Dialogue: 0,0:22:57.00,0:23:01.10,Default,,0000,0000,0000,,hãy nghĩ về hậu quả chúng ta làm\Nhằng ngày. Dialogue: 0,0:23:01.12,0:23:03.23,Default,,0000,0000,0000,,Chúng ta mua gì, nó đến từ đâu, Dialogue: 0,0:23:03.25,0:23:04.81,Default,,0000,0000,0000,,sản xuất nó ra sao? Dialogue: 0,0:23:04.83,0:23:07.77,Default,,0000,0000,0000,,Liệu nó có làm hại môi trường,\Nnó có độc ác với động vật? Dialogue: 0,0:23:07.79,0:23:10.14,Default,,0000,0000,0000,,Có phải nó rẻ vì làm bằng công sức trẻ em? Dialogue: 0,0:23:10.17,0:23:12.02,Default,,0000,0000,0000,,Hãy chọn lựa hợp đạo đức. Dialogue: 0,0:23:12.04,0:23:15.56,Default,,0000,0000,0000,,Nhân tiện, bạn không thể làm\Nnếu bạn sống trong nghèo khổ. Dialogue: 0,0:23:15.58,0:23:18.27,Default,,0000,0000,0000,,Cuối cùng là tinh thần bất khuất Dialogue: 0,0:23:18.27,0:23:21.14,Default,,0000,0000,0000,,của những người đương đầu \Nvới những điều tưởng như không thể Dialogue: 0,0:23:21.14,0:23:23.35,Default,,0000,0000,0000,,và không đầu hàng. Dialogue: 0,0:23:23.38,0:23:26.48,Default,,0000,0000,0000,,Bạn không thể đầu hàng\Nkhi bạn có tinh thần đó. Dialogue: 0,0:23:26.48,0:23:29.14,Default,,0000,0000,0000,,Nhưng anh biết đấy, có những thứ\Ntôi không thể đấu tranh. Dialogue: 0,0:23:29.14,0:23:31.62,Default,,0000,0000,0000,,Tôi không thể đấu tranh chống tham nhũng. Dialogue: 0,0:23:32.83,0:23:36.96,Default,,0000,0000,0000,,Tôi không thể đấu tranh\Nchống chế độ quân phiệt và độc tài. Dialogue: 0,0:23:38.52,0:23:40.48,Default,,0000,0000,0000,,Vậy nên tôi chỉ làm việc\Nmình có thể làm, Dialogue: 0,0:23:40.50,0:23:43.89,Default,,0000,0000,0000,,và nếu tất cả chúng ta làm một chút\Nnhững gì mình có thể Dialogue: 0,0:23:43.92,0:23:47.81,Default,,0000,0000,0000,,chắc chắn sẽ gộp lại\Nthành thắng lợi cuối cùng. Dialogue: 0,0:23:47.83,0:23:49.23,Default,,0000,0000,0000,,CA: Câu hỏi cuối, Jane. Dialogue: 0,0:23:49.25,0:23:51.56,Default,,0000,0000,0000,,Nếu có một ý tưởng, một suy nghĩ, Dialogue: 0,0:23:51.58,0:23:56.31,Default,,0000,0000,0000,,một hạt giống mà bà gieo vào đầu \Nnhững ai đang xem, Dialogue: 0,0:23:56.33,0:23:58.18,Default,,0000,0000,0000,,điều đó là gì? Dialogue: 0,0:23:58.21,0:24:02.35,Default,,0000,0000,0000,,JG: Hãy nhớ rằng từng ngày bạn sống, Dialogue: 0,0:24:02.38,0:24:04.73,Default,,0000,0000,0000,,bạn tác động lên hành tinh. Dialogue: 0,0:24:04.75,0:24:07.02,Default,,0000,0000,0000,,Bạn không thể ngừng tác động. Dialogue: 0,0:24:07.04,0:24:10.60,Default,,0000,0000,0000,,Ít ra, trừ phi bạn quá nghèo, Dialogue: 0,0:24:10.62,0:24:13.85,Default,,0000,0000,0000,,bạn có chọn lựa bạn tác động gì. Dialogue: 0,0:24:13.88,0:24:15.81,Default,,0000,0000,0000,,Thậm chí dù nghèo, bạn có một lựa chọn, Dialogue: 0,0:24:15.83,0:24:19.73,Default,,0000,0000,0000,,nhưng khi chúng ta đầy đủ hơn,\Nchúng ta có lựa chọn nhiều hơn. Dialogue: 0,0:24:19.75,0:24:22.64,Default,,0000,0000,0000,,Nếu chúng ta lựa chọn có đạo đức, Dialogue: 0,0:24:22.67,0:24:25.81,Default,,0000,0000,0000,,thì chúng ta bắt đầu tiến về một thế giới Dialogue: 0,0:24:25.83,0:24:30.89,Default,,0000,0000,0000,,không quá tuyệt vọng để truyền lại\Ncho con cháu về sau. Dialogue: 0,0:24:30.92,0:24:35.68,Default,,0000,0000,0000,,Tôi nghĩ, đó là điều dành cho mọi người. Dialogue: 0,0:24:35.71,0:24:38.68,Default,,0000,0000,0000,,Vì nhiều người hiểu chuyện gì đang diễn ra Dialogue: 0,0:24:38.71,0:24:41.48,Default,,0000,0000,0000,,nhưng họ thấy vô dụng và tuyệt vọng,\Nhọ có thể làm gì, Dialogue: 0,0:24:41.50,0:24:44.06,Default,,0000,0000,0000,,rồi họ chẳng làm gì\Nhọ trở nên thờ ơ. Dialogue: 0,0:24:44.08,0:24:46.88,Default,,0000,0000,0000,,Đó thật nguy hiểm, sự hờ hững. Dialogue: 0,0:24:47.75,0:24:49.93,Default,,0000,0000,0000,,CA: Tiến sĩ Jane Goodall, chà. Dialogue: 0,0:24:49.96,0:24:53.93,Default,,0000,0000,0000,,Tôi thật muốn cảm ơn \Ncuộc đời đặc biệt của bà, Dialogue: 0,0:24:53.96,0:24:55.98,Default,,0000,0000,0000,,vì tất cả những gì bà làm Dialogue: 0,0:24:55.98,0:24:57.88,Default,,0000,0000,0000,,và vì dành thời gian này với chúng tôi. Dialogue: 0,0:24:57.88,0:24:59.27,Default,,0000,0000,0000,,Xin cảm ơn. Dialogue: 0,0:24:59.29,0:25:01.26,Default,,0000,0000,0000,,JG: Cảm ơn.