1
00:00:01,750 --> 00:00:03,792
ख्रिस अँडरसन: डॉ. जेन गुडाल, आपले स्वागत.

2
00:00:04,875 --> 00:00:06,143
जेन गुडाल: धन्यवाद.

3
00:00:06,167 --> 00:00:10,101
मला वाटतं, माझ्यासोबत मि. एच आहेत,
हे लोकांना कळले पाहिजे.

4
00:00:10,125 --> 00:00:12,268
नाहीतर ही मुलाखत अपुरी राहील.

5
00:00:12,292 --> 00:00:14,417
कारण मि. एच यांना सगळे ओळखतात.

6
00:00:16,083 --> 00:00:17,625
ख्रिस: हॅलो, मि. एच.

7
00:00:18,667 --> 00:00:20,934
१७ वर्षांपूर्वीच्या टेड व्याख्यानात आपण

8
00:00:20,958 --> 00:00:26,684
मानवाच्या निसर्गावरच्या अतिक्रमणाबद्दल 
धोक्याची सूचना दिली होती.

9
00:00:26,708 --> 00:00:28,559
आजची ही महामारी म्हणजे एक प्रकारे

10
00:00:28,583 --> 00:00:32,476
निसर्गाचा प्रतिहल्ला आहे,
असे आपल्याला वाटते का?

11
00:00:32,500 --> 00:00:37,559
गुडाल:हे अगदी स्पष्ट आहे, की

12
00:00:37,583 --> 00:00:42,518
करोना किंवा एच आय व्ही/एड्स 
यासारखे प्राणिजन्य रोग

13
00:00:42,542 --> 00:00:46,893
आणि प्राण्यांपासून उद्भवणारे 
सर्व प्रकारचे इतर रोग

14
00:00:46,917 --> 00:00:50,059
यांचा पर्यावरणाच्या हानीशी 
अंशतः संबंध आहे.

15
00:00:50,083 --> 00:00:54,059
प्राण्यांचे निवासस्थान नष्ट झाले, 
की ते दाटीवाटीने राहू लागतात.

16
00:00:54,083 --> 00:00:58,351
त्यामुळे काहीवेळा एखाद्या प्राणी प्रजातीत 
सामान्यपणे आढळणारा विषाणू,

17
00:00:58,375 --> 00:01:01,434
जो शेकडो वर्षे त्या प्रजातीत 
सहजपणे राहिला असेल,

18
00:01:01,458 --> 00:01:03,476
तो नव्या प्रजातीत संक्रमित होतो.

19
00:01:03,500 --> 00:01:08,643
याशिवाय, प्राणी मानवाच्या 
अधिक निकट संपर्कात येत आहेत.

20
00:01:08,667 --> 00:01:14,643
काहीवेळा यापैकी एखादा प्राणी -- 
ज्याला विषाणूची लागण झाली असेल --

21
00:01:14,667 --> 00:01:18,893
तो विषाणूला मानवात 
संक्रमित होण्याची संधी देतो,

22
00:01:18,917 --> 00:01:22,976
आणि कोविड-१९ सारखा नवा रोग निर्माण करतो.

23
00:01:23,000 --> 00:01:25,018
याचबरोबर

24
00:01:25,042 --> 00:01:27,851
आपण प्राण्यांचा मोठा अनादर करत आहोत.

25
00:01:27,875 --> 00:01:29,518
आपण त्यांची शिकार करतो,

26
00:01:29,542 --> 00:01:31,851
त्यांना ठार मारतो, त्यांना खातो,

27
00:01:31,875 --> 00:01:33,393
त्यांचा विक्रय करतो,

28
00:01:33,417 --> 00:01:39,809
वन्यप्राण्यांच्या बाजारपेठेत पाठवतो,

29
00:01:39,833 --> 00:01:41,101
आशियामध्ये.

30
00:01:41,125 --> 00:01:44,434
तिथे त्यांना छोट्याशा पिंजऱ्यांत, 
भयानक अवस्थेत कोंडून ठेवले जाते.

31
00:01:44,458 --> 00:01:48,768
तिथे मानवांमध्ये रक्त, मूत्र, विष्ठा 
याद्वारे संसर्ग फैलावतो.

32
00:01:48,792 --> 00:01:53,434
एका प्राण्यातून दुसऱ्यात किंवा मानवात 
विषाणूचा प्रसार होण्यासाठी

33
00:01:53,458 --> 00:01:55,184
ही परिस्थिती आदर्श ठरते.

34
00:01:55,208 --> 00:01:59,476
ख्रिस: मला थोडं भूतकाळात डोकावायचे आहे.

35
00:01:59,500 --> 00:02:01,393
कारण आपली कहाणीच तशी अद्भुत आहे.

36
00:02:01,417 --> 00:02:05,518
म्हणजे १९६० च्या सुमारास, 
आजच्यापेक्षा कट्टर स्त्रीविरोधी वातावरणात

37
00:02:05,542 --> 00:02:08,268
आपण मार्ग काढू शकलात,

38
00:02:08,292 --> 00:02:11,643
जगातल्या आघाडीच्या 
शास्त्रज्ञांपैकी एक ठरलात,

39
00:02:11,667 --> 00:02:15,184
चिंपांझींबद्दल एकामागून एक 
आश्चर्यजनक शोध लावलेत,

40
00:02:15,208 --> 00:02:18,268
म्हणजे त्यांनी साधनांचा केलेला वापर, 
आणि असेच इतर अनेक शोध.

41
00:02:18,292 --> 00:02:20,893
हे यश आपल्यामधल्या 
कोणत्या वैशिष्ट्यामुळे मिळाले,

42
00:02:20,917 --> 00:02:23,976
असे आपल्याला वाटते?

43
00:02:24,000 --> 00:02:27,226
गुडाल: प्राण्यांविषयी प्रेम घेऊनच
मी जन्माला आले.

44
00:02:27,250 --> 00:02:30,393
आणि अत्यंत महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे,
आईने मला खूप पाठिंबा दिला.

45
00:02:30,417 --> 00:02:33,059
माझ्या अंथरुणात गांडूळ पाहून 
ती चिडली नाही.

46
00:02:33,083 --> 00:02:35,559
हे बागेत असायला हवेत, इतकेच म्हणाली.

47
00:02:35,583 --> 00:02:38,309
मी चार तास गायब होते, 
तेव्हाही ती चिडली नाही.

48
00:02:38,333 --> 00:02:41,268
तिने पोलिसांना फोन केला.
मी खुराड्यात बसून राहिले होते.

49
00:02:41,292 --> 00:02:44,768
कारण अंडे कोणत्या भोकातून बाहेर येते
ते मला कोणी सांगत नव्हते.

50
00:02:44,792 --> 00:02:47,059
शास्त्रज्ञ व्हावे,असे माझे स्वप्न नव्हते.

51
00:02:47,083 --> 00:02:49,476
कारण स्त्रिया अशा प्रकारचे काही करत नसत.

52
00:02:49,500 --> 00:02:52,726
खरे तर त्याकाळी कोणी पुरुषही 
असे काही करत नव्हते.

53
00:02:52,750 --> 00:02:54,684
सगळे मला हसले. फक्त आई सोडून.

54
00:02:54,708 --> 00:02:58,393
ती म्हणाली, "तुला हे खरोखर करायचे असेल, 
तर प्रचंड कष्ट करावे लागतील.

55
00:02:58,417 --> 00:03:00,143
प्रत्येक संधीचा फायदा घ्यावा लागेल.

56
00:03:00,167 --> 00:03:02,393
हार मानली नाहीस, 
तर कदाचित तुला मार्ग सापडेल."

57
00:03:02,417 --> 00:03:06,518
ख्रिस: आणि कसा कोण जाणे, 
आपण चिंपांझींचा विश्वास संपादन केलात.

58
00:03:06,542 --> 00:03:10,292
हे पूर्वी कोणालाच जमले नव्हते.

59
00:03:11,167 --> 00:03:15,809
मागे वळून पाहताना
आनंदाचे कोणते क्षण आठवतात?

60
00:03:15,833 --> 00:03:19,417
किंवा अजून चिंपांझींबद्दल लोकांना न कळणारे
असे काही आहे का?

61
00:03:20,333 --> 00:03:24,309
गुडाल: तुम्ही म्हणता, 
"कोणीच न पाहिलेले मी पाहिले,

62
00:03:24,333 --> 00:03:25,601
विश्वास संपादन केला."

63
00:03:25,625 --> 00:03:27,226
इतर कोणी प्रयत्नच केला नव्हता.

64
00:03:27,250 --> 00:03:29,018
खरंच सांगते.

65
00:03:29,042 --> 00:03:34,018
मी त्याच पद्धती वापरल्या,

66
00:03:34,042 --> 00:03:38,601
ज्या वापरून मी लहानपणी 
घराभोवतीच्या प्राण्यांचा अभ्यास करत असे.

67
00:03:38,625 --> 00:03:40,184
शांतपणे बसून राहणे.

68
00:03:40,208 --> 00:03:42,643
भर्रकन प्राण्यांच्या फार जवळ न जाणे.

69
00:03:42,667 --> 00:03:47,226
पण ते कठीण होते.
कारण फक्त सहा महिन्यांपुरते पैसे होते.

70
00:03:47,250 --> 00:03:49,601
कल्पना करा, पैसे मिळवणे किती कठीण असेल.

71
00:03:49,625 --> 00:03:51,643
एका तरुण मुलीला, जिच्याजवळ पदवीही नाही,

72
00:03:51,667 --> 00:03:55,434
काहीतरी विचित्र करण्यासाठी, 
जंगलात जाऊन शांत बसून राहण्यासाठी पैसे.

73
00:03:55,458 --> 00:03:56,934
पण शेवटी

74
00:03:56,958 --> 00:04:00,976
एका अमेरिकन परोपकारी व्यक्तीकडून 
सहा महिन्यांपुरते पैसे मिळाले.

75
00:04:01,000 --> 00:04:04,934
कालांतराने आपण चिंपांझीचा विश्वास कमावू, 
हे मला ठाऊक होते.

76
00:04:04,958 --> 00:04:06,476
पण माझ्याजवळ वेळ होता का?

77
00:04:06,500 --> 00:04:11,018
हळूहळू महिने उलटले, 
आणि शेवटी सुमारे चार महिन्यांनंतर

78
00:04:11,042 --> 00:04:13,809
एका चिंपांझीची भीती चेपली.

79
00:04:13,833 --> 00:04:16,934
आणि एका प्रसंगी 
त्याच चिंपांझीला मी पाहिले --

80
00:04:16,958 --> 00:04:20,143
अजून मी फार जवळ गेले नव्हते, 
पण माझ्याजवळ दुर्बीण होती --

81
00:04:20,167 --> 00:04:25,309
वाळवी शोधण्यासाठी साधने तयार करून 
तो ती वापरत होता.

82
00:04:25,333 --> 00:04:28,143
मला आश्चर्याचा धक्का बसला नाही,

83
00:04:28,167 --> 00:04:32,143
कारण बंदिवासातील चिंपांझी 
काय करू शकतात ते मी वाचले होते --

84
00:04:32,167 --> 00:04:34,184
पण मला वैज्ञानिक मत ठाऊक होते.
ते असे, की

85
00:04:34,208 --> 00:04:37,559
मानव, फक्त मानवच साधने निर्माण करतो 
आणि त्यांचा वापर करतो.

86
00:04:37,583 --> 00:04:40,809
[डॉ. लुईस] लीकींना किती आनंद होईल, 
ते मला ठाऊक होते.

87
00:04:40,833 --> 00:04:42,559
या निरीक्षणामुळे

88
00:04:42,583 --> 00:04:45,643
त्यांना नॅशनल जॉग्राफिककडे जाता आले.

89
00:04:45,667 --> 00:04:49,726
आणि त्यांचे उत्तर आले, "ठीक आहे, 
आम्ही या संशोधनासाठी साहाय्य करत राहू."

90
00:04:49,750 --> 00:04:53,893
मग त्यांनी ह्युगो व्हान लाविक या 
छायाचित्रकार-चित्रपटनिर्मात्याला पाठवले.

91
00:04:53,917 --> 00:04:56,559
माझ्या निरीक्षणाची नोंद करण्यासाठी.

92
00:04:56,583 --> 00:05:01,018
अनेक शास्त्रज्ञ साधन वापरावर
विश्वास ठेवायला तयार नव्हते.

93
00:05:01,042 --> 00:05:04,101
खरेच, त्यातला एक म्हणाला, की 
मी चिंपांझींना शिकवले असले पाहिजे.

94
00:05:04,125 --> 00:05:06,018
(हशा)

95
00:05:06,042 --> 00:05:08,934
पण मी त्यांच्याजवळ जात नव्हते, 
म्हणजे हा चमत्कार असावा.

96
00:05:08,958 --> 00:05:11,559
पण ह्युगोची चित्रफीत पाहिल्यावर,

97
00:05:11,583 --> 00:05:16,018
आणि मी केलेली चिंपांझींच्या 
वर्तनाची वर्णने ऐकल्यावर

98
00:05:16,042 --> 00:05:19,351
शास्त्रज्ञांना आपले मत बदलायला 
सुरुवात करावी लागली.

99
00:05:19,375 --> 00:05:22,018
ख्रिस: आणि त्यानंतर 
आपण आणखी अनेक शोध लावलेत.

100
00:05:22,042 --> 00:05:26,601
त्यामुळे चिंपांझींचे मानवाशी
अविश्वसनीय असे जवळचे नाते सिद्ध झाले.

101
00:05:26,625 --> 00:05:29,976
चिंपांझींना विनोदाचे अंग असते 
असे तुम्ही कुठेतरी म्हटल्याचे आठवते.

102
00:05:30,000 --> 00:05:32,684
ते कुठे व्यक्त झालेले आपण पाहिले आहे का?

103
00:05:32,708 --> 00:05:36,934
गुडाल: त्यांच्या खेळात ते दिसून येते.

104
00:05:36,958 --> 00:05:39,393
एखादा मोठा चिंपांझी छोट्याशी खेळत असतो.

105
00:05:39,417 --> 00:05:41,809
छोटा झाडाभोवती वेलीमागे जात असतो.

106
00:05:41,833 --> 00:05:44,684
दरवेळी छोटा ती वेल पकडणार,

107
00:05:44,708 --> 00:05:46,684
तेवढ्यात मोठा ती ओढून दूर खेचतो.

108
00:05:46,708 --> 00:05:48,476
छोटा रडू लागतो,

109
00:05:48,500 --> 00:05:50,268
तर मोठा हसू लागतो.

110
00:05:50,292 --> 00:05:51,750
यावरून समजते.

111
00:05:54,417 --> 00:05:59,809
ख्रिस: आणि नंतर आपण 
फार क्लेशकारक असे काही पाहिलेत.

112
00:05:59,833 --> 00:06:04,559
काही प्रसंगी आपण 
चिंपांझींच्या टोळ्या, जमाती, गट,

113
00:06:04,583 --> 00:06:10,684
एकमेकांशी क्रूरपणे, 
हिंसकपणे वागताना पाहिलेत.

114
00:06:10,708 --> 00:06:14,351
याचा अर्थ आपण कसा लावला 
हे मला जाणून घ्यायचे आहे.

115
00:06:14,375 --> 00:06:17,601
त्यांना पाहून आपल्याला 
मानवाबद्दल निराशा वाटली का?

116
00:06:17,625 --> 00:06:20,149
कारण मानवाशी त्यांचे जवळचे नाते आहे.

117
00:06:20,173 --> 00:06:23,976
सर्व वानर जमातींमध्ये 
अटळपणे कोणत्या तरी स्वरूपात

118
00:06:24,000 --> 00:06:27,375
हिंसा असणार, असे वाटले का?

119
00:06:28,375 --> 00:06:30,976
गुडाल: तशी ती आहे, हे तर उघड आहे.

120
00:06:31,000 --> 00:06:35,643
मानवी क्रौर्याशी माझा प्रथम संबंध आला,

121
00:06:35,667 --> 00:06:37,309
तो युद्ध संपल्यावर,

122
00:06:37,333 --> 00:06:40,101
ज्यूंच्या संहाराची चित्रे पाहताना.

123
00:06:40,125 --> 00:06:42,726
आणि त्यामुळे मला मोठा धक्का बसला.

124
00:06:42,750 --> 00:06:44,018
त्यामुळे मी बदलले.

125
00:06:44,042 --> 00:06:46,351
मला वाटतं, त्यावेळी मी दहा वर्षांची होते.

126
00:06:46,375 --> 00:06:48,851
आणि जेव्हा मला चिंपांझींमधल्या

127
00:06:48,875 --> 00:06:52,018
हिंसेची झलक दिसली, तेव्हा वाटलं, की

128
00:06:52,042 --> 00:06:54,559
ते आपल्यासारखेच पण जास्त चांगले आहेत.

129
00:06:54,583 --> 00:06:57,143
मग समजले, की माझ्या कल्पनेपेक्षा

130
00:06:57,167 --> 00:06:58,684
आपल्यात जास्त साम्य आहे.

131
00:06:58,708 --> 00:07:02,684
१९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीला

132
00:07:02,708 --> 00:07:03,976
हे फार विचित्र वाटले.

133
00:07:04,000 --> 00:07:05,601
आक्रमकता ही जन्मजात असते,

134
00:07:05,625 --> 00:07:09,726
की आत्मसात केलेली असते 
याबद्दल मोठा वाद होता.

135
00:07:09,750 --> 00:07:12,434
आणि त्याला राजकीय वळण लागले.

136
00:07:12,458 --> 00:07:15,893
तो खराच मोठा विचित्र काळ होता.

137
00:07:15,917 --> 00:07:17,559
मी पुढे सरून सांगत होते,

138
00:07:17,583 --> 00:07:20,143
"नाही. मला वाटते, आक्रमकता हा नक्कीच

139
00:07:20,167 --> 00:07:24,268
आपल्या नैसर्गिक वर्तणुकींच्या 
पटलामधला एक भाग आहे."

140
00:07:24,292 --> 00:07:29,934
एका आदरणीय शास्त्रज्ञाला
मी त्यांचे खरेखुरे मत विचारले.

141
00:07:29,958 --> 00:07:32,351
कारण ते स्पष्ट सांगत होते, की

142
00:07:32,375 --> 00:07:33,851
आक्रमकता आत्मसात केलेली असते.

143
00:07:33,875 --> 00:07:38,018
आणि ते म्हणाले, "जेन, मला खरोखर काय वाटते
याबद्दल मी न बोलणे चांगले."

144
00:07:38,042 --> 00:07:41,917
माझ्यासाठी विज्ञानाच्या दृष्टीने 
हा मोठाच धक्का होता.

145
00:07:42,792 --> 00:07:47,351
ख्रिस: लहानपणापासून, जग सुंदर आहे 
असा माझा समज होता.

146
00:07:47,375 --> 00:07:52,893
फुलपाखरे, मधमाशा, फुले 
यांबद्दलचे अनेक सुंदर चित्रपट,

147
00:07:52,917 --> 00:07:55,851
अतिशय सुंदर असे निसर्गचित्र.

148
00:07:55,875 --> 00:08:01,893
अनेक पर्यावरण शास्त्रज्ञ 
बरेचदा असा पवित्रा घेतात,

149
00:08:01,917 --> 00:08:06,059
"होय, निसर्ग निर्मळ आहे. 
निसर्ग सुंदर आहे. मानव दुष्ट आहे."

150
00:08:06,083 --> 00:08:08,726
पण प्रत्यक्षात मात्र 
आपली निरीक्षणे निराळी असतात.

151
00:08:08,750 --> 00:08:11,601
निसर्गाच्या कोणत्याही घटकाकडे 
जास्त बारकाईने पाहता

152
00:08:11,625 --> 00:08:13,976
खरोखर भयंकर गोष्टी आढळतात.

153
00:08:14,000 --> 00:08:16,393
निसर्गाचा अर्थ आपण कसा लावता? 
आपल्याला काय वाटते?

154
00:08:16,417 --> 00:08:18,851
आपण त्याचा अर्थ कसा लावावा?

155
00:08:18,875 --> 00:08:20,851
गुडाल: निसर्ग म्हणजे

156
00:08:20,875 --> 00:08:24,809
उत्क्रांतीचा संपूर्ण वर्णपट पाहता,

157
00:08:24,833 --> 00:08:28,518
एखादे आदिम स्वरूपातले ठिकाण..

158
00:08:28,542 --> 00:08:33,143
माझ्या लहानपणी आफ्रिका 
अशी आदिम स्वरूपात होती.

159
00:08:33,167 --> 00:08:36,101
तिथे सर्वत्र प्राणी होते.

160
00:08:36,125 --> 00:08:40,018
आणि सिंहांनी शिकार केलेली 
मला कधीच आवडत नसे.

161
00:08:40,042 --> 00:08:42,559
पण त्यांना शिकार करावी लागते. 
तो त्यांचा धर्म आहे.

162
00:08:42,583 --> 00:08:46,393
त्यांनी प्राणी मारले नाहीत, 
तर ते स्वतः मरतील.

163
00:08:46,417 --> 00:08:50,101
आपण आणि प्राणी यांतला मोठा फरक, मला वाटते,

164
00:08:50,125 --> 00:08:56,018
ते जे काही करतात, 
तो त्यांचा धर्म असतो म्हणून करतात.

165
00:08:56,042 --> 00:08:59,393
आपण योजना आखून काम करू शकतो.

166
00:08:59,417 --> 00:09:01,184
आपल्या योजना फार निराळ्या असतात.

167
00:09:01,208 --> 00:09:05,226
आपण एखादे जंगल पूर्णपणे तोडण्याच्या 
योजना आखू शकतो,

168
00:09:05,250 --> 00:09:07,726
कारण आपल्याला लाकूड विकायचे असते,

169
00:09:07,750 --> 00:09:10,101
किंवा आणखी एखादा शॉपिंग मॉल बांधायचा असतो,

170
00:09:10,125 --> 00:09:11,393
वगैरे काहीतरी.

171
00:09:11,417 --> 00:09:16,143
आपण निसर्गाचा नाश करतो, युद्धे करतो.

172
00:09:16,167 --> 00:09:19,976
आपण असा दुष्टावा करू शकतो,
कारण स्वतः आरामात बसून

173
00:09:20,000 --> 00:09:22,934
आपण दूरवर कोणाला तरी 
छळण्याची योजना आखू शकतो.

174
00:09:22,958 --> 00:09:24,226
हा दुष्टपणा आहे.

175
00:09:24,250 --> 00:09:27,893
चिंपांझींचे युद्ध आदिम प्रकारचे असते.

176
00:09:27,917 --> 00:09:29,476
ते अतिशय आक्रमक होऊ शकतात.

177
00:09:29,500 --> 00:09:30,893
पण ते क्षणिक असते.

178
00:09:30,917 --> 00:09:32,393
ती त्यांची भावना असते.

179
00:09:32,417 --> 00:09:34,809
एका भावनेला दिलेला तो प्रतिसाद असतो.

180
00:09:34,833 --> 00:09:38,476
ख्रिस: आपल्या निरीक्षणानुसार 
चिंपांझींची प्रगती

181
00:09:38,500 --> 00:09:41,893
काही लोक ज्याला मानवी महाशक्ती म्हणतात

182
00:09:41,917 --> 00:09:43,643
तिच्याइतकी नाही.

183
00:09:43,667 --> 00:09:49,601
भविष्याचे तपशीलवार चित्र मनात पाहून

184
00:09:49,625 --> 00:09:52,393
मानव दीर्घकालीन योजना आखू शकतो.

185
00:09:52,417 --> 00:09:57,768
त्या योजना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी
एकमेकांना उत्तेजन देऊ शकतो.

186
00:09:57,792 --> 00:10:01,226
चिंपांझींबरोबर इतका काळ घालवलेल्या 
आपणासारख्या व्यक्तीलादेखील

187
00:10:01,250 --> 00:10:04,434
असे वाटते की हे निराळे कौशल्य आहे.

188
00:10:04,458 --> 00:10:06,601
आपण त्याची जबाबदारी घेऊन

189
00:10:06,625 --> 00:10:09,434
ते अधिक शहाणपणाने वापरले पाहिजे.

190
00:10:09,458 --> 00:10:11,351
गुडाल: होय. मला स्वतःला असे वाटते --

191
00:10:11,375 --> 00:10:13,684
म्हणजे याबद्दल बरीच चर्चा झाली आहे,

192
00:10:13,708 --> 00:10:17,601
पण मला वाटते, आपण दोघे
ज्या पद्धतीने संवाद करत आहोत,

193
00:10:17,625 --> 00:10:19,393
ती पद्धत मानवाने निर्माण केली आहे.

194
00:10:19,417 --> 00:10:21,518
आपल्याजवळ शब्द आहेत.

195
00:10:21,542 --> 00:10:24,934
म्हणजे प्राण्यांमधला संवाद 
आपल्याला वाटतो त्यापेक्षा

196
00:10:24,958 --> 00:10:26,226
फार प्रगत आहे.

197
00:10:26,250 --> 00:10:28,226
चिंपांझी, गोरिला, ओरँगउटान

198
00:10:28,250 --> 00:10:31,708
हे बहिऱ्यांसाठीची मानवी 
खाणाखुणांची भाषा शिकू शकतात.

199
00:10:32,792 --> 00:10:38,226
आपली जी भाषा असेल, 
तीच शिकत आपण मोठे होतो.

200
00:10:38,250 --> 00:10:41,893
त्यामुळे तुम्ही कधीच ऐकल्या नसतील 
अशा गोष्टी मी तुम्हांला सांगू शकते.

201
00:10:41,917 --> 00:10:44,476
पण चिंपांझी तसे करू शकत नाहीत.

202
00:10:44,500 --> 00:10:49,726
आपण आपल्या मुलांना 
अमूर्त गोष्टी शिकवू शकतो.

203
00:10:49,750 --> 00:10:51,559
पण चिंपांझी तसे करू शकत नाहीत.

204
00:10:51,583 --> 00:10:55,268
हो, चिंपांझी सर्व प्रकारच्या 
चतुराईच्या गोष्टी करू शकतात.

205
00:10:55,292 --> 00:10:59,893
तसेच हत्ती, कावळे 
आणि ऑक्टोपससुद्धा करू शकतात.

206
00:10:59,917 --> 00:11:03,518
पण आपण दुसऱ्या ग्रहांवर जाणारी 
याने तयार करू शकतो.

207
00:11:03,542 --> 00:11:06,101
छायाचित्रे काढणारे छोटे 
यंत्रमानव निर्माण करू शकतो.

208
00:11:06,125 --> 00:11:10,893
आपण दोघे आपापल्या ठिकाणाहून 
एकमेकांशी बोलतो आहोत,

209
00:11:10,917 --> 00:11:13,059
ती अद्भुत पद्धत आपण शोधून काढली आहे.

210
00:11:13,083 --> 00:11:14,726
माझ्या लहानपणी

211
00:11:14,750 --> 00:11:17,559
टीव्ही नव्हता, मोबाईल नव्हता.

212
00:11:17,583 --> 00:11:19,434
संगणक नव्हते.

213
00:11:19,458 --> 00:11:20,893
ते जग फार निराळे होते.

214
00:11:20,917 --> 00:11:24,518
माझ्याजवळ होती फक्त पेन्सिल, पेन आणि वही.

215
00:11:24,542 --> 00:11:27,393
ख्रिस: आपण पुन्हा निसर्गाबद्दलच्या 
प्रश्नाकडे वळू.

216
00:11:27,417 --> 00:11:28,989
मी याबद्दल पुष्कळ विचार करतो.

217
00:11:29,013 --> 00:11:32,263
प्रामाणिकपणे सांगतो, 
मी हे समजून घ्यायचा प्रयत्न करत आहे.

218
00:11:33,208 --> 00:11:37,393
आपण, आणि मला आदरणीय असणाऱ्या अनेक लोकांनी

219
00:11:37,417 --> 00:11:44,226
निसर्गाची हानी होऊ न देणे
या एका ध्यासापोटी इतके कार्य केले आहे.

220
00:11:44,250 --> 00:11:47,101
तर, ही गोष्ट शक्य आहे का, 
योग्य किंवा गरजेची आहे का:

221
00:11:47,125 --> 00:11:51,976
आपण एकाच वेळी दोन्ही बाजू 
स्वीकारू शकतो का,

222
00:11:52,000 --> 00:11:53,934
की निसर्गात अनेक भयंकर गोष्टी असतात,

223
00:11:53,958 --> 00:11:56,851
पण त्याचवेळी निसर्ग विलक्षण सुंदरही असतो.

224
00:11:56,875 --> 00:12:02,018
यापैकी काही सौंदर्य त्या भयंकरपणाच्या 
शक्यतेतून निर्माण होतं.

225
00:12:02,042 --> 00:12:06,934
ते आपले भान हरपण्याइतके सुंदर असते.

226
00:12:06,958 --> 00:12:10,684
आपण निसर्गाचा एक भाग आहोत. 
त्याशिवाय आपल्याला अस्तित्व नाही.

227
00:12:10,708 --> 00:12:13,143
मानवाला पूर्णत्व हवे असेल, तर प्रथम

228
00:12:13,167 --> 00:12:17,434
आपण निसर्गाला आपलेसे केले पाहिजे. 
त्याचा भाग झाले पाहिजे. बरोबर?

229
00:12:17,458 --> 00:12:22,226
हे नाते कोणत्या भाषेत मांडावे? 
आपण मला मार्गदर्शन करा.

230
00:12:22,250 --> 00:12:26,351
गुडाल: मला वाटतं, एक समस्या अशी आहे, 
की आपली बुद्धी जशी विकसित झाली,

231
00:12:26,375 --> 00:12:29,018
तशी आपल्या उपयोगासाठी

232
00:12:29,042 --> 00:12:32,434
पर्यावरणात बदल घडवण्याची 
आपली क्षमता वाढत गेली,

233
00:12:32,458 --> 00:12:35,268
आपण शेती करून पीक घेऊ लागलो.

234
00:12:35,292 --> 00:12:38,476
त्या जागी पूर्वी जंगल किंवा वनराई होती.

235
00:12:38,500 --> 00:12:41,309
आपण आता त्याबद्दल बोलायला नको.

236
00:12:41,333 --> 00:12:44,893
पण अशी आहे आपली निसर्ग बदलण्याची क्षमता.

237
00:12:44,917 --> 00:12:49,351
आपण शहरांत आणि महानगरांत 
जास्त वस्ती करू लागलो,

238
00:12:49,375 --> 00:12:53,351
तंत्रज्ञानावर जास्त अवलंबून राहू लागलो,

239
00:12:53,375 --> 00:12:56,976
त्यामुळे जास्त लोकांना निसर्गापासून 
ताटातूट झाल्यासारखे वाटू लागले.

240
00:12:57,000 --> 00:12:59,559
आज शेकडो, हजारो मुले

241
00:12:59,583 --> 00:13:01,309
शहराच्या आतल्या भागांत वाढताहेत.

242
00:13:01,333 --> 00:13:04,059
तिथे कोणत्याही प्रकारचा निसर्ग नाही.

243
00:13:04,083 --> 00:13:09,143
म्हणूनच हरित शहरांची मोहीम 
इतकी महत्त्वाची आहे.

244
00:13:09,167 --> 00:13:11,518
याबाबत प्रयोग झाले आहेत.

245
00:13:11,542 --> 00:13:14,809
मला वाटते शिकागोमध्ये असावेत. 
पण खात्री नाही.

246
00:13:14,833 --> 00:13:17,893
तिथे अनेक मोकळ्या जागा होत्या.

247
00:13:17,917 --> 00:13:21,684
हिंसाचार प्रबळ असणाऱ्या 
शहराच्या एका भागात.

248
00:13:21,708 --> 00:13:24,768
यापैकी काही जागा त्यांनी हरित केल्या.

249
00:13:24,792 --> 00:13:29,809
त्यांनी त्या मोकळ्या जागांमध्ये 
फुले, झाडे, झुडुपे लावली.

250
00:13:29,833 --> 00:13:33,184
आणि तिथले हिंसेचे प्रमाण एकदम कमी झाले.

251
00:13:33,208 --> 00:13:35,708
मग त्यांनी उरलेल्या 
अर्ध्या भागातही झाडे लावली.

252
00:13:36,917 --> 00:13:38,851
यावरून हे स्पष्ट होते.

253
00:13:38,875 --> 00:13:41,643
याखेरीज संशोधनातून 
असेही सिद्ध झाले आहे, की

254
00:13:41,667 --> 00:13:45,917
योग्य मानसिक वाढीसाठी 
मुलांना हरित निसर्गाची गरज असते.

255
00:13:46,875 --> 00:13:50,101
तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे 
आपण निसर्गाचा एक भाग आहोत.

256
00:13:50,125 --> 00:13:54,351
आणि आपण निसर्गाचा अनादर करत आहोत.

257
00:13:54,375 --> 00:13:57,309
हे आपल्या मुलांसाठी फार घातक आहे.

258
00:13:57,333 --> 00:13:58,809
आणि आपल्या नातवंडांसाठीही.

259
00:13:58,833 --> 00:14:02,851
कारण स्वच्छ हवा, स्वच्छ पाणी, 
हवामान आणि पावसाचे नियमन

260
00:14:02,875 --> 00:14:06,434
यासाठी आपण निसर्गावर अवलंबून असतो.

261
00:14:06,458 --> 00:14:09,226
आपण काय केले त्याकडे पहा. 
हवामान संकटाकडे पहा.

262
00:14:09,250 --> 00:14:11,476
हे आपल्यामुळे घडले. आपणच हे केले.

263
00:14:11,500 --> 00:14:13,184
ख्रिस: सुमारे तीस वर्षांपूर्वी

264
00:14:13,208 --> 00:14:19,018
आपण वैज्ञानिक ते सामाजिक कार्यकर्ती 
असा बदल केलात.

265
00:14:19,042 --> 00:14:20,292
का?

266
00:14:21,333 --> 00:14:26,809
गुडाल: १९८६ सालची विज्ञान परिषद. 
तोपर्यंत मला पी. एच.डी. मिळालेली होती.

267
00:14:26,833 --> 00:14:30,559
चिंपांझींचे वर्तन सभोवतालच्या 
परिसरासोबत कसे बदलते,

268
00:14:30,583 --> 00:14:32,143
याबद्दल परिषद होती.

269
00:14:32,167 --> 00:14:34,559
आफ्रिकाभर सहा ठिकाणी 
पाहणीच्या जागा होत्या.

270
00:14:34,583 --> 00:14:38,268
आम्हांला वाटले, 
या शास्त्रज्ञांना एकत्र आणू,

271
00:14:38,292 --> 00:14:39,684
आणि याचा शोध घेऊ.

272
00:14:39,708 --> 00:14:41,226
हे फार रंजक होते.

273
00:14:41,250 --> 00:14:43,893
पण यापैकी एक सत्र 
निसर्ग संरक्षणाबद्दल होते.

274
00:14:43,917 --> 00:14:47,768
आणि एक सत्र बंदिस्त अवस्थेतील 
प्राण्यांबद्दल होते.

275
00:14:47,792 --> 00:14:49,893
उदाहरणार्थ, वैद्यकीय संशोधनातील प्राणी.

276
00:14:49,917 --> 00:14:54,184
ही दोन सत्रे माझ्यासाठी धक्कादायक ठरली.

277
00:14:54,208 --> 00:14:56,768
एक वैज्ञानिक म्हणून मी परिषदेला गेले होते,

278
00:14:56,792 --> 00:14:58,351
कार्यकर्ती म्हणून बाहेर आले.

279
00:14:58,375 --> 00:15:02,184
हा निर्णय मी घेतला नाही. 
मनात आत काहीतरी घडलं.

280
00:15:02,208 --> 00:15:05,726
ख्रिस: गेली चौतीस वर्षे

281
00:15:05,750 --> 00:15:08,434
मानव आणि निसर्गातले संबंध सुधारण्यासाठी

282
00:15:08,458 --> 00:15:11,750
आपण अथकपणे मोहीम राबवलीत.

283
00:15:12,667 --> 00:15:17,750
हे संबंध कसे असायला हवेत?

284
00:15:19,000 --> 00:15:23,809
गुडाल: हे प्रश्न पुन्हापुन्हा समोर येतात.

285
00:15:23,833 --> 00:15:26,583
मानवाला राहण्यासाठी जागा लागते.

286
00:15:27,625 --> 00:15:29,726
पण मला वाटते, समस्या हीच आहे, की

287
00:15:29,750 --> 00:15:33,309
आपला सधन समाज

288
00:15:33,333 --> 00:15:34,726
अतिशय लोभी झाला आहे.

289
00:15:34,750 --> 00:15:40,018
खरोखर, मोठमोठी पटांगणे असणारी 
चार चार घरे कोणाला लागतात?

290
00:15:40,042 --> 00:15:43,684
आणखी एक शॉपिंग मॉल 
आपल्याला कशासाठी हवा असतो?

291
00:15:43,708 --> 00:15:45,434
आणखी असेच बरेच काही.

292
00:15:45,458 --> 00:15:50,434
आपण अल्पकाळचा आर्थिक फायदा पाहतो आहोत.

293
00:15:50,458 --> 00:15:53,518
पैसा हा उपासना करण्याचा देव झाला आहे.

294
00:15:53,542 --> 00:15:57,601
निसर्गाशी असलेले अस्तित्वाचे सर्व बंध 
आपण हरवून बसलो आहोत.

295
00:15:57,625 --> 00:16:03,351
म्हणून आपण अल्पकाळचा आर्थिक फायदा 
किंवा सत्ता मिळवण्याचा प्रयत्न करत आहोत.

296
00:16:03,375 --> 00:16:06,018
पृथ्वीचे संरक्षण

297
00:16:06,042 --> 00:16:08,083
किंवा आपल्या मुलांचे भविष्य याऐवजी.

298
00:16:09,000 --> 00:16:12,101
आता आपल्याला या गोष्टींची काळजी वाटत नाही.

299
00:16:12,125 --> 00:16:15,226
म्हणून, मी माझा लढा कधीच थांबवणार नाही.

300
00:16:15,250 --> 00:16:19,059
ख्रिस: चिंपांझी संरक्षणाच्या आपल्या कामात

301
00:16:19,083 --> 00:16:24,268
आपण जनतेला केंद्रस्थानी ठेवले.

302
00:16:24,292 --> 00:16:26,393
स्थानिक जनतेचा सहभाग मिळवला.

303
00:16:26,417 --> 00:16:27,684
यात कितपत यश मिळाले?

304
00:16:27,708 --> 00:16:29,851
पृथ्वीचे यशस्वीपणे रक्षण करण्यासाठी

305
00:16:29,875 --> 00:16:32,934
हे गरजेचे आहे, असे आपल्याला वाटते का?

306
00:16:32,958 --> 00:16:35,434
गुडाल: त्या सुप्रसिद्ध परिषदेनंतर 
मला वाटले,

307
00:16:35,458 --> 00:16:39,018
आफ्रिकेतले चिंपांझी नाहीसे का होताहेत,
आणि जंगलांची काय परिस्थिती आहे

308
00:16:39,042 --> 00:16:40,893
याबद्दल जास्त जाणून घ्यायला हवे.

309
00:16:40,917 --> 00:16:45,976
मग मी थोडे पैसे जमवून चिंपांझी वस्तीच्या 
सहा देशांना भेट दिली.

310
00:16:46,000 --> 00:16:50,018
आणि चिंपांझींना कोणत्या समस्यांचा
सामना करावा लागतो हे समजून घेतले.

311
00:16:50,042 --> 00:16:52,809
मांसासाठी हत्या होणे,
जिवंत प्राण्यांचा विक्रय,

312
00:16:52,833 --> 00:16:54,518
सापळ्यात पकडले जाणे,

313
00:16:54,542 --> 00:16:58,934
मानवी लोकसंख्येची वाढ

314
00:16:58,958 --> 00:17:02,684
आणि त्यामुळे त्यांची शेती, गुरे 
आणि वस्तीसाठी जास्त जमिनीची गरज.

315
00:17:02,708 --> 00:17:07,434
पण अनेक माणसांना सोसावे लागणारे 
हाल सुद्धा मी पाहत होते.

316
00:17:07,458 --> 00:17:11,018
अतोनात दारिद्र्य, 
आरोग्य आणि शिक्षण यांचा अभाव,

317
00:17:11,042 --> 00:17:13,518
जमिनीची धूप.

318
00:17:13,542 --> 00:17:18,518
गॉम्बेच्या छोट्याशा राष्ट्रीय उद्यानावरून
विमानाने जात असताना हे विचार असह्य झाले.

319
00:17:18,542 --> 00:17:22,809
एकेकाळी आफ्रिकेच्या 
पश्चिम किनाऱ्यापर्यंत जाणारा हा

320
00:17:22,833 --> 00:17:24,101
विषुववृत्तीय जंगलपट्टा.

321
00:17:24,125 --> 00:17:25,434
आणि १९९० मध्ये

322
00:17:25,458 --> 00:17:29,101
उरले होते त्या जंगलाचे एक छोटेसे बेट. 
छोटेसे राष्ट्रीय उद्यान.

323
00:17:29,125 --> 00:17:31,018
सभोवतालच्या सगळ्या टेकड्या उजाड होत्या.

324
00:17:31,042 --> 00:17:32,768
त्यावेळी मला जोरदार धक्का बसला.

325
00:17:32,792 --> 00:17:34,601
आपण जर जनतेला

326
00:17:34,625 --> 00:17:36,893
पर्यावरणाची हानी न करता

327
00:17:36,917 --> 00:17:39,518
जगण्याच्या पद्धती शोधायला मदत केली नाही,

328
00:17:39,542 --> 00:17:42,226
तर आपण चिंपांझींना वाचवण्याचा प्रयत्न 
करूच शकत नाही.

329
00:17:42,250 --> 00:17:45,976
म्हणून जेन गुडाल संस्थेने 
"Take Care" हा कार्यक्रम सुरु केला.

330
00:17:46,000 --> 00:17:48,018
आम्ही त्याला "TACARE" म्हणतो.

331
00:17:48,042 --> 00:17:51,976
ही आमची निसर्ग संरक्षणाची पद्धत 
समाजावर आधारित आहे.

332
00:17:52,000 --> 00:17:54,101
ही सर्वसमावेशक आहे.

333
00:17:54,125 --> 00:17:57,351
निसर्ग संरक्षणाची साधने

334
00:17:57,375 --> 00:17:59,226
आम्ही गावकऱ्यांच्या हातात सोपवली आहेत.

335
00:17:59,250 --> 00:18:04,351
टांझानियामधले वन्य चिंपांझी 
आरक्षित जागेत राहत नाहीत.

336
00:18:04,375 --> 00:18:07,143
ते गावातल्या राखीव जंगलांत राहतात.

337
00:18:07,167 --> 00:18:12,434
लोक आता गावातल्या जंगलांवर
नजर ठेवू लागले आहेत.

338
00:18:12,458 --> 00:18:14,684
आता त्यांना समजते, की

339
00:18:14,708 --> 00:18:18,268
जंगलांचे संरक्षण हे फक्त 
वन्यप्राण्यांसाठी नसून

340
00:18:18,292 --> 00:18:19,768
ते त्यांच्यासाठीदेखील आहे.

341
00:18:19,792 --> 00:18:22,226
जंगल ही त्यांची गरज आहे.

342
00:18:22,250 --> 00:18:23,601
त्यांना त्याचा अभिमान वाटतो.

343
00:18:23,625 --> 00:18:25,726
तिथले स्वयंसेवक कार्यशाळेत जातात.

344
00:18:25,750 --> 00:18:27,809
स्मार्टफोन कसे वापरावेत ते शिकतात.

345
00:18:27,833 --> 00:18:32,601
क्लाउड मध्ये माहिती 
अपलोड कशी करावी ते शिकतात.

346
00:18:32,625 --> 00:18:35,476
त्यामुळे सर्व काम पारदर्शी होते.

347
00:18:35,500 --> 00:18:37,643
झाडे पुन्हा उगवली आहेत.

348
00:18:37,667 --> 00:18:39,726
आता टेकड्या उजाड राहिल्या नाहीत.

349
00:18:39,750 --> 00:18:44,476
गॉम्बेभोवती एक मध्यवर्ती विभाग 
निर्माण करण्याचे त्यांनी ठरवले आहे.

350
00:18:44,500 --> 00:18:47,893
त्यामुळे चिंपांझींना १९९० पेक्षा 
जास्त मोठे जंगल उपलब्ध होईल.

351
00:18:47,917 --> 00:18:49,851
जंगलांमधले जोडमार्ग ते खुले करत आहेत.

352
00:18:49,875 --> 00:18:55,268
त्यामुळे विखुरलेल्या प्रजातींचा संबंध येईल
जवळच्या नात्यात संबंध येणार नाही.

353
00:18:55,292 --> 00:18:58,434
होय, या पद्धतीला यश मिळाले आहे. 
आता ती आणखी सहा देशांत सुरु आहे.

354
00:18:58,458 --> 00:18:59,726
हीच पद्धत.

355
00:18:59,750 --> 00:19:05,351
ख्रिस: आपण आपले असामान्य विचार 
न थकता जगात सर्वत्र पोहोचवता.

356
00:19:05,375 --> 00:19:07,309
इतका प्रवास करता.

357
00:19:07,333 --> 00:19:10,601
सगळीकडे व्याख्याने देता.
सर्वत्र लोकांना प्रेरणा देता.

358
00:19:10,625 --> 00:19:15,601
आपल्याला ही ऊर्जा कुठून मिळते?

359
00:19:15,625 --> 00:19:17,268
या कार्याचा इतका उत्कट ध्यास,

360
00:19:17,292 --> 00:19:20,476
कारण हे काम थकवणारं आहे.

361
00:19:20,500 --> 00:19:23,018
मोठ्या समुदायासमोर दिलेले 
प्रत्येक व्याख्यान

362
00:19:23,042 --> 00:19:25,101
शारीरिक दृष्टया थकवून टाकते.

363
00:19:25,125 --> 00:19:28,143
तरीही, आपण अजूनही हे करताहात.

364
00:19:28,167 --> 00:19:30,125
आपण हे कसे करता?

365
00:19:31,042 --> 00:19:36,393
गुडाल: तुम्हांला ठाऊक असेल, मी हट्टी आहे. 
मला हार मानणं आवडत नाही.

366
00:19:36,417 --> 00:19:41,684
मोठाल्या कंपन्यांचे अधिकारी

367
00:19:41,708 --> 00:19:43,226
जे जंगले नष्ट करतात,

368
00:19:43,250 --> 00:19:49,809
किंवा पूर्वीच्या राष्ट्राध्यक्षांचे 
निसर्ग रक्षणाचे नियम

369
00:19:49,833 --> 00:19:51,143
रद्द करणारे राजकारणी,

370
00:19:51,167 --> 00:19:53,976
मी कोणाबद्दल बोलते आहे तुम्ही जाणता.

371
00:19:54,000 --> 00:19:56,143
यांच्याविरुद्ध मी लढतच राहणार आहे.

372
00:19:56,167 --> 00:20:00,268
वन्यजीवनाविषयी मला काळजी आहे, 
तो माझा ध्यास आहे.

373
00:20:00,292 --> 00:20:02,976
मला निसर्गाचा ध्यास आहे.

374
00:20:03,000 --> 00:20:07,434
माझं जंगलांवर प्रेम आहे. 
त्यांचा नाश होताना पाहून मला दुःख वाटते.

375
00:20:07,458 --> 00:20:10,351
आणि मला मुलांविषयी फार आस्था वाटते.

376
00:20:10,375 --> 00:20:12,434
त्यांचे भवितव्य आपण हिरावून घेत आहोत.

377
00:20:12,458 --> 00:20:14,184
मी हार मानणार नाही.

378
00:20:14,208 --> 00:20:19,143
मला वाटते, माझ्याजवळ चांगली जनुके आहेत. 
ही देवाची देणगी आहे.

379
00:20:19,167 --> 00:20:22,768
आणि माझ्याजवळ जी दुसरी देणगी 
असल्याचे माझ्या लक्षात आले,

380
00:20:22,792 --> 00:20:24,226
ती म्हणजे संवाद.

381
00:20:24,250 --> 00:20:26,893
मग ते लिहिणे असो किंवा बोलणे.

382
00:20:26,917 --> 00:20:28,976
आपल्याला वाटते,

383
00:20:29,000 --> 00:20:31,893
असे जगभर फिरून काय होणार?

384
00:20:31,917 --> 00:20:35,018
पण दरवेळी मी व्याख्यान देते

385
00:20:35,042 --> 00:20:36,393
तेव्हा लोक सांगतात,

386
00:20:36,417 --> 00:20:38,768
"मी हार मानली होती. 
पण तुम्ही मला प्रेरणा दिलीत.

387
00:20:38,792 --> 00:20:41,059
आता मी माझा हातभार लावण्याची 
प्रतिज्ञा करतो."

388
00:20:41,083 --> 00:20:45,976
आणि "Roots and Shoots" ही मुलांची मोहीम 
आता पासष्ट देशांतून सुरु आहे.

389
00:20:46,000 --> 00:20:47,559
आणि त्यात वाढ होत आहे.

390
00:20:47,583 --> 00:20:48,851
सर्व वयोगट

391
00:20:48,875 --> 00:20:52,018
मानवाला, प्राण्यांना, पर्यावरणाला 
मदत करणारे प्रकल्प निवडताहेत.

392
00:20:52,042 --> 00:20:54,643
बाह्या सरसावून कामाला लागले आहेत.

393
00:20:54,667 --> 00:20:57,809
त्यांच्या डोळ्यांत एक चमक दिसते.
त्यांना सांगायचं असतं,

394
00:20:57,833 --> 00:21:00,309
डॉ. जेन, पहा, आम्ही काय करतो आहोत

395
00:21:00,333 --> 00:21:02,101
पृथ्वीच्या रक्षणासाठी.

396
00:21:02,125 --> 00:21:03,934
त्यांना मी निराश कशी करू?

397
00:21:03,958 --> 00:21:07,226
ख्रिस: पृथ्वीच्या भविष्याबद्दल 
आपल्याला वाटणारी

398
00:21:07,250 --> 00:21:08,893
सर्वात मोठी काळजी कोणती?

399
00:21:08,917 --> 00:21:12,292
आजच्या आपल्या स्थितीबद्दल वाटणारी 
सर्वात मोठी भीती कोणती?

400
00:21:13,750 --> 00:21:19,101
गुडाल: मला वाटते, आपल्या हातात 
फार कमी वेळ असल्याची भीती.

401
00:21:19,125 --> 00:21:22,643
झालेल्या हानीची भरपाई करण्याची 
निदान सुरुवात करण्यासाठी,

402
00:21:22,667 --> 00:21:25,726
हवामान बदल मंदावण्यासाठी.

403
00:21:25,750 --> 00:21:27,726
वेळ संपत आली आहे.

404
00:21:27,750 --> 00:21:32,934
लॉकडाऊनच्या काळात जगभरात 
काय घडले ते आपण पाहिलेच.

405
00:21:32,958 --> 00:21:35,018
कोविड-१९ मुळे.

406
00:21:35,042 --> 00:21:37,226
शहरांवरचे आकाश स्वच्छ झाले.

407
00:21:37,250 --> 00:21:41,101
काही लोकांनी प्रथमच 
इतक्या शुद्ध हवेत श्वास घेतला.

408
00:21:41,125 --> 00:21:44,059
आणि रात्री इतके लखलखणारे 
आकाश प्रथमच पाहिले,

409
00:21:44,083 --> 00:21:46,684
जे यापूर्वी कधीच नीट पाहिले नव्हते.

410
00:21:46,708 --> 00:21:49,059
तर मला वाटते,

411
00:21:49,083 --> 00:21:52,143
सर्वात मोठी काळजी अशी,

412
00:21:52,167 --> 00:21:55,476
की जास्त लोकांना,

413
00:21:55,500 --> 00:21:57,786
लोकांना समजते, पण ते कृती करत नाहीत.

414
00:21:57,810 --> 00:22:00,434
जास्त लोकांना कृती करायला 
प्रेरित कसे करावे?

415
00:22:00,458 --> 00:22:06,184
गुडाल: नॅशनल जॉग्राफिकने आपल्याविषयी 
एक असामान्य चित्रफीत प्रदर्शित केली आहे.

416
00:22:06,208 --> 00:22:09,768
सहा दशकांच्या आपल्या कार्यावर 
प्रकाशझोत टाकणारी.

417
00:22:09,792 --> 00:22:13,208
तिचे नाव आहे:
"Jane Goodall: The Hope."

418
00:22:14,042 --> 00:22:16,018
तर, ही कोणती आशा?

419
00:22:16,042 --> 00:22:17,309
गुडाल: माझी आशा म्हणजे,

420
00:22:17,333 --> 00:22:19,393
माझी सर्वात मोठी आशा म्हणजे तरुणाई.

421
00:22:19,417 --> 00:22:21,976
चीनमध्ये लोक सांगतात,

422
00:22:22,000 --> 00:22:24,143
"होय, अर्थातच मला 
पर्यावरणाविषयी आस्था आहे.

423
00:22:24,167 --> 00:22:26,434
मी प्राथमिक शाळेत
Roots and Shoots मध्ये होतो."

424
00:22:26,458 --> 00:22:29,768
Roots and Shoots द्वारे आम्ही 
नीतिमूल्यांचा पाठपुरावा करतो आहोत.

425
00:22:29,792 --> 00:22:34,601
या मुलांना भरपूर उत्साह आहे. 
एकदा समस्या समजल्या,

426
00:22:34,625 --> 00:22:36,476
त्यांच्यात कृती करण्याची क्षमता आहे,

427
00:22:36,500 --> 00:22:40,667
ते नद्या स्वच्छ करताहेत. 
अतिक्रमण करणाऱ्या प्रजाती काढताहेत.

428
00:22:41,958 --> 00:22:43,684
त्यांच्यापाशी कितीतरी कल्पना आहेत.

429
00:22:43,708 --> 00:22:48,393
आमच्याजवळ विलक्षण बुद्धिमत्तेचे लोक आहेत.

430
00:22:48,417 --> 00:22:52,476
त्यांच्या सहयोगाने आम्ही 
तंत्रज्ञान विकसित करत आहोत.

431
00:22:52,500 --> 00:22:55,351
त्यामुळे निसर्गाबरोबर 
एकात्मतेने राहता येईल.

432
00:22:55,375 --> 00:22:56,976
आणि आपल्या वैयक्तिक आयुष्यांत

433
00:22:57,000 --> 00:23:01,101
आपल्या रोजच्या कृतींचा परिणाम काय होतो
त्याचा आपण विचार करूया.

434
00:23:01,125 --> 00:23:03,226
आपण काय विकत घेतो? ते कुठून आले?

435
00:23:03,250 --> 00:23:04,809
ते कसे निर्माण झाले?

436
00:23:04,833 --> 00:23:07,768
यासाठी पर्यावरणाची हानी झाली का?
प्राण्यांचा छळ झाला का?

437
00:23:07,792 --> 00:23:10,143
बालमजूर वापरल्यामुळे ते स्वस्त आहे का?

438
00:23:10,167 --> 00:23:12,018
नैतिक पर्याय निवडा.

439
00:23:12,042 --> 00:23:15,559
पण तुम्ही गरिबीत राहत असाल, 
तर तसे करू शकणार नाही.

440
00:23:15,583 --> 00:23:18,268
सरतेशेवटी, या लोकांजवळ दुर्दम्य आशा आहे.

441
00:23:18,292 --> 00:23:20,893
ते अशक्य वाटणाऱ्या प्रश्नांचा सामना करतात

442
00:23:20,917 --> 00:23:23,351
आणि हार मानत नाहीत.

443
00:23:23,375 --> 00:23:26,476
त्यांना हार मानणं शक्य नसतं.

444
00:23:26,500 --> 00:23:29,018
पण काही गोष्टींशी मी लढू शकत नाही.

445
00:23:29,042 --> 00:23:31,625
मी भ्रष्टाचाराशी लढू शकत नाही.

446
00:23:32,833 --> 00:23:36,958
लष्कराची राजवट आणि हुकूमशहा 
यांच्याशी मी लढू शकत नाही.

447
00:23:38,625 --> 00:23:40,476
मला शक्य आहे तितकेच मी करू शकते.

448
00:23:40,500 --> 00:23:43,893
प्रत्येकाने आपल्या कुवतीप्रमाणे वाटा उचलला

449
00:23:43,917 --> 00:23:47,809
तर सर्व एकत्र मिळून पूर्णत्वाला येईल 
आणि यश मिळेल.

450
00:23:47,833 --> 00:23:49,226
ख्रिस: आता शेवटचा प्रश्न.

451
00:23:49,250 --> 00:23:51,559
अशी एक कल्पना, एक विचार सांगा,

452
00:23:51,583 --> 00:23:56,309
जो आज हे व्याख्यान पाहणाऱ्या 
प्रत्येकाच्या मनात आपण रुजवू इच्छिता.

453
00:23:56,333 --> 00:23:58,184
असा कोणता विचार सांगाल?

454
00:23:58,208 --> 00:24:02,351
गुडाल: फक्त एवढेच लक्षात ठेवा, 
आयुष्याच्या प्रत्येक दिवशी

455
00:24:02,375 --> 00:24:04,726
तुम्ही पृथ्वीवर परिणाम करत आहात.

456
00:24:04,750 --> 00:24:07,018
ते तुम्ही टाळू शकत नाही.

457
00:24:07,042 --> 00:24:10,601
अगदी पराकोटीच्या दारिद्र्यात राहत नसाल,

458
00:24:10,625 --> 00:24:13,851
तर हा परिणाम कोणत्या प्रकारचा असेल 
ते तुम्ही निवडू शकता.

459
00:24:13,875 --> 00:24:15,809
गरिबीत सुद्धा पर्याय उपलब्ध असतात.

460
00:24:15,833 --> 00:24:19,726
पण आपण सधन असलो, 
तर आपल्याजवळ जास्त पर्याय असतात.

461
00:24:19,750 --> 00:24:22,643
आपण सर्वांनी नैतिक पर्याय निवडले,

462
00:24:22,667 --> 00:24:25,809
तर आपल्या जगाचा प्रवास योग्य दिशेने होईल

463
00:24:25,833 --> 00:24:30,893
आणि ते पतवंडांसाठी सोडून जाताना 
इतकं निकृष्ट नसेल.

464
00:24:30,917 --> 00:24:35,684
मला वाटते, हा सर्वांसाठी संदेश आहे.

465
00:24:35,708 --> 00:24:38,684
कारण बऱ्याच लोकांना 
काय घडते आहे ते समजते आहे.

466
00:24:38,708 --> 00:24:41,476
पण त्यांना असहाय वाटते, निराश वाटते. 
आणि मग आपण काय करणार,

467
00:24:41,500 --> 00:24:44,059
म्हणून ते काहीच करत नाहीत. 
उदासीन राहतात.

468
00:24:44,083 --> 00:24:46,875
उदासीनता हा एक मोठा धोका आहे.

469
00:24:47,750 --> 00:24:49,934
ख्रिस: डॉ. जेन गुडाल, वा.

470
00:24:49,958 --> 00:24:53,934
आपल्या असामान्य आयुष्याबद्दल 
मी आपले खूप आभार मानतो.

471
00:24:53,958 --> 00:24:55,976
आपल्या कार्याबद्दल, आणि

472
00:24:56,000 --> 00:24:57,858
आज इथे आमच्याशी इतका वेळ बोलल्याबद्दल.

473
00:24:57,882 --> 00:24:59,268
धन्यवाद.

474
00:24:59,292 --> 00:25:00,542
गुडाल: धन्यवाद.