Otobanda yol alıyorsunuz
ve bir anda sonsuz sıralı
stop lambaları ötede görünüyor.
Kaza yok, trafik ışıkları yok,
hız limitinde bir değişiklik yok
ya da yol daralmıyor.
Peki neden bu kadar trafik var?
Trafik görünür bir sebep olmadan
durma noktasına geldiğinde
buna aldatıcı trafik sıkışıklığı deniyor.
Aldatıcı trafik sıkışıklığı
acil bir hadise,
bu kontrolden çıkan ve parçalarının
toplamından büyük olan bir hareket.
Fakat buna rağmen,
sıkışıklıkları örnek olarak alabiliriz,
hatta onları şekillendiren
prensipleri de anlayabiliriz
ve gelecekte bu tür
bir trafiği engellemeye
düşündüğünüzden daha çok yaklaşabiliriz.
Aldatıcı trafik sıkışıklığının
ortaya çıkması için
yolda çok fazla araba olması gerekir.
Bu, ille de çok fazla sayıda arabanın
şeritten kolayca geçmesi anlamına gelmez,
en azından her sürücü,
diğer sürücülere nazaran
aynı hızda gitmeyip aynı alanı
bırakmadığında böyle olur.
Böyle yoğun ama akıcı olan bir trafikte,
trafik sıkışıklığına yol açan
olaylar dizisini başlatmak için
ufacık bir rahatsızlık yeterli.
Diyelim ki bir sürücü hafifçe frene bastı.
Ardından gelen her sürücü
frene biraz daha sert basacak,
böylece, yol boyunca arkada
yer alan arabalara da yayılan
stop lambaları dalgası oluşacak.
Bu dur kalk dalgaları, otoban boyunca
kilometrelerce sürebilir.
Az yoğun olan yoldaki
arabalarla trafik kolayca akar
çünkü şerit değiştiren
ya da yavaşlama eğilimindeki
şahsi araçların
verdiği küçük rahatsızlıklar
diğer sürücülerin uyumuyla sönümlenir.
Fakat yoldaki arabaların sayısı
kritik yoğunluğu bir kez aştığında
arabalar birbirlerine genellikle
35 metre uzaklıkta duruyor olurlar,
böylece sistemin hareketi
çarpıcı biçimde değişir.
Dinamik dengesizlik açığa çıkmaya başlar,
bunun anlamı, küçük
rahatsızlıkların güçlenmesidir.
Dinamik dengesizlik, aldatıcı trafik
sıkışıklığına özel bir şey değildir,
ayrıca yağmur damlalarından,
kum tepeciklerinden, bulut dağılımlarından
ve daha birçok şeyden de sorumludur.
Dengesizlik, pozitif
geri bildirim döngüsüdür.
Kritik yoğunluğun üzerindeki
her ekstra araç
yol üzerinde verilen bir
noktanın içinden geçerek
saniyedeki araba sayısını düşürür.
Bu, dolayısıyla yolun
bir bölümünden çıkmak için
şehir içi zincirleme kaza olma
süresini uzattığı anlamına gelir,
bu da araç yoğunluğunu daha çok arttırır
ve sonunda trafiğin
dur kalk hâline gelmesine yol açar.
Sürücüler trafik
sıkışıklığından çok uzakta
ve önceden fren yapmaları gerektiğini
fark etmeye yatkın değillerdir,
bu da çarpışmadan kaçınmak için
daha sert fren yapmalarıyla sonuçlanır.
Bu, fren dalgasını araçtan araca
değişerek güçlendirir.
Dahası, sürücüler durgunluktan
çıkmak için süratle hızlanmaya meyillidir,
yani arabayı ortalama bir trafik akışından
daha hızlı sürmeyi denerler.
Sonra, yine fren yapmak zorunda kalırlar,
sonunda daha çok dur kalk
bir trafiğe sebep olan
bir başka geri bildirim
döngüsü oluştururlar.
Her iki durumda da, sürücüler
trafiği daha kötüleştirirler
çünkü yolun ilerisindeki
trafik durumlarını iyi algılayamazlar.
Bağlantılı araçlardan
yol sensörlerine kadar
ilerideki trafik durumlarına
dair verilerle donanmış olan arabalar,
aldatıcı trafiği, gerçek zamanlı olarak
etkisiz hâle getirebilirler.
Bu araçlar genel akışın
ortalama hızıyla eşleşen
sabit bir hızı ve güvenliği sürdürürler
ve trafik dalgalarının
oluşumunu engellerler.
Hâlihazırda trafik dalgası
olan durumlarda,
otomatik araç bunu öngörüp
ve insan bir sürücüye nazaran
daha kademeli olarak erkenden fren yapar
ve dalganın gücünü düşürür.
Bu durum çok fazla
sürücüsüz aracı kapsamaz.
Son bir deney,
her 20 insan sürücüye karşılık,
bir sürücüsüz arabanın
trafik dalgalarını azaltmak ve engellemek
için yeterli olduğunu ortaya koydu.
Trafik sıkışıklıkları sadece
her gün olan bir sıkıntı değildir,
ölümcül olayların, boşa gitmiş kaynakların
ve gezegeni tehdit eden
kirliliğin temel sebepleridir.
Fakat yeni teknoloji, bu modelleri
azaltmaya yardımcı olabilir,
yollarımızı daha güvenli,
günlük seyahatlerimizi daha etkili
hâle getirebilir ve havayı temizleyebilir.
Bir sonraki sefer
trafikte sıkışıp kaldığınızda
diğer sürücülerin ille de haince araba
kullanmaları gerekmediğini
ama sadece ilerideki trafikten
haberdar olmadıklarını
ve buna göre araba sürmeleri gerektiğini
bu video size hatırlatmaya
yardımcı olabilir.