Το σύντομο χρονικό του σκακιού - Άλεξ Γκέντλερ

Δείτε το ολόκληρο στο: https://ed.ted.com/lessons/a-brief-history-of-chess-alex-gendler

Το πεζικό επιτίθεται προχωρώντας σταθερά, οι ελέφαντές τους έχουν ήδη
σπάσει την αμυντική γραμμή. Ο βασιλιάς προσπαθεί να υποχωρήσει,
αλλά το ιππικό τον περικυκλώνει. Είναι αδύνατον να διαφύγει. Δεν είναι πραγματικός πόλεμος ούτε και απλό παιχνίδι. Στην σχεδόν
μιάμιση χιλιετία της ύπαρξής του, το σκάκι είναι γνωστό ως ένα εργαλείο στρατιωτικής στρατηγικής, μία μεταφορά των ανθρωπίνων υποθέσεων,
και ένα σημείο αναφοράς της ευφυίας. Ο Άλεξ Γκέντλερ μοιράζεται την ιστορία του.

Μάθημα από τον Άλεξ Γκέντλερ, σκηνοθεσία Remus & Kiki.

Το πεζικό επιτίθεται προχωρώντας σταθερά,

οι ελέφαντές τους έχουν ήδη
σπάσει την αμυντική γραμμή.

Ο βασιλιάς προσπαθεί να υποχωρήσει,
αλλά το ιππικό τον περικυκλώνει.

Είναι αδύνατον να διαφύγει.

Αλλά αυτός δεν είναι
ένας πραγματικός πόλεμος,

ούτε απλώς ένα παιχνίδι.

Στην σχεδόν
μιάμιση χιλιετία της ύπαρξής του

το σκάκι είναι γνωστό
ως ένα εργαλείο στρατιωτικής στρατηγικής,

μία μεταφορά των ανθρωπίνων υποθέσεων,
και ένα σημείο αναφοράς της ευφυίας.

Καθώς οι πιο πρόσφατες καταγραφές
του σκακιού ανάγονται στον 7ο αιώνα,

ο θρύλος λέει ότι η προέλευση του
παιχνιδιού βρίσκεται έναν αιώνα νωρίτερα.

Λέγεται ότι όταν ο νεότερος πρίγκιπας της
αυτοκρατορίας Γκούπτα σκοτώθηκε σε μάχη,

ο αδερφός του το επινόησε αναπαριστώντας
τη σκηνή στην πενθούσα μητέρα τους.

Πάνω σε ένα ταμπλό 8x8
του προγενέστερου παιχνιδιού «ασταπάντα»,

προέκυψε ένα νέο παιχνίδι
με δύο βασικά χαρακτηριστικά:

διαφορετικοί κανόνες κίνησης
για διαφορετικούς τύπους πιονιών,

και έναν μόνο πιόνι-βασιλιάς ,
του οποίου η μοίρα αποφασίζει την έκβαση.

Το παιχνίδι ήταν αρχικά
γνωστό ως «τσατουράγκα»,

μια σανσκριτική λέξη
που σημαίνει «τέσσερις μεραρχίες».

Όμως με την εξάπλωση στην Περσία
της Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών,

απέκτησε το σημερινό όνομα
και την ορολογία -

το «σκάκι» βγαίνει απ'τη λέξη «shah»
που σημαίνει «βασιλιάς» και...

το «ματ» από το «shah mat»,
δηλαδή «ο βασιλιάς είναι αβοήθητος».

Μετά το τέλος του 7ου αιώνα
της Ισλαμικής κυριαρχίας στην Περσία,

το σκάκι εισήχθη στον αραβικό κόσμο.

Ξεπερνώντας τον ρόλο του
ως τακτική προσομοίωσης,

τελικά έγινε μια πλούσια πηγή
ποιητικής απεικόνισης.

Μέσα από την ορολογία του, διπλωμάτες και
αυλικοί περιέγραφαν την πολιτική δύναμη.

Οι κυβερνώντες χαλίφηδες
γίνονταν κι οι ίδιοι άπληστοι παίκτες.

Κι ο ιστορικός Αλ Μασουντί
θεωρούσε ότι το παιχνίδι αποτελεί

μαρτυρία της ανθρώπινης ελεύθερης θέλησης
σε σύγκριση με τα τυχερά παιχνίδια.

Το μεσαιωνικό εμπόριο κατά μήκος
του Δρόμου του Μεταξιού

μετέφερε το σκάκι στην ανατολική
και νοτιοανατολική Ασία,

όπου αναπτύχθηκαν τοπικές παραλλαγές.

Στην Κίνα τα πιόνια τοποθετούνταν
σε διασταυρώσεις των τετραγώνων του πίνακα

αντί μέσα σ' αυτά, όπως στο δικό τους
κινέζικο στρατηγικό παιχνίδι «Γκο».

Κατά τη βασιλεία του Μογγόλου ηγέτη,
Ταμερλάνου, υπήρχε ένα ταμπλό 11x10

με ασφαλή τετράγωνα
που ονομάζονται «ακροπόλεις».

Στο ιαπωνικό «σόγκι», ο αντίπαλος μπορούσε
να χρησιμοποιήσει τα «αιχμάλωτα» πιόνια.

Ωστόσο, το σκάκι έλαβε
τη σύγχρονη μορφή του στην Ευρώπη.

Κατά το 1000 μ.Χ. το παιχνίδι έγινε
μέρος της αριστοκρατικής εκπαίδευσης.

Το σκάκι χρησιμοποιήθηκε ως αλληγορία

για τις διάφορες κοινωνικές τάξεις
που ακολουθούν τους δικούς τους κανόνες,

και τα πιόνια επανερμηνεύτηκαν
στο νέο τους συγκείμενο.

Την ίδια στιγμή, η εκκλησία συνέχιζε
να βλέπει με καχυποψία τα παιχνίδια.

Οι ηθικολόγοι προειδοποιούσαν κατά της
υπερβολικής ενασχόλησης με τα παιχνίδια,

με το σκάκι σύντομα
να απαγορεύεται στη Γαλλία.

Όμως το παιχνίδι πολλαπλασιάστηκε,

και κατά το 15ο αιώνα άρχισε να παγιώνεται
στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα.

Το σχετικά αδύναμο πιόνι του «συμβούλου»
έγινε η πιο ισχυρή «βασίλισσα» -

ίσως εμπνευσμένο από την πρόσφατη
έξαρση των ισχυρών γυναικών στην ηγεσία.

Αυτή η αλλαγή επιτάχυνε
το ρυθμό του παιχνιδιού,

και καθώς άλλοι κανόνες διαδίδονταν,

εμφανίζονταν αναλύσεις για συνήθεις
αφετηρίες και τερματισμούς του παιχνιδιού.

Η σκακιστική θεωρία γεννήθηκε.

Με τον Διαφωτισμό το παιχνίδι πέρασε
από τις βασιλικές αυλές στα καφενεία.

Το σκάκι πλέον θεωρούνταν
ως δημιουργική έκφραση,

ενθαρρύνοντας τις τολμηρές κινήσεις
και δραματικά παιχνίδια.

Αυτό το «ρομαντικό» στιλ
έφτασε στο αποκορύφωμά του

στο Αθάνατο Παιχνίδι του 1851, όταν
ο Άντολφ Άντερσεν κατάφερε να κάνει «ματ»

αφού θυσίασε
τη βασίλισσα και δύο πύργους του.

Αλλά ο επίσημος ανταγωνισμός
που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα

σήμαινε ότι ο στρατηγικός υπολογισμός
εν τέλει θα αποκτούσε δραματική αίσθηση.

Και με την άνοδο
του παγκόσμιου ανταγωνισμού

το σκάκι πήρε μια νέα γεωπολιτική σημασία.

Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο,

η Σοβιετική Ένωση διέθεσε μεγάλους πόρους
για να καλλιεργήσει ταλέντα στο σκακι,

κι έτσι κυριάρχησε στα πρωταθλήματα
για το υπόλοιπο του αιώνα.

Όμως, ο παίκτης που πραγματικά
ανέτρεψε τη ρωσική κυριαρχία

δεν ήταν πολίτης μιας άλλης χώρας,

αλλά ένα υπολογιστής της IBM,
ονόματι Deep Blue.

Οι υπολογιστές που έπαιζαν σκάκι
αναπτύσσονταν για δεκαετίες,

όμως η νίκη του Deep Blue
ενάντια στον Γκάρι Κασπάροφ το 1997

ήταν η πρώτη φορά που ένα μηχάνημα
νίκησε έναν πρωταθλητή.

Σήμερα τα σκακιστικά λογισμικά
είναι ικανά συνεχώς να κερδίζουν

τους καλύτερους ανθρώπους παίκτες.

Αλλά, όπως και το παιχνίδι
στο οποίο έγιναν κυρίαρχοι,

τα μηχανήματα αυτά είναι
προϊόντα της ανθρώπινης ευφυίας.

Και ίσως αυτή η ίδια ευφυΐα μας γλυτώσει
από αυτό το φαινομενικό «ματ».