0:00:01.750,0:00:03.792
ख्रिस अँडरसन: डॉ. जेन गुडाल, आपले स्वागत.

0:00:04.875,0:00:06.143
जेन गुडाल: धन्यवाद.

0:00:06.167,0:00:10.101
मला वाटतं, माझ्यासोबत मि. एच आहेत,[br]हे लोकांना कळले पाहिजे.

0:00:10.125,0:00:12.268
नाहीतर ही मुलाखत अपुरी राहील.

0:00:12.292,0:00:14.417
कारण मि. एच यांना सगळे ओळखतात.

0:00:16.083,0:00:17.625
ख्रिस: हॅलो, मि. एच.

0:00:18.667,0:00:20.934
१७ वर्षांपूर्वीच्या टेड व्याख्यानात आपण

0:00:20.958,0:00:26.684
मानवाच्या निसर्गावरच्या अतिक्रमणाबद्दल [br]धोक्याची सूचना दिली होती.

0:00:26.708,0:00:28.559
आजची ही महामारी म्हणजे एक प्रकारे

0:00:28.583,0:00:32.476
निसर्गाचा प्रतिहल्ला आहे,[br]असे आपल्याला वाटते का?

0:00:32.500,0:00:37.559
गुडाल:हे अगदी स्पष्ट आहे, की

0:00:37.583,0:00:42.518
करोना किंवा एच आय व्ही/एड्स [br]यासारखे प्राणिजन्य रोग

0:00:42.542,0:00:46.893
आणि प्राण्यांपासून उद्भवणारे [br]सर्व प्रकारचे इतर रोग

0:00:46.917,0:00:50.059
यांचा पर्यावरणाच्या हानीशी [br]अंशतः संबंध आहे.

0:00:50.083,0:00:54.059
प्राण्यांचे निवासस्थान नष्ट झाले, [br]की ते दाटीवाटीने राहू लागतात.

0:00:54.083,0:00:58.351
त्यामुळे काहीवेळा एखाद्या प्राणी प्रजातीत [br]सामान्यपणे आढळणारा विषाणू,

0:00:58.375,0:01:01.434
जो शेकडो वर्षे त्या प्रजातीत [br]सहजपणे राहिला असेल,

0:01:01.458,0:01:03.476
तो नव्या प्रजातीत संक्रमित होतो.

0:01:03.500,0:01:08.643
याशिवाय, प्राणी मानवाच्या [br]अधिक निकट संपर्कात येत आहेत.

0:01:08.667,0:01:14.643
काहीवेळा यापैकी एखादा प्राणी -- [br]ज्याला विषाणूची लागण झाली असेल --

0:01:14.667,0:01:18.893
तो विषाणूला मानवात [br]संक्रमित होण्याची संधी देतो,

0:01:18.917,0:01:22.976
आणि कोविड-१९ सारखा नवा रोग निर्माण करतो.

0:01:23.000,0:01:25.018
याचबरोबर

0:01:25.042,0:01:27.851
आपण प्राण्यांचा मोठा अनादर करत आहोत.

0:01:27.875,0:01:29.518
आपण त्यांची शिकार करतो,

0:01:29.542,0:01:31.851
त्यांना ठार मारतो, त्यांना खातो,

0:01:31.875,0:01:33.393
त्यांचा विक्रय करतो,

0:01:33.417,0:01:39.809
वन्यप्राण्यांच्या बाजारपेठेत पाठवतो,

0:01:39.833,0:01:41.101
आशियामध्ये.

0:01:41.125,0:01:44.434
तिथे त्यांना छोट्याशा पिंजऱ्यांत, [br]भयानक अवस्थेत कोंडून ठेवले जाते.

0:01:44.458,0:01:48.768
तिथे मानवांमध्ये रक्त, मूत्र, विष्ठा [br]याद्वारे संसर्ग फैलावतो.

0:01:48.792,0:01:53.434
एका प्राण्यातून दुसऱ्यात किंवा मानवात [br]विषाणूचा प्रसार होण्यासाठी

0:01:53.458,0:01:55.184
ही परिस्थिती आदर्श ठरते.

0:01:55.208,0:01:59.476
ख्रिस: मला थोडं भूतकाळात डोकावायचे आहे.

0:01:59.500,0:02:01.393
कारण आपली कहाणीच तशी अद्भुत आहे.

0:02:01.417,0:02:05.518
म्हणजे १९६० च्या सुमारास, [br]आजच्यापेक्षा कट्टर स्त्रीविरोधी वातावरणात

0:02:05.542,0:02:08.268
आपण मार्ग काढू शकलात,

0:02:08.292,0:02:11.643
जगातल्या आघाडीच्या [br]शास्त्रज्ञांपैकी एक ठरलात,

0:02:11.667,0:02:15.184
चिंपांझींबद्दल एकामागून एक [br]आश्चर्यजनक शोध लावलेत,

0:02:15.208,0:02:18.268
म्हणजे त्यांनी साधनांचा केलेला वापर, [br]आणि असेच इतर अनेक शोध.

0:02:18.292,0:02:20.893
हे यश आपल्यामधल्या [br]कोणत्या वैशिष्ट्यामुळे मिळाले,

0:02:20.917,0:02:23.976
असे आपल्याला वाटते?

0:02:24.000,0:02:27.226
गुडाल: प्राण्यांविषयी प्रेम घेऊनच[br]मी जन्माला आले.

0:02:27.250,0:02:30.393
आणि अत्यंत महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे,[br]आईने मला खूप पाठिंबा दिला.

0:02:30.417,0:02:33.059
माझ्या अंथरुणात गांडूळ पाहून [br]ती चिडली नाही.

0:02:33.083,0:02:35.559
हे बागेत असायला हवेत, इतकेच म्हणाली.

0:02:35.583,0:02:38.309
मी चार तास गायब होते, [br]तेव्हाही ती चिडली नाही.

0:02:38.333,0:02:41.268
तिने पोलिसांना फोन केला.[br]मी खुराड्यात बसून राहिले होते.

0:02:41.292,0:02:44.768
कारण अंडे कोणत्या भोकातून बाहेर येते[br]ते मला कोणी सांगत नव्हते.

0:02:44.792,0:02:47.059
शास्त्रज्ञ व्हावे,असे माझे स्वप्न नव्हते.

0:02:47.083,0:02:49.476
कारण स्त्रिया अशा प्रकारचे काही करत नसत.

0:02:49.500,0:02:52.726
खरे तर त्याकाळी कोणी पुरुषही [br]असे काही करत नव्हते.

0:02:52.750,0:02:54.684
सगळे मला हसले. फक्त आई सोडून.

0:02:54.708,0:02:58.393
ती म्हणाली, "तुला हे खरोखर करायचे असेल, [br]तर प्रचंड कष्ट करावे लागतील.

0:02:58.417,0:03:00.143
प्रत्येक संधीचा फायदा घ्यावा लागेल.

0:03:00.167,0:03:02.393
हार मानली नाहीस, [br]तर कदाचित तुला मार्ग सापडेल."

0:03:02.417,0:03:06.518
ख्रिस: आणि कसा कोण जाणे, [br]आपण चिंपांझींचा विश्वास संपादन केलात.

0:03:06.542,0:03:10.292
हे पूर्वी कोणालाच जमले नव्हते.

0:03:11.167,0:03:15.809
मागे वळून पाहताना[br]आनंदाचे कोणते क्षण आठवतात?

0:03:15.833,0:03:19.417
किंवा अजून चिंपांझींबद्दल लोकांना न कळणारे[br]असे काही आहे का?

0:03:20.333,0:03:24.309
गुडाल: तुम्ही म्हणता, [br]"कोणीच न पाहिलेले मी पाहिले,

0:03:24.333,0:03:25.601
विश्वास संपादन केला."

0:03:25.625,0:03:27.226
इतर कोणी प्रयत्नच केला नव्हता.

0:03:27.250,0:03:29.018
खरंच सांगते.

0:03:29.042,0:03:34.018
मी त्याच पद्धती वापरल्या,

0:03:34.042,0:03:38.601
ज्या वापरून मी लहानपणी [br]घराभोवतीच्या प्राण्यांचा अभ्यास करत असे.

0:03:38.625,0:03:40.184
शांतपणे बसून राहणे.

0:03:40.208,0:03:42.643
भर्रकन प्राण्यांच्या फार जवळ न जाणे.

0:03:42.667,0:03:47.226
पण ते कठीण होते.[br]कारण फक्त सहा महिन्यांपुरते पैसे होते.

0:03:47.250,0:03:49.601
कल्पना करा, पैसे मिळवणे किती कठीण असेल.

0:03:49.625,0:03:51.643
एका तरुण मुलीला, जिच्याजवळ पदवीही नाही,

0:03:51.667,0:03:55.434
काहीतरी विचित्र करण्यासाठी, [br]जंगलात जाऊन शांत बसून राहण्यासाठी पैसे.

0:03:55.458,0:03:56.934
पण शेवटी

0:03:56.958,0:04:00.976
एका अमेरिकन परोपकारी व्यक्तीकडून [br]सहा महिन्यांपुरते पैसे मिळाले.

0:04:01.000,0:04:04.934
कालांतराने आपण चिंपांझीचा विश्वास कमावू, [br]हे मला ठाऊक होते.

0:04:04.958,0:04:06.476
पण माझ्याजवळ वेळ होता का?

0:04:06.500,0:04:11.018
हळूहळू महिने उलटले, [br]आणि शेवटी सुमारे चार महिन्यांनंतर

0:04:11.042,0:04:13.809
एका चिंपांझीची भीती चेपली.

0:04:13.833,0:04:16.934
आणि एका प्रसंगी [br]त्याच चिंपांझीला मी पाहिले --

0:04:16.958,0:04:20.143
अजून मी फार जवळ गेले नव्हते, [br]पण माझ्याजवळ दुर्बीण होती --

0:04:20.167,0:04:25.309
वाळवी शोधण्यासाठी साधने तयार करून [br]तो ती वापरत होता.

0:04:25.333,0:04:28.143
मला आश्चर्याचा धक्का बसला नाही,

0:04:28.167,0:04:32.143
कारण बंदिवासातील चिंपांझी [br]काय करू शकतात ते मी वाचले होते --

0:04:32.167,0:04:34.184
पण मला वैज्ञानिक मत ठाऊक होते.[br]ते असे, की

0:04:34.208,0:04:37.559
मानव, फक्त मानवच साधने निर्माण करतो [br]आणि त्यांचा वापर करतो.

0:04:37.583,0:04:40.809
[डॉ. लुईस] लीकींना किती आनंद होईल, [br]ते मला ठाऊक होते.

0:04:40.833,0:04:42.559
या निरीक्षणामुळे

0:04:42.583,0:04:45.643
त्यांना नॅशनल जॉग्राफिककडे जाता आले.

0:04:45.667,0:04:49.726
आणि त्यांचे उत्तर आले, "ठीक आहे, [br]आम्ही या संशोधनासाठी साहाय्य करत राहू."

0:04:49.750,0:04:53.893
मग त्यांनी ह्युगो व्हान लाविक या [br]छायाचित्रकार-चित्रपटनिर्मात्याला पाठवले.

0:04:53.917,0:04:56.559
माझ्या निरीक्षणाची नोंद करण्यासाठी.

0:04:56.583,0:05:01.018
अनेक शास्त्रज्ञ साधन वापरावर[br]विश्वास ठेवायला तयार नव्हते.

0:05:01.042,0:05:04.101
खरेच, त्यातला एक म्हणाला, की [br]मी चिंपांझींना शिकवले असले पाहिजे.

0:05:04.125,0:05:06.018
(हशा)

0:05:06.042,0:05:08.934
पण मी त्यांच्याजवळ जात नव्हते, [br]म्हणजे हा चमत्कार असावा.

0:05:08.958,0:05:11.559
पण ह्युगोची चित्रफीत पाहिल्यावर,

0:05:11.583,0:05:16.018
आणि मी केलेली चिंपांझींच्या [br]वर्तनाची वर्णने ऐकल्यावर

0:05:16.042,0:05:19.351
शास्त्रज्ञांना आपले मत बदलायला [br]सुरुवात करावी लागली.

0:05:19.375,0:05:22.018
ख्रिस: आणि त्यानंतर [br]आपण आणखी अनेक शोध लावलेत.

0:05:22.042,0:05:26.601
त्यामुळे चिंपांझींचे मानवाशी[br]अविश्वसनीय असे जवळचे नाते सिद्ध झाले.

0:05:26.625,0:05:29.976
चिंपांझींना विनोदाचे अंग असते [br]असे तुम्ही कुठेतरी म्हटल्याचे आठवते.

0:05:30.000,0:05:32.684
ते कुठे व्यक्त झालेले आपण पाहिले आहे का?

0:05:32.708,0:05:36.934
गुडाल: त्यांच्या खेळात ते दिसून येते.

0:05:36.958,0:05:39.393
एखादा मोठा चिंपांझी छोट्याशी खेळत असतो.

0:05:39.417,0:05:41.809
छोटा झाडाभोवती वेलीमागे जात असतो.

0:05:41.833,0:05:44.684
दरवेळी छोटा ती वेल पकडणार,

0:05:44.708,0:05:46.684
तेवढ्यात मोठा ती ओढून दूर खेचतो.

0:05:46.708,0:05:48.476
छोटा रडू लागतो,

0:05:48.500,0:05:50.268
तर मोठा हसू लागतो.

0:05:50.292,0:05:51.750
यावरून समजते.

0:05:54.417,0:05:59.809
ख्रिस: आणि नंतर आपण [br]फार क्लेशकारक असे काही पाहिलेत.

0:05:59.833,0:06:04.559
काही प्रसंगी आपण [br]चिंपांझींच्या टोळ्या, जमाती, गट,

0:06:04.583,0:06:10.684
एकमेकांशी क्रूरपणे, [br]हिंसकपणे वागताना पाहिलेत.

0:06:10.708,0:06:14.351
याचा अर्थ आपण कसा लावला [br]हे मला जाणून घ्यायचे आहे.

0:06:14.375,0:06:17.601
त्यांना पाहून आपल्याला [br]मानवाबद्दल निराशा वाटली का?

0:06:17.625,0:06:20.149
कारण मानवाशी त्यांचे जवळचे नाते आहे.

0:06:20.173,0:06:23.976
सर्व वानर जमातींमध्ये [br]अटळपणे कोणत्या तरी स्वरूपात

0:06:24.000,0:06:27.375
हिंसा असणार, असे वाटले का?

0:06:28.375,0:06:30.976
गुडाल: तशी ती आहे, हे तर उघड आहे.

0:06:31.000,0:06:35.643
मानवी क्रौर्याशी माझा प्रथम संबंध आला,

0:06:35.667,0:06:37.309
तो युद्ध संपल्यावर,

0:06:37.333,0:06:40.101
ज्यूंच्या संहाराची चित्रे पाहताना.

0:06:40.125,0:06:42.726
आणि त्यामुळे मला मोठा धक्का बसला.

0:06:42.750,0:06:44.018
त्यामुळे मी बदलले.

0:06:44.042,0:06:46.351
मला वाटतं, त्यावेळी मी दहा वर्षांची होते.

0:06:46.375,0:06:48.851
आणि जेव्हा मला चिंपांझींमधल्या

0:06:48.875,0:06:52.018
हिंसेची झलक दिसली, तेव्हा वाटलं, की

0:06:52.042,0:06:54.559
ते आपल्यासारखेच पण जास्त चांगले आहेत.

0:06:54.583,0:06:57.143
मग समजले, की माझ्या कल्पनेपेक्षा

0:06:57.167,0:06:58.684
आपल्यात जास्त साम्य आहे.

0:06:58.708,0:07:02.684
१९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीला

0:07:02.708,0:07:03.976
हे फार विचित्र वाटले.

0:07:04.000,0:07:05.601
आक्रमकता ही जन्मजात असते,

0:07:05.625,0:07:09.726
की आत्मसात केलेली असते [br]याबद्दल मोठा वाद होता.

0:07:09.750,0:07:12.434
आणि त्याला राजकीय वळण लागले.

0:07:12.458,0:07:15.893
तो खराच मोठा विचित्र काळ होता.

0:07:15.917,0:07:17.559
मी पुढे सरून सांगत होते,

0:07:17.583,0:07:20.143
"नाही. मला वाटते, आक्रमकता हा नक्कीच

0:07:20.167,0:07:24.268
आपल्या नैसर्गिक वर्तणुकींच्या [br]पटलामधला एक भाग आहे."

0:07:24.292,0:07:29.934
एका आदरणीय शास्त्रज्ञाला[br]मी त्यांचे खरेखुरे मत विचारले.

0:07:29.958,0:07:32.351
कारण ते स्पष्ट सांगत होते, की

0:07:32.375,0:07:33.851
आक्रमकता आत्मसात केलेली असते.

0:07:33.875,0:07:38.018
आणि ते म्हणाले, "जेन, मला खरोखर काय वाटते[br]याबद्दल मी न बोलणे चांगले."

0:07:38.042,0:07:41.917
माझ्यासाठी विज्ञानाच्या दृष्टीने [br]हा मोठाच धक्का होता.

0:07:42.792,0:07:47.351
ख्रिस: लहानपणापासून, जग सुंदर आहे [br]असा माझा समज होता.

0:07:47.375,0:07:52.893
फुलपाखरे, मधमाशा, फुले [br]यांबद्दलचे अनेक सुंदर चित्रपट,

0:07:52.917,0:07:55.851
अतिशय सुंदर असे निसर्गचित्र.

0:07:55.875,0:08:01.893
अनेक पर्यावरण शास्त्रज्ञ [br]बरेचदा असा पवित्रा घेतात,

0:08:01.917,0:08:06.059
"होय, निसर्ग निर्मळ आहे. [br]निसर्ग सुंदर आहे. मानव दुष्ट आहे."

0:08:06.083,0:08:08.726
पण प्रत्यक्षात मात्र [br]आपली निरीक्षणे निराळी असतात.

0:08:08.750,0:08:11.601
निसर्गाच्या कोणत्याही घटकाकडे [br]जास्त बारकाईने पाहता

0:08:11.625,0:08:13.976
खरोखर भयंकर गोष्टी आढळतात.

0:08:14.000,0:08:16.393
निसर्गाचा अर्थ आपण कसा लावता? [br]आपल्याला काय वाटते?

0:08:16.417,0:08:18.851
आपण त्याचा अर्थ कसा लावावा?

0:08:18.875,0:08:20.851
गुडाल: निसर्ग म्हणजे

0:08:20.875,0:08:24.809
उत्क्रांतीचा संपूर्ण वर्णपट पाहता,

0:08:24.833,0:08:28.518
एखादे आदिम स्वरूपातले ठिकाण..

0:08:28.542,0:08:33.143
माझ्या लहानपणी आफ्रिका [br]अशी आदिम स्वरूपात होती.

0:08:33.167,0:08:36.101
तिथे सर्वत्र प्राणी होते.

0:08:36.125,0:08:40.018
आणि सिंहांनी शिकार केलेली [br]मला कधीच आवडत नसे.

0:08:40.042,0:08:42.559
पण त्यांना शिकार करावी लागते. [br]तो त्यांचा धर्म आहे.

0:08:42.583,0:08:46.393
त्यांनी प्राणी मारले नाहीत, [br]तर ते स्वतः मरतील.

0:08:46.417,0:08:50.101
आपण आणि प्राणी यांतला मोठा फरक, मला वाटते,

0:08:50.125,0:08:56.018
ते जे काही करतात, [br]तो त्यांचा धर्म असतो म्हणून करतात.

0:08:56.042,0:08:59.393
आपण योजना आखून काम करू शकतो.

0:08:59.417,0:09:01.184
आपल्या योजना फार निराळ्या असतात.

0:09:01.208,0:09:05.226
आपण एखादे जंगल पूर्णपणे तोडण्याच्या [br]योजना आखू शकतो,

0:09:05.250,0:09:07.726
कारण आपल्याला लाकूड विकायचे असते,

0:09:07.750,0:09:10.101
किंवा आणखी एखादा शॉपिंग मॉल बांधायचा असतो,

0:09:10.125,0:09:11.393
वगैरे काहीतरी.

0:09:11.417,0:09:16.143
आपण निसर्गाचा नाश करतो, युद्धे करतो.

0:09:16.167,0:09:19.976
आपण असा दुष्टावा करू शकतो,[br]कारण स्वतः आरामात बसून

0:09:20.000,0:09:22.934
आपण दूरवर कोणाला तरी [br]छळण्याची योजना आखू शकतो.

0:09:22.958,0:09:24.226
हा दुष्टपणा आहे.

0:09:24.250,0:09:27.893
चिंपांझींचे युद्ध आदिम प्रकारचे असते.

0:09:27.917,0:09:29.476
ते अतिशय आक्रमक होऊ शकतात.

0:09:29.500,0:09:30.893
पण ते क्षणिक असते.

0:09:30.917,0:09:32.393
ती त्यांची भावना असते.

0:09:32.417,0:09:34.809
एका भावनेला दिलेला तो प्रतिसाद असतो.

0:09:34.833,0:09:38.476
ख्रिस: आपल्या निरीक्षणानुसार [br]चिंपांझींची प्रगती

0:09:38.500,0:09:41.893
काही लोक ज्याला मानवी महाशक्ती म्हणतात

0:09:41.917,0:09:43.643
तिच्याइतकी नाही.

0:09:43.667,0:09:49.601
भविष्याचे तपशीलवार चित्र मनात पाहून

0:09:49.625,0:09:52.393
मानव दीर्घकालीन योजना आखू शकतो.

0:09:52.417,0:09:57.768
त्या योजना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी[br]एकमेकांना उत्तेजन देऊ शकतो.

0:09:57.792,0:10:01.226
चिंपांझींबरोबर इतका काळ घालवलेल्या [br]आपणासारख्या व्यक्तीलादेखील

0:10:01.250,0:10:04.434
असे वाटते की हे निराळे कौशल्य आहे.

0:10:04.458,0:10:06.601
आपण त्याची जबाबदारी घेऊन

0:10:06.625,0:10:09.434
ते अधिक शहाणपणाने वापरले पाहिजे.

0:10:09.458,0:10:11.351
गुडाल: होय. मला स्वतःला असे वाटते --

0:10:11.375,0:10:13.684
म्हणजे याबद्दल बरीच चर्चा झाली आहे,

0:10:13.708,0:10:17.601
पण मला वाटते, आपण दोघे[br]ज्या पद्धतीने संवाद करत आहोत,

0:10:17.625,0:10:19.393
ती पद्धत मानवाने निर्माण केली आहे.

0:10:19.417,0:10:21.518
आपल्याजवळ शब्द आहेत.

0:10:21.542,0:10:24.934
म्हणजे प्राण्यांमधला संवाद [br]आपल्याला वाटतो त्यापेक्षा

0:10:24.958,0:10:26.226
फार प्रगत आहे.

0:10:26.250,0:10:28.226
चिंपांझी, गोरिला, ओरँगउटान

0:10:28.250,0:10:31.708
हे बहिऱ्यांसाठीची मानवी [br]खाणाखुणांची भाषा शिकू शकतात.

0:10:32.792,0:10:38.226
आपली जी भाषा असेल, [br]तीच शिकत आपण मोठे होतो.

0:10:38.250,0:10:41.893
त्यामुळे तुम्ही कधीच ऐकल्या नसतील [br]अशा गोष्टी मी तुम्हांला सांगू शकते.

0:10:41.917,0:10:44.476
पण चिंपांझी तसे करू शकत नाहीत.

0:10:44.500,0:10:49.726
आपण आपल्या मुलांना [br]अमूर्त गोष्टी शिकवू शकतो.

0:10:49.750,0:10:51.559
पण चिंपांझी तसे करू शकत नाहीत.

0:10:51.583,0:10:55.268
हो, चिंपांझी सर्व प्रकारच्या [br]चतुराईच्या गोष्टी करू शकतात.

0:10:55.292,0:10:59.893
तसेच हत्ती, कावळे [br]आणि ऑक्टोपससुद्धा करू शकतात.

0:10:59.917,0:11:03.518
पण आपण दुसऱ्या ग्रहांवर जाणारी [br]याने तयार करू शकतो.

0:11:03.542,0:11:06.101
छायाचित्रे काढणारे छोटे [br]यंत्रमानव निर्माण करू शकतो.

0:11:06.125,0:11:10.893
आपण दोघे आपापल्या ठिकाणाहून [br]एकमेकांशी बोलतो आहोत,

0:11:10.917,0:11:13.059
ती अद्भुत पद्धत आपण शोधून काढली आहे.

0:11:13.083,0:11:14.726
माझ्या लहानपणी

0:11:14.750,0:11:17.559
टीव्ही नव्हता, मोबाईल नव्हता.

0:11:17.583,0:11:19.434
संगणक नव्हते.

0:11:19.458,0:11:20.893
ते जग फार निराळे होते.

0:11:20.917,0:11:24.518
माझ्याजवळ होती फक्त पेन्सिल, पेन आणि वही.

0:11:24.542,0:11:27.393
ख्रिस: आपण पुन्हा निसर्गाबद्दलच्या [br]प्रश्नाकडे वळू.

0:11:27.417,0:11:28.989
मी याबद्दल पुष्कळ विचार करतो.

0:11:29.013,0:11:32.263
प्रामाणिकपणे सांगतो, [br]मी हे समजून घ्यायचा प्रयत्न करत आहे.

0:11:33.208,0:11:37.393
आपण, आणि मला आदरणीय असणाऱ्या अनेक लोकांनी

0:11:37.417,0:11:44.226
निसर्गाची हानी होऊ न देणे[br]या एका ध्यासापोटी इतके कार्य केले आहे.

0:11:44.250,0:11:47.101
तर, ही गोष्ट शक्य आहे का, [br]योग्य किंवा गरजेची आहे का:

0:11:47.125,0:11:51.976
आपण एकाच वेळी दोन्ही बाजू [br]स्वीकारू शकतो का,

0:11:52.000,0:11:53.934
की निसर्गात अनेक भयंकर गोष्टी असतात,

0:11:53.958,0:11:56.851
पण त्याचवेळी निसर्ग विलक्षण सुंदरही असतो.

0:11:56.875,0:12:02.018
यापैकी काही सौंदर्य त्या भयंकरपणाच्या [br]शक्यतेतून निर्माण होतं.

0:12:02.042,0:12:06.934
ते आपले भान हरपण्याइतके सुंदर असते.

0:12:06.958,0:12:10.684
आपण निसर्गाचा एक भाग आहोत. [br]त्याशिवाय आपल्याला अस्तित्व नाही.

0:12:10.708,0:12:13.143
मानवाला पूर्णत्व हवे असेल, तर प्रथम

0:12:13.167,0:12:17.434
आपण निसर्गाला आपलेसे केले पाहिजे. [br]त्याचा भाग झाले पाहिजे. बरोबर?

0:12:17.458,0:12:22.226
हे नाते कोणत्या भाषेत मांडावे? [br]आपण मला मार्गदर्शन करा.

0:12:22.250,0:12:26.351
गुडाल: मला वाटतं, एक समस्या अशी आहे, [br]की आपली बुद्धी जशी विकसित झाली,

0:12:26.375,0:12:29.018
तशी आपल्या उपयोगासाठी

0:12:29.042,0:12:32.434
पर्यावरणात बदल घडवण्याची [br]आपली क्षमता वाढत गेली,

0:12:32.458,0:12:35.268
आपण शेती करून पीक घेऊ लागलो.

0:12:35.292,0:12:38.476
त्या जागी पूर्वी जंगल किंवा वनराई होती.

0:12:38.500,0:12:41.309
आपण आता त्याबद्दल बोलायला नको.

0:12:41.333,0:12:44.893
पण अशी आहे आपली निसर्ग बदलण्याची क्षमता.

0:12:44.917,0:12:49.351
आपण शहरांत आणि महानगरांत [br]जास्त वस्ती करू लागलो,

0:12:49.375,0:12:53.351
तंत्रज्ञानावर जास्त अवलंबून राहू लागलो,

0:12:53.375,0:12:56.976
त्यामुळे जास्त लोकांना निसर्गापासून [br]ताटातूट झाल्यासारखे वाटू लागले.

0:12:57.000,0:12:59.559
आज शेकडो, हजारो मुले

0:12:59.583,0:13:01.309
शहराच्या आतल्या भागांत वाढताहेत.

0:13:01.333,0:13:04.059
तिथे कोणत्याही प्रकारचा निसर्ग नाही.

0:13:04.083,0:13:09.143
म्हणूनच हरित शहरांची मोहीम [br]इतकी महत्त्वाची आहे.

0:13:09.167,0:13:11.518
याबाबत प्रयोग झाले आहेत.

0:13:11.542,0:13:14.809
मला वाटते शिकागोमध्ये असावेत. [br]पण खात्री नाही.

0:13:14.833,0:13:17.893
तिथे अनेक मोकळ्या जागा होत्या.

0:13:17.917,0:13:21.684
हिंसाचार प्रबळ असणाऱ्या [br]शहराच्या एका भागात.

0:13:21.708,0:13:24.768
यापैकी काही जागा त्यांनी हरित केल्या.

0:13:24.792,0:13:29.809
त्यांनी त्या मोकळ्या जागांमध्ये [br]फुले, झाडे, झुडुपे लावली.

0:13:29.833,0:13:33.184
आणि तिथले हिंसेचे प्रमाण एकदम कमी झाले.

0:13:33.208,0:13:35.708
मग त्यांनी उरलेल्या [br]अर्ध्या भागातही झाडे लावली.

0:13:36.917,0:13:38.851
यावरून हे स्पष्ट होते.

0:13:38.875,0:13:41.643
याखेरीज संशोधनातून [br]असेही सिद्ध झाले आहे, की

0:13:41.667,0:13:45.917
योग्य मानसिक वाढीसाठी [br]मुलांना हरित निसर्गाची गरज असते.

0:13:46.875,0:13:50.101
तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे [br]आपण निसर्गाचा एक भाग आहोत.

0:13:50.125,0:13:54.351
आणि आपण निसर्गाचा अनादर करत आहोत.

0:13:54.375,0:13:57.309
हे आपल्या मुलांसाठी फार घातक आहे.

0:13:57.333,0:13:58.809
आणि आपल्या नातवंडांसाठीही.

0:13:58.833,0:14:02.851
कारण स्वच्छ हवा, स्वच्छ पाणी, [br]हवामान आणि पावसाचे नियमन

0:14:02.875,0:14:06.434
यासाठी आपण निसर्गावर अवलंबून असतो.

0:14:06.458,0:14:09.226
आपण काय केले त्याकडे पहा. [br]हवामान संकटाकडे पहा.

0:14:09.250,0:14:11.476
हे आपल्यामुळे घडले. आपणच हे केले.

0:14:11.500,0:14:13.184
ख्रिस: सुमारे तीस वर्षांपूर्वी

0:14:13.208,0:14:19.018
आपण वैज्ञानिक ते सामाजिक कार्यकर्ती [br]असा बदल केलात.

0:14:19.042,0:14:20.292
का?

0:14:21.333,0:14:26.809
गुडाल: १९८६ सालची विज्ञान परिषद. [br]तोपर्यंत मला पी. एच.डी. मिळालेली होती.

0:14:26.833,0:14:30.559
चिंपांझींचे वर्तन सभोवतालच्या [br]परिसरासोबत कसे बदलते,

0:14:30.583,0:14:32.143
याबद्दल परिषद होती.

0:14:32.167,0:14:34.559
आफ्रिकाभर सहा ठिकाणी [br]पाहणीच्या जागा होत्या.

0:14:34.583,0:14:38.268
आम्हांला वाटले, [br]या शास्त्रज्ञांना एकत्र आणू,

0:14:38.292,0:14:39.684
आणि याचा शोध घेऊ.

0:14:39.708,0:14:41.226
हे फार रंजक होते.

0:14:41.250,0:14:43.893
पण यापैकी एक सत्र [br]निसर्ग संरक्षणाबद्दल होते.

0:14:43.917,0:14:47.768
आणि एक सत्र बंदिस्त अवस्थेतील [br]प्राण्यांबद्दल होते.

0:14:47.792,0:14:49.893
उदाहरणार्थ, वैद्यकीय संशोधनातील प्राणी.

0:14:49.917,0:14:54.184
ही दोन सत्रे माझ्यासाठी धक्कादायक ठरली.

0:14:54.208,0:14:56.768
एक वैज्ञानिक म्हणून मी परिषदेला गेले होते,

0:14:56.792,0:14:58.351
कार्यकर्ती म्हणून बाहेर आले.

0:14:58.375,0:15:02.184
हा निर्णय मी घेतला नाही. [br]मनात आत काहीतरी घडलं.

0:15:02.208,0:15:05.726
ख्रिस: गेली चौतीस वर्षे

0:15:05.750,0:15:08.434
मानव आणि निसर्गातले संबंध सुधारण्यासाठी

0:15:08.458,0:15:11.750
आपण अथकपणे मोहीम राबवलीत.

0:15:12.667,0:15:17.750
हे संबंध कसे असायला हवेत?

0:15:19.000,0:15:23.809
गुडाल: हे प्रश्न पुन्हापुन्हा समोर येतात.

0:15:23.833,0:15:26.583
मानवाला राहण्यासाठी जागा लागते.

0:15:27.625,0:15:29.726
पण मला वाटते, समस्या हीच आहे, की

0:15:29.750,0:15:33.309
आपला सधन समाज

0:15:33.333,0:15:34.726
अतिशय लोभी झाला आहे.

0:15:34.750,0:15:40.018
खरोखर, मोठमोठी पटांगणे असणारी [br]चार चार घरे कोणाला लागतात?

0:15:40.042,0:15:43.684
आणखी एक शॉपिंग मॉल [br]आपल्याला कशासाठी हवा असतो?

0:15:43.708,0:15:45.434
आणखी असेच बरेच काही.

0:15:45.458,0:15:50.434
आपण अल्पकाळचा आर्थिक फायदा पाहतो आहोत.

0:15:50.458,0:15:53.518
पैसा हा उपासना करण्याचा देव झाला आहे.

0:15:53.542,0:15:57.601
निसर्गाशी असलेले अस्तित्वाचे सर्व बंध [br]आपण हरवून बसलो आहोत.

0:15:57.625,0:16:03.351
म्हणून आपण अल्पकाळचा आर्थिक फायदा [br]किंवा सत्ता मिळवण्याचा प्रयत्न करत आहोत.

0:16:03.375,0:16:06.018
पृथ्वीचे संरक्षण

0:16:06.042,0:16:08.083
किंवा आपल्या मुलांचे भविष्य याऐवजी.

0:16:09.000,0:16:12.101
आता आपल्याला या गोष्टींची काळजी वाटत नाही.

0:16:12.125,0:16:15.226
म्हणून, मी माझा लढा कधीच थांबवणार नाही.

0:16:15.250,0:16:19.059
ख्रिस: चिंपांझी संरक्षणाच्या आपल्या कामात

0:16:19.083,0:16:24.268
आपण जनतेला केंद्रस्थानी ठेवले.

0:16:24.292,0:16:26.393
स्थानिक जनतेचा सहभाग मिळवला.

0:16:26.417,0:16:27.684
यात कितपत यश मिळाले?

0:16:27.708,0:16:29.851
पृथ्वीचे यशस्वीपणे रक्षण करण्यासाठी

0:16:29.875,0:16:32.934
हे गरजेचे आहे, असे आपल्याला वाटते का?

0:16:32.958,0:16:35.434
गुडाल: त्या सुप्रसिद्ध परिषदेनंतर [br]मला वाटले,

0:16:35.458,0:16:39.018
आफ्रिकेतले चिंपांझी नाहीसे का होताहेत,[br]आणि जंगलांची काय परिस्थिती आहे

0:16:39.042,0:16:40.893
याबद्दल जास्त जाणून घ्यायला हवे.

0:16:40.917,0:16:45.976
मग मी थोडे पैसे जमवून चिंपांझी वस्तीच्या [br]सहा देशांना भेट दिली.

0:16:46.000,0:16:50.018
आणि चिंपांझींना कोणत्या समस्यांचा[br]सामना करावा लागतो हे समजून घेतले.

0:16:50.042,0:16:52.809
मांसासाठी हत्या होणे,[br]जिवंत प्राण्यांचा विक्रय,

0:16:52.833,0:16:54.518
सापळ्यात पकडले जाणे,

0:16:54.542,0:16:58.934
मानवी लोकसंख्येची वाढ

0:16:58.958,0:17:02.684
आणि त्यामुळे त्यांची शेती, गुरे [br]आणि वस्तीसाठी जास्त जमिनीची गरज.

0:17:02.708,0:17:07.434
पण अनेक माणसांना सोसावे लागणारे [br]हाल सुद्धा मी पाहत होते.

0:17:07.458,0:17:11.018
अतोनात दारिद्र्य, [br]आरोग्य आणि शिक्षण यांचा अभाव,

0:17:11.042,0:17:13.518
जमिनीची धूप.

0:17:13.542,0:17:18.518
गॉम्बेच्या छोट्याशा राष्ट्रीय उद्यानावरून[br]विमानाने जात असताना हे विचार असह्य झाले.

0:17:18.542,0:17:22.809
एकेकाळी आफ्रिकेच्या [br]पश्चिम किनाऱ्यापर्यंत जाणारा हा

0:17:22.833,0:17:24.101
विषुववृत्तीय जंगलपट्टा.

0:17:24.125,0:17:25.434
आणि १९९० मध्ये

0:17:25.458,0:17:29.101
उरले होते त्या जंगलाचे एक छोटेसे बेट. [br]छोटेसे राष्ट्रीय उद्यान.

0:17:29.125,0:17:31.018
सभोवतालच्या सगळ्या टेकड्या उजाड होत्या.

0:17:31.042,0:17:32.768
त्यावेळी मला जोरदार धक्का बसला.

0:17:32.792,0:17:34.601
आपण जर जनतेला

0:17:34.625,0:17:36.893
पर्यावरणाची हानी न करता

0:17:36.917,0:17:39.518
जगण्याच्या पद्धती शोधायला मदत केली नाही,

0:17:39.542,0:17:42.226
तर आपण चिंपांझींना वाचवण्याचा प्रयत्न [br]करूच शकत नाही.

0:17:42.250,0:17:45.976
म्हणून जेन गुडाल संस्थेने [br]"Take Care" हा कार्यक्रम सुरु केला.

0:17:46.000,0:17:48.018
आम्ही त्याला "TACARE" म्हणतो.

0:17:48.042,0:17:51.976
ही आमची निसर्ग संरक्षणाची पद्धत [br]समाजावर आधारित आहे.

0:17:52.000,0:17:54.101
ही सर्वसमावेशक आहे.

0:17:54.125,0:17:57.351
निसर्ग संरक्षणाची साधने

0:17:57.375,0:17:59.226
आम्ही गावकऱ्यांच्या हातात सोपवली आहेत.

0:17:59.250,0:18:04.351
टांझानियामधले वन्य चिंपांझी [br]आरक्षित जागेत राहत नाहीत.

0:18:04.375,0:18:07.143
ते गावातल्या राखीव जंगलांत राहतात.

0:18:07.167,0:18:12.434
लोक आता गावातल्या जंगलांवर[br]नजर ठेवू लागले आहेत.

0:18:12.458,0:18:14.684
आता त्यांना समजते, की

0:18:14.708,0:18:18.268
जंगलांचे संरक्षण हे फक्त [br]वन्यप्राण्यांसाठी नसून

0:18:18.292,0:18:19.768
ते त्यांच्यासाठीदेखील आहे.

0:18:19.792,0:18:22.226
जंगल ही त्यांची गरज आहे.

0:18:22.250,0:18:23.601
त्यांना त्याचा अभिमान वाटतो.

0:18:23.625,0:18:25.726
तिथले स्वयंसेवक कार्यशाळेत जातात.

0:18:25.750,0:18:27.809
स्मार्टफोन कसे वापरावेत ते शिकतात.

0:18:27.833,0:18:32.601
क्लाउड मध्ये माहिती [br]अपलोड कशी करावी ते शिकतात.

0:18:32.625,0:18:35.476
त्यामुळे सर्व काम पारदर्शी होते.

0:18:35.500,0:18:37.643
झाडे पुन्हा उगवली आहेत.

0:18:37.667,0:18:39.726
आता टेकड्या उजाड राहिल्या नाहीत.

0:18:39.750,0:18:44.476
गॉम्बेभोवती एक मध्यवर्ती विभाग [br]निर्माण करण्याचे त्यांनी ठरवले आहे.

0:18:44.500,0:18:47.893
त्यामुळे चिंपांझींना १९९० पेक्षा [br]जास्त मोठे जंगल उपलब्ध होईल.

0:18:47.917,0:18:49.851
जंगलांमधले जोडमार्ग ते खुले करत आहेत.

0:18:49.875,0:18:55.268
त्यामुळे विखुरलेल्या प्रजातींचा संबंध येईल[br]जवळच्या नात्यात संबंध येणार नाही.

0:18:55.292,0:18:58.434
होय, या पद्धतीला यश मिळाले आहे. [br]आता ती आणखी सहा देशांत सुरु आहे.

0:18:58.458,0:18:59.726
हीच पद्धत.

0:18:59.750,0:19:05.351
ख्रिस: आपण आपले असामान्य विचार [br]न थकता जगात सर्वत्र पोहोचवता.

0:19:05.375,0:19:07.309
इतका प्रवास करता.

0:19:07.333,0:19:10.601
सगळीकडे व्याख्याने देता.[br]सर्वत्र लोकांना प्रेरणा देता.

0:19:10.625,0:19:15.601
आपल्याला ही ऊर्जा कुठून मिळते?

0:19:15.625,0:19:17.268
या कार्याचा इतका उत्कट ध्यास,

0:19:17.292,0:19:20.476
कारण हे काम थकवणारं आहे.

0:19:20.500,0:19:23.018
मोठ्या समुदायासमोर दिलेले [br]प्रत्येक व्याख्यान

0:19:23.042,0:19:25.101
शारीरिक दृष्टया थकवून टाकते.

0:19:25.125,0:19:28.143
तरीही, आपण अजूनही हे करताहात.

0:19:28.167,0:19:30.125
आपण हे कसे करता?

0:19:31.042,0:19:36.393
गुडाल: तुम्हांला ठाऊक असेल, मी हट्टी आहे. [br]मला हार मानणं आवडत नाही.

0:19:36.417,0:19:41.684
मोठाल्या कंपन्यांचे अधिकारी

0:19:41.708,0:19:43.226
जे जंगले नष्ट करतात,

0:19:43.250,0:19:49.809
किंवा पूर्वीच्या राष्ट्राध्यक्षांचे [br]निसर्ग रक्षणाचे नियम

0:19:49.833,0:19:51.143
रद्द करणारे राजकारणी,

0:19:51.167,0:19:53.976
मी कोणाबद्दल बोलते आहे तुम्ही जाणता.

0:19:54.000,0:19:56.143
यांच्याविरुद्ध मी लढतच राहणार आहे.

0:19:56.167,0:20:00.268
वन्यजीवनाविषयी मला काळजी आहे, [br]तो माझा ध्यास आहे.

0:20:00.292,0:20:02.976
मला निसर्गाचा ध्यास आहे.

0:20:03.000,0:20:07.434
माझं जंगलांवर प्रेम आहे. [br]त्यांचा नाश होताना पाहून मला दुःख वाटते.

0:20:07.458,0:20:10.351
आणि मला मुलांविषयी फार आस्था वाटते.

0:20:10.375,0:20:12.434
त्यांचे भवितव्य आपण हिरावून घेत आहोत.

0:20:12.458,0:20:14.184
मी हार मानणार नाही.

0:20:14.208,0:20:19.143
मला वाटते, माझ्याजवळ चांगली जनुके आहेत. [br]ही देवाची देणगी आहे.

0:20:19.167,0:20:22.768
आणि माझ्याजवळ जी दुसरी देणगी [br]असल्याचे माझ्या लक्षात आले,

0:20:22.792,0:20:24.226
ती म्हणजे संवाद.

0:20:24.250,0:20:26.893
मग ते लिहिणे असो किंवा बोलणे.

0:20:26.917,0:20:28.976
आपल्याला वाटते,

0:20:29.000,0:20:31.893
असे जगभर फिरून काय होणार?

0:20:31.917,0:20:35.018
पण दरवेळी मी व्याख्यान देते

0:20:35.042,0:20:36.393
तेव्हा लोक सांगतात,

0:20:36.417,0:20:38.768
"मी हार मानली होती. [br]पण तुम्ही मला प्रेरणा दिलीत.

0:20:38.792,0:20:41.059
आता मी माझा हातभार लावण्याची [br]प्रतिज्ञा करतो."

0:20:41.083,0:20:45.976
आणि "Roots and Shoots" ही मुलांची मोहीम [br]आता पासष्ट देशांतून सुरु आहे.

0:20:46.000,0:20:47.559
आणि त्यात वाढ होत आहे.

0:20:47.583,0:20:48.851
सर्व वयोगट

0:20:48.875,0:20:52.018
मानवाला, प्राण्यांना, पर्यावरणाला [br]मदत करणारे प्रकल्प निवडताहेत.

0:20:52.042,0:20:54.643
बाह्या सरसावून कामाला लागले आहेत.

0:20:54.667,0:20:57.809
त्यांच्या डोळ्यांत एक चमक दिसते.[br]त्यांना सांगायचं असतं,

0:20:57.833,0:21:00.309
डॉ. जेन, पहा, आम्ही काय करतो आहोत

0:21:00.333,0:21:02.101
पृथ्वीच्या रक्षणासाठी.

0:21:02.125,0:21:03.934
त्यांना मी निराश कशी करू?

0:21:03.958,0:21:07.226
ख्रिस: पृथ्वीच्या भविष्याबद्दल [br]आपल्याला वाटणारी

0:21:07.250,0:21:08.893
सर्वात मोठी काळजी कोणती?

0:21:08.917,0:21:12.292
आजच्या आपल्या स्थितीबद्दल वाटणारी [br]सर्वात मोठी भीती कोणती?

0:21:13.750,0:21:19.101
गुडाल: मला वाटते, आपल्या हातात [br]फार कमी वेळ असल्याची भीती.

0:21:19.125,0:21:22.643
झालेल्या हानीची भरपाई करण्याची [br]निदान सुरुवात करण्यासाठी,

0:21:22.667,0:21:25.726
हवामान बदल मंदावण्यासाठी.

0:21:25.750,0:21:27.726
वेळ संपत आली आहे.

0:21:27.750,0:21:32.934
लॉकडाऊनच्या काळात जगभरात [br]काय घडले ते आपण पाहिलेच.

0:21:32.958,0:21:35.018
कोविड-१९ मुळे.

0:21:35.042,0:21:37.226
शहरांवरचे आकाश स्वच्छ झाले.

0:21:37.250,0:21:41.101
काही लोकांनी प्रथमच [br]इतक्या शुद्ध हवेत श्वास घेतला.

0:21:41.125,0:21:44.059
आणि रात्री इतके लखलखणारे [br]आकाश प्रथमच पाहिले,

0:21:44.083,0:21:46.684
जे यापूर्वी कधीच नीट पाहिले नव्हते.

0:21:46.708,0:21:49.059
तर मला वाटते,

0:21:49.083,0:21:52.143
सर्वात मोठी काळजी अशी,

0:21:52.167,0:21:55.476
की जास्त लोकांना,

0:21:55.500,0:21:57.786
लोकांना समजते, पण ते कृती करत नाहीत.

0:21:57.810,0:22:00.434
जास्त लोकांना कृती करायला [br]प्रेरित कसे करावे?

0:22:00.458,0:22:06.184
गुडाल: नॅशनल जॉग्राफिकने आपल्याविषयी [br]एक असामान्य चित्रफीत प्रदर्शित केली आहे.

0:22:06.208,0:22:09.768
सहा दशकांच्या आपल्या कार्यावर [br]प्रकाशझोत टाकणारी.

0:22:09.792,0:22:13.208
तिचे नाव आहे:[br]"Jane Goodall: The Hope."

0:22:14.042,0:22:16.018
तर, ही कोणती आशा?

0:22:16.042,0:22:17.309
गुडाल: माझी आशा म्हणजे,

0:22:17.333,0:22:19.393
माझी सर्वात मोठी आशा म्हणजे तरुणाई.

0:22:19.417,0:22:21.976
चीनमध्ये लोक सांगतात,

0:22:22.000,0:22:24.143
"होय, अर्थातच मला [br]पर्यावरणाविषयी आस्था आहे.

0:22:24.167,0:22:26.434
मी प्राथमिक शाळेत[br]Roots and Shoots मध्ये होतो."

0:22:26.458,0:22:29.768
Roots and Shoots द्वारे आम्ही [br]नीतिमूल्यांचा पाठपुरावा करतो आहोत.

0:22:29.792,0:22:34.601
या मुलांना भरपूर उत्साह आहे. [br]एकदा समस्या समजल्या,

0:22:34.625,0:22:36.476
त्यांच्यात कृती करण्याची क्षमता आहे,

0:22:36.500,0:22:40.667
ते नद्या स्वच्छ करताहेत. [br]अतिक्रमण करणाऱ्या प्रजाती काढताहेत.

0:22:41.958,0:22:43.684
त्यांच्यापाशी कितीतरी कल्पना आहेत.

0:22:43.708,0:22:48.393
आमच्याजवळ विलक्षण बुद्धिमत्तेचे लोक आहेत.

0:22:48.417,0:22:52.476
त्यांच्या सहयोगाने आम्ही [br]तंत्रज्ञान विकसित करत आहोत.

0:22:52.500,0:22:55.351
त्यामुळे निसर्गाबरोबर [br]एकात्मतेने राहता येईल.

0:22:55.375,0:22:56.976
आणि आपल्या वैयक्तिक आयुष्यांत

0:22:57.000,0:23:01.101
आपल्या रोजच्या कृतींचा परिणाम काय होतो[br]त्याचा आपण विचार करूया.

0:23:01.125,0:23:03.226
आपण काय विकत घेतो? ते कुठून आले?

0:23:03.250,0:23:04.809
ते कसे निर्माण झाले?

0:23:04.833,0:23:07.768
यासाठी पर्यावरणाची हानी झाली का?[br]प्राण्यांचा छळ झाला का?

0:23:07.792,0:23:10.143
बालमजूर वापरल्यामुळे ते स्वस्त आहे का?

0:23:10.167,0:23:12.018
नैतिक पर्याय निवडा.

0:23:12.042,0:23:15.559
पण तुम्ही गरिबीत राहत असाल, [br]तर तसे करू शकणार नाही.

0:23:15.583,0:23:18.268
सरतेशेवटी, या लोकांजवळ दुर्दम्य आशा आहे.

0:23:18.292,0:23:20.893
ते अशक्य वाटणाऱ्या प्रश्नांचा सामना करतात

0:23:20.917,0:23:23.351
आणि हार मानत नाहीत.

0:23:23.375,0:23:26.476
त्यांना हार मानणं शक्य नसतं.

0:23:26.500,0:23:29.018
पण काही गोष्टींशी मी लढू शकत नाही.

0:23:29.042,0:23:31.625
मी भ्रष्टाचाराशी लढू शकत नाही.

0:23:32.833,0:23:36.958
लष्कराची राजवट आणि हुकूमशहा [br]यांच्याशी मी लढू शकत नाही.

0:23:38.625,0:23:40.476
मला शक्य आहे तितकेच मी करू शकते.

0:23:40.500,0:23:43.893
प्रत्येकाने आपल्या कुवतीप्रमाणे वाटा उचलला

0:23:43.917,0:23:47.809
तर सर्व एकत्र मिळून पूर्णत्वाला येईल [br]आणि यश मिळेल.

0:23:47.833,0:23:49.226
ख्रिस: आता शेवटचा प्रश्न.

0:23:49.250,0:23:51.559
अशी एक कल्पना, एक विचार सांगा,

0:23:51.583,0:23:56.309
जो आज हे व्याख्यान पाहणाऱ्या [br]प्रत्येकाच्या मनात आपण रुजवू इच्छिता.

0:23:56.333,0:23:58.184
असा कोणता विचार सांगाल?

0:23:58.208,0:24:02.351
गुडाल: फक्त एवढेच लक्षात ठेवा, [br]आयुष्याच्या प्रत्येक दिवशी

0:24:02.375,0:24:04.726
तुम्ही पृथ्वीवर परिणाम करत आहात.

0:24:04.750,0:24:07.018
ते तुम्ही टाळू शकत नाही.

0:24:07.042,0:24:10.601
अगदी पराकोटीच्या दारिद्र्यात राहत नसाल,

0:24:10.625,0:24:13.851
तर हा परिणाम कोणत्या प्रकारचा असेल [br]ते तुम्ही निवडू शकता.

0:24:13.875,0:24:15.809
गरिबीत सुद्धा पर्याय उपलब्ध असतात.

0:24:15.833,0:24:19.726
पण आपण सधन असलो, [br]तर आपल्याजवळ जास्त पर्याय असतात.

0:24:19.750,0:24:22.643
आपण सर्वांनी नैतिक पर्याय निवडले,

0:24:22.667,0:24:25.809
तर आपल्या जगाचा प्रवास योग्य दिशेने होईल

0:24:25.833,0:24:30.893
आणि ते पतवंडांसाठी सोडून जाताना [br]इतकं निकृष्ट नसेल.

0:24:30.917,0:24:35.684
मला वाटते, हा सर्वांसाठी संदेश आहे.

0:24:35.708,0:24:38.684
कारण बऱ्याच लोकांना [br]काय घडते आहे ते समजते आहे.

0:24:38.708,0:24:41.476
पण त्यांना असहाय वाटते, निराश वाटते. [br]आणि मग आपण काय करणार,

0:24:41.500,0:24:44.059
म्हणून ते काहीच करत नाहीत. [br]उदासीन राहतात.

0:24:44.083,0:24:46.875
उदासीनता हा एक मोठा धोका आहे.

0:24:47.750,0:24:49.934
ख्रिस: डॉ. जेन गुडाल, वा.

0:24:49.958,0:24:53.934
आपल्या असामान्य आयुष्याबद्दल [br]मी आपले खूप आभार मानतो.

0:24:53.958,0:24:55.976
आपल्या कार्याबद्दल, आणि

0:24:56.000,0:24:57.858
आज इथे आमच्याशी इतका वेळ बोलल्याबद्दल.

0:24:57.882,0:24:59.268
धन्यवाद.

0:24:59.292,0:25:00.542
गुडाल: धन्यवाद.