Căn phòng của Mary: Một thí nghiệm triết học tưởng tượng - Eleanor Nelsen

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/mary-s-room-a-philosophical-thought-experiment-eleanor-nelsen

Hãy tưởng tượng một nhà thần kinh học từ trước tới giờ mới chỉ nhìn thấy những thứ trắng và đen, nhưng cô ấy lại là một chuyên gia về sức nhìn màu và biết tất cả những tính chất vật lí và sinh học của nó. Nếu một ngày nào đó Mary nhìn thấy màu sắc, liệu cô ấy có học được điều gì mới không? Có điều gì về sự nhận biết màu sắc mà cô ấy không biết không? Eleanor Nelsen giải thích về những điều mà thí nghiệm tưởng tượng này có thể dạy chúng ta về sự trải nghiệm

Hãy tưởng tượng một nhà thần kinh học
xuất sắc tên Mary.

Mary sống trong một căn phòng đen trắng,

cô ấy chỉ đọc sách đen trắng

và màn hình của cô ấy chỉ hiển thị
màu đen và trắng.

Dù chưa từng thấy màu sắc,
Mary là một chuyên gia về thị giác màu sắc

và biết mọi thứ về tính chất vật lý
và sinh học của nó.

Cô ấy biết cách các
bước sóng ánh sáng

kích thích ba loại tế bào nón
trên võng mạc,

và cách các
tín hiệu điện tử

di chuyển qua các dây thần kinh thị giác
vào não.

Tại đây, chúng thúc đẩy hệ thần kinh
hoạt động

để xử lí hàng triệu màu sắc
mà hầu hết con người có thể phân biệt.

Giờ hãy tưởng tượng
một ngày

màn hình trắng đen của Mary
bị hỏng

và một quả táo có
màu sắc hiện ra.

Lần đầu tiên,

Mary có thể tiếp xúc trực tiếp
với thứ mà cô ấy đã biết nhiều năm.

Vậy cô ấy có học được
gì mới không?

Có điều gì về sự cảm thụ màu sắc mà
cô ấy không biết?

Nhà triết học Frank Jackson đã
đưa ra một thí nghiệm tưởng tượng

mang tên Căn phòng của Mary
vào năm 1982.

Ông cho rằng nếu Mary đã biết mọi
kiến thức vật lí về thị giác màu sắc

và nếu trải nghiệm màu sắc vẫn dạy cô ấy
một điều gì đó mới mẻ,

thì trạng thái tâm lí,
giống như sự cảm thụ màu sắc,

sẽ không thể được miêu tả hoàn toàn
bởi những hiện tượng vật lí.

Thí nghiệm Căn phòng của Mary

mô tả thứ mà các nhà triết học
gọi là lý luận kiến thức,

rằng có những đặc tính và kiến thức
phi vật chất

chỉ có thể được khám quá
qua trải nghiệm có ý thức.

Lý luận kiến thức đối lập với
chủ nghĩa duy vật.

Chủ nghĩa này cho rằng mọi thứ,
kể cả trạng thái tâm lí

đều có 1 lời giải thích mang tính vật lí.

Với những người nghe
về câu chuyện của Mary,

việc thực sự nhìn thấy màu
dường như chắc chắn

sẽ khác hoàn toàn với
việc được học về nó.

Vì vậy, chắc chắn sẽ có những
tiêu chuẩn về thị giác màu sắc

vượt khỏi những mô tả

vật lí của nó

Lý luận kiến thức không chỉ là về
thị giác màu sắc.

Căn phòng của Mary dùng sức nhìn màu
để tượng trưng cho trải nghiệm có ý thức.

Nếu khoa học tự nhiên không thể
giải thích cho sức nhìn màu,

thì có lẽ nó cũng không thể giải thích
cho trải nghiệm có ý thức.

Ví dụ, ta có thể biết được
mọi thông tin vật lí

về cấu trúc và chức năng của
bộ não con người,

nhưng vẫn không thể hiểu được
cảm giác khi được là người đó.

Những trải nghiệm không thể diễn tả này
có các đặc tính gọi là cảm thụ tính,

những tiêu chuẩn chủ quan mà ta
không thể miêu tả hay đong đếm.

Cảm thụ tính là trải nghiệm riêng biệt
với mỗi người,

như bị ngứa,

yêu,

hay cảm thấy buồn chán.

Khái niệm vật lí không thể
giải thích những trạng thái tâm thần này.

Các nhà triết học quan tâm đến vấn đề
trí tuệ nhân tạo

đã sử dụng lý luận kiến thức

để đưa ra giả thuyết rằng
khôi phục một trạng thái vật lí

không nhất thiết phải có
một trạng thái tâm thần phản hồi.

Nói cách khác,

để tạo nên một hệ thống máy tính bắt chước
chức năng của từng nơron

của bộ não con người

sẽ không cần một bộ não điện toán hoá
có ý thức.

Không phải tất cả các nhà triết học đều
nghĩ thí nghiệm căn phòng của Mary có ích

Một số cho rằng kiến thức sâu rộng
của cô ấy về sức nhìn màu

sẽ giúp cô ấy tạo ra một trạng thái
tâm thần tương tự

khi thực sự nhìn thấy màu sắc đó.

Việc màn hình bị hỏng sẽ không giúp
cô ấy biết thêm điều gì mới.

Một số khác cho rằng kiến thức ban đầu
của cô ấy chưa bao giờ đủ

bởi nó dựa hoàn toàn
vào các khái niệm vật lí

mà có thể được truyền tải bằng ngôn ngữ.

Nhiều năm sau khi đề xuất,

Jackson đã thay đổi hoàn toàn
quan điểm của mình về thí nghiệm này.

Ông quyết định rằng
việc Mary nhìn thấy màu đỏ

vẫn tạo ra những hiện tượng vật lí
đáng kể trong bộ não,

thay vì những cảm thụ tính vô danh
không có lời giải thích vật lí.

Dù vậy vẫn chưa có
lời giải thích dứt khoát

cho việc liệu Mary
có học được điều gì mới

khi cô ấy nhìn thấy quả táo không.

Liệu có tồn tại giới hạn cơ bản
cho kiến thức của chúng ta

về những điều mà mình chưa trải nghiệm?

Và liệu điều này có nghĩa là có một số
khía cạnh của vũ trụ

mà ta không bao giờ có thể lĩnh hội?

Hay khoa học và triết học sẽ giúp chúng ta
vượt qua giới hạn của bộ não người?