Rất nhiều người gọi tôi là 
"kiến trúc sư của công lý".

Nhưng tôi không thiết kế nhà tù.

Tôi không thiết kế nhà giam.

Tôi không thiết kế trung tâm giam cầm,
thậm chí còn không thiết kế phòng toà án.

Nhưng mỗi tuần tôi đều 
nhận được một cuộc gọi,

nói rằng: "Được rồi, nhưng chị tạo ra 
những nhà tù tốt hơn phải không?

Chị biết đấy, giống mấy cái mà 
người ta xây bên châu Âu ấy."

Và tôi luôn ngừng lại suy nghĩ.

Tôi mời họ,

và mời các bạn tới hôm nay,

tưởng tượng một thế giới không nhà tù.

Công lý có cảm giác 
thế nào và trông ra sao?

Ta cần xây cái gì để đạt được nó?

Tôi muốn bật mí cho các bạn về 
những thứ mà chúng tôi đang xây dựng.

Và tôi sẽ bắt đầu từ 
nguyên mẫu ban đầu.

Tôi làm cái này khi lên năm tuổi,

tôi gọi nó là "lều hồi phục".

Tôi làm nó sau khi bị đuổi 
về nhà từ trường

vì tội đấm vào mặt một đứa 
vì nó gọi tôi là đứa lập dị.

Chà, đáng đời hắn.

Nó xảy ra rất nhiều lần

bởi vì gia đình tôi sống tách biệt với
cộng đồng da trắng nơi vùng quê Virginia.

Và tôi đã rất hoảng sợ.

Tôi sợ hãi.

Tôi giận dữ.

Và vì vậy tôi chạy vào rừng và 
làm nên những cái lều nhỏ này.

Chúng đươc làm từ cành cây, lá 
và mền mà mẹ cho tôi.

Và như nguồn ánh sáng len lỏi 
vào nơi tôi trốn tránh,

tôi cảm nhận được sự bình yên.

Dù rất cố gắng để trấn an bản thân,

tôi vẫn rời khỏi cộng đồng mình sống
sớm nhất có thể,

tôi vào trường kiến trúc

rồi trở thành người thiết kế 
trung tâm mua sắm chuyên nghiệp,

nhà cho người giàu có,

và những cao ốc văn phòng,

cho đến khi tôi bước vào
một nhà tù lần đầu tiên.

Đó là Trại cải tạo liên bang Chester 
tại bang Pennsylvania.

Bạn tôi, cô ấy mời tôi đến

để làm việc với một vài tù nhân
là bạn cô ấy

để dạy cho họ về 
sức mạnh tích cực của việc thiết kế.

Thật mỉa mai phải không?

Khi tôi đến gần toà nhà bê tông, 
những ô cửa sổ bé tí,

với rào thép gai, tường cao,
cùng với tháp quan sát,

và ở phía trong, với những 
khoảng không tối, lạnh lẽo,

không hề có ánh sáng hay không khí,

lính gác thì la hét, 
những cái cửa kêu lách cách,

hàng dài những buồng giam 
ních đầy người da đen.

Tôi nhận ra thứ trước mắt mình

chính là kết quả của chính sách phân biệt 
đối xử đã dẫn đến cảnh tù đày quy mô này.

Nhưng là một kiến trúc sư, với tôi

nhà tù là loại kiến trúc tồi tệ nhất 
mà chúng ta có thể tạo ra

để gây tổn thương cho người khác.

Tôi nghĩ rằng: 
"Liệu mình có thể thay đổi điều này

hơn là việc chỉ tạo ra
một nhà tù tốt hơn?"

Tôi không cảm thấy dễ chịu chút nào, 
đến giờ vẫn vậy.

Nhưng vào lúc đó, tôi thực
không biết phải làm gì.

Chúng ta có thể xây gì để thay thế?

Và khi tôi nghe nói đến
"phục hồi công lý".

Tôi lại cảm thấy thanh thản,

vì nó là một hệ thống thay thế

nói rằng khi phạm phải một tội ác, 
nó trở thành lỗ hổng trong mối quan hệ,

rằng nhu cầu của những người bị hại

cần phải được chỉ ra trước;

rằng những người đã phạm phải tội lỗi

có trách nhiệm phải bồi thường.

Và thực sự chúng là những
buổi đối thoại đầy xúc cảm,

nơi mà những người chủ trì tìm cách 
hàn gắn lỗ hổng cùng với nhau.

Những dữ liệu ban đầu cho thấy 
"phục hồi công lý" tăng sự cảm thông;

nhờ đó giảm đến 75% khả năng tái phạm;

và làm dịu nỗi căng thẳng 
sau sang chấn ở người sống sót.

Và vì những lí do này,

chúng tôi thấy rằng bên khởi tố, 
thẩm phán, và luật sư quận

dần chuyển những vụ án ra khỏi toà án
và sử dụng với "phục hồi công lý"

để những bị cáo 
không bao giờ phạm tội nữa.

Và thế là tôi nghĩ: "Chà, sao chúng ta 
lại không thiết kế cho hệ thống này?"

(Vỗ tay)

Thay vì xây nhà tù,

chúng ta nên xây nên những nơi 
giúp lan toả "phục hồi công lý".

Vì vậy tôi bắt đầu trong các trường học,

vì việc đình chỉ và đuổi học

đã góp phần tăng 
tỉ lệ tội phạm vài thập kỉ qua.

Và tại nhiều khu vực trường --
có thể là của chính bạn --

đang dần chuyển sang
sử dụng "phục hồi công lý".

Dự án đầu tiên của tôi -- tôi đã biến 
một phòng kho nhỏ đầy bụi

thành phòng hoà giải cho
một chương trình ở một trường cấp ba

tại quê nhà tôi, Oakland.

Sau khi chúng tôi hoàn thành, 
hiệu trưởng nói rằng

nhóm mà cô ấy 
phụ trách ở nơi đó

đã trở nên mạnh mẽ hơn 
trong việc kết nối cộng đồng

sau vụ đánh nhau ở trường và
vụ xả súng trong cộng đồng,

và rằng học sinh và giáo viên
bắt đầu đến đây

vì họ cảm thấy nó như một nơi trú ẩn vậy.

Những gì đang xảy ra chính là nơi ấy
đang lan toả hiệu ứng của quá trình đó.

Rồi sau đó tôi làm điều mà 
mọi kiến trúc sư thường làm.

Tôi nghĩ rằng: "Chà, giờ mình sẽ xây dựng
thứ gì đó lớn lao phải không?"

Tôi sẽ tự mình xây dựng nên trung tâm 
"phục hồi công lý" đầu tiên trên thế giới.

Và nó sẽ trở thành một biểu tượng 
đẹp đẽ trên bầu trời,

như ngọn hải đăng trong đêm đen vậy.

Hàng ngàn người sẽ đến đây
thay vì phải đến toà án.

Tôi sẽ chặn đứng việc cầm tù bằng một tay

và thắng hàng tá giải thưởng thiết kế.

(Cười)

Và sau đó tôi do dự --

(Cười)

bởi vì đây là vấn đề:

tính theo đầu người, 
chúng ta đang cầm tù số người dân

nhiều hơn bất cứ nước nào trên thế giới.

và phụ nữ da đen đang là nguyên nhân 
dẫn đến gia tăng dân số nhanh.

95% phụ nữ nhóm này đang trở về nhà.

Phần lớn là nạn nhân của việc ngược đãi 
tình dục, thể chất, và tinh thần tàn bạo.

Họ đã bị tổn thương cả 
trong lẫn ngoài theo nghĩa đen.

Nên tôi nghĩ rằng, có lẽ mình nên hỏi họ

rằng chúng ta nên làm gì 
thay vì xây nhà tù.

Nên tôi trở lại cùng với 
chuyên gia về "phục hồi công lý",

và chúng tôi bắt đầu xây dựng 
xưởng mẫu đầu tiên của cả nước

cùng với những người 
bị cầm tù ở cả hai giới

quanh giao lộ của 
"phục hồi công lý" và thiết kế.

Và nó đã thay đổi tôi hoàn toàn.

Tôi gặp những người đằng sau song sắt 
trong hoàn cảnh hoàn toàn khác.

Đây là những linh hồn thực sự 
mong muốn thay đổi bản thân

và chịu trách nhiệm về tội lỗi của mình.

Họ sáng tạo và đầy trí tưởng tượng.

Danny là một trong những người đó.

Anh đã bị giam tại San Quentin suốt 27 năm

vì đã phạm tội giết người năm 21 tuổi.

Ngày từ ban đầu,

anh đã rất chú ý tới việc 
chịu trách nhiệm cho hành động đó

và cố gắng hết sức để bù đắp 
từ phía sau song sắt.

Anh ấy dùng điểu đó để thiết kế 
cho trung tâm cộng động

cho việc giải quyết mối bất hoà 
và tạo ra những điều tốt đẹp.

Là một thiết kế tuyệt vời phải không?

Khuôn viên xanh này bao gồm 
những kiến trúc hình cầu

để tổ chức những buổi nói chuyện
cho cả tội phạm và nạn nhân.

Và khi anh ấy đưa tôi dự án của mình,

anh ấy đã khóc.

Anh ấy nói: "Sau khoảng thời gian dài bị 
đối xử tàn nhẫn trong trại San Quentin,

chúng tôi chưa bao giờ nghĩ 
việc hoà giải có thể xảy ra.

Bản thiết kế đảm bảo nơi này trở thành
nơi thực hiện lời hứa "phục hồi công lý".

Và bây giờ nó đã gần hơn rất nhiều."

Tôi biết sự thật

rằng chỉ riêng việc hình dung ra nơi để
"phục hồi công lý" và phục hồi vết thương

đã là chuyển biến đáng kể.

Tôi đã thấy điều đó lặp đi lặp lại 
trong xưởng của mình.

Nhưng chúng tôi biết việc chỉ hình dung 
những nơi này thôi là không đủ.

Chúng tôi phải thực sự xây chúng.

Vậy nên tôi bắt đầu tìm đến 
những nhà cải tiến tư pháp.

Họ rất khó tìm.

Nhưng tôi đã tìm thấy một nơi.

Tôi tìm thấy Trung tâm cải tiến Toà án.

Họ mang những truyền thống 
hoà giải của người Mỹ bản địa

đến cộng đồng không phải bản địa

lần đầu tiên tại Mỹ.

Tôi tiếp cận họ và nói:

"Được rồi, khi bạn thiết lập 
chương trình của mình,

liệu tôi có thể làm việc với cộng đồng
để thiết lập các trung tâm hoà giải?"

Và họ đồng ý.

Cảm ơn Chúa, vì đã cho họ hỗ trợ.

Vì vậy, ở nơi Cận Tây Syracuse,
bang New York,

chúng tôi bắt đầu thử nghiệm
mẫu xưởng tại cộng đồng,

bằng cách vừa xác định 
và biến một nhà thuốc cũ

thành trung tâm hoà giải.

Bây giờ, Dự án Hoà giải Cận Tây 
đã hoàn thành.

Và họ tổ chức dự án cho 
hơn 80 nhóm mỗi năm,

với những kết quả khả quan,

và chính dự án đó

đã thuyết phục mọi người 
bắt đầu việc hoà giải

đầu tiên trong cuộc đời họ.

Isabel và con gái cô là một trong 
những thành viên của cộng đồng.

Và họ đã tham khảo việc hoà giải

để hồi phục mối quan hệ của mình
từ việc chịu đựng bạo lực gia đình,

xâm hại tình dục

và hàng tá vấn đề khác trong gia đình

và cộng đồng của họ.

Và bạn biết không,
ban đầu Isabel đã từ chối thực hiện.

Cô ấy nói: 
"Việc này như là đến toà án vậy.

Cái thứ hòa giải này là gì đây?"

Nhưng khi cô ấy xuất hiện
ở chỗ chúng tôi,

cô ấy đầy căng thẳng và lo lắng.

Khi cô ấy bước vào, cô nhìn quanh,

và ổn định chỗ ngồi.

Và cô ấy quay sang phụ trách viên và nói:

"Tôi cảm thấy thoái mái ở đây -- 
thật yên bình.

Nơi đây thật ấm cúng."

Ngày hôm đó, 
Isabel và con gái đã quyết định

tham gia và hoàn thành khoá hoà giải.

Bây giờ, mối quan hệ giữa họ đã thay đổi;

họ đang rất ổn định và đang hồi phục tốt.

Sau dự án này, tôi quyết định không xây

trung tâm hoà giải khổng lồ nữa.

Tôi vẫn muốn có trung tâm hoà giải
ở mỗi cộng đồng.

Nhưng sau đó tôi nảy ra một ý tưởng mới.

Tôi đang xây một xưởng 
trong nhà tù Santa Rita ở California,

và một trong những tù nhân thiết kế 
của chúng tôi, Doug, nói:

"Bạn biết đấy, sửa chữa sai lầm,
tự lực trên đôi chân mình, phục hồi --

là điều quan trọng.

Nhưng Deanna, sự thực là, khi tôi về nhà,

tôi không có nơi nào để đi cả.

Không có việc làm -- ai sẽ thuê tôi đây?

Tôi rồi cũng sẽ vào đây lại thôi."

Và bạn biết không, anh ấy nói đúng,

vì từ 60% đến 75% tù nhân 
được trả về cộng đồng

đều bị thất nghiệp sau một năm được thả.

Ta cũng biết rằng, nếu bạn không được
đáp ứng nhu cầu kinh tế cơ bản,

bạn sẽ phạm tội --

ai trong số chúng ta cũng sẽ như vậy.

Vậy thay vì xây dựng những nhà tù,

chúng ta có thể xây dựng nơi dành cho
rèn luyện việc làm và khởi nghiệp.

Đây những nơi chúng tôi
gọi là "phục hồi kinh tế".

Được đặt tại Đông Oakland, California,

"Phục hồi Oakland" sẽ là trung tâm 
đầu tiên trong nước

cho cả việc "phục hồi công lý" 
và "phục hồi kinh tế".

(Vỗ tay)

Đây là những gì chúng tôi dự định,

chúng tôi sẽ biến toà nhà này thành
công trình "ba trong một".

Đầu tiên, một nhà hàng mang tên"Colors,"

sẽ phá bỏ sự phân biệt trong 
ngành công nghiệp nhà hàng

bằng cách đào tạo nhân công lương thấp

có được công việc với đồng lương đủ ăn,

bất kể việc bạn đã phạm tội hay chưa.

Trên tầng hai sẽ là không gian 
sáng sủa và thoáng đãng

dành cho những tổ chức hoạt động xã hội

nhằm lan toả khẩu hiệu 
"Chăm sóc sức khoẻ thay vì Còng tay"

và "Cung cấp nhà cùng với Nhân quyền".

Và tầng ba là nơi dành cho việc
"phục hồi công lý" đầu tiên cả nước,

đầy màu sắc tự nhiên và không gian trống

cho các buổi đối thoại.

Dự án được hoàn thành chỉ trong hai tháng.

Và chúng tôi dự định nhân rộng nó

ở Washington D.C., Detroit,
New York và New Orleans.

(Vỗ tay)

Vậy bạn đã thấy được hai thứ 
có thể thay thế nhà tù.

Và điều này còn có lợi về 
mặt kinh tế hơn nhiều.

Với một nhà tù, chúng tôi có thể
xây dựng 30 trung tâm "phục hồi công lý"

(Vỗ tay)

Đây là cách hiệu quả hơn để 
sử dụng tiền thuế của bạn,

nên tôi muốn xây dựng chúng.

Nhưng việc xây dựng chúng rất khó khăn,

cần có thời gian.

Và điều đang xảy ra trong cộng đồng
mà tôi đang phục vụ

là chúng tôi mất người mỗi tuần vì
bạo lực súng và việc tống giam.

Chúng tôi phải phục vụ nhiều người hơn và
nhanh hơn và đưa họ ra khỏi hệ thống.

Rồi một ý tưởng được đưa ra từ cộng đồng,

và nó rất dễ thực hiện.

Thay vì xây dựng nhà tù, chúng tôi 
xây dựng những ngôi làng trên xe.

Nó gọi là Làng tài nguyên lưu động,

và nó cung cấp hàng tá những tài nguyên

cho những cộng đồng biệt lập trong 
khu vực rộng lớn hơn của San Francisco,

bao gồm cả y tế, dịch vụ xã hội
và cửa hàng lưu động,

Điều chúng tôi đang làm là

xây dựng cả ngôi làng cùng với cộng đồng,

bắt đầu bằng việc biến những 
xe buýt thành phố thành lớp học

để cung cấp chương trình cấp ba 
và chuẩn bị kì thi tốt nghiệp.

(Vỗ tay)

Bằng cách này, chúng tôi sẽ
giúp đỡ hàng ngàn học sinh.

Chúng tôi tạo ra những nơi trú ẩn lưu động

cho phụ nữ được thả khỏi tù vào giữa đêm,

lúc họ dễ bị tổn thương nhất.

Mùa hè tới, ngôi làng sẽ được tiến hành,
và nó sẽ xuất hiện từng tuần,

ngày càng mở rộng ở những nơi nó đến.

Vậy nên hãy chào đón nó nhé.

(Vỗ tay)

Vậy chúng ta có thể xây gì thay nhà tù?

Chúng tôi có ba thứ:

trung tâm hoà giải,

trung tâm cho "phục hồi công lý" 
và "phục hồi kinh tế"

và làng lưu động.

Nhưng để bạn biết,
tôi còn cả hàng dài các dự định.

Đây là ngôi nhà được thiết kế riêng
cho các trẻ chuyển ra khỏi nhà nhận nuôi.

Đây là những trung tâm cho phụ nữ
được đoàn tụ với con cái của họ.

Đây là nơi dành cho những 
người đã phải chịu hành hạ.

Đây là nơi chỉ ra nguyên nhân chính

dẫn đến việc tống giam.

Và không có bất kì cái nào
trong số chúng là nhà tù cả.

Nhà hoạt động xã hội, triết gia, nhà văn 
Cornel West nói:

"Bản chất của công lý là tình yêu"

Với với điều này, 
tôi mời các bạn một lần nữa

hãy tưởng tượng thế giới không nhà tù,

và thay vào đó cùng với tôi 
tạo ra những thứ tốt đẹp hơn.

Cảm ơn các bạn.

(Vỗ tay)