1
00:00:01,750 --> 00:00:04,875
Chris Anderson:
Tiến sĩ Jane Goodall, xin chào bà.

2
00:00:04,875 --> 00:00:06,143
Jane Goodall: Cảm ơn anh,

3
00:00:06,167 --> 00:00:10,101
và tôi nghĩ, cuộc phỏng vấn này
sẽ không hoàn chỉnh

4
00:00:10,125 --> 00:00:12,268
nếu mọi người không biết ngài H
đang cùng tôi,

5
00:00:12,292 --> 00:00:14,417
vì ai cũng biết ngài H.

6
00:00:16,083 --> 00:00:17,625
CA: Xin chào ngài H.

7
00:00:18,667 --> 00:00:20,934
Trong bài nói chuyện TED Talk
17 năm trước,

8
00:00:20,958 --> 00:00:26,684
bà đã cảnh báo chúng tôi về mối nguy 
khi nhân loại chèn ép thế giới tự nhiên.

9
00:00:26,708 --> 00:00:28,559
Bà có khi nào cảm thấy rằng

10
00:00:28,559 --> 00:00:32,226
đại dịch hiện giờ có vẻ như là
cuộc phản công của tự nhiên không?

11
00:00:32,500 --> 00:00:37,559
JG: Rõ ràng những bệnh truyền từ
động vật sang người này,

12
00:00:37,583 --> 00:00:42,518
như corona và HIV/AIDS

13
00:00:42,542 --> 00:00:46,893
và tất cả loại bệnh khác mà chúng ta
mắc phải từ động vật,

14
00:00:46,917 --> 00:00:50,059
đều phần nào liên quan đến
việc phá hủy môi trường,

15
00:00:50,083 --> 00:00:54,059
là khi động vật mất môi trường sống,
chúng sống chen chúc với nhau

16
00:00:54,083 --> 00:00:58,351
và đôi khi là do một virus
từ một loài vật chủ này,

17
00:00:58,375 --> 00:01:01,434
vốn sống hòa hợp với nhau
có lẽ hàng trăm năm,

18
00:01:01,458 --> 00:01:03,476
lây lan qua loài khác,

19
00:01:03,500 --> 00:01:08,643
rồi tình trạng động vật bị dồn
phải tiếp xúc gần hơn với con người.

20
00:01:08,667 --> 00:01:14,643
Và đôi khi một trong những động vật
mắc virus này có thể --

21
00:01:14,667 --> 00:01:18,893
tạo cơ hội cho virus đó
lây sang con người

22
00:01:18,917 --> 00:01:22,976
rồi tạo nên bệnh mới, như COVID-19.

23
00:01:23,000 --> 00:01:25,018
Và ngoài ra,

24
00:01:25,042 --> 00:01:27,851
chúng ta đang rất không tôn trọng
động vật.

25
00:01:27,875 --> 00:01:29,518
Ta săn bắt chúng,

26
00:01:29,542 --> 00:01:31,851
ta giết chúng, ta ăn thịt chúng,

27
00:01:31,875 --> 00:01:33,393
ta buôn lậu chúng,

28
00:01:33,417 --> 00:01:40,423
ta đem chúng ra chợ động vật hoang dã
ở châu Á,

29
00:01:40,423 --> 00:01:44,434
trong điều kiện nhồi nhét tồi tệ,
trong những chiếc chuồng nhỏ xíu,

30
00:01:44,458 --> 00:01:48,768
con người bị nhiễm bẩn với máu,
nước tiểu và phân,

31
00:01:48,792 --> 00:01:53,434
tình trạng lý tưởng cho virus
truyền từ động vật tới động vật,

32
00:01:53,458 --> 00:01:55,184
hay từ động vật sang người.

33
00:01:55,208 --> 00:01:59,476
CA: Tôi muốn quay ngược
thời gian một chút

34
00:01:59,500 --> 00:02:01,393
vì câu chuyện của bà quá phi thường.

35
00:02:01,417 --> 00:02:05,518
Bất chấp thái độ phân biệt giới tính
gây tranh cãi những năm 1960,

36
00:02:05,542 --> 00:02:08,268
bằng cách nào đó bà đã vượt qua

37
00:02:08,292 --> 00:02:11,643
và trở thành một trong những nhà khoa học
hàng đầu thế giới,

38
00:02:11,667 --> 00:02:15,184
khám phá một loạt sự thật đáng ngạc nhiên
về loài tinh tinh,

39
00:02:15,208 --> 00:02:18,268
như việc chúng dùng công cụ
và nhiều điều khác nữa.

40
00:02:18,292 --> 00:02:20,893
Theo bà, điều gì ở bà

41
00:02:20,917 --> 00:02:23,976
đã cho phép bà tạo ra đột phá đó?

42
00:02:24,000 --> 00:02:27,226
JG: Sự thật là
tôi sinh ra đã yêu động vật

43
00:02:27,250 --> 00:02:30,393
và điều quan trọng nhất là
tôi có một người mẹ rất ủng hộ.

44
00:02:30,417 --> 00:02:33,059
Bà không nổi điên khi thấy
giun đất trên giường tôi,

45
00:02:33,083 --> 00:02:35,559
bà chỉ nói chúng nên ở trong vườn.

46
00:02:35,583 --> 00:02:38,309
Và bà không nổi điên khi tôi
biến mất bốn tiếng đồng hồ

47
00:02:38,333 --> 00:02:41,268
rồi bà gọi cảnh sát,
còn tôi thì đang ngồi trong chuồng gà,

48
00:02:41,292 --> 00:02:44,768
vì không ai chỉ tôi cái lỗ
mà trứng chui ra.

49
00:02:44,792 --> 00:02:47,059
Tôi không ước mơ làm nhà khoa học,

50
00:02:47,083 --> 00:02:49,476
vì phụ nữ không làm mấy chuyện đó.

51
00:02:49,500 --> 00:02:52,726
Thật ra, thời ấy cũng chẳng đàn ông nào
làm mấy chuyện đó.

52
00:02:52,750 --> 00:02:54,684
Ai cũng cười nhạo tôi trừ mẹ,

53
00:02:54,708 --> 00:02:58,393
bà nói: "Nếu con thực sự muốn làm,
con sẽ phải làm việc cực kỳ chăm chỉ,

54
00:02:58,417 --> 00:02:59,703
tận dụng mọi cơ hội,

55
00:02:59,703 --> 00:03:02,153
nếu không bỏ cuộc,
có thể con sẽ tìm ra cách."

56
00:03:02,153 --> 00:03:06,518
CA: Và bằng cách nào đó, bà đã
chiếm được lòng tin của loài tinh tinh

57
00:03:06,542 --> 00:03:10,292
theo cách chưa từng ai làm được.

58
00:03:11,167 --> 00:03:15,809
Khi nghĩ lại, khoảnh khắc nào thú vị nhất
khi bà tìm hiểu về tinh tinh

59
00:03:15,833 --> 00:03:19,417
hay có điều gì ở tinh tinh mà con người
vẫn chưa hiểu được?

60
00:03:20,333 --> 00:03:24,309
JG: Sự thật là, anh nói
"Thấy những thứ chưa ai thấy,

61
00:03:24,333 --> 00:03:25,601
chiếm lòng tin của chúng".

62
00:03:25,625 --> 00:03:27,226
Chưa ai từng thử.

63
00:03:27,250 --> 00:03:29,018
Thành thật là vậy.

64
00:03:29,042 --> 00:03:34,018
Nên về cơ bản, tôi sử dụng kỹ thuật

65
00:03:34,042 --> 00:03:38,601
tôi đã dùng để nghiên cứu động vật
quanh nhà khi tôi còn nhỏ.

66
00:03:38,625 --> 00:03:40,184
Chỉ ngồi đó, thật kiên nhẫn,

67
00:03:40,208 --> 00:03:42,643
cố không đến quá gần quá nhanh,

68
00:03:42,667 --> 00:03:47,226
nhưng thật kinh khủng,
vì chi phí chỉ đủ cho sáu tháng.

69
00:03:47,226 --> 00:03:49,753
Anh có thể tưởng tượng
khó khăn đến thế nào để có tiền

70
00:03:49,753 --> 00:03:51,643
với một cô gái trẻ không bằng cấp,

71
00:03:51,667 --> 00:03:55,434
để đi và làm điều kỳ quặc
là ngồi trong rừng.

72
00:03:55,458 --> 00:03:56,934
Anh biết đó, cuối cùng,

73
00:03:56,958 --> 00:04:00,976
chúng tôi xin được tiền cho sáu tháng
từ một nhà hảo tâm người Mỹ,

74
00:04:01,000 --> 00:04:04,934
và tôi biết từ từ
tôi sẽ lấy được lòng tin của tinh tinh,

75
00:04:04,958 --> 00:04:06,476
nhưng tôi có thời gian không?

76
00:04:06,500 --> 00:04:11,018
Rồi tuần trở thành tháng và cuối cùng,
sau khoảng bốn tháng,

77
00:04:11,042 --> 00:04:13,809
một con tinh tinh bắt đầu bớt sợ,

78
00:04:13,833 --> 00:04:16,934
và đó là con tinh tinh mà 
tôi đã có lần nhìn thấy --

79
00:04:16,958 --> 00:04:20,143
tôi vẫn chưa đến gần,
nhưng tôi có ống nhòm --

80
00:04:20,167 --> 00:04:25,309
tôi thấy nó sử dụng và chế tạo công cụ
để bắt mối.

81
00:04:25,333 --> 00:04:28,143
Dù tôi không quá ngạc nhiên,

82
00:04:28,167 --> 00:04:32,143
vì tôi đã đọc những điều mà
tinh tinh nuôi nhốt có thể làm,

83
00:04:32,167 --> 00:04:34,184
nhưng tôi biết khoa học tin rằng

84
00:04:34,208 --> 00:04:37,559
con người, chỉ có con người,
sử dụng và chế tạo công cụ.

85
00:04:37,583 --> 00:04:40,809
Và tôi biết Leakey [Tiến sĩ Louis]
sẽ vui thế nào.

86
00:04:40,833 --> 00:04:42,559
Chính sự quan sát đó

87
00:04:42,583 --> 00:04:45,643
đã cho phép ông tới tạp chí
Địa Lý Quốc Gia,

88
00:04:45,667 --> 00:04:49,726
rồi họ bảo, "Được, chúng tôi sẽ tiếp tục 
hỗ trợ nghiên cứu này",

89
00:04:49,750 --> 00:04:53,893
rồi họ gửi Hugo van Lawick, 
nhiếp ảnh gia kiêm nhà làm phim,

90
00:04:53,917 --> 00:04:56,559
để quay lại những gì tôi thấy.

91
00:04:56,583 --> 00:05:01,018
Nhiều nhà khoa học không muốn tin
việc sử dụng công cụ.

92
00:05:01,042 --> 00:05:04,101
Thật ra, một trong số họ nói 
tôi hẳn đã dạy cho tinh tinh.

93
00:05:04,125 --> 00:05:06,018
(Cười)

94
00:05:06,042 --> 00:05:08,934
Do tôi không đến gần chúng,
điều đó hẳn là kỳ diệu.

95
00:05:08,958 --> 00:05:11,559
Nhưng dù sao, khi họ xem phim của Hugo

96
00:05:11,583 --> 00:05:16,018
kèm tất cả mô tả của tôi về hành vi 
của chúng,

97
00:05:16,042 --> 00:05:19,351
các nhà khoa học phải bắt đầu
thay đổi suy nghĩ.

98
00:05:19,375 --> 00:05:22,018
CA: Kể từ đó, nhiều khám phá khác

99
00:05:22,042 --> 00:05:26,601
đã chỉ ra tinh tinh thực sự gần gũi 
với con người hơn chúng ta tưởng.

100
00:05:26,625 --> 00:05:29,976
Tôi nhớ bà từng nói chúng rất hài hước.

101
00:05:30,000 --> 00:05:32,684
Điều đó được thể hiện ra sao?

102
00:05:32,708 --> 00:05:36,934
JG: Anh thấy điều đó
khi chúng chơi trò chơi,

103
00:05:36,958 --> 00:05:39,393
có con lớn hơn
chơi với con nhỏ hơn,

104
00:05:39,417 --> 00:05:41,809
nó kéo lê một dây leo quanh một cái cây.

105
00:05:41,833 --> 00:05:44,684
Mỗi khi con nhỏ sắp chộp được,

106
00:05:44,708 --> 00:05:46,684
con lớn kéo dây ra xa,

107
00:05:46,708 --> 00:05:48,476
con nhỏ bắt đầu khóc

108
00:05:48,500 --> 00:05:50,268
còn con lớn bắt đầu cười.

109
00:05:50,292 --> 00:05:51,750
Thế là tôi biết.

110
00:05:54,417 --> 00:05:59,809
CA: Sau đó bà đã quan sát được
một điều phức tạp hơn,

111
00:05:59,833 --> 00:06:04,559
đó là trường hợp các băng nhóm tinh tinh,

112
00:06:04,583 --> 00:06:10,684
bộ tộc, nhóm, trở nên bạo lực hung hãn
với nhau.

113
00:06:10,708 --> 00:06:14,351
Tôi tò mò không biết
suy nghĩ của bà như thế nào.

114
00:06:14,375 --> 00:06:17,601
Liệu rằng điều đó có khiến bà cảm thấy,

115
00:06:17,601 --> 00:06:20,173
buồn lòng về con người,
bởi cả hai rất tương đồng,

116
00:06:20,173 --> 00:06:23,976
liệu có làm bà thấy bạo lực
là đặc tính tất yếu

117
00:06:24,000 --> 00:06:27,375
ở bất cứ họ linh trưởng nào không?

118
00:06:28,375 --> 00:06:30,976
JG: Rõ ràng là vậy.

119
00:06:31,000 --> 00:06:35,643
Lần tiếp xúc đầu tiên của tôi
với bản tính độc ác của con người,

120
00:06:35,667 --> 00:06:37,309
là khi chiến tranh vừa chấm dứt

121
00:06:37,333 --> 00:06:40,101
những hình ảnh của cuộc Diệt Chủng.

122
00:06:40,125 --> 00:06:42,676
Chúng thực sự làm tôi sốc.

123
00:06:42,676 --> 00:06:44,018
Bản thân tôi thay đổi từ đó.

124
00:06:44,042 --> 00:06:46,351
Tôi nghĩ khi ấy mình mới mười tuổi.

125
00:06:46,375 --> 00:06:48,851
Khi tôi nhận ra

126
00:06:48,875 --> 00:06:52,018
tinh tinh cũng có mặt tối tăm
hung hãn,

127
00:06:52,042 --> 00:06:54,559
tôi nghĩ chúng như chúng ta nhưng 
dễ thương hơn.

128
00:06:54,583 --> 00:06:57,143
Rồi tôi nhận ra chúng còn giống chúng 
ta hơn

129
00:06:57,167 --> 00:06:58,684
là tôi từng nghĩ.

130
00:06:58,708 --> 00:07:02,684
Khi ấy là đầu thập niên 70,

131
00:07:02,708 --> 00:07:03,976
một thời kỳ rất lạ,

132
00:07:04,000 --> 00:07:05,601
sự hung hăng đang là chủ đề lớn

133
00:07:05,625 --> 00:07:09,726
được tranh cãi là bẩm sinh hay do học hỏi.

134
00:07:09,750 --> 00:07:12,434
Rồi nó được mang lên chính trường.

135
00:07:12,458 --> 00:07:15,893
Với tôi,
đây là một thời kỳ vô cùng lạ lẫm,

136
00:07:15,917 --> 00:07:17,559
và tôi lên tiếng rằng:

137
00:07:17,583 --> 00:07:20,143
"Không, tôi nghĩ sự hung hăng

138
00:07:20,167 --> 00:07:24,268
chính xác là hành vi
được di truyền của chúng ta."

139
00:07:24,292 --> 00:07:29,934
Tôi hỏi một nhà khoa học rất nổi tiếng
ông nghĩ sao,

140
00:07:29,958 --> 00:07:32,351
vì ông đã tuyên bố không căn cứ rằng,

141
00:07:32,375 --> 00:07:33,851
bản tính này do học hỏi mà có,

142
00:07:33,875 --> 00:07:38,018
ông nói: "Jane, tôi không muốn nói
về những gì tôi thực sự nghĩ."

143
00:07:38,042 --> 00:07:41,917
Trên phương diện khoa học
điều này thực sự làm tôi rất sốc.

144
00:07:42,792 --> 00:07:47,351
CA: Tôi được dạy tin rằng
mọi thứ đều tươi đẹp trong cuộc sống.

145
00:07:47,375 --> 00:07:52,893
Vô số thước phim đẹp về 
bướm và ong và hoa,

146
00:07:52,917 --> 00:07:55,851
tự nhiên thật tươi đẹp vô cùng.

147
00:07:55,875 --> 00:08:01,893
Nhiều nhà môi trường học
dường như hay thể hiện thái độ rằng:

148
00:08:01,917 --> 00:08:06,059
"Vâng, tự nhiên thật trong lành,
đẹp đẽ, còn con người thì xấu xa,"

149
00:08:06,083 --> 00:08:08,726
nhưng rồi ta cũng quan sát thấy rằng,

150
00:08:08,750 --> 00:08:11,601
khi thực sự tìm hiểu
về bất kỳ thành tố nào của tự nhiên,

151
00:08:11,625 --> 00:08:13,976
ta lại thấy những điều đáng sợ.

152
00:08:13,976 --> 00:08:15,627
Bà nghĩ sao về chuyện này,

153
00:08:15,627 --> 00:08:18,851
và chúng ta nên có thái độ như thế nào?

154
00:08:18,875 --> 00:08:20,851
JG: Nhắc tới tự nhiên, như anh biết đấy,

155
00:08:20,875 --> 00:08:24,809
là nhắc tới toàn bộ phạm trù
của tiến hóa,

156
00:08:24,833 --> 00:08:28,518
nó gợi lại trong ta
một cảm giác ban sơ,

157
00:08:28,542 --> 00:08:33,143
và châu Phi rất hoang sơ
khi tôi còn nhỏ.

158
00:08:33,167 --> 00:08:36,101
Động vật ở mọi nơi.

159
00:08:36,125 --> 00:08:40,018
Tôi không thích việc sư tử săn mồi,

160
00:08:40,042 --> 00:08:42,559
dù biết đó là bản chất của chúng.

161
00:08:42,583 --> 00:08:46,393
Nếu chúng không ăn thịt động vật,
chúng sẽ chết.

162
00:08:46,417 --> 00:08:50,101
Khác biệt lớn giữa chúng và chúng ta,
theo tôi,

163
00:08:50,125 --> 00:08:56,018
chính là chúng làm vậy
bởi đó là việc chúng phải làm.

164
00:08:56,042 --> 00:08:59,393
Còn chúng ta có thể lên kế hoạch
làm việc.

165
00:08:59,417 --> 00:09:01,184
Kế hoạch của chúng ta rất khác biệt.

166
00:09:01,208 --> 00:09:05,226
Chúng ta có thể lên kế hoạch
chặt toàn bộ một khu rừng,

167
00:09:05,250 --> 00:09:07,726
vì chúng ta muốn bán gỗ,

168
00:09:07,750 --> 00:09:10,101
hay vì chúng ta muốn xây
một khu thương mại khác,

169
00:09:10,125 --> 00:09:11,393
hoặc vì lý do nào khác.

170
00:09:11,417 --> 00:09:16,143
Sự phá hủy thiên nhiên
và chiến tranh của chúng ta,

171
00:09:16,167 --> 00:09:19,976
chúng ta có khả năng trở nên xấu xa vì
chúng ta có thể ngồi lại thoải mái

172
00:09:20,000 --> 00:09:22,934
và lên kế hoạch hành hạ ai đó từ xa.

173
00:09:22,958 --> 00:09:24,226
Thật là xấu xa.

174
00:09:24,250 --> 00:09:27,893
Tinh tinh có kiểu chiến tranh nguyên sơ,

175
00:09:27,917 --> 00:09:29,476
chúng có thể rất hiếu chiến,

176
00:09:29,500 --> 00:09:30,893
nhưng chỉ trong tức thời,

177
00:09:30,917 --> 00:09:32,393
đó là cách chúng cảm nhận.

178
00:09:32,417 --> 00:09:34,809
Đó là phản ứng cho cảm xúc của chúng.

179
00:09:34,833 --> 00:09:38,476
CA: Trong quan sát của mình
về tính phức tạp của tinh tinh

180
00:09:38,500 --> 00:09:41,893
bà thấy chúng không giống như
những điều bị người ta thổi phồng

181
00:09:41,917 --> 00:09:43,643
tinh tinh không hề có siêu năng lực,

182
00:09:43,667 --> 00:09:49,601
về khả năng định hình tương lai
với đa dạng chi tiết như con người

183
00:09:49,625 --> 00:09:52,393
và lập kế hoạch dài hạn.

184
00:09:52,417 --> 00:09:57,768
Và hành động khích lệ nhau
để đạt được các kế hoạch dài hạn đó.

185
00:09:57,792 --> 00:10:01,226
Đây dường như, thậm chí đối với người
bỏ nhiều thời gian với tinh tinh,

186
00:10:01,250 --> 00:10:04,434
một bộ kỹ năng cơ bản hoàn toàn khác

187
00:10:04,458 --> 00:10:06,601
mà chúng ta phải chịu trách nhiệm

188
00:10:06,625 --> 00:10:09,434
để sử dụng một cách khôn ngoan hơn.

189
00:10:09,458 --> 00:10:11,351
JG: Vâng, cá nhân tôi nghĩ,

190
00:10:11,375 --> 00:10:13,684
đã có nhiều cuộc thảo luận về chuyện này,

191
00:10:13,708 --> 00:10:17,601
nhưng thực tế là chúng ta
đã phát triển cách giao tiếp

192
00:10:17,625 --> 00:10:19,393
như anh và tôi đang dùng.

193
00:10:19,417 --> 00:10:21,518
Bởi chúng ta có từ ngữ,

194
00:10:21,542 --> 00:10:24,934
ý tôi là, giao tiếp động vật
còn phức tạp hơn những gì

195
00:10:24,958 --> 00:10:26,226
chúng ta vẫn nghĩ.

196
00:10:26,250 --> 00:10:28,226
Tinh tinh, khỉ đột, đười ươi

197
00:10:28,250 --> 00:10:31,708
có thể học ngôn ngữ kí hiệu của con người
dành cho người điếc.

198
00:10:32,792 --> 00:10:38,226
Nhưng chúng ta có thể nói
bất kỳ ngôn ngữ nào được học,

199
00:10:38,250 --> 00:10:41,893
nên tôi có thể nói cho anh những điều 
mà anh chưa từng nghe đến.

200
00:10:41,917 --> 00:10:44,476
Tinh tinh không thể làm thế.

201
00:10:44,500 --> 00:10:49,726
Chúng ta có thể dạy cho con trẻ 
về những khái niệm trừu tượng.

202
00:10:49,750 --> 00:10:51,559
Tinh tinh không làm được.

203
00:10:51,583 --> 00:10:55,268
Vâng, tinh tinh có thể làm 
nhiều thứ khéo léo,

204
00:10:55,292 --> 00:10:59,893
con voi, con quạ 
hay bạch tuộc cũng vậy,

205
00:10:59,917 --> 00:11:03,518
nhưng chúng ta thiết kế hỏa tiễn
có thể bay tới hành tinh khác

206
00:11:03,542 --> 00:11:06,101
và robot nhỏ chụp hình,

207
00:11:06,125 --> 00:11:10,893
chúng ta giao tiếp trơn tru
một cách kỳ lạ

208
00:11:10,917 --> 00:11:13,059
dù ở những vùng khác nhau trên thế giới.

209
00:11:13,083 --> 00:11:14,726
Khi tôi còn trẻ, khi tôi lớn lên,

210
00:11:14,750 --> 00:11:17,559
không có TV, 
không có điện thoại di động,

211
00:11:17,583 --> 00:11:19,434
không có máy vi tính.

212
00:11:19,458 --> 00:11:20,893
Nó là một thế giới khác biệt,

213
00:11:20,917 --> 00:11:24,518
Tôi có bút chì, bút bi,
sổ tay, chỉ có thế.

214
00:11:24,542 --> 00:11:27,393
CA: Quay lại câu hỏi về tự nhiên,

215
00:11:27,417 --> 00:11:28,989
vì tôi nghĩ nhiều về việc này,

216
00:11:29,013 --> 00:11:32,263
tôi tranh đấu với chuyện này, 
thành thực mà nói.

217
00:11:33,208 --> 00:11:37,393
Nhiều công trình của bà, nhiều công
trình của người khác tôi ngưỡng mộ

218
00:11:37,417 --> 00:11:44,226
nói về đam mê nhằm bảo tồn 
thế giới tự nhiên.

219
00:11:44,226 --> 00:11:47,235
Liệu có khả năng, hay có quan trọng không

220
00:11:47,235 --> 00:11:51,976
khi đồng thời chấp nhận rằng
những khía cạnh khác của tự nhiên

221
00:11:52,000 --> 00:11:53,934
vô cùng đáng sợ,

222
00:11:53,958 --> 00:11:56,851
nhưng cùng lúc cũng
thật hùng vĩ,

223
00:11:56,875 --> 00:12:02,018
và sự hùng vĩ ấy phần nào đến từ
tiềm năng gây kinh sợ

224
00:12:02,042 --> 00:12:06,934
mà nó lại cũng đẹp đến nín thở,

225
00:12:06,958 --> 00:12:10,684
chúng ta không được là bản thân mình,
vì chúng ta là một phần của tự nhiên,

226
00:12:10,708 --> 00:12:13,143
chúng ta không thể được trọn vẹn

227
00:12:13,167 --> 00:12:17,434
trừ khi chúng ta bằng cách nào đó
chấp nhận nó và là một bộ phận của nó?

228
00:12:17,458 --> 00:12:22,226
Giúp tôi trình bày với, Jane,
về mối quan hệ đó nên ra sao.

229
00:12:22,250 --> 00:12:26,351
JG: Tôi nghĩ một trong số vấn đề là,
khi chúng ta phát triển trí tuệ,

230
00:12:26,375 --> 00:12:29,018
chúng ta trở nên tốt và tốt hơn

231
00:12:29,042 --> 00:12:32,434
điều chỉnh môi trường cho
chúng ta dùng,

232
00:12:32,458 --> 00:12:35,268
và tạo nên những cánh đồng và 
trồng cây lương thực

233
00:12:35,292 --> 00:12:38,476
vốn là nơi từng là rừng hay 
vùng trồng cây,

234
00:12:38,500 --> 00:12:41,309
anh biết đấy, giờ chúng ta sẽ không đi 
theo cách đó

235
00:12:41,333 --> 00:12:44,893
nhưng chúng ta có khả năng thay đổi
tự nhiên.

236
00:12:44,917 --> 00:12:49,351
Khi chúng ta chuyển đến sống ở 
thành phố và thị trấn,

237
00:12:49,375 --> 00:12:53,351
và dựa nhiều vào công nghệ,

238
00:12:53,375 --> 00:12:56,976
nhiều người cảm thấy xa rời thế giới
tự nhiên.

239
00:12:57,000 --> 00:12:59,559
Có hàng trăm ngàn trẻ em

240
00:12:59,583 --> 00:13:01,309
lớn lên trong thành phố,

241
00:13:01,333 --> 00:13:04,059
căn bản là không có chút tự nhiên nào,

242
00:13:04,083 --> 00:13:09,143
đó là lý do phong trào hiện nay là 
làm xanh thành phố thật quan trọng.

243
00:13:09,167 --> 00:13:11,518
Anh biết đấy, họ đang thí nghiệm,

244
00:13:11,542 --> 00:13:14,809
tôi nghĩ là tại ở Chicago,
tôi cũng không chắc,

245
00:13:14,833 --> 00:13:17,893
có nhiều chỗ trống khác nhau

246
00:13:17,917 --> 00:13:21,684
ở những vùng ngột ngạt của thành phố.

247
00:13:21,708 --> 00:13:24,768
Ở những vùng đó họ phủ xanh,

248
00:13:24,792 --> 00:13:29,809
họ để cây và hoa và nhiều thứ,
bụi rậm ở những chỗ trống.

249
00:13:29,833 --> 00:13:33,184
Tỷ lệ tội phạm giảm xuống.

250
00:13:33,208 --> 00:13:35,708
Dĩ nhiên là, 
họ để cây cối ở nửa kia.

251
00:13:36,917 --> 00:13:38,851
Điều đó chứng minh khá nhiều,
cũng thế,

252
00:13:38,875 --> 00:13:41,643
có nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ em

253
00:13:41,667 --> 00:13:45,917
thực sự cần thiện nhiên xanh cho 
sự phát triển tâm sinh lý tốt.

254
00:13:46,875 --> 00:13:50,101
Nhưng chúng ta, như anh đã nói, là bộ 
phận của tự nhiên

255
00:13:50,125 --> 00:13:54,351
chúng ta không tôn trọng điều đó,
như bản thân chính mình,

256
00:13:54,375 --> 00:13:57,309
điều đó quá khủng khiếp cho trẻ em

257
00:13:57,333 --> 00:13:58,809
và con cháu của con chúng ta,

258
00:13:58,833 --> 00:14:02,851
vì chúng ta lệ thuộc vào tự nhiên cho 
không khí sạch, nước sạch,

259
00:14:02,875 --> 00:14:06,434
để điều hòa khí hậu và lượng mưa.

260
00:14:06,458 --> 00:14:09,226
Hãy xem những gì chúng ta đã làm,
khủng hoảng khí hậu.

261
00:14:09,250 --> 00:14:11,476
Đó là lỗi chúng ta. Chúng ta đã gây họa.

262
00:14:11,500 --> 00:14:13,184
CA: Hơn 30 năm qua,

263
00:14:13,208 --> 00:14:19,018
tôi đoán bà chuyển từ chỉ là nhà khoa học
sang chỉ là nhà hoạt động.

264
00:14:19,042 --> 00:14:20,292
Tại sao vậy?

265
00:14:21,333 --> 00:14:27,006
JG: Hội nghị năm 1986,
về khoa học, tôi vừa có bằng tiến sĩ

266
00:14:27,006 --> 00:14:30,489
tôi định tìm xem hành vi tinh tinh khác 
ra sau, nếu có,

267
00:14:30,489 --> 00:14:32,304
từ môi trường này đến môi trường khác.

268
00:14:32,304 --> 00:14:34,559
Có sáu chỗ nghiên cứu khắp châu Phi.

269
00:14:34,583 --> 00:14:38,268
Vậy nên chúng tôi nghĩ,
hãy đưa các nhà khoa học đến với nhau

270
00:14:38,292 --> 00:14:39,684
và khám phá điều này,

271
00:14:39,708 --> 00:14:41,226
một điều thật thú vị.

272
00:14:41,250 --> 00:14:43,893
Nhưng chúng tôi cũng có một phiên 
về việc bảo tồn

273
00:14:43,917 --> 00:14:47,768
và một phiên về điều kiện trong
những khu nuôi nhốt

274
00:14:47,792 --> 00:14:49,893
giống như nghiên cứu y khoa,

275
00:14:49,917 --> 00:14:54,184
Hai phiên đó làm tôi rất sốc.

276
00:14:54,208 --> 00:14:56,768
Tôi tới hội nghị như một nhà khoa học,

277
00:14:56,792 --> 00:14:58,351
và tôi đi ra như nhà hoạt động.

278
00:14:58,375 --> 00:15:02,184
Tôi không ra quyết định,
điều gì đã diễn ra trong tôi.

279
00:15:02,208 --> 00:15:05,726
CA: Vậy bà bỏ ra 34 năm vừa qua

280
00:15:05,750 --> 00:15:08,434
vận động không mệt mỏi cho 
mối quan hệ tốt hơn

281
00:15:08,458 --> 00:15:11,750
giữa con người và tự nhiên.

282
00:15:12,667 --> 00:15:17,750
Mối quan hệ đó nên ra sao?

283
00:15:19,000 --> 00:15:23,809
JG: Anh biết đấy, anh gặp phải
tất cả những vấn đề này.

284
00:15:23,833 --> 00:15:26,583
Người ta cần chỗ để sống.

285
00:15:27,625 --> 00:15:29,726
Nhưng tôi nghĩ vấn đề là

286
00:15:29,750 --> 00:15:33,309
trong xã hội giàu có, chúng ta trở nên

287
00:15:33,333 --> 00:15:34,726
quá tham lam.

288
00:15:34,750 --> 00:15:40,018
Thành thực mà nói, ai cần bốn căn nhà
với mảnh đất to lớn?

289
00:15:40,042 --> 00:15:43,684
Tại sao chúng ta cần khu mua sắm
khác nữa?

290
00:15:43,708 --> 00:15:45,434
Vân vân và vân vân.

291
00:15:45,458 --> 00:15:50,434
Chúng ta xem lợi ích kinh tế ngắn hạn

292
00:15:50,458 --> 00:15:53,518
tiền bạc trở thành loại thánh để thờ phụng

293
00:15:53,542 --> 00:15:57,601
khi chúng ta mất hết mối liên hệ tinh thần
với thế giới tự nhiên.

294
00:15:57,625 --> 00:16:03,351
Chúng ta tìm kiếm nguồn tiền ngắn hạn,
hay quyền lực,

295
00:16:03,375 --> 00:16:06,018
hơn là sức khỏe của hành tinh

296
00:16:06,042 --> 00:16:08,083
và tương lai của con em chúng ta.

297
00:16:09,000 --> 00:16:12,101
Dường như chúng ta không quan tâm
về điều đó nữa nữa.

298
00:16:12,125 --> 00:16:14,096
Đó là lý do tôi sẽ không ngừng đấu tranh.

299
00:16:15,250 --> 00:16:19,059
CA: Ý tôi, công trình của bà 
đặc biệt về bảo tồn tinh tinh,

300
00:16:19,083 --> 00:16:24,268
bà biến nó thành thực tế khi
đưa con người là trung tâm,

301
00:16:24,292 --> 00:16:26,393
lôi cuốn người dân địa phương.

302
00:16:26,417 --> 00:16:27,684
Bà đã làm thế nào được

303
00:16:27,708 --> 00:16:29,851
và bà có nghĩ đó là ý tưởng 
quan trọng

304
00:16:29,875 --> 00:16:32,934
nếu chúng ta thành công trong việc bảo vệ
hành tinh?

305
00:16:32,958 --> 00:16:35,434
JG: Anh biết đấy, 
sau hội nghị nổi tiếng đó,

306
00:16:35,458 --> 00:16:39,018
Tôi đã nghĩ, tôi phải học hỏi nhiều hơn
lý do tinh tinh biến mất ở Châu Phi

307
00:16:39,042 --> 00:16:40,893
và những gì xảy ra ở các khu rừng.

308
00:16:40,917 --> 00:16:45,976
Vậy nên tôi gom ít tiền bạc lại và
đi thăm sáu nước.

309
00:16:46,000 --> 00:16:50,018
Và học được nhiều về những vấn đề
mà tinh tinh đối mặt,

310
00:16:50,042 --> 00:16:52,809
săn tìm thịt vật hoang dã
và mua bán động vật sống

311
00:16:52,833 --> 00:16:54,518
bắt bằng bẫy

312
00:16:54,542 --> 00:16:58,934
dân số gia tăng và cần thêm đất

313
00:16:58,958 --> 00:17:02,684
cho mùa màng và gia súc của họ
và làng xóm họ.

314
00:17:02,708 --> 00:17:07,434
Nhưng tôi cũng biết những hoàn cảnh 
mà nhiều người đối mặt.

315
00:17:07,458 --> 00:17:11,018
Tình trạng nghèo khó, thiếu hệ thống y tế
và giáo dục,

316
00:17:11,042 --> 00:17:13,518
giảm chất lượng đất đai.

317
00:17:13,542 --> 00:17:18,518
Nó đến trước tôi khi tôi bay qua 
Vườn Quốc Gia Gombe nhỏ bé.

318
00:17:18,542 --> 00:17:22,809
Nó từng là phần của vành đai rừng xích đạo
ngang qua ngay châu Phi

319
00:17:22,833 --> 00:17:24,101
tới bờ Tây,

320
00:17:24,125 --> 00:17:25,434
vào năm 1990,

321
00:17:25,458 --> 00:17:29,101
nó chỉ là một khu rừng nhỏ bé,
chỉ là công viên quốc gia nhỏ.

322
00:17:29,125 --> 00:17:31,018
Quanh đó, đồi thì trọc.

323
00:17:31,042 --> 00:17:32,768
Đó là lúc làm tôi sực tỉnh.

324
00:17:32,792 --> 00:17:34,601
Nếu chúng ta không làm điều gì

325
00:17:34,625 --> 00:17:36,893
để giúp người ta tìm cách sinh sống

326
00:17:36,917 --> 00:17:39,518
mà không hủy hoại môi trường,

327
00:17:39,542 --> 00:17:42,226
chúng ta thậm chí không thể cố cứu
loài tinh tinh.

328
00:17:42,250 --> 00:17:45,976
Nên Viện Jane Goodall bắt đầu
chương trình "Chăm Sóc," này

329
00:17:46,000 --> 00:17:48,018
chúng tôi gọi nó "TACARE."

330
00:17:48,042 --> 00:17:51,976
Đó là phương pháp của chúng tôi về
bảo tồn dựa vào cộng đồng,

331
00:17:52,000 --> 00:17:54,101
hoàn toàn tổng hòa.

332
00:17:54,125 --> 00:17:57,351
Chúng tôi giờ đặt công cụ bảo tồn

333
00:17:57,375 --> 00:17:59,226
vào tay dân làng,

334
00:17:59,250 --> 00:18:04,351
vì hầu hết tinh tinh hoang dã ở Tanzania
không ở vùng được bảo vệ,

335
00:18:04,375 --> 00:18:07,143
chúng chỉ ở trong khu dự trữ rừng 
của làng.

336
00:18:07,167 --> 00:18:12,434
Nên giờ họ đi và đo lường sức khỏe
của khu rừng của họ.

337
00:18:12,458 --> 00:18:14,684
Giờ họ đã hiểu

338
00:18:14,708 --> 00:18:18,268
rằng bảo vệ rừng không chỉ dành cho
đời sống hoang dã,

339
00:18:18,292 --> 00:18:19,768
mà đó là tương lai của họ.

340
00:18:19,792 --> 00:18:22,226
Là họ cần rừng.

341
00:18:22,250 --> 00:18:23,601
Và họ rất tự hào.

342
00:18:23,625 --> 00:18:25,726
Tình nguyện viên dự hội thảo,

343
00:18:25,750 --> 00:18:27,809
họ biết cách dùng điện thoại thông minh,

344
00:18:27,833 --> 00:18:32,601
họ biết cách đăng lên trên diễn đàn
và mạng.

345
00:18:32,625 --> 00:18:35,476
Rồi tất cả rõ ràng.

346
00:18:35,500 --> 00:18:37,643
Và cây quay lại,

347
00:18:37,667 --> 00:18:39,726
không còn đồi trọc nữa.

348
00:18:39,750 --> 00:18:44,476
Họ đồng ý tạo vùng đệm quanh Gombe,

349
00:18:44,500 --> 00:18:47,893
để tinh tinh có thêm rừng hơn năm 1990.

350
00:18:47,917 --> 00:18:49,851
Họ mở ra hành lang quanh rừng

351
00:18:49,875 --> 00:18:55,268
để nối những nhóm tinh tinh rải rác
vì bạn không muốn cận phối giống.

352
00:18:55,292 --> 00:18:58,434
Vâng, nó có tác dụng, 
và nó hiện được thực hiện ở sáu quốc gia.

353
00:18:58,458 --> 00:18:59,726
Tương tự.

354
00:18:59,750 --> 00:19:05,351
CA: Tôi muốn nói, bà là một tiếng nói lạ
không mệt mỏi, khắp thế giới

355
00:19:05,375 --> 00:19:07,309
đi rất nhiều,

356
00:19:07,333 --> 00:19:10,601
nói chuyện mọi nơi, truyền cảm hứng
cho mọi người khắp nơi.

357
00:19:10,625 --> 00:19:15,601
Làm thế nào mà bà có được năng lượng đó,

358
00:19:15,625 --> 00:19:17,268
bà biết đấy, ngọn lửa để làm việc,

359
00:19:17,292 --> 00:19:20,476
vì làm vậy thật tốn sức,

360
00:19:20,500 --> 00:19:23,018
mọi cuộc họp với nhiều người,

361
00:19:23,042 --> 00:19:25,101
nó chỉ là mệt mỏi thể chất,

362
00:19:25,125 --> 00:19:28,143
thế nhưng, ở đây, bà vẫn làm việc.

363
00:19:28,167 --> 00:19:30,125
Làm sao mà bà làm được, Jane?

364
00:19:31,042 --> 00:19:36,393
JG: Tôi cho rằng tôi cứng cỏi, 
tôi không thích đầu hàng,

365
00:19:36,417 --> 00:19:41,684
tôi sẽ không chùn bước trước những CEO
của các công ty lớn

366
00:19:41,708 --> 00:19:43,226
đang hủy hoại rừng,

367
00:19:43,250 --> 00:19:49,809
hay chính gia đang tháo dỡ mọi sự bảo hộ
đang được thực hiện

368
00:19:49,833 --> 00:19:51,143
bởi những cựu tổng thống,

369
00:19:51,167 --> 00:19:53,976
anh biết tôi đang nói về ai mà.

370
00:19:54,000 --> 00:19:56,143
Anh biết đấy, tôi tiếp tục tranh đấu.

371
00:19:56,167 --> 00:20:00,268
Tôi quan tâm,
tôi đam mê đời sống hoang dã.

372
00:20:00,292 --> 00:20:02,976
Tôi say mê thế giới tự nhiên.

373
00:20:03,000 --> 00:20:07,434
Tôi yêu thích rừng, tôi thấy tổn thương
khi thấy chúng bị thiệt hại.

374
00:20:07,458 --> 00:20:10,351
Tôi quan tâm sâu sắc về trẻ con.

375
00:20:10,375 --> 00:20:12,434
Chúng ta đánh cắp tương lai của chúng.

376
00:20:12,458 --> 00:20:14,184
Tôi sẽ không đầu hàng.

377
00:20:14,208 --> 00:20:19,143
Tôi đoán tôi may mắn có được
gen tốt, đó là món quà,

378
00:20:19,167 --> 00:20:22,768
một món quà khác, tôi khám phá ra mình có,

379
00:20:22,792 --> 00:20:24,226
là giao tiếp,

380
00:20:24,250 --> 00:20:26,893
dù là viết hay nói.

381
00:20:26,917 --> 00:20:28,976
Anh thấy đấy,

382
00:20:29,000 --> 00:20:31,893
nếu đi quanh như thế mà không có tác dụng,

383
00:20:31,917 --> 00:20:35,018
nhưng mỗi khi tôi phát biểu,

384
00:20:35,042 --> 00:20:36,393
mọi người đứng dậy và nói:

385
00:20:36,393 --> 00:20:38,892
"Tôi đã đầu hàng, 
nhưng bà truyền cảm hứng cho tôi,

386
00:20:38,892 --> 00:20:41,059
Tôi hứa sẽ làm phần nhỏ của mình."

387
00:20:41,083 --> 00:20:45,976
Rồi chúng tôi có chương trình cho giới trẻ
"Roots and Shoots" giờ ở 65 nước

388
00:20:46,000 --> 00:20:47,559
đang phát triển nhanh,

389
00:20:47,583 --> 00:20:48,851
mọi lứa tuổi,

390
00:20:48,875 --> 00:20:52,018
tất cả chọn dự án để giúp 
con người, động vật, môi trường,

391
00:20:52,042 --> 00:20:54,643
xắn tay và hành động.

392
00:20:54,667 --> 00:20:57,809
Anh biết đấy, họ nhìn tôi
với ánh mắt sáng ngời,

393
00:20:57,833 --> 00:21:00,309
muốn kể với Tiến sĩ Jane
họ đang làm gì

394
00:21:00,333 --> 00:21:02,201
để thế giới trở thành một nơi tốt hơn.

395
00:21:02,201 --> 00:21:03,934
Làm sao mà tôi làm họ thất vọng?

396
00:21:03,958 --> 00:21:07,226
CA: Ý tôi, khi bà nhìn vào tương lai
hành tinh,

397
00:21:07,226 --> 00:21:08,947
điều gì thực sự làm bà lo lắng nhất,

398
00:21:08,947 --> 00:21:12,292
làm bà sợ nhất về
tình trạng hiện giờ của chúng ta?

399
00:21:13,750 --> 00:21:19,101
JG: Sự thật là chúng ta còn
chút thời gian, tôi tin thế,

400
00:21:19,125 --> 00:21:22,643
khi chúng ta có thể ít ra bắt đầu chữa trị
những gì nguy hại

401
00:21:22,667 --> 00:21:25,726
và làm chậm lại sự thay đổi khí hậu.

402
00:21:25,750 --> 00:21:27,726
Nhưng nó đang đóng dần,

403
00:21:27,750 --> 00:21:32,934
chúng ta thấy điều xảy ra với 
việc đóng cửa quanh thế giới

404
00:21:32,958 --> 00:21:35,018
vì COVID-19:

405
00:21:35,042 --> 00:21:37,226
bầu trời trong ở các thành phố,

406
00:21:37,250 --> 00:21:41,101
vài người hít thở không khí sạch mà 
chưa từng có trước đó

407
00:21:41,125 --> 00:21:44,059
và nhìn lên bầu trời sáng ban đêm

408
00:21:44,083 --> 00:21:46,684
mà họ chưa thấy lúc trước.

409
00:21:46,708 --> 00:21:49,059
Anh biết đấy,

410
00:21:49,083 --> 00:21:52,143
điều lo lắng nhất

411
00:21:52,167 --> 00:21:55,476
là làm sao có đủ người

412
00:21:55,500 --> 00:21:57,786
mọi người hiểu, nhưng họ không hành động,

413
00:21:57,810 --> 00:22:00,434
làm sao có đủ người dám hành động?

414
00:22:00,458 --> 00:22:06,184
CA: Kênh Địa Lý Quốc Gia vừa tung ra 
bộ phim hoành tráng về bà,

415
00:22:06,208 --> 00:22:09,768
nêu bật công trình của bà 
qua sáu thập niên.

416
00:22:09,792 --> 00:22:13,208
Nó có tựa là "Jane Goodall: Niềm Hy Vọng."

417
00:22:14,042 --> 00:22:16,018
Đó là hy vọng gì vậy, Jane?

418
00:22:16,042 --> 00:22:17,060
JG: Hy vọng,

419
00:22:17,060 --> 00:22:19,393
hy vọng lớn nhất của tôi là
tất cả bạn trẻ này.

420
00:22:19,417 --> 00:22:21,976
Ý tôi, tại Trung Quốc,
mọi người đứng lên và nói:

421
00:22:22,000 --> 00:22:23,876
"Dĩ nhiên tôi quan tâm đến môi trường,

422
00:22:23,876 --> 00:22:26,434
Tôi tham gia "Roots and Shoots" 
ở tiểu học."

423
00:22:26,458 --> 00:22:29,768
Anh biết đấy, chúng tôi có 
"Roots and Shoots" giữ gìn các giá trị

424
00:22:29,792 --> 00:22:34,601
họ rất say mê một khi họ biết
về những vấn đề

425
00:22:34,625 --> 00:22:36,476
họ được trao quyền hành động,

426
00:22:36,500 --> 00:22:40,667
họ làm sạch suối, xóa bỏ
các loài xâm hại một cách nhân đạo.

427
00:22:41,958 --> 00:22:43,684
Họ có nhiều ý tưởng.

428
00:22:43,708 --> 00:22:48,393
Rồi thế đó, anh biết đấy, 
trí tuệ đặc biệt này của chúng ta.

429
00:22:48,417 --> 00:22:52,476
Chúng ta bắt đầu sử dụng nó 
để nghĩ tới công nghệ

430
00:22:52,500 --> 00:22:55,351
thực sự giúp chúng ta sống 
hòa đồng hơn,

431
00:22:55,351 --> 00:22:57,000
trong đời sống riêng của chúng ta,

432
00:22:57,000 --> 00:23:01,101
hãy nghĩ về hậu quả chúng ta làm
hằng ngày.

433
00:23:01,125 --> 00:23:03,226
Chúng ta mua gì, nó đến từ đâu,

434
00:23:03,250 --> 00:23:04,809
sản xuất nó ra sao?

435
00:23:04,833 --> 00:23:07,768
Liệu nó có làm hại môi trường,
nó có độc ác với động vật?

436
00:23:07,792 --> 00:23:10,143
Có phải nó rẻ vì làm bằng công sức trẻ em?

437
00:23:10,167 --> 00:23:12,018
Hãy chọn lựa hợp đạo đức.

438
00:23:12,042 --> 00:23:15,559
Nhân tiện, bạn không thể làm
nếu bạn sống trong nghèo khổ.

439
00:23:15,583 --> 00:23:18,268
Cuối cùng là tinh thần bất khuất

440
00:23:18,268 --> 00:23:21,136
của những người đương đầu 
với những điều tưởng như không thể

441
00:23:21,136 --> 00:23:23,351
và không đầu hàng.

442
00:23:23,375 --> 00:23:26,476
Bạn không thể đầu hàng
khi bạn có tinh thần đó.

443
00:23:26,476 --> 00:23:29,142
Nhưng anh biết đấy, có những thứ
tôi không thể đấu tranh.

444
00:23:29,142 --> 00:23:31,625
Tôi không thể đấu tranh chống tham nhũng.

445
00:23:32,833 --> 00:23:36,958
Tôi không thể đấu tranh
chống chế độ quân phiệt và độc tài.

446
00:23:38,525 --> 00:23:40,476
Vậy nên tôi chỉ làm việc
mình có thể làm,

447
00:23:40,500 --> 00:23:43,893
và nếu tất cả chúng ta làm một chút
những gì mình có thể

448
00:23:43,917 --> 00:23:47,809
chắc chắn sẽ gộp lại
thành thắng lợi cuối cùng.

449
00:23:47,833 --> 00:23:49,226
CA: Câu hỏi cuối, Jane.

450
00:23:49,250 --> 00:23:51,559
Nếu có một ý tưởng, một suy nghĩ,

451
00:23:51,583 --> 00:23:56,309
một hạt giống mà bà gieo vào đầu 
những ai đang xem,

452
00:23:56,333 --> 00:23:58,184
điều đó là gì?

453
00:23:58,208 --> 00:24:02,351
JG: Hãy nhớ rằng từng ngày bạn sống,

454
00:24:02,375 --> 00:24:04,726
bạn tác động lên hành tinh.

455
00:24:04,750 --> 00:24:07,018
Bạn không thể ngừng tác động.

456
00:24:07,042 --> 00:24:10,601
Ít ra, trừ phi bạn quá nghèo,

457
00:24:10,625 --> 00:24:13,851
bạn có chọn lựa bạn tác động gì.

458
00:24:13,875 --> 00:24:15,809
Thậm chí dù nghèo, bạn có một lựa chọn,

459
00:24:15,833 --> 00:24:19,726
nhưng khi chúng ta đầy đủ hơn,
chúng ta có lựa chọn nhiều hơn.

460
00:24:19,750 --> 00:24:22,643
Nếu chúng ta lựa chọn có đạo đức,

461
00:24:22,667 --> 00:24:25,809
thì chúng ta bắt đầu tiến về một thế giới

462
00:24:25,833 --> 00:24:30,893
không quá tuyệt vọng để truyền lại
cho con cháu về sau.

463
00:24:30,917 --> 00:24:35,684
Tôi nghĩ, đó là điều dành cho mọi người.

464
00:24:35,708 --> 00:24:38,684
Vì nhiều người hiểu chuyện gì đang diễn ra

465
00:24:38,708 --> 00:24:41,476
nhưng họ thấy vô dụng và tuyệt vọng,
họ có thể làm gì,

466
00:24:41,500 --> 00:24:44,059
rồi họ chẳng làm gì
họ trở nên thờ ơ.

467
00:24:44,083 --> 00:24:46,875
Đó thật nguy hiểm, sự hờ hững.

468
00:24:47,750 --> 00:24:49,934
CA: Tiến sĩ Jane Goodall, chà.

469
00:24:49,958 --> 00:24:53,934
Tôi thật muốn cảm ơn 
cuộc đời đặc biệt của bà,

470
00:24:53,958 --> 00:24:55,976
vì tất cả những gì bà làm

471
00:24:55,976 --> 00:24:57,882
và vì dành thời gian này với chúng tôi.

472
00:24:57,882 --> 00:24:59,268
Xin cảm ơn.

473
00:24:59,292 --> 00:25:01,255
JG: Cảm ơn.