TOPLUMSAL TABAKALAŞMA ve EŞİTSİZLİK - Ünite 5 Konu Anlatımı 1

Merhaba, Toplumsal Tabakalaşma ve
Eşitsizlik dersiyle ilgili bu programımızda,

Vatandaşlık, Eşitsizlikler ve
Tabakalaşma üzerinde duracağız.

Vatandaşlık ya da diğer adıyla yurttaşlık genel
olarak bir devlete ait olmakla ilgili haklar

ve yükümlülükler getiren birey ve devlet
arasındaki bir hukuksal bağ olarak tanımlanır.

Bu hukuksal bağ, bireyin hem bir topluma
üyeliğine hem de söz konusu kişinin

içinde bulunduğu toplumun siyasal
kararlarına katılımına işaret eder.

Vatandaşlığın kavram ve kurum
olarak ortaya çıkışının,

Antik Yunan’da siyasal yani kamusal alanın ortaya
çıkışıyla eş zamanlı olduğu kabul edilir.

Zaman içindeyse vatandaşlık; Roma’nın civis,
civitas (sivis/sivitas) kavramlarına göre,

düzenlenmiş siyasal bir cemaatin üyesi olmak
biçiminde daha kesin bir anlam kazanır.

Bugünkü bildiğimiz anlamıyla siyasal, ekonomik ve sosyal
haklara sahip bir vatandaşlık anlayışının gelişmesi

ve bu hakların kadın-erkek, yoksul-zengin tüm insanlara açık
hale gelmesiyse modern ulus devletlerin gelişimiyle gerçekleşir.

Bunların ilki, yiyecek ve barınmayı kapsayan refah
ve temel ihtiyaçlara yönelik ekonomik haklardır.

İkincisi hem refah uygulamalarına erişimi hem
de eğitime erişimi içeren kültürel haklardır.

Üçüncüsü ise bireysel özgürlükler gibi
geleneksel liberal kaygılar alanını

ve parlamento gibi siyasi araçlar vasıtasıyla ifade
hakkını kapsayan siyasal haklardır.

meselesi üzerinden ele alınır.

Aslında, vatandaşlık, aynı anda
üç farklı sürece işaret eder:

Birincisi, vatandaşlık, hak ve sorumluluklardan
oluşmuş formel hukuki bir statüdür;

ikincisi, içinde bulunulan toplumun geleceğini
şekillendirecek olan siyasal alana katılıma işaret eder;

üçüncüsü ise içinde bulunulan
topluluğa bir üyelik veya mensubiyet bağıdır.

Vatandaşlığın bu birbiriyle ilişkili üç hâli, bir bireyi içinde bulunduğu
toplumun üyesi yapacak etkinlik tarzlarıyla tanımladığı gibi,

aynı zamanda o toplumun üyesi olmayanları
yani dışarıda bırakılan bireyleri de tanımlar.

Antik Yunan’da ortaya çıktığını söylediğimiz
vatandaşlık bu dönemde eşitlik içermez.

Örneğin Atina’da vatandaşlık,
on sekiz yaşından büyük Atinalı

bir baba ve anneden dünyaya
gelen erkekleri kapsayan bir statüdür.

Sonuç olarak, Antik Yunan’da vatandaşlık, kadınları, köleleri
ve yabancıları dışarıda bırakmakla birlikte,

hür ve servet sahibi erkeklerin kamusal yaşama sırası
geldiğinde yöneten ve yönetilen olarak katılması anlamına gelir.

Roma imparatorluğu ile birlikte
dönüşüme uğrayan vatandaşlık

feodalizmle birlikte sönümlenir ve
tekrar ortaya çıkışında Rönesans etkili olur.

Ancak modern vatandaşlığın ortaya
çıkışında itici güç Fransız Devrimidir.

Modern vatandaşlığın kuruluşunda etkili olan
bireylerin siyasal kimliklerindeki dönüşümlerse;

feodal sistem, monarşik sistem, tiranlık,
ulus ve yurttaşlık sırasıyla gelişir.

Bu bağlamda, modern yurttaşlıkta var olan özerklik,
statüde eşitlik ve yönetime katılım kavramları,

teorik açıdan yurttaşlığı, feodal, monarşik ve tiranlıktaki
sosyo-politik kimlik biçimlerinden farklı kılar.

Modern ulus devletlerinde vatandaşlığa baktığımızda,
modern dönem öncesi yurttaşlık için aranan

kan ve toprak ölçütünün modern dönemde bir ulus
devlete mensubiyet koşuluna dönüştüğünü görürüz.

Modern devlet içinde vatandaşlığın
erdemleri, daha uygar

ve çoğulcu demokrasinin bir
bileşeni ve parçası olarak görülür.

Vatandaşlığın merkezinde bireyleri ulus öncesi topluluklarla
olan bağlarını kopararak kendi tekeline alma yatar.

İnsanların, bir devlet etrafında birleştirilmesi ve evrensel
hakların tanınmasıyla statü farklılıkları ortadan

kaldırılması anlamına gelen vatandaşlık, bu dönemde
ulusun inşa edilmesiyle aynı şey olarak görülür.

Yurttaş yetiştirme görevi ve
ulusun inşasıysa okullara verilir.

Marksizim modern anlamdaki vatandaşlık anlayışını
biçimsel bir eşitlik anlayışına sahip olmakla eleştirir.

Buna göre ekonomik anlamda eşit olmayan bireyler
eşitliği sadece hukuksal ve kültürel anlamda deneyimler.

Modern liberal yurttaşlık, herkesi eşit sayan
soyut ve resmi eşitlik idealiyle gerçekte yaşanan

eşitsizliği hem gizler hem de yurttaşlığı
bu eşitsizlik üzerine inşa eder.

Ulus devletin inşa sürecinde
kadınların vatandaşlığına baktığımızda

bu sürece en geç dahil olan
toplumsal kesim olduğunu görürüz.

Bunun nedenleri arasında devletlerin,
ulusların ve yurttaşların arasında eril bir dilin

hakim olması ve feminist çalışmaların yurttaş
meselesinin kuramsal boyutunu ihmal etmesi yer alır.

Kadınların vatandaşlık statüsünü daha
iyi anlayabilmek için, Liberal ve Cumhuriyetçi

perspektiften kadın yurttaşlığının
nasıl ele alındığına değinmek gerekir.

Liberal anlayış, kadınların statüsünü toplumun dışında
bırakan cinsiyet körü bir vatandaşlık önerir.

Kadın ve erkeği aynı olarak ele alan bu bakış
kadının dezavantajlı koşullarını görmezden gelir.

Ayrıca liberal anlayış kamusal
ve özel alan ayrımını esas alır.

Bu ayrıma göre kamusal alan rasyonaliteyi
özel alan duygusallığı ifade eder.

Bu durum ise kamusal alanın erkeğe özel
alanın kadına ait olduğu sonucunu doğurur.

Sonuç olarak, liberal
gelenekte yurttaş̧;

cinsiyetsiz, soyut, toplumsal bağlam dışında, yüksüz yani bağlayıcı
sorumlulukları olmayan bir birey olarak tanımlanmıştır.

Cumhuriyetçi perspektiften kadın yurttaşa bakıldığında
yine kamusal ve özel alan ayrımının olduğu görülür.

Feminist bakış açısına göre, kadınların sosyal,
siyasî ve medenî haklara sahip olmaları

yurttaşlık pratikleri acısından tam
anlamıyla eşit olmaları için yeterli değildir.

Bu nedenle ana
akım vatandaşlık söylemini eleştirir.

Bir diğer vatandaşlık meselesi
göçmenler, mülteciler

ve sığınmacılar
açısından ele alınır.

Modern devletler
kendi uluslarını

vatandaş olarak sayarken
diğerlerini yabancı olarak görür.

Her devlet vatandaşlarla yabancılar arasına
kavramsal, yasal ve ideolojik bir ayrım koyar.

Bu durum göçmenlerin vatandaşlık
deneyimlerinde farklılıklara neden olabilir.

Bazı ülkelerde göçmenlerin vatandaş
olması çok zorken bazı ülkelerde

kültürel asimilasyon karşılığında
göçmenler vatandaş kabul edilir.

İsveç ve Kanada gibi ülkelerdeyse göçmenler
kendi kültürlerini koruyarak vatandaş olabilirler.

Görüldüğü üzere devletler
göçmen vatandaşlığı

için siyasal, sosyal ve kültürel
düzenlemelere gitmek zorunda kalır.

Birleşmiş Milletler mültecilere yasak haklar
tanımış ve koruma garantisi vermiştir.

Sığınmacılar ise uluslararası sınırlar
içinde koruma arayışında olan

ancak mülteci statüleri henüz
karara bağlanmamış kişilerdir.

Sığınmacı konumundakilerin kişisel
statüleri belirlenmediğinden

çoğu ülkede çalışma hakkı ve sosyal
haklar gibi birçok haktan mahrum kalır.

Küreselleşmeyle birlikte farklı vatandaşlık biçimleri
ve fikirlerinde söz etmek de mümkündür.

Avrupa Birliği vatandaşlığı küresel
vatandaşlığın ilk örneğidir.

Bu vatandaşlık ilk kez bir ülkenin
coğrafi sınırları olmaksızın

ve ulus-devlet egemenlik alanı dışında hukuksal bir gövde
olarak açığa çıkan bir vatandaşlık kategorisidir.

Bir diğer vatandaşlık türü olan
radikal demokratik vatandaşlık,

hukuki bir statünün ötesinde ortak
bir politik kimlik kazanımını ifade eder.

Bir diğer kuramsal yaklaşım ise
farklılaştırılmış vatandaşlık düşüncesidir.

Bu teoriye göre, eşitliğin aynılık olarak
algılandığı evrensel vatandaşlık ideali yerine

tüm hakların farklılıkların göz
önüne alınıp verilmesi gereklidir.

Farklılaştırılmış bir vatandaşlık anlayışı,
toplumun heterojenliğini tanıyan

ve daha adil bir uygulama
olduğunu ileri sürer.

Toplumsal Tabakalaşma ve Eşitsizlik
dersiyle ilgili bu programımızda,

Vatandaşlık, Eşitsizlikler ve Tabakalaşma
konusunu ele aldık.

Konumuzla ilgili;

başlıklarına değindik.

Bir başka programda tekrar
görüşmek dileğiyle hoşçakalın.